Schakel tussen een roemrijk verleden en een grote toekomst
Haar
ook i
hart bleef standvastig
de grootste tegenspoed
I
'1
r
In de Tweede Wereldoorlog heeft Koningin
Wilhelmina zich in al haar grootheid doen
kennen en de historische getuigenis van het
Wilhelmus in haar persoon en in haar daden
opnieuw tot leven gebracht
«r
Ma
V
Tïmm.
N
V.
s
WOENSDAG 28 NOVEMBER 1962
ef°
Het doodsbericht van H.K.H. Prinses Wilhel
mina heeft aan heel de Nederlandse gemeen-
scnap een schok van ontroering gegeven.
want ofschoon de Prinses nu reeds zoveel jaar stil
f" teruggetrokken in ons midden heeft geleefd,
bleef
zij toch de verpersoonlijking van de verbon-
enheid tussen Nederland en het Huis van Oranje,
e moederlijke beschermster van ons volk. Het
vvas goed te weten, dat zij nog altijd bij ons was,
al zagen wij haar maar uiterst zelden meer.
voor de jongeren welhaast legendarisch, bleef zij
voor de oudere generatie nauw verbonden met
oeel onze levenstijd, met al ons persoonlijk wel en
^ee> zo goed als dat van het vaderland. Dit ge
slacht was immers met Koningin Wilhelmina
opgegroeid, met heel haar verschijning, haar op
reden naar buiten, haar aanwezigheid altijd weer.
J is niet weg te denken uit deze periode van onze
geschiedenis, die merkwaardige, dynamische over
gangstijd van het oude naar het nieuwe. Met
ons heeft zij er midden in gestaan, aan alles
oeel gehad, is zij er als het ware de personificatie
Van geworden.
Bij ons thuis stond in de mooie kamer, de salon,
zoals dat heette, haar levensgroot kroningsportret.
Het was, naar de smaak van die dagen, geplaatst
op een standaard, en gevat in een brede, blauw-
fluwelen, oranje omboorde lijst, de Koningskroon
er bovenop. Daar hebben wij als kind vaak naar
gekeken, naar dat lieflijk meisjesgezicht, waarvan
wij later zouden begrijpen hoe mooi het was ge
weest. Dit aandoenlijk prille meisje was de loot
aan de oude stam, voorbestemd tot nieuwe, onge
dachte bloei. God heeft het Huis van Oranje
duidelijk gezegend, toen op die 31ste augustus
1880 het Prinsesje geboren werd, dat een schakel
zou blijken te zijn tussen het roemrijk verleden en
nog weer-een grote toekomst. Koning Willem de
Derde had uit zijn eerste huwelijk met de Würt-
tembergse Prinses Sophie drie zonen: Willem,
Maurits en Alexander. Maurits is jong overleden,
Alexander was zwak en ziekelijk, maar op de
Kroonprins mocht inderdaad de hoop van Vorsten
huis en natie gevestigd zijn. Hij was bij het
tweede huwelijk van zijn vader een man in de
kracht van zijn jaren.
Een hoogtepunt in het leven van de toenmalige Koningin Wilhelmina:
haar terugkeer in het vaderland na haar ballingschap in Engeland
gedurende de tweede wereldoorlog. Men ziet haar hier op 13 maart
19^5 bij haar aankomst te Eede in Zeeuws-Vlaanderen.
33#
P de ochtend van 5 mei I960 hébben duizenden schoolkinderen uit
'fVeldoorn Prinses Wilhelmina op het paleis Het Loo een aubade
bracht. De bejaarde Prinses bracht na afloop hiervan een drie
werf hoera uit op de Koningin en de Prins.
Statieportret van koningin Wilhelmina na haar inhuldiging in 1898.
1 februari 1953 bracht prinses Wilhelmina een bezoek aan het
jubileumcongres van de Koninklijke Nederlandse Centrale Vereniging
tot Bestrijding van de Tuberculose. De tienjarige Fransje Westermann
bood haar bloemen aan.
4»
Toen H.K.H. Prinses Wilhelmina in 1955 haar 75ste verjaardag
vierdewerd deze spontane fbto van haar gemaakt.
(Vervolg op vorige pagina)
Een officiële foto van H.K.H. Prinses Wilhelmina, gemaakt ter
gelegenheid van haar tachtigste verjaardag in augustus 1960.
De laatste jaren vertoonde Prinses Wilhelmina zich niet meer in
het openbaar. Bij feestelijke gebeurtenissen in het Koninklijk Gezin
zag men haar soms verscholen achter een paleisvenster het feest
gadeslaan.
WILHELMINA, MOEDER DES VADERLANDS
Op 7 januari 1879 werd in de met
rozen versierde slotkapel van Arolsen
"et huwelijk ingezegend van Willem
Oe Derde en Emma van Waldeck
t yrmont. En in augustus van dat
zelfde jaar kwam uit Parijs het bericht
\an de dood van de Kroonprins. In
ztjn lijkrede bij de begrafenis zou de
hofprediker dr. v. Koetsveld zeggen:
.Goddank, de Koning staat nog niet
alleen", maar ieder wist hoe tragisch
Qe werkelijkheid was. Vier jaar later
zou zich de grafkelder te Delft weder-
openen, thans voor de ongeluk-
Klge Alexander. Toen echter speelde
op 't Loo een klein Koningskind, het
P rinsesje Wilhelmina, op dat ogen-
{jhk meer dan ooit de troost en de
hoop van haar grijze vader. Willem
de Derde heeft veel van zijn dochter-
He gehouden, dat hij nog heeft mo
gen zien opgroeien tot een aantrekke
lijk tienjarig meisje, dat als Wille-
hhentje reeds de genegenheid had van
het ganse volk.
j Wet is Koningin Emma geweest, die
de toekomstige Koningin heeft opge-
ned. Met grote toewijding en plichts-
ofrachting, haar zoveel mogelijk de
M'eugde latend van een onbezorgde jeugd
*?et spel en vrolijkheid op zijn tijd,
en omgang met andere kinderen, maar
iegelijk haar van ogenblik tot ogenblik
oorbereidend op de taak, die haar
jachten zou. In de tuin van t Loo had
rjnlemientje een heel poppenhuis, met
"kiemen- en moestuin, een kippenhok
en duiventil, klein paradijs van haar
-jeugd. Met poppen heeft zij heel lang
Bespeeld. Daarnaast echter begonnen
"e lessen, de strenge educatie, geheel
"'gens de opvattingen der negentiende
uy. een opvoeding, zoals trouwens
Gm-prinses Juliana nog zou krijgen.
heirv.; Weun heeft de opgroeiende Wil-
°°k 1 a van haar jonge moeder gehad,
8cho.fi1 vooral toen op haar jeugdige
?6h kfers ZU was toch eigenlijk nog
ï^id de volle verantwoordelijk
en. Aan het koningschap kwam te rus-
/kdc./ °P haar tiende jaar, na haar
°t zk hood, was zij koningin, maar
achttil grondwettelijke leeftijd van
kis r,had bereikt, zou haar Moeder
V6r 'V-gentes voor haar de plichten
Nren un- In die tijd en nog daarna
het on J- he Koninginnen, zoals zo in
!eZamPn,P.aar. hl) zoveel gelegenheden
faide,. fhjk zouden verschijnen, hun
Jhet riafec*ld onafscheidelijk verbonden
«rep 1 van het leven der negentiger
Altijd weer met ontroering bekijkt
men de foto's van Koningin Wilhel
mina als meisje, als jonge vrouw.
Zij was zo argeloos en zo mooi. Bij
haar kroning, later haar verloving, en
als bruid. Er is iets van het blije
en jubelende om haar heen, de melo
die van het Kroningslied op woorden
van Catharina van Rennes: Wees ge
groet met jubeltonen, wees gezegend,
blijde dag. Ook de familie-opnamen in
ongedwongen gezelschap, ergens buiten,
zijn nog zo onbezorgd, met dat licht
en die zonnigheid van „la belle
époque". Nog even zien wij iets
daarvan terug in haar foto's
als jonge moeder, maar dan is
het de ernst, de beslistheid die steeds
meer haar trekken beheerst, zorglijk,
de druk van het leven. Majesteitelijk,
dat vooral, volstrekt niet het Ameri
kaans soort koningschap, nadrukkelijk
populair, gevulgariseerd. Wilhelmina
was sportief, voortreffelijk amazone
in haar jeugd, als kind van haar volk
vertrouwd op de schaats en de fiets.
Ook wist men van haar liefde voor
de schilderkunst, haar voorkeur voor
de zwaarmoedigheid van het Noorse
landschap en dat van het Schotse
hoogland. Maar verder heeft men
haar in al die jaren niet anders ge
kend dan in de vervulling van haar
plicht, gelovig, onvermoeid en streng
voor zichzelf, moedig onder alle om
standigheden.
In een constitutionele monarchie is
de figuur van de Koning onaantast
baar, tegelijk diens persoonlijke invloed
op de ontwikkeling der dingen niet of
nauwelijks te herkennen. Ook de in
vloed van Koningin Wilhelmina op een
halve eeuw Nederlandse geschiedenis
is van dag tot dag verborgen geble
ven, grondwettelijk aan het oog ont
trokken. Thans weten wij hoe krach
tig en doelbewust haar persoonlijk
heid is geweest, hoe groot haar er
varing en haar kennis van zaken. Van
haar achttiende jaar af heeft zij zich
verdiept in de zaken van de Staat,
zich een beeld gevormd van de pro-
blemen, die het welzijn der natie be
troffen. De Kamers wisselden met
elke verkiezing, Ministers kwamen
en gingen, de Koningin bleef. Tegen
over die telkens nieuwe medewer
kers en adviseurs stond zij met haar
ervaring, haar kennis van feiten en
achtergronden, haar voortreffelijk ge
heugen, haar inzicht en haar gezag.
Bovendien als iemand, die bewust en
duidelijk haar doel voor ogen
zag. Zo heeft zij door de jaren
heen leiding gegeven, haar stempel
gedrukt op zoveel beslissingen. Menig
initiatief is van haar uitgegaan, tal
van regeringsdaden heeft zij geïnspi
reerd, steeds bii dit alles binnen de
grenzen, haar door de grondwet ge
steld.
En dan zién vttjj de eerste decennia
van haar regering als een tijd van grote
economische opbloei, snelle uitbreiding
van scheepvaart en internationale han
del, ingrijpende vernieuwing van onze
industrie, en met dit alles een toene
mende welvaart en aanzienlijke verho
ging van het levenspeil. Tegelijk werd
het democratisch ideaal verwezenlijkt
met de grondwetsherziening van 1917,
het algemeen kiesrecht, dat heel het
volk, mannen en vrouwen gelijkelijk, in
het staatsbestuur betrok. Niet minder
belangrijk was terzelfdertijd de vurig
bevochten gelijkstelling van openbaar
en bijzonder onderwijs, een onderwijs-
wetgeving, die enig mag heten ter we
reld, en alle Nederlandse ouders in staat
stelt hun kinderen het onderwijs te doen
volgen, dat zij voor hen gewenst achten.
En als een machtig stuk rechtvaardig
heid was het stelsel van sociale wetten
in deze periode tot stand gekomen, ver
bonden aan de namen Talma, Aalberse,
Verschuur.
Wij weten, dat de persoon van
Koningin Wilhelmina, in de dynastieke
verhoudingen van die tijd, er belang
rijk toe heeft bijgedragen, dat ons
land buiten de eerste wereldoorlog is
gebleven. In die zware dagen is zjj
rusteloos op haar post geweest, heb
ben leger en vloot en ook de burgerij
haar onder alle omstandigheden leren
kennen als een moedige, kordate vrouw,
die de neutraliteit van ons land stipt
heeft gehandhaafd en tegelijk tot het
laatst toe gewaakt voor zijn paraat
heid. Zij is waarschijnlijk de eerste
vrouw geweest, die een duikoefening
heeft meegemaakt met een van onze
destijds nog zo uiterst primitieve on
derzeeërs. Op het altijd weer spannen
de moment van onder water gaan,
dat ook de flinkste zeelui de eerste
maal sterk emotioneert, liet Hare
Majesteit niets dr.arvan blijken, rus
tig stelde zij haar vragen en toonde
geen spoor van nervositeit. Het is
misschien, in verband hiermee, een
aardige anecdote, dat in de daarop
volgende weken de bekende onafhan
kelijke socialist Zuurbier, die gere
geld op straat een strjjdDlaadje uit
ventte, dit luidkeels aanprees met de
vraag: Hoe kon Hare Majesteit zó diep
zinken?
De persoonlijke moed van de Konin
gin heeft ongetwijfeld in de laatste oor-
logsdagen van 1918 de regering rugge
steun verleend om de gevluchte Duitse
Keizer en Kroonprins naar oud-Neder
landse traditie asyl te verlenen en te
weigeren hen aan hun vijanden uit te
leveren. Precies zoals de jonge Koningin
in het eerste begin van haar regering tij
dens de Boerenoorlog als enige de red
dende hand zou reiken aan de bitter
beproefde opgejaagde President Paul
Kruger. Zij zond de „Gelderland" naar
de kust van Zuid-Afrika en in Loren
zo Marques werd Oom Paul aan boord
genomen en naar Nederland gebracht.
De vloedgolf der revolutie, die in
het najaar van 1918 over Europa ging
stuitte aan onze grens op de hechte
dijken van de Oranjetrouw. Pieter
Jelles Troelstra maakte zijn histori
sche „vergissing", de Limburgers
gingen voorop in een geestdriftige hul
de aan het Vorstenhuis. Op de Malie
baan te Den Haag spande een geest
driftige menigte de paarden van
het koninklijk rijtuig en trok dit in
triomf door een zee van juichende
mensen. Ir. Amsterdam en overal,
waar zij kwam, gaf het Nederlandse
volk op ondubbelzinnige wijze blijk
van zijn liefde en aanhankelijkheid
jegens de draagster van de Kroon.
Met grote feestelijkheid werd in 1923
het zilveren regeringsjubilé gevierd,
maar daarna kon men zeggen, dat er
een periode intrad van stilte, de mo
narchistische gevoelens niet meer zo
levendig zich uitten als voorheen. De
Koningin bleef haar plicht doen, bij
alle rampspoed was zij ter plaatse,
om te troosten en te helpen, te Bor-
culo na de storm, bij de overstro
mingen, zoals reeds in 1916 rondom
de Zuiderzee, en later in het gebied
van de grote rivieren. Steeds weer
bleek, dat zij geen vrees, geen ver
moeidheid kende, als het gold voor
aan te zijn bij de hulpverlening. En
elk jaar kwam zij volgens traditie
naar Amsterdam, in het destijds
naargeestig ongeriefelijk paleis,
stroomden de getrouwen samen op de
Dam.
De dood van de bescheiden,
vriendelijke oude dame, die zolang het
wel en wee der natie had gedeeld, de
Koningin-Moeder, voelde ook heel het
Nederlandse volk als een verlies. En
op 3 juni van hetzelfde jaar overleed
vrij plotseling Z.K.H. Prins Hendrik.
Nog herinneren wij ons die vroege och
tend op de kade van Hoek van Hol
land, de eenzame figuur van Koningin
Wilhelmina, die wachtte op de terug
keer uit Engeland van Prinses Juliana,
om haar de droeve bijzonderheden van
haar vaders dood als eerste te kunnen
meedelen. Volgens de laatste wilsbe
schikking van de Prins werd bij de
begrafenis en de voorgeschreven hof
rouw volgens oud-Saksisch gebruik de
witte rouwkleur aangenomen, zoals dat
ook nog hier en daar in het Saksische
