WÊ
n
a
MARSEPEINBAKJES
^e9e! als Sinterklaascadeau
HARTIG
INTERESSANT MAAR VRIJWEL
VERDWENEN KUNSTVORM
i
B
X
i
^Vedefc1* een even ty-
O SpeScrolSetjes
Gepaneerde hambroodjes
Spaanse brandstapel
Spaanse schuimtaart
SINT-NICOLAASNUMMER VAN HET NIEUWE DAGBLAD
Deze schouw uit de 18e eeuw is nu nog te vinden
in een boerenwoning te Heer Hugowaard.
Schouw 18e eeuw eveneens te Heer Hugowaard
de sinterklaastijd is er
in iedere woning te vin-
zich in een plotselinge en
v an normale belangstelling
rbeuSen> dat is de omgeving
u-I6 kachel ofwel ietwat stati-
gedrukt: de schouw.
de mysterieuze, wijze
p de goede bisschop ons z'n
V(JJjes doet toekomen via
%Cr een grijsaard hoogst be-
Pde passage van de schoor-
aarh""" is dit overiSens we* ver"
aress aar* Misschien is het wel in-
v°lge5?t °m op een van de eerst-
av°nden rond deze
ePen £ezeten, zich eens te ver-
a 2akfln 0611 schouw-beschouwing
v 1 U i 0rrnaat. En dit zakformaat
*t gr1 ^rste instantie nu eens
fc^artepde tributen van zekere
aan berinneren doch veel-
eeuwenlange historie
s best°2^erwerP' d'e z*cb binnen
ek van een krantenartikel
n>. aa^ samenvatten.
rj ^dig i .^e desalniettemin man-
v?!1 is wJ het begin aanvangen,
v eb d .eersi;e wat ons zal op-
f>hii*tde schouw een typisch
n de oiiu Van een iaie en ver_
li^ iin moet zijn. In die pe-
Welke we 2emaks"
wleh aanrin -7aag begrip oertiïd
in ^ipCT - den, bestond de ver-
bi-0.* bnuSlrnPeiweg uit een vuur
SJ in 't en de woonruimte, waar-
geval niet aan een
\va?ede n? iCbt werd en in het
s- Vai geen schouw nodig
^a^eflandse tegelschouw
moment doet de
ifr>yerWacVi+ intrede en zoals
'h v was wisselde ze ge-
sti ^ld> al naar gelang
voi, ledenic l P n°de in dekunst-
^iiju^air W3r al dan niet re"
V* e*merkA Pje 0pstak- Ziin deze
,5e schoo?hf!n0g bij gebleven
iUst let ven,, n dan zal het
der r_ onderen de klassieke
*enaissanceschouw na
Snen ao^^0rf0ses te zien
Cades aChteJ de sierlijk druk-
'aar bem-t^..6 rococo> welke
te f^^nen ~""llulJ-ui>es te zien
f*cades vS J de sierliïk druk-
V* ar beurt e rococo- welke
SJderin g er nf eeuwen van
def bet onderspit zullen
W^ehouwp» ^gen nieuw-zake-
V» «!ïi baksteenfan-
4 enzovoort n Enzo'
v50ftom h
ook nn vertrouwde beeld
^r]rPt' een irnm gebied levende
lpg van an,er durende wissel-
al en reactie.
H'zeecbter eene^°rieën schouwen
adeM0lls hart l op bijzondere
^fscil^dse fA eeft gestolen: de
^seftibibgsvor uw- In zi3n
S<£et Sinïï e acangele§enheid
0ld gevierd dat er
bsti^6t ZoVe|i d W?rdt En zoals
a* brnistuiH ïk karakte-
ls vJlden ttiet ïng!n gesteld is:
e hierh-^6* g zeldzamer.
^^rT ^s bekiit d,rukte tege!-
l°t één lken» kunnenn we
c°uclusie komen n.l
dat het jammer is, dat men ze
steeds minder aantreft en dat zij
die er nog zijn onze aandacht en
waakzaamheid met betrekking tot
eventuele afbraak of verkoop naar
het buitenland dubbel en dwars
waard zijn.
ONZE FOTO betreft een 18e
eeuwse schouw, welke bij ons we
ten nog heden aanwezig is in een
boerenwoning in Heer Hugowaard
Het is in zijn soort een pronkstuk,
zelfs ondanks de reeds verdwenen
tegelbekleding in de nis (waar nu
stuc met marmerschildering
prijkt, pronkten vroeger waar
schijnlijk zg. schildpadtegels).
De schouw is naar vorenhellend
gebouwd met een stooknis voor
open haardvuur in een vuurkorf,
welke methode van verwarming in
een tijd van oliestook en centrale
verwarming wel heerlijk roman
tisch aandoet. Een paar geslaagde
tegelschilderijen voorsellingen
opgebouwd uit meer tegels die sa
men één beeld vormen verle
vendigen de wtite „ondergrond"
die uiteraard ook uit tegels bestaat.
Zo zien we links en réchts kat en
hond afgebeeld, de huisdieren bij
uitnemendheid op de boerderij, die
ook in natura hun plaats bij de
schoorsteen wel zouden weten te
vinden. Daar een en ander opge
steld stond in de pronkkamer vin
den we ook typische elementen van
zo'n kamer in de tegels tot uitdruk
king gebracht: een sierlijke vaas
met bloemen en een kooitje met
een kanarie. De aard van de wo
ning zelf - een boerderij - vinden
we tenslotte weerspiegeld in twee
taferelen die het leven op het
platteland tot onderwerp hebben:
de boer met z'n paard en een koe.
Dit alles uitgevoerd in wit met
paarse friese tegels een ware
lust voor het oog.
Vaak zullen we rondom de stook
plaats religieuse voorstellingen
aantreffen. Niet zelden vinden we
alle belangrijke episoden uit de
Bijbel als één groot beeldverhaal
in reeksen tegels uitgebeeld. Elk
detail toont ons de verrassende
wijze van figuurschildering, ge
vat in een kader van Lodewijk XV
motieven welke onderling logisch
bij elkaar aansluiten.
Friese tegels in
Noordhollandse schouw
DEZE 18e eeuwse friese tegels,
welke we vaak in de zeldzame
Noordhollandse schouwen aantref
fen komen, naast in paars-wit ook
in het meer bekende blauw-wit
voor, waarbij het dan altijd weer
opmerkelijk is te constateren, hoe
de bijbelse figuren worden uitge
dost in de costuums uit de tijd van
de vervaardiger zelf, een en ander
vermengd met grotendeels verzon
nen kledingdetails of costuumon-
derdelen uit eeuwen die bepaald
niet de tijd van de bijbel zijn ge
weest.
Uiteraard zijn bloemmotieven,
voorstellingen uit het dagelijks le
ven, krijgslieden, scheepjes, vruch
ten, tot engeltjes en zelfs zeemeer
minnen toe onder de favoriete af
beeldingen terug te vinden: de an
tiquairszaken tonen ze ons nog in
al hun verscheidenheid, de boeren
woningen steeds minder
Het zij terloops als gratis sug
gestie opgemerkt, dat zo'n tegel
trouwens als sinterklaascadeau een
altijd dankbaar en niet duur
presentje is. Misschien kunt u hier
in deze dagen uw voordeel mee
doen en misschien kunt u ook op
een van alle andere dagen nog eens
gaan speuren naar dat helaas ver
dwijnende oer-vaderlandse pronk
juweel: de tegelschouw.
Nu zijn ze er nog.maar haast
u!
(Nadruk verboden).
H. G. du Vieux-Rhin.
ER KAN vrijwel geen Sinter
klaasfeest voorbij gaan, of ergens
in de talrijke kranten en periodie
ken, die ons land rijk is, duikt een
artikel op over koekplanken of
koekvergulden. Inderdaad een on
derwerp dat er op dat moment
meestal wel als koek ingaat gezien
„de gewoonten rondom het „doe
wat in m'n schoentje". Mogen wij
echter ditmaal eens aandacht vra
gen voor een aanverwante kunst
vorm want een kunstvorm moe
ten we het koekplanksnijden toch
zeker noemen namelijk de
marsepeinbak?
Dat deze in onze streken minder
bekend is, is niet verwonderlijk.
Bij ons weten worden ze tegen
woordig niet meer vervaardigd en
zijn de in ons land bekende spe-
cima vrijwel alleen nog te bewon
deren in het museum Princessehof
te Leeuwarden. Het betreft hier
zonder uitzondering zeldzame
werkstukken uit de 16e en 17e
eeuw, afkomstig uit Zuid-Duits-
land en Zwitserland, waar deze
kunst een grote verfijning be
reikte.
Uiteraard leent de samenstelling
van marsepein zich beter voor fij
nere details bij de afwerking, dan
de grovere bestanddelen van de
taai. Dit vinden we dan ook direct
terug bij de vormgeving van de
figuren in de marsepeinbakjes
(niet marsepeinplanken dus, die
tot op vandaag nog wel, ook in ons
land worden gebruikt). De naam
marsepeinbakje spreekt voor zich
zelf, het zijn feitelijk de „gietvor
men", waarin de marsepein werd
gedaan om al afkoelend de vormen
van het bakje over te nemen.
En wat die vormen betreft zou
den we wel een hele krant vol
kunnen schrijven. Niet over de
hoofdvorm: deze is zonder uitzon
dering cirkelvormig, zodat alle
bakjes op een soort kunstig be
werkte penning gelijken, waarin in
„negatief" de voorstelling. Nee, de
grote bekoring gaat uit naar deze
op uiterst verfijnde wijze vervaar
digde figuraties, die een waar
scala van onderwerpen bieden. Zo
als dit ook bij de koekplanken het
geval is, vinden we bij de een
voudiger bakjes één enkel motief,
voornamelijk dieren zoals: vissen,
een zwaan of een hondje, maar ook
bloemen in een ornamentaal lijstje
gevat en bekende symbolen als het
hart, gekruiste ankers etc.
MERKWAARDIGE
VOORSTELLINGEN
Doch we zouden niet in de 17e
eeuw zijn, als de grotere bakjes
niet een veel ingewikkelder en mi
nutieuzer bewerkt patroon te bie^
Voorstelling van de wijn
1
Feestdagen kenmerken zich dikwijls door het eten
van veel flauwe dingen, zoals chocolade, suiker
werk, noga en wat dies meer zij. Het is daarom
voor velen van ons een prettige gewaarwording
zich te kunnen „laven" aan iets wat hartig is.
Spekrolletjes worden tegenwoordig niet\ zoveel
meer gegeten en toch zijn ze heerlijk. Hier volgt
een recept, zoals deze rolletjes in de vorige eeuw
werden gemaakt.
Bij een kilo zwoerd, waaraan een ongeveer 2 cm
dikke speklaag moet zijn, hebt u nodig 10 gr zout,
2 theelepels fijne witte peper, 2 theelepels noot
muskaat, 1 theelepel nagelgrijs, en azijn.
U gaat als volgt te werk.
Het zwoerd wassen in lauw water, er lapjes van
snijden, die ongeveer 25 cm lang en 15 cm breed
moeten zijn. Deze lapjes aan de spekzijde bestrooien
met een mengsel van peper, zout, nootmuskaat en
nagelgruis,, de lapjes oprollen en stevig dichtbin
den.
Kook daarna de rolletjes goed gaar in kokend wa
ter met een beetje zout, laat ze afkoelen en bewaar
ze in een vrij hoge (liefst Keulse) pot, met 1/4
water en 3/4 geurige inmaak-azijn gevuld. De
spekrolletjes voor het gebruik van bindtouw ont
doen, in dunne schijven snijden, deze op een schotel
schikken en garneren met ingemaakte augurkjes
en takjes peterselie.
Neem 6 sneedjes oud brood (of meer en verhoog
daarbij dan de volgende benodigdheden naar even
redigheid), 300 gr gekookte, gerookte ham, 300 gr
gaar kalfsvlees (fricandeau), eieren, 1 dl bouillon,
verdund met 1 dl melk, 25 gr boter, wat peper en
paneermeel, 2 dl melk en frituurvet.
De sneedjes oud brood van korst ontdoen en in de
lengte doorsnijden, zodat er twee smalle repen
ontstaan. Maak voorts van de bloem, boter, de
bouillon en de melk een sausje, ham, vlees, fijn
gehakt er door mengen en peper naar eigen smaak
toevoegen; dit mengsel op de broodjes verdelen en
netjes glad maken. De eieren met een paar dl melk
in een ondiepe schaal uitkloppen, hierin de brood
jes, onder herhaaldelijk overgieten met het vocht,
laten weken totdat al het vocht erin getrokken is.
Wikkel ze daarna in paneermeel en in heet frituur
vet bakken. De broodjes moeten opgediend worden
als croquetten.
U hebt nodig: 2 eiwitten, 25 gr poedersuiker, 10
sneedjes oud brood, ter dikte van ongeveer 1,5 cm,
50 gr boter, 50 gr abrikozenmarmelade, 100 gr
rozijnen, 2,5 dl bessensap, 100 gr suiker, 1 kleine
pijp kaneel, schil van een halve citroen en 10 kruid
nagelen.
Breng het bessensap aan de kook en kook de ge
wassen rozijnen er in gaar. De pijp kaneel, de zeer
dun gesneden citroenschil en de kruidnagels er
warm in laten trekken, daarna het vocht zeven en
de suiker er in oplossen.
Doe de korsten van de sneedjes oud brood, snij ze
in de lengte door en bak ze in de boter aan een
zijde lichtbruin. De niet gebakken kant besmeren
met marmelade.
Laat de stukjes brood in het warme vruchtensap
weken, stapel ze vervolgens op in een vuurvaste
schotel, giet de rest van het bessensap «net de
rozijnen over het brood uit en bedek dit met eiwit,
dat zeer stijf geklopt moet zijn met de poedersui
ker. Laat het gerecht in de oven goedgeel bakken.
Ziehier dit wel uitzonderlijk lekkere gerecht.
Hiervoor hebt u nodig: 6 eiwitten, 50 gr poeder
suiker, 100 gr abrikozen- of gele pruimenmarmela-
de, gesponnen suiker, 0,5 liter slagroom, 50 gr
vanillesuiker en 50 gr geconfijte vruchten.
U gaat als volgt te werk. De eiwitten zeer stijf
slaan, vermengen met de poedersuiker en zo lang
roeren, tot een stevige massa verkregen is. Hiervan
een bodem en 5 ringen, ter grootet van een desser-
bordje en ter dikte vaii 1 cm vormen, deze met sui
ker bestrooien, op stukken beboterd papier leggen
en op een bakblik in de oven, langzaam hard, doch
lichtgeel bakken; na het bakken laat u deze onder
delen geheel koud worden.
Intussen heeft u van gesponnen suiker een gelijk
aantal even grote en dikke ringen en een deksel
gemaakt. Op de bodem van het schuimgebak een
laag abrikozen of gele-pruimenmarmelade strijken,
hierop een ring van gesponnen suiker leggen, deze
weer met marmelade bestrijken en vervolgens
weer een ring van schuimgebak erop leggen enz.
enz.
De bovenste ring moet van schuimgebak zijn. Het
deksel garneert u met geconfijte vruchten.
Breng de taart nu op een ronde schotel over. Vlak
voor het opdienen vult u de holte met room, stijf
geslagen met vanillesuiker en leg het deksel er op.
Wilt u de bereiding wat gemakkelijker maken
door de gesponnen suiker achterwege te laten,
dan kan dat, doch dan moet u een dubbel aantal
ringen en eveneens het deksel van schuimmassa
vormen.
(Het inkoken van suikerstroop kan plaats hebben
in zeven graden. Voor ons gerecht moet de suiker
ingekookt worden tot de derde graad, die bereikt
u als volgt. Bij de derde graad, ook wel spinnen
genaamd, van de suiker kan men een draad trek
ken tussen een kleine hoeveelheid van de suiker
stroop, op een koud bord uitgegoten, en de lepel;
de afgebroken draad trekt zich niet meer terug;
ze is terstond vast geworden. In deze toestand
wordt de suikerstroop het meest gebruikt).
(Nadruk verboden)
den hadden. En aanstonds vallen
ook hier de voorstellingen weer in
enige vertrouwde hoofdgroepen
uiteen: de bijbelse historie, het da
gelijks leven, de heraldiek en een
alleszins merkwaardige groep di
versen".
Dat deze laatste een wijds ter
rein omvat wordt ons duidelijk,
als we terloops onderwerpen no
teren als: Het leven uit het
lichaam ontspruitend, dans en mu
ziek, engel, die 'n vrouw de vrede
schenkt en „symboliek van de
wijn Dit xaatste uitgebeeld door
een jolig heer die, in fraai 16e
eeuws kostuum gestoken com
pleet met zwaard, pofbroek en
pluimenhoed fier het glas heft,
een en ander tegen een achter
grond van enorme, decoratief slin
gerende bloemen.
„Het leven uit het lichaam ont
spruitend" geeft deze aangelegen
heid bijna letterlijk weer door een
sluimerende grijsaard te vertonen
uit wiens borst een grillige plant
omhoog schiet. Op liefst zes plaat
sen vertoont de plant een soort
eikeldopachtige vluchtjes waaruit,
als staande in een scheepje, kleine
mensfiguurtjes parmantig te voor
schijn komen.
„Muziek en dans" vertoont bin
nen zijn kleine oppervlakte liefst
acht dansende, zingende en musi
cerende figuurtjes, waaronder een
nar met doedelzak. Denkt men
echter hiermee het summum aan
detailleringsmogelijkheden gehad
te'hebben, dan komt men bedrogen
uit, want in de afdeling Bijbelse
historie vinden we op een gegeven
moment een voorstelling van de
hemel, waarin naast een sprookjes
achtig, romantisch landschap, com
pleet met boomgroepen, waterput,
kastelen en al, zich ook nog een
stoet kameelruiters bevindt een en
andere temidden van weilig wui
vend gras vol kleine bloemetjes
met daarboven nog imposante
wolkenpartijen. Alsof dit nog niet
genoeg de vaardigheid van de ma
ker verried, is het geheel nog eens
gevat in een lijst van sierlijke olijf
kleurige Waderen. Deze zelfde ver
fijning vinden we trouwens terug
bij een aanbidding van het kind
en een Adam en Eva, waar de
plastiek van de figuren en het
decor de beste penningkunst uit
die tijd naar de kroon streeft.
ZIN VOOR DETAIL
Ook het dagelijks leven komt
bijzonder levendig „uit de verf".
Een schrijnwerker treffen we aan
in een werkplaats, waar zo letter
lijk aan alles is gedacht dat het wel
een plezierig ruggesteuntje ge
weest moet zijn voor de kunst
historici met betrekking tot het
interieur van die periode. Hetzelf
de mag gezegd worden van een
voorstelling als hond en kat, die
we vredig uit één bak etend in een
keuken verrassen, waarin geen
pollepel ontbreekt.
Christuskop
Dat in dit licht gezien ook de af
deling heraldiek volledig tot zijn
recht komt, behoeft nauwelijks ge-
gezegd te worden. Het is bij deze
soms verbluffende zin voor detail
niet verwonderlijk, dat een object
dat, ineens voor een uitzondering
op de regel zorgt, direct opvalt.
Zulks is het geval met de sobere en
bijzonder indringende Christus-
kop, die in enkele „lijnen" en een
bepaald zwaarder aangezette plas
tiek naar voren springt.
We kunnen na het beschouwen
van deze unieke kunstvorm, dan
ook alleen maar diep respect heb
ben voor de kunstenaars die in
voorbije eeuwen bereid waren hun
„nobel handwerk" in dienst te stel
len van de vervaardiging van het
schijnbaar zo simpele marsepein
bakje. Een woord, dat prozaïsch,
om niet te zeggen huishoudelijk
klinkt, maar dat zulk een wereld
van onvermoede verfijning achter
zich verbergt.
H. G. DU VIEUX-RHIN.
(Nadruk verboden).
eschouwing in
yig
rrey I rt rir>*
