en WERKEN langs de
Langs Maas en Rotte
gordeltjes van smaragd
Recreatieve bespiegelingen
Waar Is rust?
I
En die huizen - fabrieken
blijven maar produceren...
-t
C.DE KLERK
l-ü'iMït het tnoti&inc Z&&C** +*%-en ext&ileutvl
HOUEN ZO!
MAANDAG 12 MAART 1962
PAGINA 7
-
•-■
In de berm
Panta rei.,
Vergeten groep
Op eigen grond
„Plan Noord"
V rjjheid-blijheid
5b,
ROLLUIKEN
ROLHEKKEN
SCHUIFHEKKEN
ZONNESCHERMEN
MARKIEZEN
LICHTAFSLUITENDE
GORDIJNEN
ALUMINIUM JALOUZIEëN
TELEFOOM 5.37.83 13.57.24
ROTTERDAM
N HET WATERWEGGEBIED
zijn thans 5029 industriële wo
ningen gereed, in aanbouw of
moeten nog gebouwd worden.
Drie fabrieken leveren hiervoor
de elementen en van de drie
types, zijn er al twee, die wonin
gen hebben opgeleverd. De ge
meenten, waar deze veelomstre
den en druk bekritiseerde bouw
wordt toegepast zijn Rotterdam,
Schiedam, Vlaardingen, Maas
sluis, Ridderkerk en Spijkenisse.
De fabrieken zijn Dura Coignet n.v.
aan de Eemhaven (3200 woningen),
Industriële Bouwmaatschappij Ele-
mentum n.v. in Maassluis (systeem
Panagro - Larsen Nielsen, 1008
woningen) en Gembouw n.v. in Over-
schie (Rottinghuis, 821 woningen).
Drie hoofdbezwaren
Variaties
Deens systeem
Het is dan ook bepaald teleur
stellend, dat de minister het Wa
terweggebied zo weinig woning
wetwoningen gaf voor dit jaar.
Al mag Europoort dan een Rot-
Toekomstmuziek
w A i-
(Foto: Henk Jonker)
Wonen
Waterweg
j - ANNEER MEN aan „ge
porteerde'* Rotterdammers
5rK VraSen. wat hen bewoog, hun
eidsterrein aan de Nieuwe
Ps te kiezen, dan zal men vaak
horen krijgen, dat „het lot"
jj h daarheen dreef. Maar wel-
tii "d Iïleer noS de onthulling, dat
J Rotterdam een stad vinden,
ar vlot en prettig wordt ge-
i irkt. De sfeer van de wereld-
VeQ is er een van een inspira-
bJ? activiteit en hij, die de ar-
5js eer ziet als een zegen dan
6en vloek voelt er zich thuis.
hgt werk en hier liggen
Sen en carrières.
at a' d'e nieuwe Rotterdammers
i ,en de eigenschap, het verleden
iw^üseren en velen, afkomstig van
gewesten, dragen met zich
beirt® de herinnering aan hossen en
aan stille dreven, aan
slingerende paden door
"Jev<. ^u')e'h°ut, waar het heerlijk
Vn Was na een week van drukke
bit „^bezigheden. Dat Rotterdam
et kan bieden voelen zij op den
Wanneer de eerste jaren van
Vetst°ndering en bewondering zijn
reken als een groot gemis.
gen en scholen krijgen op den duur
wel hun deel, maar Rotterdam is zo
terrein-arm, dat tot aanleg op grote
schaal van een mooi natuurgebied
op eigen grond niet kon worden
overgegaan.
Daarvoor moet men een akkoord
zien te treffen met buurgemeenten,
die voor dit doel maar node terrei
nen, die een agrarische bestemming
hebben, willen afstaan, hoewel men
er wel oog heeft voor de Rotterdamse
behoeften.
hij Vergeten dan wellicht dat zij,
'Hon i11 terugkeer naar de oude
?iih plaats diep teleurgesteld zouden
®twatlneer zij de stille paden in de
gebieden zouden zien ver-
hllj, ..ih lanen van een gloednieuwe
bijzonder veel moeite moet getroos
ten. En als het daar tegenop ziet
wat heel begrijpelijk is dan be
tekent dat: thuis blijven of een dagje
naar een of andere stadsattractie.
Deze -•ategorie mensen valt niet
op en daarom wordt er helaas!
zo weinig rekening mee gehouden.
Wij stellen dit nog eens aan de
orde, omdat wij bij het bezien van
de recreatie-plannen in en rond Rot
terdam, de indruk krijgen opgedron
gen, dat zij zijn opgesteld door plano
logen en stadsontwikkelaars, die er
NU DOET zich, bij het opzetten een auto op nahouden en aller be-
van de plannen voor de massa- hoeften beredeneren van achter een
recreatie het verschijnsel voor, dat panoramische voorruit; de gezinnen
men (zo economisch mogelijk te zonder voertuig worden naar het
werk gaande) het eerst denkt aan da
gemotoriseerde menigte (van brom
fiets tot auto) die het zgn. „berm
toerisme" pleegt. Men ontwerpt dan
vrij smalle groene stroken die ge
legenheid bieden tot verpozing in een
gazon, niet ver van de rijweg.
MAAR ER ZIJN talrijken, die niet
over een auto beschikken en voor
wie een bromfiets weinig of geen
betekenis heeft. Als bijvoorbeeld de
heer des huizes een bromfiets pleegt
te berijden en hij wil er met zijn
gezin eens een dagje uit, dan heeft
zy'n voertuigje voor hem geen zin;
hij laat het thuis en is voor zichzelf
en de zijnen aangewezen op het pu
blieke vervoermiddel: trein, bus of
tram. Dat worden vaak verre reizen,
omdat de berm-recreatie niet langs
de spoorlijn is te vinden en het ver
toeven tussen de automobilisten
weinig aanlokkelijk is.
Het niet gemotoriseerde gezin ver
keert in Rotterdam in de niet benij
denswaardige positie, dat het voor
een verblijf in de vrije natuur zich
schijnt, niet of nauwelijks in de over
wegingen betrokken.
ER IS NOG een ander aspect aan
deze materie, n.l. de zgn. gedifferen
tieerde woningbouw, die stedebouw
kundig ongetwijfeld tot fraaie wijk-
aspecten leidt. Hoogbouw en ruimte
werking door brede wegen en gazons
met hier en daar groepjes eengezins
woningen vormen zeker een lust voor
het oog en zijn nogmaals: uit
stedebouwkundig oogpunt te ver
kiezen boven de gesloten gelederen
van eengezinshuizen met een tuintje
voor en een tuintje achter in de geest
van de vroeger zo gewilde tuin
dorpen.
Maar deze tuindorpen hadden toch
weer dit voordeel, dat menig gezin
iets kon doen aan het kweken van
bloemen en planten en bij mooi weer
even verpozing kon zoeken in het
eigen tuintje.
De gedifferentieerde bouw biedt
deze mogelijkheden in slechts geringe
mate en het ligt voor de hand dat
de bewoner van een galerij woning
of hoogbouwflat compensatie wil vin
den in een volkstuin, waarin hij een
klein houten gebouwtje plaatst, dat
hem gelegenheid biedt tot een gezel
lig thee-uurtje of, in vakantietij d, tot
een dagverblijf tussen groen en
bloemen.
Het gevolg is, een sterke drang tot
uitbreiding van het volkstuinen
areaal in en rond de stad, een
„georganiseerde" drang, want de
volkstuinders zijn gegroepeerd in tal
van verenigingen, die weer overkoe
peld zijn door een bond en die niet
opzien tegen het adresseren aan het
gemeentebestuur of het interesseren
van gemeenteraadsleden in haar
werk.
Het lijdt geen twijfel, of deze
drang zou geringer zijn, wanneer de
gemeenten ertoe zouden overgaan,
een behoorlijk uitgestrekt en ook
enigszins diep natuurgebied te .cre-
eren niet ver van de woonkernen,
althans bereikbaar met een publiek
vervoermiddel, hetzij tram, hetzij
bus.
HET ENIGE plan dat hierin voor
ziet is dat van de bebossing vanuit
Rotterdam-noord naar en langs de
Rotte naar de Rotteméfen, een plan
dat thans door een provinciale com
missie wordt bestudeerd en waarbij
een viertal gemeenten is besrokken.
Dit plan zal aansluiting kunnen bie
den aan het in de belangstelling ge
rezen plan van de A.N.W.B. dat uit
gaat van een „groene zone" tussen
Rotterdam en Amsterdam, doch dat
zich beperkt tot coulissenlandschap-
pen en bermrecreatie, waarover wij
het onze reeds hebben gezegd.
Met de aanleg van een groot en
betrekkelijk diep recreatiegebied in
de nabijheid van Rotterdam zijn de
recreatieve mogelijkheden niet uit
geput, integendeel, er openen zich
nieuwe, zij het dan in de sector van
de „actieve" recreatie. Immers wat is
begeerlijker voor een camping, voor
een manége, voor een tentenkam
peerterrein, voor terreinen van
jeugd- en atletiekverenigingen, voor
landelijke café's en kleine hotels,
dan de directe nabijheid van een bos
gebied? Men krijgt dus in zekere zin
een ring van recreatieve voorzienin
gen rond het grote terrein voor de
passieve recreatie en het is goed,
daarmede reeds rekening te houden
wanneer de plannen voor het nieuwe
natuurgebied worden ontworpen.
Men zal wellicht aanvoeren, dat dit
weer meer grond zal gaan kosten.
Inderdaad, maar dit wordt, in tegen
stelling tot die van het natuurgebied,
zeer produktieve grond; bij de bepa
ling van de grondprijzen zal daai-
mede ongetwijfeld rekening gehou
den worden. Deze grond zal meer
opbrengen dan hij nu in het gebruik
voor agrarische doeleinden oplevert.
Speelse elementen in het systeem Rottinghuis, toegepast door Gembauui n.v. Dit
beeld loochenstraft de bewering van saaiheid en uniform eitr die eigen zouden zijn
aan systeembouw.
ringende terrein de kans krijgt, het
natuurgebied vrij te houden van
verkavelingen, waaronder de aanleg
van het Zuiderpark op de linker
Maasoever zozeer heeft geleden. Het
natuurgebied moet men, wil het vol
ledig aan zijn opzet kunnen voldoen,
vrij houden van afpalingen voor al-
EEN BIJKOMEND aspect is, dat lerlei vormen van verenigingsleven,
men bij het uitzetten van dit om- Hoogstens kan men er, ais speels
Men moet een park of bos niet ver
kavelen. Onder de spaarzame elemen
ten, die men er wel in kan brengen
is een pony-hoef slagje beslist aan
trekkelijk)
de heide ontluisterd vinden
i)igjeeh militair barakkenkamp om-
iSdn door diePe voren van rups-
*n de heuvels het lustig
van hamers en het getinkel
poffels horen op de bouwplaats
T0p n groep woningwetwoningen.
Ntien. de herbouw en de industria
ls 111 Nederlands grootste haven-
L*Wed eindweegs op dreef waren,
t acht- woord „recreatie" een
^t<i»ilger klank, zowel in de Rot-
huiskamers als in de open-
e beha
'^cW'^amen. Er kwam een nieuw
raasst°°rd: de „leefbaarheid" van de
■al va„ en men kan het boren in
M officiële bijeenkomsten, niet
S, iast in de Rotterdamse raads
el*;! is
honderd miljoen gulden, te
Ski- over tien jaren. Maar dit
RA wnpian biedt maar betrekke-
a -v v ."t'taii DieaT maal ucucaac-
<f blot*® soelaas aan de recreatie
S zoekende massa. Volkstuin-
y
DE VELE bezwaren, die tegen deze
bouw worden aangevoerd, komen
over het algemeen hierop neer: de
woningen zijn allemaal hetzelfde, dus
saaie wijken, de sterkte wordt betwij
feld en: het zijn kazernes. De fabrie
ken weerleggen dit met de opmer
king: door toepassing van allerhande
soort materialen kan het uiterlijk
sterk gevarieerd worden, ervaringen
in het buitenland wijzen ou een grote
Pendrecht is het model van een wijk met
gedifferentieerde bouw. Fraai van aspect,
maar grondverslindend. Flatbewoning in
woonlagen wekt verlangen naar privacy
if, ïtof nroAn a a 4«a7?.a,...*„am J..«
Nu produceert men per dag de ele
menten voor vier woningen, maar dit
aantal zal nog stijgen tot minstens
zes woningen ols vrij spoedig een
tweede, evengrote fabriekshal gereed
zal zijn. Binnenkort zal met de bouw
hiervan worden begonnen.
Dura Coignet bouwt de woningen
geheel in de fabriek, ook de buiten
gevels. Op het werk worden de on
derdelen met behulp van een bouw-
kraan gesteld en aan elkaar beves
tigd. De huren variëren in de Rotter
damse wijk Lombardijen tussen 20
en 22, afhankelijk van twee of drie dat de Deense smaak vrij dicht
duurzaamheid en de industriële wo-
nigbouw is enerzijds een harde nood
zaak, anderzijds een logische ontwik
keling in de bouwwereld.
Zijn wij goed ingelicht, dan be
draagt in Rotterdam het aantal klach
ten van bewoners van nieuwe wo
ningwetwoningen geen industriële
bouw over lekkende ramen, muren
en deuren, negenhonderd. Tot dusver
is gebleken, dat de industriële wonin
gen zeker niet duurder zijn en tech
nisch zeker veel beter afgewerkt
zijn.
De woningene die wij bezochten,
waren wat de warmte- en geluids- slaapkamers. In andere gemeenten ^ji de Nederlandse list Hierna
isolatie betreft, zeer goed, zoals de kan de prijs lager liggen, omdat de _J,_ A f
een hoge K-waarde, dat wil zeggen ze
hebben een uitstekende warmte-iso-
latie.
Ook van geluiden van de buren
heeft men veel minder last, de wan
den laten vrijwel geen geluid door.
Technisch verschillen de typen niet
veel van elkaar, architectonisch des te
meer.
Naar onze smaak zal het Lar-
sen-Nielsen systeem van Elemen
ten de Nederlanders het meest
aanspreken, waarschijnlijk om-
bewoners ook grif toegeven.
Gembouw n.v. (systeem Rotting
huis) bouwt in Hordij kerbuurt, Groot
IJsselmonde, 821 woningen, waarvan
de eersten zeer spoedig gereed zullen
zijn. De galerij woningen zijn verdeeld
in 57 tweekamerwoningen, 76 drie
kamerwoningen en 688 vierkamer-
woningen. De gemiddelde nettohuur
bedraagt 15.85 per week, waarvan
waarschijnlijk nog f 2.20 af gaat. De
woningen komen in beheer bij de
r.-k. Woningbouwvereniging „Voor
het Huisgezin".
DE ELEMENTEN voor deze huizen
worden vervaardigd in de fabriek in
de Spaansepolder in Overschie. De
vloeren en wanden wordfti met trai
lers aangevoerd en met behulp van
een portaalkraan in het werk ge
plaatst. Variatie in de gevel wordt als
volgt verkregen. De woonblokken
zijn geheel opgebouwd uit elemen
ten, tot en met de binnen-gevels. De
buitengevels kunnen naar believen
met andere soorten materiaal worden
gemaakt, zoals sierbeton, glassal-
platen, aluminium, emailleplaten,
halfsteens baksteen-muurtje (hier
toegepast) enz.
Een blok van 24 woningen wordt
door vijf mensen binnen een maand
gemonteerd. De elementen worden
aaneengevoegd, zoals bij de andere
systemen, door op het werk beton te
storten tussen twee aaneensluitende
elementen.
Frans systeem
VERREWEG de grootste bouwer in
grondkosten daar lager zijn. volgt Gembouw en inderdaad
Grenzen vervagen leel varder ons af staan de
BIJ DE FABRIEK zijn thans plan- D^a-Coignet woningen, die een
nen in een vergevorderd stadium te I ranse mslag hebben om de
voor andere typen woningen. Er zijn Hollanders voldoende aan te
verschillende ontwerpen voor eenge- SDreken
zinswoningen en ook voor hoogbouw
in zes en meer etages. Op deze wijze De flats in Lombardijen doen te
is het mogelijk, een hele wijk te ere- massief en te kazerne-achtig aan. An-
eren met industriële woningbouw.
Deze mogelijkheid, waarbij tussij wo
ningblokken onderling een grote va
riatie kan ontstaan, door groepering,
hoogte en gevelvorm, roept weer een
ander probleem op.
De nog steeds scherp afgebakende
grenzen tussen de werkterreinen van
de architect en die van de stedebouw-
kundige gaan vervagen. Beide func
ties lopen hoe langer hoe meer in el
kaar over.
De verscheidene instanties, die ieder
iets te zeggen hebben in de totstand
koming van een nieuwe wijk, dienen
trouwens meer overleg te plegen. Ook
de verkeersdeskundige dient tijdig in
het overleg betrokken te worden,
ders is dit bij Larsen en Nielsen, waar
zowel voor- en achtergevel vrijwel
geheel uit glas en hout zijn samenge
steld. Aan de kopgevels en ook aan
de ter plaatse vervaardigde onder
bouw kan men van blok tot blok ver
schillende kleuren en aanzichten ge
ven, doordat de elementen na het
gereedkomen van de woning hier be
schilderd worden, terwijl men de
kopgevelplaten in sommige gevallen
„beschiet" met fijnere korreltjes, die
een levendig effect geven.
Arbeidsbesparing
EN WAT maar al te vaak over het
hoofd gezien wordt is de enorme be
sparing op dt arbeidsmarkt. In de fa
brieken, waar de woningen gemaakt
worden, werken geen bouwvakarbei-
DE DERDE GROTE industriële bou- ders. Op het werk is slechts een hand-
wer is de Industriële Bouwmaatschap
pij Elementum n.v. in Maassluis.
Vroeger een deel van Panagro, War
mond, thans een zelfstandige n.v., die
een lossere binding heeft met Pana
gro. De fabriek is vorig jaar geopend,
maar in Vlaardingen zijn de eerste
galeriewoningen al bewoond. Elemen
tum werk volgens het Deense sys
teem larsen en Nielsen.
Van de drie genoemde systemen is
jevol mannen nodig om met een be
kwame kraanmachinist in no time de
woningen uit de grond te stampen.
Afhankelijk van het type, variërend
van drie tot vijf per dag.
o-~er geen enkele, die niet kan bogen
het Waterweggebied is Dura Coignet op een technische kwaliteit, beter in terdams paradepaardje zijn, geen
n.v., die het verbeterde Franse sys- iedergeval dan een zeer groot per- Nederlander kan toch ontkennen
teem Coignet gebruikt. De fabriek centage van de huidige traditionele dat industripuphiod
die 16 juni I960 geopend werd door bouw. Zoals ook door het T.N.O. is i u 1
minister Van Aartsen, is alweer te aangetoond bezitten deze woningen, tionaai belang is.
klein. met hun massief-betonnen wanden, HARRY v. SEUMEREN.
element, een hoef slagje voor een
ponyclub in toelaten en, in het diep
ste gedeelte, kan men er een terrein
in reserveren voor een hotel. Een
voorbeeld daarvan is het voormalige
hotel „Anneville" in het Ulvenhoutse-
bos; thans is het studie- en ontspan
ningscentrum van Thomsen's Haven
bedrijf. Bovendien zal er niet het
minste bezwaar bestaan tegen het
handhaven van enkele mooie boeren
bedrijven temidden van bos en veld.
De gemeenten, op wier terrein het
natuur-gebied zich uitstrekt, zullen
een uitgebreider functie krijgen. Wa
ren zij tot nogtoe louter agrarische
gemeenten met tuinbouw als specia
liteit, zij zullen bij verwezenlijking
van plannen in bovenaangegeven zin
ook een nevenfunctie krijgen op het
gebied van het toerisme.
De attractie van een vakantiever
blijf in een gebied, dat zowel het
voordeel heeft van ontspanning in de
natuur als van de zeer nabije ligging
van de grote stad moet voor de
vreemdeling wel attractief zijn.
ZO ZIET MEN, dat een royaal op
gezet recreatieplan beloften in zich
bergt, zowel voor Rotterdam als voor
de randgemeenten. De getallen van
het vreemdelingenbezoek aan Rot
terdam bewegen zich weliswaar tot
nog toe in stijgende lijn. Maar, wan
neer men zijn ooi te luisteren legt
als men in het buitenland verkeert,
hoort men toch altijd weer het uit
spreken van een voorkeur voor Am
sterdam. Dat is, zegt de vreemdeling,
een stad met een typisch Nederlands
karakter, een eigenschap, die Rotter
dam niet heet te bezitten. De nieuw
bouw van Rotterdam, zegt men, is
fraai van opzet, maar elementen
ervan kan men in vele moderne ste
den, waar ter wereld ook, aantreffen.
Rotterdam is weliswaar een paradijs
voor de moderne stadsarchitect en de
aanleg van de stad kan vele andere
steden tot voorbeeld strekken, maar
de massa der toeristen zoekt zijn ver
tier elders: aan de kust of in de
plaatsen van het Oudhollandse stads-
schoon. Een combinatie van een
prachtig natuurgebied en een moder
ne stad kan echter Rotterdam meer
betekenis dan tot nog toe geven als
interessant toeristisch oord voor
iedere vreemdeling. Levert Rotter
dam immers met zijn haven niet een
aspect, dat ongeëvenaard is in
Europa, een „toegift", die men elders
vergeefs zoekt?
J. A. v. SCHIJNDEL.
:i]i!iiiitiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiii!i!iiii!iiiiiiiiii!iiiii!]i]iiiiiiiiiiiiiiiiiiiii»!iiiiiiNiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiii!iiininiimiiiiiiuuini!iiiiiiiiiiiiiiiiniiiiiiiiiii!iii!iiiiiiiiiiiniiiiiiiiiiiiiniiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiii!iii!iiiiiiiiiii]i
VERBOUWINGEN ENZ. BETIMMERINGEN VOORHAVEN 101 ROTTERDAM TEL 34971
Galerijwoningen in systeembouw volgens
het Deense systeem Larsen en Nielsel
door Elementum n.v." te Vlaardingen
gebouwd.
