staatsmijnen vliegen uit
DE ROMANTIEK VERSCHRAALT IN WERELD VAN DE MISDAAD
SSS?i,03£,Sft£ h« '«ie™.,.™.!
INTERNATIONAAL
Limburgse polyetheen (Stamylan®) zorgt voor pijp
leidingen in Noorse fjorden, voor vruchtensap-flacons in
Israël, voor kunstbloemen in Bloemfontein, voor broeikassen
in 't Nederlandse Westland
Nederlandse nylon-6 (gemaakt van Staatsmijnen-capro-
lactam) is de basis voor uw eigen witte overhemd,
voor de kousen van uw vrouw, maar ook voor Finse hooi-
harken, Deense tuinsproeiers, Portugese vislijnen, Zuid-
Afrikaanse stofzuigers, Australische auto-achterlichten
DE INGENIEURS
In het Limburgse Geleen worden door Nederlandse chemici
en ingenieurs fabrieken ontworpen. Kant-en-klare chemische
fabrieken, die straks zullen draaien in Argentinië en In
Griekenland, op de Canarische Eilanden en in de USA. De
Staatsmijnen hebben voor dit adviseren en ontwerpen zelfs
een speciale dochter. En STAMICARBON is haar naam
STAATSMIJNENIN VOLLE EXPANSIE
ZATERDAG 23 JUNI 1962
PAGINA 15
De Staatsmijnen in Limburg groeien uit hun naam. Zij
slaan hun vleugels uit naar andere werkterreinen, naar
andere produkten. Zij slaan hun vleugels uit tot ver over
de grenzenDrie voorbeelden (uit vele tientallen):
WITTE KORRELS
In meer dan 50 landen - op beide halfronden van de
wereld - vallen kleine ronde witte korreltjes in de grond.
Kunstmest van de Staatsmijnen. Voor planters en boeren.
In Virginia en Timboektoe, in Siam en Loenen aan de Vecht.
Kunstmest tegen honger.
Fe
v»
S*2?S:
^yiicJxJx. Ix&Xe,*t»xa»ue<xix;
$tM fotcvi 4>yW>
m
DE STAATSMIJNEN PRODUCEREN EN LEVEREN - VIA VERSCHILLENDE VERKOOPORGANISATIES - VELE MODERNE PRODUCTEN: CHEMIE: AMMONIAK OLEUM GEELBLOEDLOOGZOUT FTAALZUURANHYDRIDE CYCLOHEXANON CAPROLACTAM UREUM STAMYLAN HOGEDRUK- EN LAGEDRUK
POLYETHEEN FORMALINE ALCOHOL ETHER BENZEEN TOLUEEN XYLEEN SOLVENT NAFTA CYCLOPENTADIEEN-PYRIDINE-BASEN: PYRIDINE. ALFA PICOUNE NAFTALINE ANTRACEEN FENANTREEN CREOSOOT-OLIE CUMARON-INDEENOLIE KUNSTMEST NPK. KAS. FAS KS. ZA
UREUM. BRANDSTOFFEN: ANTRACIET 1. 2. 3. PAREL. 4. 5. FIJN MAGER-, ESS-. ROOKZWAKKE-. VETKOOL EIERBRIKETTEN EMMA -COKES SYNTRACIET ENERGIE: GAS ELEKTRICITEIT. BOUWMATERIALEN: PORISO -STEEN GEDEPONEERD HANDELSMERK
AUREOOL PARTICULIERE DETECTIVE VERBLEEKT
telefoon onderbreekt ons gesprek. „Ja, met
II drie drie drie nul nulJa mevrouween
onbekende... dus u veronderstelt dat u gevolgd
oyp„, wordt... waarom...? loopt heen en weer aan
ant— draagt een hoed... goed mevrouw, om
is uur ben ik bij u, en denk er aan, als er onraad
Dart' n ik van een verzekeringsmaatschappij.De
oB "muller rechercheur legt de hoorn neer en kijkt
°bi i horloge- „Tja, dan zie ik nu, dat het tijd is
vai mand te gaan schaduwen, vermoedelijk een ge-
v0 van huwelijksontrouw". Even later gaat hij ons
het naar bulten, een lange, pezige gestalte en zo op
is v°°8 een geduchte partij voor tegenstanders; hij
dag'oeger dan ook bokser geweest, al spreekt hij
(,,e Uit zakelijke overwegingen, ongaarne over
short ?bn nu eenmaal mensen die niet van die
biet f?°uden"). Naast de voordeur hangt een bord
y°lffer n naam en beroep en daaronder: opsporen,
;age»o omgaan, informatie, behandeling van chan-
akitBniV en> vertrouwensopdrachten in binnen- en
JVajohiand. Vóór de detective in zijn blauwe Borg-
JVeti jVe.grijdt vragen wij nog, hoe hij dat schadu-
'1tor4!e?. te, doen' Per auto of te voet. „Als mijn
hianihaties blijken te kloppen, hoef ik hem gewoon
VerdVa na te l°Pen en de auto zet ik een straat
neer". is zijn antwoord. Dan schakelt hij in
Paar seconden later is hij .opgenomen in het
i WaS. stadsverkeer, een nieuw avontuur tegemoet.
ctivB avorjtuurlijk is het beroep van particulier de-
i-Pegrt onmiskenbaar, al dient er direct aan toege-
hjlt jdat de aard van het avontuur even duide-
gedegenereerd. Het terrein voor opwindende
rT V'en °P groot wild is voorgoed ontzegd aan
M ^-rechercheur. c- Auguste Dupin, de roman-
5®t uit de verhalen van Poe, kon nog rustig
^„"tie-onderzoek doorkruisen en op eigen houtje
h, oï? ,en, in de rue Morgue tot oplossing bren-
i? Holmes had er, bij de gratie van zijn
- u °ylep triomfantelijk plezier in om de offi
cii .recherche voor schut te zetten, father Brown
Acht gave iets op te merken waaraan de politie-
i voorbij placht te gaan, kortom, een groot deel
pkaSteii' detective-literatuur is opgetrokken op de te-
L pb 8 van een scherpzinnige particuliere recher-
een geborneerde, in het web van zijn eigen
n gevangen, politiemacht.
Nle ?yn trouwens particulieren geweest die het roem-
S?is Vi^oor van de detective hebben gebaand: Fran-
k-11kertBecq', de bekeerde misdadiger, en vooral Allen
w absB legendarische bestrijder van de Ameri-
lie^te onderwereld en tevens de man die meer dan
da* Romanschrijver ook het beroep van particu-
hT biiL„erf ePr Juister en glans heeft bijgezet. Maar
„>ft «.ootoeeld Simenon een politie-inspecteur hand-
o^ïWbii d,eld van zUn onafzienbare en nog gestaag
pi' dat u e stroom detective-romans, duidt er al
j, dot contrast is verbleekt. Het beproefde re-
VateetivB Zljn betekenis verloren, de particuliere
ih11 Ziirf is zowel in de romans als in werkelijkheid
oh <Wuu hoge voetstuk gestoten en terechtgekomen
oppbtap-o van de pseudo-criminalistiek, van de
ihf °Uw van de al of niet vermeende huweljjks-
CPtbiatiBVan de winkeldiefstallen, van de handels-
1»b er 5 van de huwelijksbemiddeling. Hij heeft
tw:ft genoeg mee overigens, maar zijn vak
lb hp deerlijke devaluatie ondergaan, die het be-
ntiek van een aanmerkelijk deel van de ro-
R waarmee het vroeger was omgeven.
I I eSnactiviteiten van de hedendaagse particuliere
peurder bewegen zich noodgedwongen in een
- 'etwat troebel klimaat. Hij mist het contact
211 k de ecbte beroepsmisdadiger, die er toch
Pi Ai "et zwaar misvormde, ethiek, een soort mo
th van peboudt, en heeft te maken met mensen
li1vateuV5e..geleSenbeid gebruik maken, aankomende
6 inw„ e bet ook eens willen proberen, oneer-
'KOpers, winkeldieven en meer van dat slag.
Hiermee is een onvermijdelijke ontwikkeling gete
kend, omdat de overheid, naarmate zij zich meer
bewust werd van haar verantwoordelijkheid ter be
scherming van individu en gemeenschap, de bestrij
ding van de criminaliteit vrijwel geheel tot zich
heeft getrokken. Ten tijde van Pinkerton was dat
anders. Die kon nog in zijn memoires schrijven: „als
men detectives huweljjksspionage laat uitvoeren, de
moraliseert men ze en maakt men ze ongeschikt
voor beter werk". Ook zijn religieuze overtuiging
(hij was een Schotse presbyteriaan) verzette zich
tegen dit soort indiscreties en overigens had hij ge
noeg opdrachten voor dat „betere werk".
Nu de particuliere detective nagenoeg verdrongen
is van het strafrechtelijk terrein zal hij maar zelden
scrupules koesteren tegen verzoeken om mannen of
vrouwen te beloeren met het doel hun echtelijke
trouw of ontrouw vast te stellen. Sommige privé-
speurders zoeken in deze bedenkelijke spionage zelfs
duurste prijsklassen, een polaroid-camera, die de foto
enkele minuten later kant en klaar aflevert, een
vervaarlijk grote telelens, een miniatuurcamera ter
grootte van een sigarettenaansteker, een nachtkijker
enzovoort. Hij liet ons ook de produkten zien van dit
indrukwekkende arsenaal aan hulpmiddelen, zoals
foto's van de zich onbespied wanende dame-in-kwes-
tie, die even later bezoek ontvangt van haar vriend,
een man die algemeen doorgaat voor een eerzaam
echtgenoot. Heel de compromitterende scène vast
gelegd in een opeenvolgende reeks beeldjes op hon
derd meter afstand. Eenvijftigste deel van een
seconde kan hier beslissen over het lot van een hu
welijk.
De betrokken particuliere rechercheurs spreken
graag van hun taak om een huwelijk te „reinigen".
Deze verklaring dient ter verontschuldiging van hun
bereidheid binnen te dringen tot de meest private
aangelegenheden van een ander, overigens natuurlijk
steeds in opdracht van een der partijen. Maar wan
neer zij rapport hebben uitgebracht van hun be
vindingen omtrent het gedrag van de geschaduwde
man of vrouw, is hun taak in de regel beëindigd.
Hoogstens verschijnen zij bij een eventueel volgende
echtscheidingsprocedure in de geturgenbank; bij een
breuk of verzoening tussen de echtelieden is hun
echter geen rol toebedeeld. Zij hebben slechts het
bewijsmateriaal geleverd, het recherchewerk verricht,
verder strekt hun opdracht niet. Dan treden zij terug
en dragen geen enkele verantwoordelijkheiu voor de
verdere gang van zaken. Daarom klinkt hun nobele
argumentatie de goeden niet te na gesproken,
maar hun aantal is gering huichelachtig. De zaak
is slechts, dat de zich bedrogen menende man of
vrouw meestal bereid is hoge bedragen neer te tel
len voor de verlossing uit hun martelende onzeker
heid. Hoewel de zekerheid soms zwaarder te dragen
zal zijn.
Chantage bestrijkt een andere sector op het ter
rein van de particuliere speurder. Een politie
autoriteit vertelde ons, dat chantagegevallen
maar zelden officieel worden aangegeven. Lie
ver vertrouwt men deze delicate affaires toe aan
de particuliere detective, en dat is te begrijpen. De
gechanteerde persoon heeft al gauw iets voor de
politie te verbergen; in de betrekkelijke anonimiteit
van de particuliere recherche acht hij zijn geheimen
beter bewaard. Aangezien chantage of afpersing een
strafbaar feit is, staat de chanteur al bij voorbaat
zwak, maar desondanks blijkt hij met zijn intimidatie
veel succes te hebben. Het optreden van een parti
culier rechercheur kan hier bepaald heilzame gevol
gen hebben. Op één van die particuliere bureaus
kwam eens een man, van wie al ruim duizend gul
den was afgedwongen. De ander chanteerde openlijk
door te dreigen een strafbaar feit aan het licht te
brengen. Het ging er nu om de chanteur op heter
daad te betrappen, en wel met twee getuigen om
aan de wet te kunnen voldoen. Twee rechercheurs
verborgen zich en sprongen, nadat de afperser het
geld had opgestreken, te voorschijn. De man schrok
hevig en betaalde de hele som terug uit angst anders
aan de justitie te worden uitgeleverd. Nu blijft er
in deze gang van zaken iets hinderen; de man die
werd gechanteerd, blijft vrij rondlopen ondanks zijn
misdrijf. De rechercheurs hebben, als particulieren,
niet de plicht de politie van hun wetenschap te ver
wittigen. Politie-functionarissen zouden als ambte
naar die plicht wél hebben gehad. Maar de wet
wordt in elk geval niet overtreden, en de betrokken
detectives hebben tenminste aan één strafbare han
deling een einde gemaakt.
Een van de meest recente voorbeelden van het
succes, dat een particulier onderzoek kan opleve
ren, betreft het schandaal van het Rotterdamse markt
wezen vorig jaar. Het resultaat van die recherche
was, dat een aantal hoge ambtenaren van hun func
tie werden ontheven en een geheel nieuw bewind
aantrad. Met trots toont de detective een dankbetui
ging voor zijn volhardend speurwerk, dat, bij uit
zondering, eens het openbaar belang heeft gediend.
Het was hem gebleken, dat op grote schaal met
steekpenningen en andere unfaire methoden was ge
werkt. Steekpenningen zijn een middel dat ook in de
particuliere sfeer tot veel ontoelaatbare situaties
eidt, en menige opdracht houdt dan ook het scha
duwen in van een inkoper die niet wordt vertrouwd
of een verzekeringsagent van wie het vermoeden
bestaat dat hij zijn maatschappij onjuiste informa
ties geeft. Winkelcontroles zijn voor particuliere de
tectives aan de orde van de dag, meestal in de
kleinere bedrijven, omdat grote warenhuizen hun
eigen rechercheurs in dienst hebben. Men wil van
gevallen van kleine winkeldiefstallen of geringe ver
duisteringen niet altijd direct een „zaak" maken,
maar toch wel graag de daders achterhalen. Dan
is een particuliere detective de aangewezen persoon
om licht te brengen.
Het in de arm nemen van zo'n moderne gede
gradeerde Sherlock Holmes die mét zijn
vroegere waardigheid en autoriteit ook alle
hem kenmerkende trekjes van zijn uiterlijk
voorkomen, zoals daar zijn: staalblauwe doordringen
de ogen, een wilskrachtige kin, de pijp geklemd
in de mond, voorgoed aan de romanschrijver heeft
moeten afstaan is meestal een dure aangelegen
heid. Het tarief bedraagt al gauw zo'n acht gulden
per uur, inclusief het gebruik van een auto, maar
de ervaring is, dat met name in gevallen van al
of niet vermeende huwelijksontrouw de opdrachtge
ver geen prijs te hoog is om zekerheid te krijgen.
De particulier rechercheur pleegt bovendien flinke
voorschotten te vragen, omdat hij zich financieel ruim
moet kunnen bewegen: taxi's, drank, fooien. Soms
moet hij collega's inschakelen in andere plaatsen
van het land. Dan heeft hij keus uit de ongeveer
vijftig particuliere recherchebureaus die ten onzent,
vooral in de grote steden, zijn gevestigd.
Maar het kan ook anders. Een vrij unieke positie
in dit opzicht neemt de man in, die de „eerste Ne
derlandse schriftelijke cursus voor detectiveweten
schappen" heeft opgezet en daarmee, althans naar
eigen zeggen, 2500 cursisten opleidt voor het vak,
niet als amateur, zoals hij ergens nadrukkelijk
schrijft, maar als beroepsrechercheur. Zijn pupillen
komen uit alle lagen der bevolking; een tandarts
voelde zich even aangetrokken tot het beroepsmatige
speurwerk als een machinebankwerker, en een fa
brieksdirecteur bestudeert momenteel met dezelfde
ijver hoe men vingerafdrukken kan thuisbrengen als
een autorijschoolhouder. Opvallend veel huisvrouwen
blijken het recherchewerk te bestuderen, naar men
mag veronderstellen toch uitsluitend uit liefhebberij.
Is men enigszins vertrouwd geraakt met de geraf
fineerde detective-methodieken, dan bestaat er een
kans dat de leider van de „landelijk georganiseerde
particuliere recherche" die zich in ander ver
band wel eens het „hoofd van de recherche in Rot
terdam" heeft genoemd zo'n gevorderde cursist met
een eenvoudige opdracht belast, meestal bestaande
uit posten of schaduwen, en zulks tegen een vergoe
ding van een paar gulden per uur.
Een bescheiden inzicht in de aard van de „detec
tivewetenschappen", waartoe de inschrijvers
van de cursus worden ingeleid, willen wij u
niet onthouden. Aan welke geheimen worden
zij zoal deelachtig? In de zevende les realiseert de
samensteller zich kennelijk met enige schrik, dat al
zijn beschreven trucs en methodes wel eens gemeen
goed konden worden. Hij drukt de cursisten tenmin
ste op het hart met niemand over de inhoud der
lessen te praten, of men nu detective wordt of niet.
„Wij vertrouwen op uw discretie" voegt hij er con-
spiratief aan toe. Nu geloven wij niet van indiscretie
beschuldigd te kunnen worden als wij onthullen, dat
een groot deel van de cursus gewijd is aan het
Morse-systeem, de beginselen der fotografie en de
wijze waarop iemand met een verborgen camera is te
verrassen, de methodes om vingerafdrukken bloot te
leggen en te ontleden, en aan de inhoud en uitleg
van wetsartikelen. Vooral dat laatste krijgt de na
druk, omdat een particulier rechercheur als burger
zich niet de vrijheden kan permitteren die een politie
functionaris als ambtenaar nu eenmaal geniet. En
zo is het natuurlijk belangrijk om te weten, wanneer
men zich onder valse naam en hoedanigheid bij
iemand kan vervoegen, en wanneer deze camouflage
strafbaar is. En wat men moet antwoorden, als een
geschaduwde persoon zich bij de politie beklaagt
over „hinderlijk volgen", zich daarbij op het wet
boek beroepend. En op welk tijdstip het zaak wordt
de politie er in te mengen, wil men niet met de wet
in conflict komen. Want het vak van particulier
detective drijft de beoefenaar ervan dikwijls naar
de grens tussen legaal en illegaal. Bij zijn speurtocht
in het louche wereldje van de kleine misdaad, van
faux pas op civielrechtelijk terrein, heeft hij zelf
soms moeite zich niet aan strafbare handelingen te
bezondigen. Wanneer hij bijvoorbeeld in een bedrijf
iemand na kantoortijd onder bedreiging van een
(alarm)pistool vasthoudt, van wie wordt vermoed,
dat hij er zich met duistere bedoelingen ophoudt,
moet de rechercheur wel overtuigende bewijzen van
dit vermoeden bezitten, wil hij later niet van vrij
heidsberoving worden beschuldigd.
De onzekerheid waarin de particuliere rechercheur
altijd min of meer verkeert bij de uitoefening van
zijn ambacht, het besef dat hem niet meer rechtén
toekomen dan de eerste de beste burger, betekent
tegelijk zijn zwakte, zijn betrekkelijke machteloosheid
wanneer het op daadwerkelijk ingrijpen aankomt.
Zomin als een burger mag schieten op een vluchten
de inbreker, evenmin mag de privé-rechercheur zich
dit veroorloven. De samensteller van de cursus be
seft dit soort hiaten in zijn positie en wijst er in
de les, waar hij het gebruik van pistolen en lucht
buksen uit de doeken doet, met nadruk op, dat de
particuliere rechercheur in de praktijk nooit voor hon
derd procent zeker is van andermans bevoegdheden.
Overigens doet hij elders weer een middeltje aan de
hand om een alarmpistool zo echt mogelijk te laten
lijken. Een vuurwapen is nu eenmaal de particuliere
rechercheur, als iedere burger, ontzegd.
Hoe houdt men iemand met een (alarm)pistool
onder bedreiging terwijl men hem fouilleert?
Ook dat staat nauwkeurig omsclireven in de
26 lessen omvattende cursus, en het blijkt heel
anders te moeten gaan dan de gebruikelijke detecti
vefilms ons voorhouden. Hoe gedraagt een particu
liere detective die geheelonthouder is, zich in een
tapperij? Ook het antwoord op deze intrigerende
vraag komt breed uit de verf, en wel voornamelijk
omdat de samensteller zelf uit principe wars is van
alcoholica. Voert zijn werk hem naar een café, dan
zorgt hij in zijn colbertjasje een plastic zakje bij zich
te dragen, waarin hij van tijd tot tijd het versmade
vocht uitstort. Hij leegt de inhoud telkens in het toi
let, „omdat het voor iemand die veel drinkt niet
ongewoon is daar vaak heen te gaan". Behalve met
deze adviezen en wenken onderwijst hij zijn detec
tivewetenschappen verder door uitvoerig te verhalen
van zijn eigen bonte recherchepraktijk, en het moet ge
zegd, dat dit gedeelte verreweg het meest boeiende
element vormt in de hele leergang.
Hoe is nu de verhouding tussen de particuliere re
cherche en die van de politie? In elk geval héél an
ders dan in Amerika, waar sinds de dagen van
Rinkerton en zijn opvolgers (het internationaal bu
reau van J. Burns is momenteel een belangrijke or
ganisatie voor particuliere recherche) een grote sa
menwerking is gegroeid tussen de „private eyes" en
de officiële politie. Van die samenwerking is bij ons
geen spoor te vinden. De politie volgt eerder met
argwaan de verrichtingen van de particuliere detec
tive, voorzover deze verrichtingen al te achterhalen
zun. Ze heeft het meermalen meegemaakt, dat zo'n
detective zich voor politieman uitgaf of de ander al
thans in die waan liet. Er bestaat In dit vak volgens
onze zegsman een enorme beunhazerij, en ook met
de rekeningen kan naar hartelust geknoeid worden
bp gebrek aan enige controle.
Met dat al kan het bestaan niet ontkend worden
van een (bescheiden) aantal bonafide bureaus niet
zelden opgezet door een politieman, die aan het'otium
na zijn pensioen met dit werk inhoud tracht te ge
ven Evenmin als hun bestaan kan ook hun reden
van bestaan ontkend worden. Wanneer men een goede
vriend of familielid verdenkt van kleine diefstallen
's er «jat voor te zeggen de zaak intern op te lossen
dank zu het mgrypen van een particuliere detective.
In het andere geval moet immer noodzakelijk aan
gifte volgen bij de politie en gaat het recht zijn loop
nemen. Chanteurs komen het is al gezegd zel
den in contact met de justitie, maar plegen op hun
pad de particuliere rechercheur te ontmoeten, een
meestal beslissende ontmoeting die aan hun duistere
praktijken een eind maakt. Overspel is een zoge-
n.aajfL klacritrriiscii'ijtWil de bedrogene dit als een
strafbaar feit behandelen door de politie er in te
TrScfdure In I°lgl no°dzakel«k een echtscheidfngï
Maar de bonafide speurder zal als uitgangs
punt huldigen,.dat strafbare feiten in prin
cipe met to. zun competentie behoren, zeker
men 7b sk,e,nige omvang gaan aanne
men. Zo houdt hh de kleine ongerechtigheden die
onze samenleving ontsieren, over, de civielrechte
lijke kwesties, moeilijkheden in de privé-sfeer. kort
om particuliere rechercheurs hebben in het alge
meen ook particuliere zaken te behandelen. Ze kun-
hf? ,°Fl, Z!CLi oeiend genoeg zijn, enige spanning is
het vak wei eigen, en ook voldoening, al was het
alleen maar om een dame die aan vervolgingswaan
zin lodt, gerust te kunnen stellen. Maar als er
dan al van romantiek sprake ts, dan is ze toch wel
van een schraal soort. Het aureool dat de particuliere
detective van weleer omgaf, is vervaagd. Daarom
acht hu het beslist met beneden zfln waardigheid
om eenvoudige handelsinformatie te verstrekken
(wat de politie overigens óók doet) of een cursus in
de „detectivewetenschappen" samen te stellen...
HANS STEVENS
