Mislukt boek van jong schrijver
Darwin Gezellen"
Panorama
der volken:
uitermate
boeiend
Actueel thema
gestrand in
onvolwassenheid
In onmetelijk gebied leven
ruim 60.000 Eskimo's
Toektoedjuakseokniakpoenga
Ik zal een grote kariboe jagen
Ontmoeting
met blanken
verre van
voordelig
Boeiend gegeven
Toektoe
Uit de grondl
iiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiini
PLUS
12 FEBRUARI 1965
UITGEVERIJ De Bezige Bij is
een bedenkelijke weg ingesla
gen, nu ze de waarde en be
tekenis van een boek voornamelijk
gaat uitmeten op het aantal exem
plaren, dat in de circulatie is. Haar
uitgangspunt is geworden: wat wil
len de mensen lezen Het aanbod
wordt hoe dan ook afgestemd op
de behoefte. Toegegeven, een uit
geverij is geen liefdadigheidsinstel
ling, wel een bedrijf, dat ook zijn
portie van de welvaartskoek wil
veroveren. Niettemin loochent een
uitgeverij als deze haar eerste en
belangrijkste taak, wanneer ze een
boek anders dan om zijn geestelijke
en culturele kwaliteit bij de lezer
aanprijst.
EWALD VANVUGT
vermoeiend boek
Darwin gezellen" is
tenslotte een vermoeiend
boek. Het modernisme om
met de ik-vorm (of welke hoofd
figuur ook) te goochelen, is zeker
geen bevestiging van schrijversta
lent. De schrijver dient zich hier
aan als puzzelontwerper. Hij ver
geet, dat de lezer het verhaal dui-
TOEKTOEDEJUAKSEOK-
NIAKPONGA" is een Es
kimo-woord en het betekent „Ik
zal een grote kariboe jagen". „Es
kimo" is geen Eskimowoord en
het zijn dan ook alleen de blan
ken die hen zo noemen. Dit woord
betekent „rauw-vlees-eter" in de
taal van de Indianen in de noorde
lijke wouden rond de Hudsonbaai.
Een Franse Jezuiet, die als mis
sionaris bij deze Indianen werkte
schreef er over in een van zijn
rapporten en sindsdien maken wij
gebruik van de benaming die de
Indianen voor hun nog noordelij
ker levende buren hadden. De Es
kimo zelf noemt zich „Inoek", dat
is „man" of „mens".
delijk voor zich wil zien. Aan let
terlijke herhalingen van fragmen
ten, zoals in dit boek, heeft hij niets,
Ze dragen nergens bij tot een af
bakening van het verhaal.
W. HELVERSTEIJN.
EWALD VANVUGT:
Het feit, dat duizenden mensen de boe
ken van Ewald Vanvugt willen lezen, is
voor mij geen bewijs, dat het lezens
waardige boeken zijn. Toch wordt dat
gesuggereerd op de omslag van Van-
vugt's laatst verschenen boek „Darwin
Gezellen", dat De Bezige Bij nog wel
niet trots de lezers aanbiedt. Laat die
omslag-tekst terwille van de reclame ge
schreven zjjn de kritische lezer zal met
pnige reserve aan het boek beginnen, als
hij bovendien nog moet vernemen, dat
het geschreven is door een „kontrover-
sieel en geruchtmakend" schrijver. Dat
riekt sterk naar sensatie, in dit geval
naar speculeren op een ongezonde be
langstelling.
Nu is Vanvugt een schrijver, die min
der gerucht maakt dan hem vermoede
lijk zelf lief is En dat hij kontroversi-
eel is (het woord bestaat niet, misschien
wordt kontroversioneel bedoeld), ook dat
is niet altijd een pluspunt. Het gaat er
namelijk minder om, dat iemand tegen
de traditionele stroom oproeit dan wel
hóe hij dat doet.
„Darwin Gezellen" ia wat mij be
treft een boek, dat slechts weinigen kan
Interesseren: hoogstens ls het voer
voor psychologen en sexuologen. Het ls
rotiduit een slecht boek, slecht in die
zin, dat het vrijwel aan geen enkele
voorwaarde voldoet om de belangstel
ling van de lezer blijvend op te roepen.
En die belangstelling zou men in dit
geval zeker verwachten, omdat de
schrijver een onderwerp aansnijdt, dat
door wie of wat dan ook (laat het dr.
Trimbos zijn of de Amsterdamse poli
tie) de laatste tijd opvallend actueel is
geworden.
Vanvugt hij schreef het boek in 1963,
toen hij 19 jaar oud was beschrijft de
intieme verhouding tussen een jongen en
een oudere man. De verhouding dus van
twee homofielen. Wanneer de jongen een
meisje leert kennen en op zijn manier
andere leefmogelijkheden ontdekt, ver
koelt althans van zijn kant de vriend
schap. De relatie brokkelt af. De oudere
man vindt tenslotte de dood in zijn des
illusie, die hem langzaam maar zeker
heeft gesloopt. De schrijver laat dat pro
ces verlopen op een wrede en onmense-
lijke manier. Van hogere waarde schijnt
hij geen flauwe notie te hebben.
HET gegeven is op zichzelf boeiend
genoeg om een fascinerend verhaal
te schrijven. Vanvugt is daarin niet1
helemaal, of beter: helemaal niet, ge
slaagd. Wie alle smakeloze franje, waar-
in sex en drank als zoete koek gepresen
teerd worden, schrapt, houdt een bloed-
arme geschiedenis over. Behoudens enke
le fragmenten, waarin Vanvugt tenmin
ste bewijst, dat hij schrijven en goed
schrijven kan, is er niets, waarmee hij
de aandacht van zijn lezers terecht kan
vasthouden. Wel wordt dan duidelijk, dat
Ewald Vanvugt met het thema geen raad
weet. Hij praat om de zaak heen, pro
beert met zogenaamde openhartigheid
zijn onmacht te versluieren, kortom, voor
de prijs van vijf gulden per boek be
wijst hij zijn onvolwassenheid.
Nu kan hij met zijn tekst en uitleg
twee kanten uit. Hij past een literair
maniertje toe, namelijk, dat het ver
haal is geschreven aan de hand van
kriptische notities van een zekere Tho
mas Verdun, die niet met Ewald Vanvugt
vereenzelvigd mag worden Aldus opge
zet zou „Darwin Gezellen" een. ver
slag, zo men wil een documentaire, kun
nen zijn. Maar dan heeft het al heel wei
nig te betekenen. Het is een aaneenscha
keling van strikt particuliere belevenis
sen van meneer Verdun, die mij even
weinig Interesseren als die van mijn
buurman.
Wie het boek wil onderkennen als een
roman, waarin een algemeen of bijzon
der menselijk gegeven een bepaalde dra
matische vorm krijgt, komt al evenzeer
bedrogen uit. Zo'n drama vraagt span
ning, dat wil zeggen: door het overschrij
den van algemeen aanvaarde normen
komt er kortsluiting. Die normen, al of
niet aanwezig, bepalen de hoogspanning,
In „Darwin Gezellen" zijn geen nor
men te vinden: er is geen spanning, de
lezer verveelt zich na tien bladzijden. Het
meest illustratief daarvoor is misschien
wel het feit, dat ln het boek geen spran
keitje humor te vinden ls. Humor en ernst
ze maken elkaar volledig bepalqn
de kracht van het drama.
Er zijn momenteel, schrijft dr. G.
van den Steenhoven in het hoofdstuk De
Eskimo van het boek „Panorama der
volken" ruim zestigduizend Eskimo's in
het totale Eskimo-gebied van Canada,
Alaska, de Aleoeten en Groenland. Dit ge
bied is van een enorme uitgestrektheid.
De Eskimo's leven aan weerszijden van
de poolcirkel, van de Aziatische Bering-
straat oostwaarts tot over Groenland,
langs onmetelijke kusten en in Cana
da op de toendra diep het binnenland
in. Het is een eindeloos land, met onaf
zienbare sneeuw- en ijsvlakten de zo-
mer is maar zeer kort en sneeuw
stormen die zelfs de Eskimo's dwingen
soms enige dagen binnen te blijven.
De sneeuw, aldus dr. Van den Steen-
hoven, is een zeer constructief element
in het Eskimo-bestaan". Tegelijk met
de sneeuw valt ook althans in. een
groot deel van Canada de gehele win-
terwaning van de Eskomo on aarde. Met
het lange sneeuwmes worden grote blok
ken uitgesneden die spiraalsgewijs de
woning gaan vormen en waarvan het
sluitstuk, de top, de gehele structuur
stevig overeind houdt Spleten en voe
gen worden met sneeuw gestopt, de wan
den worden buiten met sneeuw bedol
ven, de sneeuwgang waardoor men bin
nenkomt, wordt aangelegd en binnen
wordt de achterste helft van de vloer
met sneeuw opgehoogd tot er een plat
form ontstaat dat als zitplaats en bed
kan dienen. De werkplaats voor de vrouw,
de staanplaats voor de traanlamp, de
plaats voor het te ontdooien voedsel, al
les wordt van sneeuw gebouwd. Als de
vloer na enige tijd door de bewoning
smerig is geworden gaat er een verse
laag sneeuw overheen, lekkende plek
ken in het dak worden met sneeuw
Twee Netsilck-vrouwen, kauwend op
een stuk zoolleer tot dit soepel is ge
worden.
gedicht, sneeuw wordt bij gebrek aan
ijs ontdooid tot drinkwater, en het vuil
van de baby-luiers wordt met sneeuw
geabsorbeerd".
Er zijn diverse groepen Eskimo's die
onder eigen namen bekend staan, meest
al afgeleid van de plaats waar zii wo
nen. In zijn bijdrage heeft dr. Van den
Steenhoven voornamelijk twee groepen,
genomen als uitgangspunt voor zijn be
schrijving van het volk, de Netsilik- en
de Kariboe-Eskimo's, die beiden leven
ten westen van de Hudsonbaai. noorde
lijk van de Canadese provincies Ma
nitoba en Saskatschewan. Dit is geen be
zwaar, zegt hij, omdat het traditionele
denken en leven van alle Eskimo's on
geveer gelijk is.
De Netsilik-Eskhno's wonen in het
uiterst onherbergzame gebied van de
magnetische pool. Netsilik betekent
„waar zeehonden zijn". Deze Eskimo's
worden door hun buren gevreesd om hun
moordlust. De Kariboe-Eskimo's leiden
een geheel binnenlands leven, dat vol
komen afhankelijk is van de kariboe, het
wilde rendier van de toendra. Zij ge
bruiken niet, zoals de andere Eskimo's^
zeehondentraan voor kook- of verwar
mingsdoeleinden. Hoewel hun winter
een van de strengste is van het noorden,
kennen zij geen enkel stookmiddel.
Hoezeer het leven van deze Eskimo's
wordt beinvloed door de kariboe blijkt
uit hun kalender. Enkele namen van de
ze kalender zijn:
Toekiliarvlk „Als de eerste in be
weging komen". Dat is in de loop van
april, wanneer de kariboe (Toektoe) uit
het zuiden naar het noorden trekt
Atervik „Als ze komen". Dit is be
gin mei. De eerste kudden, met kalf-
dragende wijfjes verschijnen.
Kanralek „De twee sporten huid".
De dikke lichte wintervacht van de
toektoe valt uit en maakt plaats voor de
fijne bruine zomervacht Dat is in be
gin ]uli.
Amerajarvik „Wanneer do gewei
en hun vilt verliezen". Het is eind sep
tember.
Katagarigvlk „Wanneer ze hun ge
weien verliezen". Begin december.
Zo is er het hele jaar door de tijdsaan
duiding via de toektoe. de kariboe. Zij
jagen op het land achter de kariboe
aan, met het geweer, en in rivieren en
r-eren, gezeten in hun kajak, die be
spannen is me<t kariboehuid. Dat is de
manier van jagen die het meest eervol
is. De jagers wachten soms dagenlang
bij de oversteekplaats en als de kudden
dan verschijnen peddelen ze in volle
vaart .er op af. Hoe roemvol dat is
zegt dr. Van den Steenhoven, blijkt uit
de vele liederen, die er aan gewijd zijn,
zoals het volgende van een oude man:
Aja i-ja ajaja
Het gelukkigst ben ik
bij het terugdenken aan de jacht in
de kajak.
Bij de jacht te land
was ik nooit zo'n beroemdheid
temidden van Toektoe'» kudden.
En een oud man die kracht zoekt in
zijn jougd
wil liefst maar denken aan de daden
waarmee hij eens roem oogstte.
Aja i-ja ajaja
De Netsilik Eskimo's hebben een gro
te faam op het gebied van de zeehon
den jacht. De honderd kilo zware „netjerk"
en de baardrob, die drie maal zo zwaar
kan worden, komen het meest voor. Ze
krabben, als 's winters de zee bevriest
een gat om te kunnen ademen, want
langer dan 20 minuten kunnen ze niet
onder water blijven.' Ze komen voortdu
rend bij het zelfde gat terug en als ten
slotte het ijs een paar meter dik is heeft
het ademgat de vorm gekregen van een
pijp open water, zo diep als het ijs dik is
en zo wijd als een zeehond. Daar elk
dier meerdere ademgaten heeft moeten
zoveel mogelijk gaten in het jachtveld
elk door een jager bezet zijn. Het ja6
gaat dan als volgt:
„Vroeg in do morgen gaan de
uit het kamp, elk met zijn hond die Bjf
traind is om ademgaten op te sP°re?j
Zodra er een is gevonden, verwijdert O
jager de kleine sueeuwkoepel boven
luchtpijp en breekt het dunne laagje
aan de oppervlakte weg, waarna hij P1?.
een lange benen staf de ligging van
waterpijp aftast. Want het is mogeWJr
dat die pijp enigszins scheef ligt en he
is straks bij de harpoenstoot noodz»*
kelijk om zekerheid te hebben omtxe?e
do ligging van het gat Nu wordt 0
sueeuwkoepel erboven weer geresta"
reerd.
Tenslotte hangt de jager in een <>P®'
ningetje een „meter", heteij een dun
ne benen pin, die in het water van u
gat steekt, hetzij een stukje zwanedon
dat op een stukje robbenvlees ós g5*®!
ken. Nu kan het wachten beginnen, d»
uren of zelfs een dag kan duren. Zodr»
de opwaartse druk van het water waa'I
ln de zeehond opkomt de „meter" do"
bewegen, neemt de jager zijn harp"®"
op en wanneer hij het snorkende adel"
geluid hoort stoot hij toe en treft rw*
doel, zonder de zeehond zelf te kunne
zien.
In de Eskimowereld spelen geesten
zeer grote rol, er zijn talloze taboes
vrees voor de kwaadwillende geesten- R
oorsprong daarvan is volgens een
silik-vrouw: „Vroeger groeiden de fcu
deren op uit de grond, als bloemen. A
les groeide uit de grond en de raens
leefden van de grond. Er waren geen al
ren om op te jagen. En men wisti n
niets van alle strikte taboes die wU |L
in acht moeten nemen. Want er dre
den geen gevaren. Maar ook kende ra
niet de genieting, die wij na een ^jgt
dagtaak kennen. Toen gebeurde het u
een weesmeisje in zee werd gewort^
toen mensen in aaneengesloten
het fjord overstaken. Niemand trok z*
iets van haar aan en ze werd in het t
ter geduwd, toen zij probeerde ongera^
met de anderen op het kajak-vlot te
men. Maar die slechtheid van and®1
deed haar veranderen in een maCÖ ^je
geest, de grootste van alle geesten e
wij hier vrezen. Zji werd Noeliajoek,
de dieren maakte die wij nu jagen-,je5
zo nam zij wraak, want nu komt
van haar alles wat wij vrezen en
minnen voedsel en kleding, honge p
slechte jacht, overvloed en gebrek gp
kariboes, zeehonden, vlees en ®Pelc'toeP
terwille van haar hebben de mensen
alle taboes moeten bedenken, die ^eï(jeU
ven zo moeilijk maken. Want nu vau
zij niet langer van de grond maar
schuw levend wild".
De ontmoeting met de blanken 'jet-
de Eskimo's, zoals voor zoveel p ge-
blanke volken, verre van voordelig
weestu Integendeel, men mag gerust
„fataal" spreken. De GroenlanderS
er onder Deens bestuur beter van a
komen, dan de Eskimo's in het C'aua .^ji
gebied. In het door de Verenigde pje*
van Rusland gekochte Alaska
zo best gesteld. Het officiële bele«*
de V.S. stuurt recht op de ameriJt^jJisU'
tie van de Eskimo's aan en negeert e jjei
cultuur, taal en levenswaarden. clieeU'
Is een cultuur, zegt dr. Van den
hoven, die op het eerste gezicht s' j,e-
gericht is op behoud van het naakt®jef
staan, maar die over een rijk P°
van diep menselijke expressie beS
Dit rouwlied van een jager or".ziji>'
zoon_ mag daar een voorbeeld v ,-teeïu
Een man ging op weg, hij ging
Hij liep in de kou, hij liep in de
Hij ging naar de Heuvel.
In de sneeuw zag hij iets liggen.
gefP
Het was geen haas. het wa ,h
sneeuwn
Iets kouds eu
Handen staken omhoog uit de
Voeten staken omhoog uit de ,s j0of
De handen waren aangeknaagd
De voeten waren geknaagd door
wo"r
De vader keek, keek zonder een -geji,
w 1 te - en.
Hij sloeg de sneeuw van die kt®r jé
Hij blies op de ogen, hij blies op o
Hij legde zijn hart er op,
Zijn hart tegen het andere aar
Maar de zoon bleef koud, bleei
als een
Onbeweeglijk als üs
En drie nachten lang
Kon de vader niet meer denkfu^gjt®
Hij raakte de weg kwijt,
Hij had geen licht meer,
Geen licht meer in zijn hooiu-
Nu, nu zingt de vader,
Hij zingt met de anderen.
En zij allen zingen:
Zij zingen om de zoon.
Kariboe-Eskimo's in Canada tijdens
een zang- en dansavond.
(Foto F. W, Goro, Life Magazine)
„Panorama der volken" zal in drie de
len een beeld geven van volken en cultu
ren op deze wereld, van niet-westierse
volken met name. Geen inventarisatie,
geen encyclopedie, maar echt een pano
rama van volken. Zo wordt in het voor
woord op deze uitgave (Romen en zonen
te Roermond) gezegd door dr. P. van
Ernst, wetenschappelijk hoofdmedewer
ker aan de Rijksuniversiteit van Gronin
gen. Hij en zeven andere deskundige
medewerkers geven in het onlangs ver
schenen eerste deel een overzicht van
volken in Amerika en Oceanië.
Dit eerste deel is uitermate boeiend.
Eskimo's, Indianen, Negers, Papoea's en
anderen verschijnen in woord en beeld
in hun politiek, religie, geschiedenis, cul
tuur, kunst, economie, liefde en alle an
dere aspecten die hun leven vormen.
Het boek is bestemd voor vakman, stu
dent, leraar en onderwijzer, zegt dr. Van
Ernst, maar vooral voor een iedei* die
meer wil weten van de vele anderen,
waarmee hij samen op een wereld woont.
Met dit laatste kunnen we het -olledig
eons zijn. Wie zich interesseert voor die
verre, reemde volken, die tegenwoor
dig steeds nee- in de belangstelling ko
men, heeft te- „Panorama der -olken"
een kostbaar -«zit.
In bijgaand verhaal -s een (kleine)
greep gedaan uit het interessante hoofd
stuk dat dr. G. van den Steenhoven, lec
tor aan de universiteit te Nijmegen,
I schreef over de Eskimo's.
Elk van de drie delen kost 35 gulden.
Bij inschrijving op alle drie ls de prijs
32 gulden per deel. Deel 2 en 3 zullen dit
jaar verschijnen.
