De Egyptenaar heeft
ons bij de strot"
s
OMSTREDEN WATERWEG
i
WRAAK OP FERDINAND DE LESSEPS
Gaz^ r\
M
ALLEEN MET DE V.N.
ft
TWEEDE NEDERLAND
HOOP OP AMERIKA
»iwSen|»ïp»>. '1SX
ALLEEN MET NASSER
saoedi-arabie
BUITEN GAITSKELL OM
ZATERDAG 24 SEPTEMBER 1966
5
Verv°lg VAN PAGINA 1
1^ -°nda
rken-
Het voltallige Britse kabinet
kwam op 2 augustus bijeen (zelfs
Butler was er) en narr de belang
rijkste beslissing van de hele
Suezaffaire; men zou proberen
via onderhandelingen tot een
vergelijk te komen, maar bij niet
slagen van de onderhandelingen
binnen afzienbare tijd zou men
geweld gebruiken. Dez<- beslis
sing dekte alle latere handelin
gen van de Britse regering.
Middellandse Zee-
L1BANON.S
Ji
SYRIË
Suezkanaal
EGYPTE
JORDANIË
EGYPTE Eilat'^A Akaba
Golf van A ka ka
rri!er|?g faalde,
(jCae ViP7v^"ne' YLat zou er dan
flag's men Republiek gebeuren?
«M>ee
'ie.
scheidden minder
ör^at^LMollet® regering "van
sat;? Branson ,Van regirne).
W van de Q,fag^? ln de nationali
se! .6en ram®f^ompagiiïe niet zo-
raw>~ i-mei z,u-
W6en onvS^aph?e gebeurtenis als
Vao van p-o^fT? kans om het ge-
Vangen h1+d tegen Nasser te recht
te 1 pollet w- all erbelangrijkste doel
fle ^"hen HifSo- i® °®rIog Algerije
acht!TaPenen er, i je-- ,het ^e,d-
de drijvende kracht
tin),0 kwamepflnsa_T?P.Sandelin?en V?P.
een 'hierin vergiste hü
'«tT de ^°°tt de®! van de wapenen
*e]f\0f geknAht gen was gesto-
512' C „ht van hft Franse leger
Mi jaUvv w, ranse publieke opinie liep
Vpi aanlok vanwese Frankriiks rol
(jB®l Veel v? van het Kanaal en omdat
horvtSptftPatn?;nseiV, aandelen hadden bij
PaJdW-artSl Rovendien was het
rijs en A.®r van de Compagnie in
Ë^een h„asser werd in Frankrijk al-
tiip M Waai?houwd als Staatsviiand
sehf® bpstana VjHl^k omdat de Alge-
öiePen to^"delingen geen leiders
5fh erkp- "ebben die de Fransen kon-
Mpphkeliii, en d,,s haten. Geheel on-
t?n et Over ivan EnSeland begon ook
&i« soort i„ asser te spreken als over
k51'. va ur lnS-dictator, een nieuwe
Vsu.^Qllni het'iegin af aan dus sterk-
J'hgen en Eden elkaar in hun op-
e ErhP, *e avond van de nationali
se ovo» p f°n'sch een ballet.je_ op-
Rs hiini?F een conferentie, was Mól-
*a-!®aU v! van buitenlandse zaken
top Zou mening dat dit te lang-
iw°P zov,?aan- Maar'hij stemde er in
Sèq '-uag (29 juli) naar Londen te
tiin -^uilo611 P'an- Misschien zou" dan
Sa> Zodat uit Amerika overgekomen
v. *Van<T 00}i: zijn toorn waaraan
sterften n'et twÜfelden hun zaak
jvOifdels ha(j de Franse minister
Kr Brit Bourgès-Manoury, evenals
i'J Vp. cse col 1 ocmo lnten weten dat
op wettelijke gronden zwak stonden.
Hfl had vroeger persoonlijk te maken
gehad met de dagelijkse bediening van
het meer ingewikkelde Panama-kanaal
en geloofde niet dat enkel Europese
technici het Suez-kanaal in bedrijf kon
den houden Admiraal Burke, chef van
de Amerikaanse marine-staf, geen man
om achter te blijven wanneer de oor
logstrompetten schalden, zei hetzelfde.
(Admiraal Burke vertelde me enkele
jaren later dat naar zijn mening de
Russische buitenlandse politiek be
heerst werd door het doel 's werelds
grote zeewegen denk aan Cuba, Egyp
te, Indonesië te veroveren). Eisen
hower vroej, zich af wat er zou ge
beuren als de Kanaalzone inderdaad
weer heroverd was zouden er dan
voor onbepaalde tijd troepen gestatio
neerd worden? Zou dat niet betekenen
dat men eenvoudig de klok terugzette
naar het blcedvergieten en de geweld
daden die de laatste jaren van de Brit
se bezetting in de zone hadden geken
merkt?
Deze argumenten werden door Ei
senhower op schrift gesteld in een
brief aan Eden op 31 juli. Hierin zei
hij dat het zijn persoonlijke overtui
ging zowel als de overtuiging van mijn
medewerkers is, dat het onverstandig
zou zijn op dit ogenlbik gebruik van
geweld ook maar in overweging te ne
men Ik besef dat de boodschappen
van jou en Harold nadrukkelijk ver
meldden dat het besluit vast stond en
onherroepelijk was. Maar ik hoop dat
je de zaak nog eens in zijn breedste
samenhang wil bekijken.en heb daar
om Foster (Dulles) verzocht vanmid
dag nog te vertrekken om met je men
sen in Londen overleg te plegen."
Dulles kwam op 1 augustus in Lon
den aan met instructies om een mili
taire interventie te verhinderen. De
daaropvolgende weken wijdde hij zich
en Mussolini meemaakten." Dit zinnetje
deed Churchill veel plezier; hij zei dat
hü Gaitskell vroeger volkomen ver
keerd beoordeeld moest hebben. Het
was een gevaarlijke opmerking waar
door men Gaitskell ging vereenzelvigen
met het rijzend getjj van de anti-bui
tenlandse stemming in Engeland.
Aan de andere kant echter sprak
Gaitskell zich in een concluderend rap
port un grote lijnen ontworpen door
Kenneth Younger) uit vóór een confe
rentie en formuleerde de hoop dat een
speciale afdeling van de Verenigde Na
ties het Kanaalbeheer over zou nemen.
Als er geweld gebruikt werd, zou dit
in overeenstemming met het charter
van de VN moeten geschieden. Hoewel
hjj het eens was met het oproepen van
de reservisten en toegaf dat „er om
standigheden zijn waarin we wellicht
worden gedwongen tot het gebruiken
van geweld," zei hij niettemin: „Men
kan in hetgeen hij (Nasser) gedaan
heeft moeiljjk iets aanwijzen dat het
gebruik van geweld op wettelijke gron
den rechtvaardigt."
De conservatieven herinnerden zich
naderhand alleen die gedeelten van zijn
toespraak waarbij ze geapplaudisseerd
hadden.
Morrison, de vroegere minister van
buitenlandse zaken, ging nog een stap
verder dan Gaitskell en zei: „Als de
VN niet achter ons staat, zullen we het
misschien zonder haar moeten doen...
Ik verzoek de regering zich niet al te
zenuwachtig te maken."
Zoveel bijval van alle kanten moet
Eden het gevoel gegeven hebben dat
«a®- VfLeen militaire actie tijd nodig
l? de W ege tie Algerijnse oorlog had-
Air'hild, nsen nog minder troepen ter
j?>ihen ,a? dan Engeland. Maar ze be-
t „?.lch voor te bereiden. Men ge-
Jh? ÉffSi? Franse vrouwen en kinde-
thaoIe te verlaten 'n veel straf-
V hun i, Sel dan de Britten namen,
WeiL,Dl,rgers slechts aanraadden te
,0e j5«en.
Lv.&stietTl,erikaanse reactie op de Suez-
V wAs rd door één feit beheerst:
WA die e-en verkiezingsjaar. Eisenho-
uIck voor herverkiezing in no-
i>Mf de 4 chikbaar had gesteld, was
Miids. Amerikanen een soort vredes-
l<a ahsp ts 15 percent van de Ame-
dp aai 2"e-invoer kwam via het Suez-
Cd r,nT Dulles had Nasser tot zijn
V dp >?sPfreerd, maar Nasser had
©e Jterenigde Staten lang niet zo'n
klap
toegebracht als aan Enge-
\StlhptraT?kr"k-
Va nieuws van de nationalisa-
iAenkwam, zat Dulles in Peru
bij de inauguratie van een
ijs* jp:resident aanwezig was. In zijn
>At fi}6,ld besloot het State Depart-
6 dat men in de gebeurtenis
VjPhleiding zag tot het onmiddellijk
«ti j' Van geweld en stelde de Brit-
k kcopïanse ambassadeurs hiervan op
pi bessie. Eisenhower stuurde een ho
ik® eon R°bert Murphy, een vroe-
s; "43) eSa van Macmillan in Algiers
fl«' b'p, naar Londen om „een impul-
^pP^nd optreden tegen te hou-
te zorgen dat „er niets ge-
werd tot er meer klaarheid in
Miw? was."
>™y arriveerde
op zaterdag 28
dtsh?at in de avond. Eden was in
Spif' Zondagmiddag bezocht Mur-
fb's vS5'11 El°yd en Pineau, die uit
Mik aat °vergekomen; hjj kreeg de
MiCMk dat yvcii=ei4omen; nu Kreeg ae
CiddeH«kwrika's bondgenoten niet
De Kp„p geweld zouden o-i'or-
(»t 6r vondpA ugGnoten van hlm kant
tw ze niet rü ?et nogal onaangenaam
en zeirloïet Dulles te maken had-
en niet veel.
'I in 'ujg vertelt in zijn memoires hoe
4®h j,- nacht met Macmillan diineer-
wpte'o e zei dat als Engeland
,1.'npt p„ Uitdaging niet beantwoord-
V" gGn tweede Nederland zou wor-
biet h v,betekende een test, die al-
behulp van wapenen afgelegd
veiamaarscnaiK
Cjk p.r, r, zat ook aan en „was ken-
°P de hoogte van de krijgs-
drie zÜn volledige goedkeuring
k'?H j„„tb augustus konden de mili-
'Oti-n in?. augustus KOiiuen uc
M n8rtipen „er zouden op zpn
Ik «en ™ee divisies voor nodig zijn...
*ni?atg{ I
Ati0het
M'jAgPn wjHjcot siaan... ut' jjj- n--
uit weliswaar op tegen het risico
tij cipn ^ee di
MkSjj i?a§eri tjjds zou alles bekeken
Mh Ation GtSuezkanaal weer onder in-
.Meen toezicht staan... De Brit-
uitn ^ven men bad 5 miljoen
«ta®st nF?trokken maar Nasser
i|iilK11illa'nypte uitgejaagd worden...
Alexander maakten de
mannen die een ernstige
Ah en
h'annen aie een ernstige
■Hl- 'zhn "ebben genompn en over-
.(it) ?s-he„ Yan de juistheid van die
?br> beiut'tu Macmillan echter overdreef
te 'k 'd op geweld om Amerika
Kt oefenngen zoveel mogelijk druk
K.A <tü - een list die faalde.
"ren
constant contact met de
.•e» dAt Up" terwjj] de pers de indruk
Britse TOlk „actie" wenste,
?t)^eiijkp jhgeise regering haar aan-
."dap elstellingen uit te breiden.
l MasÜ, Was het doel af te rekenen
Sw'Adp -f die de Britse politici als
Si in h„^eSi.ac'hter al hun vernede-
o kan} Midden-Oosten zagen, het
^5>atipat zotten van Glubb en de-
IfMp r Scho te¥en Lloyd in Bahrein.
vM* Pub,,!6" 111 de ogen van het En-
Nfeeh ri5 evenals in die van de
?5s ®kerifip Proporties van een oude,
i®t ®?h r j;KVlJand aan te nemen. Het
MMdie ïjb°ur parlementslid, R.T. Pa
in-,«aio.. assers daad voor het eerst
h®Moï®k" r?et Hitiers „week-eind
Mti0iükin!;"aderband trok hij deze
AliSa?. ferug). Eden begon in de
i h Aexatif van het Kanaal een twee-
ge e van het Rijnland te zien.
hikist^Aarw15 van geweld was altijd
vSa Ogenkri1??6" pas °p het aller_
>V^nd h„? k zou overgaan, maar
k a 'iinp er °°i4 een duidelijke
v AhbriL v&n wanneer dat ogenblik
«5»,.®? »j)®S®lands doel breder werd,
il?middelen geringer. Op
'51(1 Ahieriu ■"di was het wel duidelijk
itrk n'et bereid
^ike:
pn.
was, ge-
^W.iiSpPTE nog altijd dat
v&itVeh'fP fl^Kter.,-Z0" sfeunen:
Pp zou steunen:
dat n, (dinsdag) tijdens
hti„' als Eneelanó pn Frank-
«Oh1 a
^Engeland""!» Frank-
ril! dat ^„Egypte afrekenden,
tf» b^At wij ''JAhie voor de beer zor-
t6 h„fgSen zonodig met een
Mr. ^infAhister zouden komen. De
At Au baa n buitenlandse za-
-5haLAtWpaneezipp^u^hy er op gewe-
3.AehkPshf°rdeliiit de Verenigde Staten
Mh si"g, hot^arerj voor de A-s"
lh' ervan 5nd ook de conse-
Wp„, "der ogen moest
Amerika
mening dat de Britten
geheel aan die taak. Dulles was 68
tien jaar ouder dan Eden en Mollet
en werd ook door de president be
schouwd als de onbestreden leider van
de Amerikaanse buitenlandse poli
tiek. Hp geloofde dat „het gevaar_ van
een gewapend conflict zou verdwijnen
als de onderhandelingen op langere ter
mijn werden voortgezet. Hierin ver
giste hü zich.
Om zün doel te bereiken gaf Dulles
aan Eden de indruk dat hü in zü'n hart
vond „dat er een manier gevonden
moest worden om Nasser te dwingen
het brok dat hü tussen zün tanden ge
nomen had te laten vallen." Eden put
te uit deze opmerking moed. Murphy
verklaart dat hü „met een heel pak
huis vol zout genomen moest worden."
Als Eden en Dulles het goed met el
kaar hadden kunnen vinden, zou het
wederzijds onbegrip dat zo vaak als
een donkere schaduw over hen hing,
voorkomen zün. Maar Eden had uit
jarenlange animositeit tegen Dulles
Eisenhower gesmeekt hem niet tot mi
nister van binnenlandse zaken te be
noemen. Disputen over Vietnam. Que-
moy en Matsoe, en tenslotte Edens
glansrijke succes in Genève in 1954,
wakkerden het vuurtje nog aan. Dulles
had evenals Eisenhower een gloeiende
hekel aan de „mijn beste's waar
mee Eden zün conversatie doorspekte.
De rollen van de twee mannen waren
nu echter omgekeerd; Eden die tot dan
toe altüd de op zün intuïtie afgaande
onderhandelaar was geweest, begon
zich nu op morele gronden te beroepen;
terwijl Dulles, de intellectuele mora
list, de diplomaat van de improvisatie
werd.
Op 1 en 2 augustus drongen de Fran
sen ongeduldig aan om zo spoedig mo
gelijk tot geweld over te gaan. Dulles
was even vastbesloten het te verhin
deren. Eden, uiteengerukt door pres
sie van tegenovergestelde kanten,
stond er min of meer tussen in, hoe
wel hij wel voor een conferentie voel-
de.
Toen namen de Britse chefs van de
generale staven de beslissing uit han
den van de politici. Zij verklaarden dat
zonder Amerikaanse hulp Engeland en
Frankrük niet binnen de zes weken
voldoende strüdkrachten bü eJkaar kon
den krügen om Nassers regime omver
te werpen. Nassers nieuwe MIG's bü-
voorbeeld waren veel te sterk voor de
straalvliegtuigen op het enige beschik
bare vliegdekschip. Voorts zouden bü
een beperkte oorlog reservisten opge
roepen moeten worden. De bezetting
van de Kanaalzone zou niets helpen te
gen een vüandig Caïro - Engeland
moest er op voorbereid zijn heel Egyp-
fe te bezetten. Dit advies maakte het
gemakkelijker voor Eden en Mollet om
in een conferentie toe te stemmen. Al
dit uitstel viel bü de Britse en Franse
publieke opinie niet in buzonder goede
aarde. Michel Debré sprak van „«ys"3:
dige onmacht", Paul Renaud had het
over „die lui die al zes dagen praten
inplaats van doèn."
Bange of sceptische ministers kon
den ernaar verwezen worden en kre
gen dan te horen dat ze wilden terug
komen op een besluit dat door de hoog
ste uitvoerende macht in het 'and go-
nomen was. Maar op dat ogenblik was
niemand met uitzondering mis
schien van Monckton kritisch ge
stemd. Het kabinet schünt de beslissing
inderdaad zonder veel over en weer ge
praat „met niet veel meer dan een
hoofdknik", wist iemand naderhand te
vertellen genomen te hebben.
Diezelfde dag deelde Eden het Lager
huis mee dat er reservisten opgeroe
pen zouden worden. De maatregel
maakte deel uit van „bepaalde militai
re voorzorgsmaatregelen."
Gaitskeil's standpunt scheen nog al
tüd dichter bü dat van Eden dan dat
van Eisenhower te liggen. Zijn anti-Nas-
serhouding was gedeeltelük gebaseerd
op het feit dat Israëlische schepen de
toegang tot het Kanaal belet zou wor
den. Ook wees hü er op dat Nasser on-
mogelük voor het onderhoud en de
ontwikkeling van het Kanaal zou kun
nen zorgen plus de aandeelhouders
schadeloos stellen en de aanleer van
de Assoeandam bekostigen uit de tol
gelden, tenzij hij deze verhoogde. (Denis
Healey bracht in het midden dat zelfs
bü een vüf maal hoger tolgeld, de prüs
van de benzine in Engeland maar een
dubbeltje zou stijgen.) Voorts sprak
Gaitskell over Nassers pan-Arabische
ambities: „Het heeft allemaal een erg
bekende klank, 't Is hetzelfde als we
in de jaren vóór de oorlog met Hitier
hü „er weer bovenop was," en voor
het eerst in vele maanden zijn party
volkomen beheerste. Maar het kabi-
j MrGeg vermoedelük nooit te horen
Gaitskell na de debatten een brief
aan Eden schreef waarin hü verklaar
de dat de minister-president hem ver
keerd begrepen had; hü kon zich niet
voor het gebruik van geweld uitspre
ken zonder de goedkeuring van de VN
en juist dat zou volgens Edens pers
chef de regeringspolitiek zijn als de con
ferentie mocht mislukken. Ook had
Gaitskell tot tweemaal toe een per
soonlek onderhoud met Eden gehad en
gezegd dat de oppositie niet achter het
gebruik van geweld zou staan, tenzy
met goedkeuring van de VN.
Het drie-mogendhedenoverleg eindig
de op 2 augustus, 's avonds om 8 uur.
Men had besloten een conferentie van
vierentwintig zeemogendheden te hou-
den, die op 16 augustus in Londen zou
beginnen. Dulles keerde na anderhalve
dag in Londen naar Washington terug
waar hij de leiders van het congres
vertelde dat hü op zün eentje verhin
derd had dat Engeland en Frankrük
onmiddellijk een oorlog begonnen. Hü
maakte zichzelf wat wy's, want Enge
land en Frankrijk zagen de conferen
tie alleen als tijdvuLling tot aan het
ogenblik waarop de Ivoorbereidingen
voltooid waren, terwijl Dulles haar
als het einde van de weg zag.
IN AMERIKA waren de verkiezings
campagnes begonnen en waarschijnlijk
stond het voor zowel Dulles als Eisen
hower vast dat Amerika nooit of te
nimmer voor Suez een oorlog zou
voeren; maar hiervan hebben ze nooit
tegen Eden gerept, die nog altüd terug
dacht aan Dulles' opmerking over het
„brok dat Nasser moest laten vallen."
Het parlement ging met vakantie.
Eden zei in een toespraak die hü op
8 augustus voor de televisie hield: „We
hebben geen onenigheid met Egypte
alleen met Nasser" en maakte
het zodoende voor Nasser wel heel
moeilijk om toe te stemmen tot een
conferentie in Londen, als hü ervoor
gevoeld had. Eden scheen al besloten
te hebben dat „de wereld niet groot
genoeg was om hemzelf èn Nasser te
bergen" (aldus het commentaar van
een bevriende collega).
De weinige sceptisch gestemde men
sen die Eden soms beroepshalve wel
moest ontvangen, kregen te horen; „Je
begrüpt niets van de politiek!" Butler,
een potentiële criticus, was weg.
Maar de situatie in het land was aan
het veranderen. Het Labour schaduw
kabinet sprak zich zeer beslist tegen
het gebruik van geweld uit en nam
een motie aan dat het parlement in
september twee dagen bijeen zou ko
men. Iedereen in het schaduw-kabinet
was het hiermee eens, Bevan nam zo
mogelük een nog onbuigzamer stand
punt in dan Gaitskell en er kon bü
Eden weinig onzekerheid bestaan ten
aanzien van de houding van de opposi
tie.
Eden en zün vrouw begonnen ge
woon te raken aan gejouw in Downing
Street. De Times handhaafde zü'n oor
spronkelijk standpunt en verscheen op
een dag met een beroemd geworden
krantenkop getiteld DE ESCAPISTEN-
CLUB waarmee de mensen bedoeld
werden die zich alleen voor filmster
ren en voetbaltoto's interesseerden en
niet meer klaar waren voor „groots
heid" of „avontuur".
Nasser deed misschien onder in
vloed van Nehroe en de VN zün
best om de pressie te verminderen.
Hü beantwoordde de uitnodiging tot de
conferentie met een verzoenende brief.
Schepen bleven door het Kanaal varen
en de Britten en Fransen bleven hun
tolgelden aan de oude Compagnie in
Parijs afdragen. Er werden zelfs twee
schepen naar Israël doorgelaten. De
VS en anderen betaalden tol aan Nas
sers genationaliseerde compagnie (de
Amerikaanse regering kon de Ameri
kaanse schepen niet dwingen an
ders te handelen).
Dit en ook de opmerking van de
Amerikaanse minister van defensie dat
„die Suez-kwestie een storm in een glas
water was", verzwakte de „speciale ver
houding" nog verder. Op 12 augustus
stapte Nasser van het idee af om de
tolgelden van het Kanaal aan de bouw
van de Assoeandam te besteden. De ver
beteringen die men voor het Kanaal had
geprojecteerd zouden uitgevoerd wor
den. De wereldopinie, die toch al niet
sterk tegen Nasser gekant was, helde
nu volkomen naar Dulles' standpunt
over: „De crisis was in de grond een
zakengeschil over het beheer van een
internationale openbare dienst die tot
nu toe een monopolistische positie had
ingenomen."
By de conferentie steunden achttien
van de tweeëntwintig landen een voor
stel van Dulles om een commissie van
Kanaal-gebruikers in het leven te roe
pen die samen met Nasser het Kanaal
zouden beheren. Alle kleinere landen
hadden maar één verlangen: de vrede
te bewaren. Ongelukkigerwys was de
meest uitgesproken voorstander van
dit plan Krisjna Menon, die onvermü-
delyk vijandige gevoelens by de Brit
ten wakker riep. Menzies, de Australi
sche premier en de enige politieke lei
der uit het Gemenebest die in deze
geheel en al achter Engeland stond,
ging op reis om het plan aan Nasser
voor te leggen, wel wetende dat „zün
kansen 1—99 stonden." Dulles sloeg de
invitatie om mee te gaan af, omdat hij
zün prestige niet in de waagschaal wil
de stellen.
Op 8 augustus was een groep Anglo-
Franse militairen al aan het werk ge
slagen. Engeland zou de opperbevel
hebber leveren (generaal Sir Charles
Keightiy) met onmiddelly'k onder zich
de Franse admiraal Barjot die het op
perbevel over alle Franse strüdkrach
ten zou voeren. De generale staven
zouden eenzelfde patroon volgen.
Deze samensmelting Van de bevel
voering is door de Fransen nooit bü-
zonder prettig gevonden; De Gaulle le
verde er later uitvoerig kritiek op. Maar
de Britse bijdrage was het grootst:
50.000 man, waarvan de helft reser
visten, terwü'l de Fransen er 30.000 le
verden. In totaal zouden er 130 oorlogs
schepen zijn. Maar Cyprus dat in 1878
door Disraëli speciaal als een PLACE
D'ARMES was uitgekozen, had geen
haven die zulk een schitterende arma
da kon herbergen. De tweede keus was
Malta, dat ongeveer 1500 km. van
Egypte verwijderd lag, hetgeen voor
zware stoomschepen een reis van zes
dagen betekende.
Allerlei moeilijkheden doemden op.
Moest men in Port Said landen of in
Alexandrië? De Middellandse Zee met
haar geringe verschillen tussen eb en
vloed maakte het wenselijk dat men
niet op een verlaten strand zou landen
maar in een haven waar men tanks
aan land kon zetten.
De noodzaak om Malta en Algiers
als vlootbases te gebruiken en het feit
dat een aantal schepen Engeland niet
zouden kunnen verlaten voor het begin
van de operaties vormden een onont
koombare beperking voor elk groot
scheeps plan. De Britse en Franse uit
rustingen waren niet onderling verwis
selbaar, om maar niet te spreken van
de rantsoenen (wyn of thee? Ceisius
of Fahrenheit?) Maar heel weinig Brit
se telegrafisten kenden Frans.
De operatie was oorspronkelyk aan
geduid met de naam „Hamiicar" ter
herinnering aan de succesvolle Afri
kaan; de Britten hadden al grote H's
als herkenningsteken voor vliegtuigen
op hun wagens geschilderd, toen ze tot
de ontdekking kwamen dat de Fransen
de naam als „Amilcar" spelden. Men
doopte de operatie om in „Musketier."
De requisitie van schepen vlotte niet.
De reservisten waren onvoldoende ge
traind. Legervrachtwagens uit 1940 en
landingsvaartuigen uit 1944 moesten
opgelapt worden.
Het te Londen in de tweede week op
gestelde plan ging uit van de veronder
stelling dat aan Egypte een ultimatum
gesteld zou worden en dat Egypte dit
zou afwijzen. De vloot zou al op weg
gegaan zijn en intussen zou een zesen
dertig uur durend bombardement de
Egyptische luchtmacht uitgeschakeld
hehben. De lange-afstandsbommenwer-
pers zouden Britse toestellen zün. Wan
neer de vloot arriveerde zouden Brit
se en Franse parachutisten gedropt
worden ten zuiden van Alexandrië dat
vooraf vanuit zee gebombardeerd zou
zün. Na de verovering van Alexandrië
Damascus
-Haifa.
-Tel
•Aviv/i
:Port Said
ieruzalernV»
Amman
ElArish 'Beersheba1
Sheikh
Het monument in Port Said voor de bouwer van het Suez-kanaal, Ferdinand de Lesseps, werd door
Egyptenaren neergehaald, als protest tegen het Brits-Franse Suez-avontuur.
zouden de bondgenoten enkele dagen
hun „krachten verzamelen" en vervol
gens via de woestijnweg naar Cairo op
marcheren. Naderhand zou de 3e divi
sie uit Southampton (negentien dagen
varen van Egypte) aankomen. Het zou
hun taak zyn Egypte te bezetten en de
orde en rust te handhaven.
De problemen die de organisatie van
dit kolossale samenspel meebracht
waren zo groot dat de stafchefs het
plan somber beschreven als moeilüker
dan operatie „Overlord" in Normandië
in 1944 hoewel „Overlord" als model
diende. De omvang en de korte voor-
bereidingstüd in aanmerking genomen
was de coördinatie van het amfibie-
strydapparaat een knap stukje werk.
De omvang was noodzakelük omdat
men Nasser omver wilde werpen; van
daar de mobilisatie van de 3e divisie
die niet voor de aanval, maar alleen
voor de bezetting nodig was.
500 600 KM,
HET PLAN WAS op 14 augustus
klaar en werd spoedig daarna door
Eden en Mollet aanvaard. De algemene
ontscheping zou op 15 en september
plaats hebben. De Britten, wie El Ala-
mein en Arnhem nog goed voor de
geest stonden, hadden op een operatie
van een dergelijke omvang aangedron-
gen. Maar sommige Britse plannen
makers gaven hun Franse collega s de
indruk, weinig enthousiast te zijn over
de onderneming in haar geheel. De
twüfels van Monckton verrieden waar-
schü'nlük een enigszins onbehaaglijk
gevoel, dat door de opperbevelhebber
van de vloot, Mountbatten, werd ge
deeld, mogelük op politieke gronden.
Nog nooit tevoren was immers een troe
penmacht van een dergelijke omvang
door de Britse regering zonder de steun
en medeweten van de leiders van de
oppositie op de been gebracht. Keight-
ley had meer troepen onder zün com
mando dan Wellington bü de slag bü
Waterloo^ Terwhl het parlement op re-
cès was hoorde Gaitskell midden augus
tus bü toeval van de Maltese premier
MinthTL die toevallig in Londen was,
hoe groot de onderneming op Malta
wel was. Gaitskell kon het haast niet
geloven.
De Dositie van Gaitskell in de La
bour Party was nog niet gevestigd.
Wanneer Attlee, voor wie Eden veel
resDect koesterde, nog steeds Labour-
lefder geweest zou zijn, dan zou Eden
anders gehandeld hebben. In dit op-
zicht ling de Franse regering omzich-
tieer te werk. Voor haar lag de zaak
e^ter eenvoudlger. De rechtse tegen-
standersTvan de regering ^fend^al-
ippr, kri t? p,k od de tra-a&heia, waarmee
gehandelcf^verd. De GauRewerd dooi
de minister zonder portefeuRIe,
Delmas, uitvoerig op de hoogte gehou
den. Het nieuws lekte ookmt naard®
Verenigde Staten. Inderdaad .leverden
de Amerikaanse strüdkrachten in Frank
rük de Fransen materiaal m de vorm
van nieuw anti-tankgeschut en aPpara-
tuur voor vloeibare zuurstof voor
straaljagers. De Amerikaanse officieren
in Europa verleenden hun steun. Eind
augustus vroeg Eisenhower, zoals hu
in zijn mémoires vermeldt, zich af „en
de Britse en Franse regelingen zich
werkelijk bekommeren over het succes
of mislukken van de missie Menzies...
de Fransen en Britten hadden orders
fegeven om een begin te maken met
e evacuatie van hun landgenoten uit
Egypte, Jordanië, Syrië en zelfs de
Libanon... Dit wees nauwelüks op een
voornemen aan een vreedzame oplos
sing te werken."
Het nieuws, dat het Franse Vreemde
lingenlegioen (vergezeld van talloze
„verpleegsters") toestemming gekre
gen had op Cyprus te landen ten
einde de in Egypte woonachtige Fran
sen „in geval dit nodig mocht zün te
beschermen" was dreigend. Sinds juli
voerden Eden en Eisenhower onderling
een geregelde correspondentie. Begin
september, toen zijn invasievloot in
evenwicht was vergeleek Eden de drei-
fing van Nasser met die van Hitier.
Ün brief eindigde als volgt: „Ik kan
u verzekeren, dat we ons van de lasten
en gevaren, aan de militaire interven
tie verbonden, bewust zün... Maar het
zou een smadehjk einde voor onze lange
historie zün, als we onze ondergang
in etappes zouden aanvaarden."
EISENHOWER reageerde onmiddel
lijk met een klassieke matigingsbrief
aan Eden: „Beste Anthony,
Wanneer het internationale kwesties
betreft, bemerk ik, dat ik lichtelijk met
je van mening verschil: Ik voel me
gedwongen mijn standpunt onmiddel
lijk zorgvuldig opnieuto te bepalen
Maar sta me toe op te merken, dat je,
wanneer je met betrekking tot de Su-
ez-affaire spreekt in termen als „een
smadelijk einde voor onze lange his
torie", van Nasser een veel gewichti-
tiger persoonlijkheid maakt dan hij in
werkelijkheid is. Nassers roekeloze
avontuur met betrekking tot het Kanaal
stelt ons voor een ernstig probleem
en wat betreft jouw vermoedens inzake
Nassers plannen en doelstellingen ver
schil ik niet met je van mening. Het
punt, waarop we het kennelijk niet met
elkaar eens zijn is dat men betrek
king tot de gevolgen, die de mogelijke
reacties in de westerse wereld naar
alle waarschijnlijkheid in de Arabische
wereld zullen hebben. Je schijnt te
menen, dat elke lang uitgesponnen con
troverse. Nasser onvermijdelijk tot een
Arabische held zal makenIk vind
dit een te duistere voorstelling van
zakenIk geloofdat we kunnen ver
wachten dat de Arabieren zich en
masse achter Nasser zullen scharen
(als) men zijn toevlucht tot geweld
moet nemen zonder elke mogelijkheid
om het geschil op vreedzame wijze te
regelen grondig te onderzoeken en uit
te diepen... Nasser houdt van drama
tische situaties. Als we ervoor zor
gen, dat het geen al te groot drama
wordt en ons op de situatie concen
treren... door hem te treffen met mid
delen op langere termijn (zoals econo
mische druk, rivaliteit onder de Ara
bieren, een nieuwe pijplijn naar Tur
kije, meer olie voor Europa uit Vene
zuela Ik verzeker je, dat we niet
blind zijn voor het feit, dat men even
tueel niet aan het gebruik van geweld
zal kunnen ontkomenMaar om tot
militaire middelen over te gaan, terwijl
ae wereld denkt, dat er andere midde
len voorhanden zijn... zou dit krachten
in beweging kunnen zetten, hetgeen zou
kunnen leidentot de pijnlijkste ge
volgen Met hartelijke groeten, als al
tijd je vriend".
De brief schijnt geen grote versprei
ding gehad te hebben. Eden dacht, dat
hij door Dulles geschreven was. „Het
enige typerende voor Ike in deze brief
is de handtekening, die onleesbaar is."
Menzies had geen succes bij Nasser.
Nassers weerspannigheid werd moge
lijk versterkt door een opmerking van
Eisenhower op een persconferentie tij
dens Menzies' bezoek aan Cairo, dat de
Verenigde Staten alles in het werk zou
den stellen om een vreedzame oplos
sing te bewerkstelligen. Maar Menzies
had werkelijk geen kans op succes,
want hij ging niet om te onderhandelen
maar alleen maar om een standpunt
tot uitdrukking te brengen.
Groot-Brittannië en Frankrijk stelden
nu voor naar de Verenigde Naties te
gaan, daar zij wel wisten, dat een har
de beslissing een Russisch veto tot ge
volg zou hebben. Voor de wereldopinie
zou het dan zeker zijn, dat beide re
geringen alle mogelijkheden hadden
uitgediept en men zou dan snel zü'n toe-
vlucht kunnen nemen tot het „laatste
redmiddel", geweld. Volgens plan zou
Keightley's armada op 15 september
kunnen aankomen. Alles wees er ook
op, dat het Kanaal dan werkelijk ge
sloten zou zijn. Een extra rechtvaar
diging voor het optreden. De Kanaal
Maatschappij in Parijs had namelijk
het plan aan te kondigen, dat al het
11 iet-Egyptische personeel aan de dienst
ten bate van het Egyptische genatio
naliseerde Kanaal onttrokken zou wor
den. Georges-Picot, de directeur van de
maatschappij, deelde Pineau mede, dat
wanneer de 165 niet-Egyptische lood
sen het Kanaal zouden verlaten, Egyp
te niet in staat zou zijn het Kanaal
verder te laten functioneren. Eerder
waren er copieën gepubliceerd van een
cheque van 100.000 francs, overhaast
door de Maatschappij uitgeschreven aan
de semi-communistische krant, „Libéra-
tion." De maatschappij bracht op deze
wijze dank aan de vele Franse kranten,
dié haar standpunten hadden gesteund.
Dulles doorzag het Engels-Franse
plan zich tot de Verenigde Naties te
wenden en zocht uitvluchten; hij zou
het plan niet steunen.
Nu een nieuwe wettiging van het op
treden verijdeld was, stelde men Eden
en Mollet duidelijk de vraag of zij hun
armada op 15 september zouden sturen
of niet. De situatie, die men de gehele
maand augustus had voorzien, was nu
namelijk gekomen. Nasser had de voor
stellen van het Westen verworpen. De
vloot lag gereed.
Mollet was voor actie. Maar de be
slising was aan Eden. Eden kon niet
beslissen. Enerzijds waren er motieven
ten gunste van het in actie komen:
de luidruchtige rechtervleugel van de
Conservatieven; vooraanstaande minis
ters als Macmillan, Salisbury, Lennox-
Boyd; de conservatieve kranten die hem
van zwakheid beschuldigd hadden en
waartoe zelfs de „Times" behoorde; de
stemmen van de gesneuvelde kamera
den aan de Somme; Churchill's stem
tijdens de crisis in Rijnland; Mussoli
ni's schelle stem in Rome.
Maar andere minder doordringende
stemmen spookten in Eden's geest rond.
Zij drongen aan op voorzichtigheid of
tenminste uitstel; zijn reputatie uit het
verleden als onderhandelaar, de her
innering aan de Volkenbond en de Ver
enigde Naties, aan de Engels-Egypti
sche verdragen van 1936 en 1954, het
Atlantische bondgenootschap, het ste
vige, zij het zonder twüfel troebele
maaksel der internationale orde. Lord
Hailsham, de nieuwe minister van Ma
rine, had veel kritiek op het plan
Alexandrië te bombarderen. Lloyd en
het ministerie van Buitenlandse Zaken
neigden naar de Ver. Naties. Monck-
ton en Butler waren sceptisch. Andere
ministers twijfelden, hoewel de meesten
huninei' minder gezaghebbend waren
(Macleod, Buchan-Hepburn, Eccles en
Amory). Sommige jongere ministers
gaven openlijk te kennen, dat er naar
nun mening „geen geweld gebruikt
moest worden om de olieleveringen te
waarborgen". Het ministerie van Finan
cien had in augustus een document op
gesteld, waarin duidelijk gemaakt werd,
dat het effect van een blokkade van
het Kanaal achteraf niet zo ernstig zou
zijn. Een lid van het secretariaat van
het kabinet bracht een bezoek aan
Eden en zei: „U weet, sir, dat het er
voor ons vreselijk moeilijk uit gaat
zien als we alleen maar door Frank,
rijk en Portugal gesteund worden."
DE TWEEDE AFLEVERING OP
DINSDAG:
De militaire en politieke voor
bereidingen, die aan de Brits-
Franse bezetting van de Suez-
kanaal-zone vooraf moeten gaan
komen op gang.
