In Amsterdams Stedelijk Museum
S1#
OUDE KUNST IN VERGEETBOEK
Confucius en Sinterklaas
suikerzakje vereeuwigd
op
Lopende band vervangt
godsdienstig ritueel
FRAPPANTE GELIJKENIS TUSSEN
SCHOEISEL VAN VROEGER EN NU
Van snoepgoed
over naar
fruit
Tip vanj
Sint Nicolaas
1®
DONDERDAG 19 NOVEMBER 1964
ke
verzamelaars van sui-
tjQrzakjes zal het genoegen
k eri te horen, dat dank zij de
I^Qeiingen van de Sugar-
j^^ited International Kiss
ïhtr an®e and Research (de
en
Suikerbonen
Onderzoek)
waardevolle
een
en voor
erHationaal verenigde Sui-
atal
k'storicus uiterst belang-
ee er>de exemplaren van
suikerverpakking is te-
gen^ev°naen met afbeeldin-
Sint Nicolaas.
betreft hier zeldzame
han?erinëen die nóg met de
ke zÜn geschilderd of-ge-'
en die door kunstken-
eh deskundigen van de
ku ein*e voor beeldende
hsten als interessante ui-
lhgen
de n vroegere en mo_
s_, e Volkskunst worden be-
h°U\vd
De
Museumdirectie heeft
Un' ^nrniddels beijverd de
ric1Ie':e collectie voor het Ste-
t> ljk Museum
e bgt
^akele zalen mee te doen be-
Zodat sPeciaal de ver
gaars van Nederland om-
niseeks 5 december eens ken-
hu ^Unnen neruen van de
n n°g onbekende kleuren-
- eeMe van het thans open-
aan te kopen,
in zijn bedoeling er
Venetianen
In Nederland
HET SINTERKLAASFEEST is
.vóór alles een feest van vreugde
voor de kinderen. Een feest, dat
zonder speculaas- en taaipoppen
nit goed denkbaar is. Maar ewei-
nig mensen weten dat in deze tra
ditie herinneringen voortleven aan
het oude vóór-christelijke midwin
terfeest. Met het eten der koekfi-
guren bevorderden onze verre
voorouders, naar zij meenden, de
familieleden. Die lekkernijen wa
ren een offergave aan de jaargod
der midwinterzonnewende.
Snuffelaars in Nederlands rijke
folklore hebben dit voor ons uit
gezocht. Zij stuitten daarbij op een
volkskunst, die bijna verdwenen is:
de vervaardiging van koekplan-
ken. Tegenwoordig worden deze
soms eeuwenoude plankjes vaak
gebruikt als wandversiering. Maar
er is een tijd geweest, dat zij het
gereedschap waren van de bakkers
die ze bij tientallen in voorraad
hadden en gebruikten naar gelang
de ingesneden afbeeldingen pas
ten bij de jaarfeesten.
Nu op de lopende band
Enkele bewaard
°are
suikerzak j es-kunstbezit.
>ey"^den
Sint Nicolaas
Het begin
„SINTERKLAAS Kapoentje, gooi wat in mijn schoentje, gooi wat in mijn laarsje, dank u
Sinterklaasje!"
Hoeveel kinderen zingen dit zeer oude Sint-Nicolaas-bedelversje in deze tijd, wanneer zij
hun schoentjes bij de haard plaatsen? Duizenden va nonze kleinen, doen dit omstreeks eind
november, begin december en met een hart vol verwachting zingen zij hun liedje. Dan gaan
ze naar bed en.daar staan ze, de schoentjes!
Zo ging het door de eeuwen heen. Jaar in jaar uit stonden ze daar de schoentjes bij de
haard, schoentjes vol verwachting, schoentjes, die hopelijk de volgende morgen gevuld zouden
worden weergevonden, gevuld met zoete gaven, waarmee de goedheiligman in deze tijd van
het jaar zo gul is.
Deeg van 2 maanden
Pronkstukken
De eerste versiering
Sportief model
Unieke tentoonstelling
^kje lc?*a wet de klontvroeg-romaans suiker-
de Venetiaanse school op gele zijde.
De zg. Klaes mit ut suukerbreud, een laat-gothi-
sche Noordnederlandse suikerzak op Twents jute.
Sinte-Suiker, toegeschreven aan Karei Appel.
Van kostbare suikerzakjes
Maken van vrijers
was vroeger een
ernstige bezigheid
t, rzakjes
üeUr<!
en
den te verzekeren, moet de eerste
figuur zijn geweest die zijn eigen
beeltenis op de papyruswikkels deed
afdrukken met het woord suiker in
de Griekse en in de Perzische taal,
hetgeen tot gevolg had dat zijn vij
anden hem „Pater Sakar" (vadertje
suiker) noemden.
TORN' DE VANDALEN het Ro-
meise rijk binnenvielen en niet alleen
alle vormen van beschaving, doch ook
de produktie en de handel vernietig
den, hebben alleen de vluchtelingen
naar de kleine eilandjes langs de kust
hun levensgewoonten kunnen handha
ven. Uit die tijd tussen de vernietiging
en de renaissance in Italië stammen
de suikerzakjes die o.m. in de archie
ven van de dogen te Venetië zijn te-
ruggevondeij.
Duidelijk blijkt, dat reeds in die tijd
de bisschop Nicolaas, die immers in
de vierde eeuw zijn legendarisch ge
worden goede gaven heeft gegeven, op
allerlei wijzen werd vereerd. Behalve
in standbeelden en muurschilderingen
verscheen zijn bisschoppelijke gestal
te ook op de te Venetië gedrukte sui
kerzakjes.
Eén van die vroeg-Romaanse exem
plaren uit de Venetiaanse School heb
ben wij thans onder ogen gehad. Het
behoort tot de collectie historische
verpakkingen, welke door de Sugar-
bag United International Kiss Ex
change and Research tijdens een
speurtocht in de vergeelde archieven
van Venetië is teruggevonden. Het op
gele zijde geborduurde werkstukje
beeldt de bisschop uit in een der zalen
van zijn paleis met de theepot in de
linker- en een klöntjë' in de rechter
hand. Deze San Nicola met de klont
bekoort 't Oog door de tedere kleuren-
keuze met de strakke contouren. Het
iets verbleekte rose van de mantel
steekt fraai af tegen het vurig rood
van de vlammen onder het goudkleu
rig keteltje- Het kleurenpalet wordt
voltooid door een mozaïekvloer.
HET IS HELAAS onmogelijk alle
aanwinsten van ons openbaar kunst
bezit in onze kolommen in kleuren af
te beelden, maar enkele uitzonderin
gen moeten we maken. Na kennis te
hebben genomen van frivole Franse
prentjes en speciale Spaanse uitga
ven, die door Venetiaanse kooplui bij
de declaraties van hun verteringen be
waard bleven, stuitten wij plots op een
laat-gotisch zakje, dat zowaar de naam
van onze Sint in Nederlandse spelling
toont.
Het blijkt een Noordnederlands jute
zakje uit een koffiehuis te zijn, waar
op we de beschermheilige van Amster
dam over een vloer van Delftsblauwe
tegels een suikerbrood naar een een
voudige houten kloostertafel zien dra
gen. Men sprak in die tijd in de her
bergen en koffiehuizen van „Klaes
mit ut suukerbreud". Naar verluidt
heeft het Noordhollands Koffiehuis.te- kers kans vsp hun .rakprodukt 'n
Üfèfïb^ëï me" Sinf^NicoHfaslfbrk te Am- cialiteit vanHrun huis te maken, w
sterdam reeds een hoog bod op dit
zeldzame ahttgkfe Specimen gedaan,
teneinde het als wandversiering te
kunnen inlijsten.
Tot de laatste aanwinsten van de
Sugarbag United behoort ook een toe
vallige uiting van de moderne tijd, na
melijk een zg. Sinte-suiker toegeschre
ven aan Karei Appel. Het komt uit een
particuliere collectie en vertoont in
forse verfslierten van willekeurig ge
kozen zwarten een gestyleerde mijter
met ogen en baard, voeten en (als
ondertekening) een appel. Het is on
langs gevonden in de koffiekamer van
een hoofdstedelijk museum en het ge
rucht gaat, dat het is geboren uit een
kunstzinnig gesprek tussen de beken
de schilder en zijn tijdgenoot, de dich
ter Bert Voeten.
DE TEGENWOORDIGE TIJD kent
niet veel bakkers meer, die deze
plankjes gebruiken. De moderne ma
chine maakt het oude handwerk niet
meer lonend. Tussen twee gestaag
draaiende metalen rollen waarin imi
taties van de oude prenten worden
uitgespaard, kan nu in eenzelfde
tijd aan de lopende band het duizend
voudige geproduceerd worden van
wat vroeger de handwerksman pres
teerde.
En zo zijn er niet zoveel bakkers
in Nederland meer, die dit van vader
op zoon overgeleverde handwerk zijn
blijven beoefenen. Alleen daar. waar
ook in de omgeving de waarde van
een traditie begrepen werd. of daar
waar de smaak van de mensen nog
niet zo gemakkelijk kan worden aan
gepast aan het beslist anders sma
kende massaprodukt der fabrieken,
handhaafde zich zo'n klein bedrijfje.
En tien tegen één zagen deze bak-
spe-
waar-
paar in „verre omtrek vraag ging ko
men.
De meeste bakkers in Nederland
hebben echter de strijd tegen het
massaprodukt opgegeven. Zij gingen
de stapel koekplankjes, die ergens in
een hoek van de bakkerij onder stof
en meel schuilging, zien als een las
tige sta-in-de-weg, waarvan alleen
nog profijt te trekken viel als brand
stof voor de oven.
schoonheid en curiositeit van in
zien en wilden ze als wandversie
ring in hun huiskamer. Ook kwa
men veel planken in het buitenland
terecht. In Duitsland, Engeland, de
Verenigde Staten, Zwitserland en
Zweden had men er meer en eer
der belangstelling voor dan wij.
Maar ook vele musea maakten zich
gelukkig meester van deze plankjes,
Wie belang stelt ift de kostbare ver
zameling van de S.U.I.K.E.R. verzui-
me niet tussen 1 en 6 december a.s.
een bezoek aan het Amsterdamse Ste
delijk museum te brengen.
DUIZENDEN en nog eens duizen
den van deze vaak eeuwenoude
plankjes zijn opgestookt. Totdat
folkloristen links en rechts waar
schuwingen uitstuurden om daar
mee te stoppen. Toen, ja toen pas,
ontdekten velen de waarde van de
ze voorwerpen.
Antiquairs reisden stad en land af
om zich meester te maken van wat
er overgebleven was en vele parti
culieren gingen er plotseling de
De „echte" vrijers, uitgesneden in de
oude koekplanken, daterend uit een
tijd toen de speculaaspop nog een sym
bolische gave betekende voor „vrijers"
en „vrij(e) ghesevlen".
:ij van suiker is zo oud
m en lekkerbekke-
ïv^usheid. Ontdekkingsreizi-
Hkl!6eds „,a.'it0 P°lo troffen in Chi-
Meelfabrieken aan en on-
W >ati Jj^denisschrijvers uit de
bph beschavingen vermel-
SjJUike» aan en het gebruik
Si,6 Cv,L laas zijn er van de
V s rtict j suikerzakjes van pa-
Vs Conf, de leerzame spreuken
,us, zoals „benader uw
suikerzak en hij zal
<JiiV.®. Modellen
genieten als klontjes",
bewaard geble
et i biet tijdens de revolutie van
v- .andere kostbare schatten
d „^erlijk Museum te Peking
1% end nimrner teruggevonden.
dat de Joden hun riet-
bisi uct verpakten, teneinde op
te kunnen vermelden dat
ï1 i, IlehK naal toezicht was be-
Sr 6ibe u n de Romeinen suiker
S p,, veel.heden afgepast om
Uitei en kleine porties te kun-
'v ontv- met det brood, dat de
d ®gen. Het zakje van gro-
„°eg de spreuk van Julius
C® beLarvum Parva decent (de
x® w Mt bet kleine). Van het
Sl 5 ls n°g ons „parfum"
'h'rf SQr,^,ant de Romeinen noem-
ï>arVu g de ontvangen zoetig-
Schoenljes
ÜO O
naar deze keizerlijke
o.aÖe5 de Grote, die zoals be-
!v Ai SMkerraffinaderijen sticht-
H djh ^ndrie en Persepolis tij-
J srote veroveringstochten in
aanvoer
paar-
krijgers
voor
-U sinterklaarfeest niet
°«ten .leuters bang te maken.
Stl, Vah jUlt die wereld zien te ko-
hN<Srenrt angs*- Met de overal
h ip, naat, afgunst en wan
rJ(, b -dat tot nieuwe nnrln p-pn
r*ai
*Warte Piet ook.
Wanneer wij zo kijken naar de
schoentjes van onze jonge spruiten,
die daar zo verwachtingsvol bij de
haard zijn geplaats, dan glijden onze
gedachten ver weg, want we weten,
dat ok onze ouders dit deden in hun
tijd, en onze grootouders in de vorige
eeuw en zo zouden we nog enige hon
derden jaren terug kunnen gaan en we
zien ze in onze verbeelding, schoentjes
uit die vervlogen tijden, staande bij de
haard, de kachel, de schouw, het open
vuur, kortom schoentjes van die tijden
in hun passend milieu. En wanneer
we dan eens verder kijken, dan zien
we, dat er in diepste wezen een zeer
grote gelijkenis is met het heden. Er
zijn slechts wat betrekkelijk onbe
langrijke uiterlijke verschillen, zowel
wat de schoentjes als de haarden be
treft. Want vanaf het moment, dat de
mens tot het inzicht kwam dat het
lopen op de blote voet zekere nadelen
inhield en dat men er verstandiger
aan deed die kwetsbare voetzool op
de een of andere manier te bescher
men, werd de schoen geboren, die in
diepste wezen bescherming van de
voet steeds gelijk bleef.
Oh zeker, de mode heeft door de
eeuwen heen het uiterlijk van de
schoen sterk beinvloet. Wanneer de
schoen het stadium van de sandaal
is ontgroeit, begint de mode. In de
vroege middeleeuw had men
schoenen of laarzen uit verschillen-
de materialen, die zich bij de vorm i
van de voettttt aansloten. In de j
loop van de 13de eeuw werden de 1
vormen iets puntiger, om in de 14e
eeuw nog toe te nemen. We zien j
dan puntige schoenen van over het
algemeen zeer soepel materiaal,
dat zich naar de voet vormt,
waarbij de schoen uit niet meer be
staat dan een zool, met een ver-
verhoogd hakstuk en waarvan het
voorste puntige deel een lange lip
over de wreef voert, welke lip via
banden met het hakstuk is verbon
den (zie schoen van 1250)..Naar ge
lang in de loop der tijden de schoen-
puntiger worden, ontstaat de be
hoefte ook de zijkanten van de
schoen te sluiten hetgeen we duide
lijk zien in de "tootschoen" van
1450, het zeer puntgie model, waar
bij de gehele voet bedekt is en de
schoen opzij gesloten wordt door een
veter.
Als reactie op de bijzonder puntige
schoenen krijgen we dadelijk aan
het begin van de zestiende eeuw,
in overeenstemming met de geheel
andere stylering van de menselijke
figuur, platte brede schoenen, met
zodat er al met al toch een mooie
collectie van voor het nageslacht
bewaard is gebleven.
Dit alles neemt niet weg, dat
er toch altijd nog een groep bakkers
is, die ze in het bedrijf gebruiken.
AL in augustus wordt begonnen
met het klaarmaken van het deeg.
Roggebloem, honing, stroop, anijs
zaad. druivensuiker en potas zijn zo
ongeveer de ingrediënten die er no
dig zijn. Vooral potas is de bijzonder
heid.
Het deeg moet ongeveer twee maan
den besterven, voordat het in de oven
kan. Dan wordt het kruidige deeg op
de koekplank gedrukt. Tot op de plank
wordt vervolgens het teveel aan
deeg weggesneden. Slechts de in de
plank uitgespaarde beeltenissen blij
ven dus met deeg gevuld. Een paar
klappen met het hout op de werkta
fel maken de deegfiguren los van de
plank. Nu is het alleen nog een kwes
tie van bakken. Bij veel mensen leeft
nog de foutieve gedachte, dat de hou
ten vorm ook in de oven komt, maar
dit is dus niet het geval.
We zien nu in scherp positief welke
voorstellingen er in negatief in de
plank waren uitgesneden. Het zijn
vrijers en vrijsters, maar ook een
haan en een melkmeisje, een zee
paardje en een zeemeermin, een rui
ter te paard en een scheepje. Opval
lend is dat de figuur van de Sint zo
weinig voorkomt bij de voor ons zo
vanzelfsprekende Sinterklaas-tractatie.
Zwarte Piet ontbreekt geheel op de
planken, waarschijnlijk omdat zijn
persoon pas veel later in ons Sinter
klaasfeest is opgenomen.
LIEFDE voor het vak spreekt uit
de vaak ongelooflijk mooi gesneden
planken. Niet alleen speciale snijderg
bewerkten het hout, ook bakkers sne
den hun eigen planken. Dat die dan
wei een minder bevredigend
beeld van vrije tijdsbesteding ople
verden, is niet te verwondereh.
Maar de kinderen van vroeger, die
zo'n speculaaspop van de Sint kre
gen, vonden het zonde om zo'n mooi
cadeau maar dadelijk op te eten.
Lang stonden de koekfiguren dan ook
te pronk.
En de kinderen van onze tijd? De
kinderen en wijzelf interesseren ons
jammer genoeg wel eens te weinig
voor de afbeeldingen en letten er to
taal niet op, of we een toekomstige
vrijer, een rondborstig haantje of een
kunstig scheepje met bolle zeilen van
speculaas eten.
BETTY TEELING.
BEHALVE de geldverspilling,
de bedorven eetlust en het tandbe
derf is er nog een groot nadeel aan
snoepen verbonden en dat is het
gevaar van het dikworden.
De corpulentie vormt tegenwoor
dig in de westerse landen meer en
meer een ernstige bedreiging voor
de gezondheid. De levensverzeke
ringsmaatschappijen beginnen zich
met deze kwestie al te bemoeien.
Dikzijn si namelijk helemaal geen
teken van gezondheid, zoals men
nog maar steeds geneigd is om te
denken. Het tegendeel is eerder
waar en men zou daar meer naar
kunnen handelen.
Het is daarom beslist niet over
dreven als reeds in de jeugd de
grondslagen worden gelegd voor ma
tigheid in het gebruik van vette en
zoete spijzen, dus ook van snoeperij.
Schakel daarom over van het
snoepgoed op fruit. De meeste kin-
dpren zijn dol op zoete sinaasappel
en, druiven en peren. Ook voor ge
wone tijden geldt dat vruchten voor
hen heel wat gezonder zijn!
afgeplatte neuzen, de zogenaamde
"koeienmuilen" in het Duits "Och-
senmauler" genaamd.
Aan het begin van de zeventiende
eeuw ontstaat er als het ware een
soort revolutie in de schoenenmode.
We zien weer een meer sierlijke
schoenvorm en daarboven meer ver
siering. De schoen van 1600 toont dit
duidelijk. We gaan het tijdperk binnen
van het décoratieve, sierlijke en sterk
modieuze. De schoen van 1600 geeft
hiervan een voorbeeld, doch dit is
toch nog een schoen die in een zeker
opzich* aan de oude vorm vasthoudt
wantdeze heeft nog geen hak!
De hak zien we zich ontwikkelen in
de zeventiende eeuw, terwijl de ver
siering in onze ogen soms overdreven
vormen aanneemt. Schoenen met
strikken, fraai gestyleerde lippen en
rozetten zijn schering en inslag in die
tij'' evenals trouwens in de volgende
eeuw.
Het spel met de hak is in die tijd
begonnen en gaat nog steeds voort
in onze tijd. We behoeven daarbij
maar te denken aan de vrij snelle
wijzigingen in hakvorm alleen al in
onze eeuw, vooral waar het gaat om
damesschoen
De heren- en jongensschoenen
hebben veel van hun vroegere op
schik verloren. Sinds de vorige eeuw
worden deze schoenen eenvoudiger en
minderopvallend, om tenslotte - zeker
wat de jongensschoenen betreft - in
onze tijd uit te monden in soliede,
sportieve modellen, waarbij die met
zogenaamde
momenteel bij
zijn.
rubber profielzolen
de jeugd zeer in trek
Zo stonden ze daar bij de haard
geduurende al die honderden jaren,
de eenvoudige kinderstappertjes zon
der hak van enige honderden jaren
geleden, de, tot in het overdrevene
versierde schoentjes van jongens en
meisjes uit de zeventiende en acht
tiende eeuw en tenslotte de stevige
trappers van onze kinderen stoer en
dikwijls beschadigd, wachtend op de
gaven van de goede Sint, die net als
in al die vervlogen eeuwen omstreeks
begin december door weer en wind
over de daken rijdt en door zijn zwar
te knecht de kleine geschenken in de
kinderschoentjes laat deponeren.
De schoentjes bij de haard zijn al
een zeer oude traditie!
PROBEER VOORAL de chronische
zieken in de sinterklaasviering te be
trekken. Ook al zeggen zij geen be
langstelling voor enigerlei festiviteit
te hebben, tracht hen desondanks dui
delijk te maken dat zij er ook bij ho
ren. Laat het feest niet onopgemerkt
aan hen voorbij gaan, het zal bijdra
gen tot hun genezing.
