^£gleidelijke aanpassing aan onze normen
Verhuizen
naar de
woonwijken
Terug naar
land van
herkomst
OF
SS
Aflopen van winterseizoen doet de
werkgelegenheid toenemen
Poëzie
SATERDAG 10 MAART 1962
eerste, onuitwisbare indruk van Nederland: onderwijs.
B I een bushalte op het platte-
jend van Groningen, de
We] p^°tuwe of Brabant zag men
ten„,,Gris een groepje wachten
groepje
-•us vrouwen, kouwelijk en
haar ^Vat haveloos ingepakt, aan
kinderen met grote,
^ePe °®en' tegelijk met een
vori(j boodschappentas. Later
Van rrien ze terug op de markt
Visk 6en provincieplaats, bij de
Pien aiT1- De mannen ontmoette
?°oieri el eens bfj het aardappels
°P het land of in een fa-
f^aré mannen met vaak dezelfde
?aken neus en dezelfde zware
eretir) 60 met nieestal een blik-
Me v e ^ach op hun tanden. En
van eJ de achteraf-weggetjes
N$Se a provincie doorkruiste,
hkam meermalen de barak-
bjte]ijfnPah- Ze leken er onappe-
['Wcie p te dggen, met wasgoed,
ehr]n, tsen> vuilnisemmers,
nZG tu3ntjes en veel kinde
st oL acbtige, bruine kinderen
v °ïe °Sen. Het is ongeveer
'°n Vv pt „men" van de Ambone-
i^ianr.? dat ze bÜna net als
a611 r«'s.? ln Amerika in afgele-
s8ev;„Vaten leven, en dat ze er
'ilig Ust -- - -■
Ibi
st uit mogen. In die
°te Ambon, ver van de
■.''^hepvA?' huist de tragedie der
0 den. in verlaten hoeken
btfer Jand kwijnt de tropenzon
dle!hiWeoe J°ude PÜn van het
A 2endf. '|aar hebben nu die
s,) bon a hijna onopgemerkte
gel -n ongekende be-
ben e maar nu beginnen er
L0then. iRr°te veranderingen te
Vc!'ster V ab er n°S aan exotische
a'ltje2a?Slte m hun ghetto-le-
'ibep A00r een groot deel ver-
?-Ul]en h komen te voorschijn
vi §aan u°ns leven gaan delen, óf
t, t te,.,001" hun heimwee gedre-
naar hun schone,
i),J1hst. r',',ne land van her-
i]]' vP„t ,sh°uderd zijn er
Sh los, r°hken, met weinig
h. 9i0' P>aar vol verlangen,
duiy/ 2ullen er nog een
tri^chf} „hd volgen, als de Indo
Vele rasinvloedenmaar één volk van trotse Molukkers.
aan, In Balk (Fr.) is een moskee voor de mohammedaanse Ambonezen.
•Cstaat vf.^Sheidsdienst hun dit
|VC d dut y - 's toch voor een
ïV2iekt ,i'n Verdreven bewoners
■e? Tiet een duivels heim-
NtSit -8 w2rm?"_.van Ml Mana
in!
Met vis en verse groente von de markt word t de maaltijd bereid die aan thuis herinnert.
e AMBONEZEN komen uit
hetto-Ieven te voorschijn
die politiek op hen een sterke greep;
en zo ons land in de rol van mense
lijke gastheer moeilijkheden met hen
heeft ondervonden, heeft het steeds
weer zijn neus geschaafd aan de poli
tieke idee.
Het heeft zijn goede kanten dat de
meeste van de zeventig Ambonezen
kampen (mem leels uitgediende DUW-
kampen) ietwat buiten ons gezichtsbe-
reik liggen. Wij zouden in onze wester
se opvattingen nauwelijks kunnen goed
vinden, wat de Ambonezen als van
zelfsprekend accepteren. Het waren
ghetto's zoals de joden die vroeger in
ons land hadden. In die ghetto's is, zo
goed en kwaad als het ging, nog een
dierbaar stukje leven van het tropen-
eiland bewaard.
Begin '51 arriveerden hier ongeveer
12.500 Ambonezen. De mannen, onge
veer 3500, waren bilna allen oud-KNIL-
militairen, onder-officieren en solda
ten die van vader op zoon de leger
dienst hadden gekozen. Zij waren on
houdbaar geworden in het nieuwe soe
vereine bestel van Indonesië. De ves
tiging van de repuhliek voor de Zuid-
Molukken ter plaatse werd door Indo
nesië onmogelijk gemaakt. De militai
ren met hun gezinnen vertrokken dus
naar het land dat ze zo lang trouw ge
diend hadden, ofschoon zij Indonesiërs
waren. Hun dienstverband werd be
ëindigd, en zij kwamen hier zonder
werk en inkomsten. Nederland nam
hun verzorging op zich.
Du Ambonezen meenden dat hun ver
blijf in Nederland maar tijdelijk zou
zijn, en hielden zich gereed om te re
patriëren,
Ze leefden geïsoleerd in hun kam
pen Ze konden daar cursussen volgen
om een vak te leren. De kinderen
kregen onderwijs. Meer dan negentig
percent van de Ambonezen was pro
testant. De zes meegekomen legerpre-
dikanten hadden hun handen vol met
de geestelijke verzorging. Sociaal wer
den de Ambonezen bijgestaan door amb
tenaren van het Commissariaat voor de
Ambonezen, welk korps nu is uitgegroeid
tot enige honderden ambtenaren.
Het verblijf ging lang duren. In de
bjj elkaar gebrachte groepen ontston
den soms moeilijkheden, daar nog
weinig rekening was gehouden met
de vroegere groepsbindingen uit het
land van herkomst.
De kampong is in de samenleving
van de Molukkers de belangrijkste
eenheid. De kampong was één grote
familie. Men is verplicht elkaar tot in
alles hulp te verlenen, en zelfs bij twis
ten kiest men eerder de partij van de
rechthebbende dan die van het familie
lid. Ruzies kunnen daardoor ook uit
groeien tot dorpsconflicten. Het was
dus in Nederland nodig dat men bij. de
huisvesting in kampen rekening hield
met de bestaande familie- of kam-
por.gbindingen, zodat men na enkele
jaren verhuizingen op grote schaal ging
houdep.
De groep van een kampong had ook
zijn Pèla-verbintenis. Dit is een, ooit
door de voorouders gesloten verbond
tussen twee of meer negorijen, die
soms ver uit elkaar lagen, maar op el
kaar altijd een beroep konden doen.
Een huwelijk tussen een jongen en een
meisje uit twee door Pèla verbonden
groepen was en is niet toegestaan. De
Pèla is iets heiligs er\ volgens de met
magie vermengde opvattingen komt
overtreding op ernstige straffen van de
geesten te staan. De Pèla heeft ook
bij de Ambonezen in Nederland steeds
een grote rol gespeeld; en als zij zich
wel eens raadselachtig gedroegen en
in strjjd leken te zijn met onze so-
cjale opvattingen, was vaak in de re
gels van het verbond de verklaring te
vinden.
Het familieleven der Molukkers
heeft voor ons vaak iets vreemds.
Vaders treden heerszuchtig en hard
handig tegen hun kinderen op. De
vrouw moet gastvrij zijn en voor
haar man en kinderen de smakelijk
ste gerechten voorzetten, ook al zou
de portemonnaie dit niet toestaan.
De Ambonezen houden van grote ge
zinnen, maar vrij gemakkelijk geven
ze de kinderen weg, soms tijdelijk,
soms ook blijvend.
Als nieuwe ouders kiest men ge
woonlijk een lid van de heel uitgebrei
de familie, liefst pleegouders die goed
gesitueerd zijn, Men heeft daarbij
het beste met de kinderen voor en
vindt het ook van waarde voor de
versteviging van de familierelatie.
Ook buiten de familie en de Pèla is
de onderlinge hulpvaardigheid en gast
vrijheid groot. Men kan altijd zijn land
genoten vragen de helpende hand te
bieden bijvoorbeeld bij het inrichten van
het huis, maar dan moet men de hel
pers ook onthalen op de heerlijkste na
si goreng.
Deze merkwaardige, zeer te eerbie
digen opvattingen hebben echter wel
een., zonderlinge consequenties als zjj
in een land als het onze worden toe
gepast. Om een voorbeeldje te noe
men: Ambonezen vinden het onzin een
vast sportteam te vormen. Als er
een sportwedstrijd gespeeld moet wor
den kiezen ze een team ad hoe, trai
nen, spelen en gaan weer uit elkaar.
Zo ongeveer gaat het ook toe met
jeugdverenigingen. Het is bijna onmo
gelijk om die op te nemen in het on
wrikbaar georganiseerde Nederlandse
verband.
In de gezinnen waarvan de man vroe
ger korporaal of soldaat was, leefde
men volgens de regels van de „kazer
nes Er werd voor de gezinnen cen
traal gekookt en hun slaapplaatsen
werden schoongehouden. Een eigen
huishouden waren ze niet gewend toen
Nederland hen in de DUW-ka'mpen
huisvestte. Ook het huishouden echter
van de vroeger apart wonende gezinnen
der onderofficieren zouden wij ongere
geld noemen. Men eet niet op vaste tij
den en gezamenlijk, maar men krijgt
een vers toebereide maaitijd voorge
zet op het moment dat het gelegen
komt. Verse groenten en fruit zijn zij
altijd gewoon geweest en om ook die al
tijd bij de hand te hebben, probeerde
men het kamptuintje ten nutte te ma
ken. En men fokt kippen en konijnen
om op feestdagen feestelijk voor de
dag te komen.
De barakken in de kampen zijn niet
geschikt voor gezinnen. Men probeert
er iets van te maken, maar ze blijven
klein en onhandig. Dit alleen ai maakt
het begrijpelijk dat ze ons wel eens
voorkomen als bewoonde vuilnisbelten.
Het specifieke Ambonese leventje, dat
men er leidt, versterkt die indruk nog.
De barakken zijn overbevolkt. In de
loop der jaren is het getal van Am-,
bonezen door de geboorte van vele kin
dereu opgelopen van 12.500 tot bijna
twintigduizend.
Er zijn vele Ambonese vrouwen die
in eif jaar van Nederland niet meer
gezien hebben dan hun kamp en de
meest nabije markt, met de weg daar
heen. De kinderen komen er bijna allen
dagelijks uit. Want hoewel ieder kamp
zijn kampschool kreeg, waar in het Ma
leis werd lesgegeven, sturen hun ouders
hen liever naar de gewone Nederland
se school, ook al verstaan die kinde
ren aanvankelijk geen woord Ne
derlands. Het Nederlandse onderwijs
heeft de Ambonezen altijd een middel
toegeschenen om het ver te brengen
in de wereld, en nu de gelegenheid be
staat het te volgen, maken ze er graag
gebruik vau. De kiuderen volg(d)en ook
voortgezet onderwijs, de meesten de
technische school, velen ook U.L.O.
Meer en meer hebben de mannen
werk gezocht, hetgeen steeds minder
moeilijk viel. Zij voelen zich nog mili
tair en waren afkerig van een specia
le vakscholing. Spoedig immers kon
het gebeuren dat zij, als militairen, naar
Ambon zouden terugkeren. Gesteund
door faciliteiten van het rjjk, konden
de meesten gaandeweg voor hun ge
zin zorgen. Het opgenomen worden in
het vaderlandse arbeidsproces heeft de
Ambonese mannen voor soms pijnlijke
aanpassingsmoeilijkheden geplaatst.
Ook echter de personeelschef van me
nig bedrijf heeft het moeilijk gehad bij
het opnemen vai. Ambonese arbeids
krachten. Hjj kende hun taal niet. Hij
begreep niet waarom ze vrij moesten
hebben voor hun Pèla-verplichtingen,
voorschotten nodig hadden, hurk-w.c.'s
verlangden in de fabriek. Hij kon eigen
lek geen rekening houden met de vroe
gere, nogal strenge disciplinaire verhou-
dingen uit de krijgsdienst. Speciale
maatregelen moest hij treffen om de
pendeldiensten tussen kamp en bedrijf
te regelen. En moeilijkheden met de
Nederlandse arbeiders kon hij krijgen als
hjj speling liet aan de nogal bijzondere
werkopvattingen van de Ambonees.
De Ambonees is verre van huis, maar
voelt geen onderscheid tussen werk
tijd en vrije tijd, althans niet zoals
wij. Als de Ambonees in zijn kamp
voor een feest of voor zijn Pèla-ver
plichtingen ingespannen bezig is ge
weest, heeft hjj behoefte aan een wat
rustiger periode. Hij heeft ook bp zijn
werk wel behoefte aan enig ceremo
nieel, aan vrolijkheid en een warme
belangstelling. Én men kan zich wel
voorstellen dat hij juist in een Neder
lands bedrijf zich verlaten en verkild
voelt, verder dan ooit van zijn warme
vaderland verwijderd. Toch heeft hij
zich door zijn ijver en opgewektheid,
zijn trotse gevoelens van trouw en ge
negenheid bij veel van zijn Nederland
se collega's en chefs grote waarde
ring verworven.
De isolatie heeft veel voordelen ge
had om de Ambonezen wat tot zichzelf
te laten komen, maar nu is die toch niet
langer meer te handhaven, temeer daar
de terugkeer naar een vrije republiek
Ambon steeds verder in het verschiet
is komen te liggen. Degenen die thans
geen vrede willen hebben met een Am-
bon onder Soekarno, moeten zich instel
len op een lang verblijf hier. De kampen
mogen niet blijven bestaan, want de
meeste zijn naar onze normen menson
waardig. Ze zouden op de duur op de
bewoners een ongunstig sociaal stigma
leggen, dat funest zql zijn voor hun be
ginnende assimilatie. Ze zouden een
apartheid in de hand kupnen werken.
Sinds enkele jaren bouwt Nederland
woningen voor de Ambonezen. Dit heeft
heftige tegenstand uitgelokt bjj o.a. de
BPRMS, de politiek getinte belangen
groep die ongeveer zeventig percent
van de hier wonende Ambonezen verte
genwoordigt. Die was tegen de ophef
fing van het isolement. Zij was er al op
tegen geWeest dat de gezinnen zelf in
hun onderhoud gingen voorzien, en nu
vreesde zjj dat het verhuizen naar wo
ningen tot verbrokkeling van de hechte
relaties zou leiden, vooral ook tot verva
ging van het ideaal van een vrij Ambon,
het Mena Murin. Daar kwam bij dat Am
bonezen, met hun religieus getinte voor
ouderverering, hun, naar ons gevoelen,
overspannen hang naar het vaderland,
geen duidelijk toekomst-idee hebben in
hun gewijzigde wereld. Althans, zo stel
de de BPRMS het vaak voor en inder
daad zjjn er ook woningen geweigerd,
zoals bjjvoorbeeid in Geleen, waar een
speciaal gebouwde wijk leeg te wachten
staat, en de kandidaat-bewoners in hun
chaotische, vervallen woonoord blijven.
Anderzijds zijn nu duizend gezinnen uit
de kampen in een woning getrokken en
staan er op het ogenblik tweeduizend op
de wachtlijst.
Men bouwt vooralsnog speciale woon
wijken van hooguit vpftig woningen.
Ook dat hindert de BPRMS, maar het
is sociologisch onverantwoord grotere
groepe bijeen te brengen in de provin-
cie-plaatson waar de wijken worden aan
gelegd. Van ailes wordt er nu gedaan
om de Ambonezen geschikt te maken
voor het bewonen van keurige gezins
huizen. Eik gezin krijgt duizend gulden
voor do inrichting en een overvloed aan
voorlichting. Nu zjj zien hoezeer de ge
zinnen in de woonwijken er op vooruit
gaan. zullen er nog veel meer graag de
barak in het kamp ruilen voor een huis,
ook al moet men dan vaak familieleden
in de steek laten. Vooral de jongeren
wensen uit de sfeer van het kamp te
raken en te wonen #in de omgeving die
ze in Nederland normaal zijn gaan ach
ten. Zij hebben vaak wol toekomstplan
nen in Nederland, willen niet anders
dan zich aanpassen. Het Mena Murin
zegt hun, tot groot verdriet van de poli
tieke groeperingen, niet zo erg veel. Het
gevaar van verpaupering voelen de
ouderen niet zo gauw als zodanig aan
maar wei voelen zij een generatiecon
flict groeien en zal de sterke familie
band schade lijden als zjj niet enigszins
meegaan met de wensen van de jonge
ren. Politieke belangen hebben steeds
overheerst, maar langzamerhand gaan
de sociale belangen een woord meespre
ken. Trouwens, velen hebben al veel
eerder de grote stap naar de Nederland
se maatschappij gedaan, de Nederland
se nationaliteit gekozen, succes gehad
Zij denken met minder weemoed terug
aan het land van herkomst waar men
moest leven van een handvol rijst en
wat gevangen vis.
6T1 06
tiecon-
Men kan waardering hebben voor het
politieke ideaal, ook al heeft dit soms
vee! van een illusie, men kan er offers
voor vragen, men moet trachten het cul
tuurgoed uit het land van herkomst te
bewaren, maar men mag niet de natuur
lijke sociale opgang met de daarbij nood
zakelijke assimilatie tegenhouden. Men
moet voorkomen dat de kampen de ghet-
van conferenties, ka-
n Nru^mboni1 °Pehbare manifesten
U'; Polo! Uisa- al veel eerder op-
ïi lyji ®ke stro als „kwestie", als
IVlurinVen Ilaar een vr*> ArrH
u\ï Ag^''strpva?' heeft zich deze week
^cioï °nezp~ la,en horen. Honder-
ön a" in is ('iePen hartstochtelijk
toS6 jevot4 Haa§. E" Soekar-
to's der uitgestotenen worden, van ver
kleumde, smachtende analfabeten die
van de onderstand afhankelijk blijven in
meer of mindere mate.
Enkele duizenden Ambonezen geven
boven een toekomst in Nederland en bo
ven een noodlijdend wachten de voor
keur aan een terugtocht naar het land
van hun onuitsprekelijk grote heimwee.
Van de eerste groepen hebben ze, via
Amerika en Engeland, de opgewekte
brieven gelezen, waarin stond dat ze
aangekomen zijn in hun oude kampongs
en dat ze bij hun achtergebleven familie
leden zjjn opgenomen. Nu melden zij
zich in grote groepen bp de Indonesi
sche ambassade in Brussel met het ver
zoek ook toegelaten te worden. Hun be
staan in Nederland geven ze op, hun
lang niet slechte materiële bestaan, en
ze zijn bereid de armoe van hun land te
delen. Honderden van hen, zoals de
groep van Tamaela, zijn uitgesproken
pro-Soekarno gezind, zoals ze deze week
in Den Haa.g getuigden. De meeste an
deren willen slechts terug, met mis
schien vaag nog de gedachte aan een
vrije republiek in hun achterhoofd.
Op deze grens tussen twee werel
den staan nu de Ambonezen in ons
land. Welke keuze zij ook maken
die van aanpassing aan de Nederland
se verhoudingen met het oog op een
toekomst in ons land, of die van de
weinig feestelijke thuisvaart zij zal
met veel smart en moeite gepaard
gaan.
HENK SUèR.
Vs V eerdp„Vur's verlangen de zes-
't.fc hipt- VoIgen Vertrokken thuisvaar,
n. hen n1?ar "e Zuid-Molukken.
Arr?Wë een Paar duizend:
llhjka en !\-h»n. Ceram, Haroekoe,
d"&ilanci<m aoet> en de Kei" eil
fer^Penneg?1^ de Zuid-Molukken is
ih3Tmensp„He.t valt moeilijk daar-
^rlajïrt11* de. af6elegen kam-
«bd te zien. Toch heeft
enthousiast
aan de wand.
ök im u «*a.n uc WflilU.
die vu*1* VOörul oö.k deze
DEN HAAG, maart De daling
van de geregistreerde arbeidsreserve
deed zich in februari vrijwel in alle be
roepsgroepen voor. Zij kwam voor het
grootste deel voor rekening van drie
beroepsgroepen, te weten de bouw
(1741), de landarbeiders (617) en losse
arbeiders (493), terwijl ook bij metaal
(152), overig verkeer (253) en horeca
(121) de daling nog vrp aanzienlijk
was. De in de werkloosheidscijfers
weerspiegelde opleving van de werkge
legenheid bij het aflopen van het win
terseizoen houdt mede verband met de
huidige toestand van hoogconjunctuur,
tuur.
Zoals bekend is het aantal werkloze
mannen in februari van 37.100 tot 32.400
teruggelopen. De geregistreerde ar
beidsreserve daalde van ongeveer
43.000 tot 38.800.
Bij het voortduren van de spanning
op de arbeidsmarkt begint men reeds
vroeg arbeidskrachten voor het komen
de seizoen aan te trekken. Hieruit re
sulteert met name de vroege opleving
van de werkzaamheden in de bouwnij
verheid, waar zich de grootste daling
van het aanbod voordeed. Daarnaast
bewerkt de tegenwoordige hausse dat
veel landarbeiders en losse arbeiders
in het winterseizoen vlot in de indus
trie worden opgenomen. Een deel van
deze arbeidskrachten keert hieruit niet
meer naar hun oude werkgevers terug.
Uit dezen hoofde vindt derhalve een af
vlakking van de seizoenwerkloosheid
plaats.
Dat de daling van de werkloosheid in
vergelijking tot het vorige jaar gering
is heeft twee oorzaken. In de eerste
plaats waren eind februari 1961 de
weersomstandigheden buitengewoon
gunstig, in tegenstelling tot dit jaar In
de tweede plaats was de geregistreerde
arbeidsreserve in het begin van febru
ari aanzienlijk lager dan op het over-
van het vorige
eenkomstige tijdstip
jaar.
De daling van de geregistreerde ar-
beiasreserve in de bouw heeft vooral
betrekking op de burgerlijke en utili
teitsbouw. nl. rond 1200 van de totale
daling, welke ruim 1700 bedroeg. Deze
daling zou nog groter zijn geweest wan
neer niet een aantal bouwvakpende
laars, die ontslagen werden als gevolg
van de ingevallen vorst, uit Duitsland
waren teruggekeerd. De in Nederland
uitgevroren arbeidskrachten nebben het
aanbodcijfer niet beïnvloed, omdat zij
in de vorstverietregeling zijn opgeno
men en zodoende met als werkzoeken
de zijn geregistreerd.
In tegenstelling met vorig jaar viel
een stijging van het aantal werkloze
veenarbeiders te constateren. Dit moet
worden toegeschreven aan het feit, dat
tegenover het vrijkomen van veenar
beiders uit tijdelijke werkzaamheden el
ders, de werkgelegenheid in veenderij
en nog nauwelijks op gang was geko
men, mede tengevolge van de vorst
In de textielindustrie duren de afzet-
moeilukheden met name in de katoen
sector voort. Dat dit niet zijn weerslag
heeft op het aanbodcijfer komt doordat
hier in enkele bedrijven beperking van
de arbeidsduur werd toegepast. Daar
naast bleef de vraagstijging, welke vo-
terwe3e wel optrad, thans ach-
P? ^bng van de werkloosheid is
grotendeels aan seizoenfactoren toe te
schrijven en komt derhalve voorname-
HJk tot uiting in een daling van de sei
zoenwerkloosheid. Ook de wrijvings
werkloosheid daalde als gevolg van
deze zelfde oorzaak.
De daling van de werkloosheid onder
de vrouwen vond vooral plaats bij de
beroepsgroep handel en bij kantoorper
soneel.
Motieven en figuren, door Hen;., Bru-
ning (in eigen beheer-van ^^hten
horststr, 66-Nijmegen)
Esq twaalftal gedichten, die werden
geschreven in een tijdverloop van vijf
en twintig jaar; op een enkele uitzon
dering na een keuze uit gedichten, die
niet eerder in bundels werden opgeno
men.
Saudades, door ^uis de Camoëns
(Moussault-Amsterdam)
Vijf en twintig sonnetten van de zes-
tiende-eeuwse Portugese dichter ver-
taald en van een inleiding voorzien
door Dolf Verspoor. De oorspronkelijke
tekst is naast de Nederlandse vertaling
afgedrukt. Een eerste bibliofiele uitga
ve van deze bundel verscheen in 1953,
