Tentoonstelling in
het Haagse
Gemeentemuseum
Geen akkoord
maar
toch primeur
Brussel behoudt atomium
BRUSSELSE ,EIFFELTOREN'
VEERTIENDE EEUWS WEEFSEL
^entijd
ZATERDAG 1 OKTOBER 1966
Nikolaj Zarajsky, omgeven door episoden uit zijn leven. Ikoon
uit de veertiende eeuw.
"Semjon groet zijn schoondochter.
Als je je niet herinnert of er mout
(wel), het roggemout ligt in de
elder, tie em dat. Het vlees ligt in
et voorhuis. Wat de roebel voor
Snat betreft, geef hem die." Deze
Mozaïsche boodschap is een van de
0n°oglijke maar niettemin ontroe-
rende stukken op de tentoonstelling
van de Historische schatten uit de
S°vjet-Unie. Het is een briefje op
erkenbast en stamt uit de overgang
Van de veertiende naar de vijf-
Mende eeuw. De Cyrillische let-
*ers zijn gekerfd als vormen zij spij
kerschrift. Nowgorod moge in de
middeleeuwen een der centra van
cultuur en beschaving geweest zijn,
behalve voor zeer officiële stukken
moest berkenbast papier of perka
ment vervangen.
Een prachtig weefsel uit de zestiende eeuw op de tentoonstelling
van historische schatten uit de Sovjet-Unie.
Verder stond de tijd er stil want bij
het nalezen van die kleine documen
ten is het alsof men de „Dode Zielen
van Gogolj' herdenktEen brief
van Pjotr aan Wlotjko. „Dat wat je
aan Rozjnet vertelde, dat ik hem
twee soroka schuldig ben, (wel) ik
ben hem geen „belka" (letterlijk eek
hoornhuid, dat wil zeggen geen cent
schuldig. Maar ik heb bij Danjsja
twee soroka geleend, met teruggave
van vijf soroka (rente van 150 pro
cent). Haal het geld dus bij Danjsja."
Eveneens een boodschap op een stuk
je berkenbast.
Oost-West
Ikonen
marius van beek
DE TENTOONSTELLING, die
in jjet fjaags Gemeente-
Useurn wordt gehouden en
aarvan Nederland de primeur
vetlle* ondanks het ontbreken
de^ 6611 cultureel akkoord met
0vJet-Unie, is een historische
eUrtenis. Nog nooit is immers
jte11 een dergelijke bruikleen spra-
geweest. Nog nimmer heeft
^t-Europa na Hen Haag
2j.a. tentoonstelling naar
^ricN Venetië, Essen en Parijs
Zo Uitvoerig kennis kunnen
aiTen van een overzicht van
ja^eol°gische vondsten uit Rus-
Ikoon van St. Joris uit de veertiende eeuw, afkomstig uit de Tretjakowsky Gallerie.
De organisatoren verwachten
ook ditmaal duizenden school
bezoeken, niet alleen uit België
zelf, maar tevens uit de buur
landen, zoals in de afgelopen
jaren overigens reeds het geval
was. Dergelijke geleide bezoeken
zullen worden opgevat als „mo-
dellessen" in spatiale wetenschap.
Behalve de expositieruimte zelf
staan de lesgevers daartoe een
bioscoop- en vergaderzaal ter
beschikking.
BRUSSEL, oktober.
Voor de eerste keer sedert de
Wereldtentoonstelling van 1958
krijgt het Brusselse Atomium mo
menteel 'n grondige schoonmaak
beurt. Over het lot van dit indruk
wekkende symbool en enige
noemenswaardige overblijfsel
van de „Expo is onlangs een met
spanning verbeide beslissing ge
vallen. Terwijl men al begon te
vrezen dat de vertrouwde, 102
meter hoge constructie in 1969,
na afloop van een eerste, als het
ware onder de druk van de pu
blieke opinie afgedwongen, con
cessie van tien jaar, uit het stads
beeld moest verdwijnen, werd in
derdaad tussen de betrokken au
toriteiten overeengekomen de
concessies met vijfentwintig jaar
te verlengen.
Het Atomium op het terrein van de Brusselse Wereldtentoonstelling
van 1958 is een grote toeristische attractie. Men spreekt van de
Brusselse Eiffeltoren.
<*2£xC -X'yy^w.^
MM!
historische schatten uit sovjet-unie
baar is. Behoorlijke kaarten hadden
de zaak nog kunnen verduidelijken,
maar het minuscule stuk geografie
dat aan de catalogus werd toegevoegd
is volstrekt onvoldoende.
In de eeuwen rond de geboorte van
Christus aanbeland ziet men de rijk
dom der verzameling groeien met gro
te hoeveelheden gouden voorwerpen,
maskers, oorhangers, diademen, rin
gen. Rond de Zwarte Zee ligt dan de
klemtoon der archeologische onderzoe
kingen, die waarlijk niet alleen door
de Sovjets verricht zjjn, maar ook
reeds op grote schaal door Tsaristi
sche wetenschappelijke instituten. Het
beroemde gouden masker van een mens
van het mongoloïde type is reeds in
1842 gevonden te Olbia.
Het valt mij op, dat de catalogus
zo weinig vermeldt over het volk der
Sarmaten, dat een uitzonderlijke cul
tuur bezeten moet hebben en zich van
uit de Kaukasus over geheel Europa
moet hebben verspreid. Grote groepen
van de Sarmatische ruiterij moeten
zelfs door de Romeinen naar Engeland
gebracht zijn en zij verschijnen vluch
tend voor de zegevierende Romeinse
keizer op de zuil van Trajanus te
Rome. Op die zuil treft vooral de
merkwaardig geschubde pantsering, die
zowel de krijgers als de paarden gedra
gen hebben.
De Romeinse historicus sprak er
reeds cynisch over: ,,De Sarmaten
konden het zich veroorloven gouden
sieraden te dragen". Welnu, die zijn
ook gevonden wanneer men de overwel
digende rijkdom ziet, welke ongeveer
honderd jaar geleden ontdekt werd
te Novotjerkask. Men zegt wel dat
de Sarmaten van Iraanse afstamming
zijn. Hun oorspronkelijke woonstede
moet volgens Herodotus drie dagrei
zen ten oosten van de Don en drie
dagreizen ten Noorden van de Zee
van Azov gelegen hebben. Hun woon
vertrekken bestonden uit wagens, die
door ossen getrokken werden. De man
nen reisden te paard. Merkwaardig is
dat er op de tentoonstelling twee wa
gentjes uit klei gebakken te vinden
zijn. Het zjjn lemen modellen van
kibitka's uit het eind van het tweede
millennium voor Chr. De Sarmaten moe
ten een hoge trap van beschaving ge
kend hebben en zijn lange tijd de
beheersers van de centrale steppen ge
weest.
DE VOLKSVERHUIZINGEN gingen
rond de tweede eeuw voor Christus
van Oost naar West. Woeste migra
ties, voortgedreven golven mensen on
der druk van nieuwe stammen, golven
die stuk braken op de grenzen van
het Romeins Imperium. Tot in details
zijn daar soms beschrijvingen van te
vinden, zoals de lugubere slag op de
toegevroren spiegelgladde Donau in
169. Veel grafvondsten der Sarmaten
zijn op de tentoonstelling te vinden,
potterie en vooral veel sieraden. Het
meest wonderlijke is een spiraalvor
mige gouden armband, waarvan de
uiteinden gevormd worden door een
roofdier en een eland. Maar het ge
heel doet op een bizarre manier den
ken aan de sage van de gevederde
slangengod der Azteken.
Het Romeinse Imperium staat al op
instorten wanneer in Rusland de Hun
nen, de meest barbaarse nomaden
volken („zjj aten, dronken, sliepen en
beraadslaagden te paard", aldus Mar-
cellinus) aan de zoveelste volksverhui
zing beginnen en er in het Noorden
nog altijd nauwelijks vaste nederzet
tingen te vinden zijn. Die komen la
ter. Het zijn merkwaardige fort-ach-
tige houten dorpen, met houten be
stratingen, waarvan er verschillende
reconstructies in maquettevorm op de
expositie te vinden zijn. Ook het slot
Ljoebetsj, opgegraven door Rybakow,
stammend uit de 12de eeuw is er.
Dan zijn we al beland in het geker
stende land, waar de kloosters welig
tieren en de magische heilige ikonen
de mysteriën zichwar maken. Boeiend
is de vondst is half ingegraven
woning van een «matenaar uit het
Michaijlowsky zïatowerohny klooster te
Kiev. Geen groot atelier maar een
cel, waarin veertien verfpotjes, werk
tuigen voor houtbewerking, een koperen
lamp, bronzen gesp, een speld en 59
brokken barnsteen.
IN DE IKONEN-AFDELING loopt
men direct tegen de grote Roebljow
op, de „troïtsa" oftewel de beroemde
drieëenheid. Dat kan niet waar zijn,
denk je.
Het is ook niet waar. want de „troït
sa" is een copie, weliswaar een heel
goede copie uit de zestiende eeuw,
maar het is niet de originele en dan
is de aardigheid eraf. Maar ja, wat
wilt u, de echte Roebljow is voor de
Russen wat de Nachtwacht voor ons
is, de mooiste en heiligste ikoon.
Er zijn meer copieën, uiteraard alle
wandschilderingen uit de dertiende en
begin veertiende eeuw. Zij complete
ren de tentoonstelling want originele
stukken zjjn er veel, bijzonder gloedvol
le ikonen, scharlaken rood aangloeiend
uit het duister, geweldig van kracht,
soms wat te veel schoongemaakt, enge
len met onwezenlijk lange benen, zo
als op de prachtige ikoon met de ge
boorte van Maria, welk een samen
gebald spanningsgebied van Christelij
ke kunst. Er zijn ook kerkelijke ge
waden met parels en emails versierd,
barbaars rijk... zij komen uit de wa
penkamer van het Kremlin.
tentoonstelling zien als
he SovW n v?n de Pre-historie van
fieri dió k beginnend bij de perio-
Aehei,iófilnSeduid worden als Chelléen,
®6h kc-r(j en Moustérien. Dat betekent
SeHjkP „s?la^mg met de eerste men-
fiigd in gebruiksvoorwerpen, vervaar-
vep deTacbt der tijden, en dan schrij-
lOO.onA i brutaal over een tijd van
phristot. ?an 40.000 jaar voor
WfiU'j; Het is dus voornamelijk Pal-
Jbal-inn„„x®n er Is zelfs een Neander-
ïijj Attïgetje op de expositie aanwezig.
Zijp Tr <:t. meer dan 50.000 jaar oud
SrafvvnÜÏ Is een reconstructie naar een
grot ?3?. in de Tesjik-tasj-
Lod- li Zuid-Oezbekistan. De anthropo-
Veidio eraslmow kon niet nalaten het
da®e"^^®TjeJlge-ifih't T geven,
Van
bv: £trvtfiJ
kan ik me ook verbeelden.
hers io, dle tijd naar de Ikonen-schil-
ls hat,, ne. vijftiende en zestiende eeuw
hverStaorJijk een onmogelijke tjjds-
?t rio ng. Men krijgt de indruk
n fiih» Pfinelen later aan de tentoon-
Uhtj'eiU'jn toegevoegd om het geheel
?eVestj„,,elÜker te maken. Die indruk
tNscba e Akademieker (hoogste we-
fiybakn Pelijke rang in de Sovjet-Unie)
°r AiN. directeur van het Instituut
^6tetikTheologie van de academie van
Schappen der USSR.
It) a
Cataloaf Uitvoerige inleiding van de
^'Oom°Us wordt namelijk met geen
hem over de ikonen gerept en toen
hiais ifvraagd werd of hier een spe
nt) (j tedoeling voor was, antwoordde
aan i de ikonen op het laatste moment
W collectie waren toegevoegd
tep .dat er geen discriminatie
VstoTJte-hte van de Christelijke kunst
haar o ■'De Sovjet-Unie is trots op
gesti-w^ten-bezit, heeft grote ateliers
en >ht voor deskundige restauratie
Zeer clx°uwt deze periode als een
denis>. ?rdevolle in de kunstgeschie-
hej, Later vernam ik dat de iko-
besp-tectfi wei vanaf het begin der
opge^ytoigen in de verzameling waren
dat do en- He oplossing is misschien,
fioor hatalogus werd samengesteld
beheer^theologische diensten, en het
fiere af?v,(:r de ikonen bij geheel an-
fiat «delingen thuishoort. Maar ook
ho°fjfi, ®-t niet op want Piotrowsky,
hingr cteur van de Hermitage in Le-
d nam zitting in het werk-comité.
V hnNjU 'd bested en bij de beoordeling
Geheel Westerse kunst dikwijls een
0htwiku „en aan kleine nuances in de
vloedie„ n"sSeschiedenis, aan beïn-
SeÖenri scb°len en toppunten. Dit be-
SehelJ Jve,et men het onmogelijk de
groot Phehistorie van het ontzaglijk
s'aat -tebied, dat de Sovjet-Unie be-
All6eLih een paar woorden af te doen.
Hid eiat de bestudering van de Steen-
16hhis een enorme documentatie en
*®h. vr j311 geografische verschijnse-
fier rij,:", tooet de afsmeltingsgrenzen
Hifi perioden in de derde ijs-
ï°°hoorrinen' de gletscher-gebieden,
-Jteet der rendierjagers. Maar ook
e de o ^eten boe rond de Zwarte
Nbotamir l ^ing met Perzië en Me-
Sel eer.,? T stend kwam. Men denkt
5 aihiïier. at in de pre-hlstorie de
Niets men geïsoleerd leefden,
ïjid molt Pander waar. Juist in die
S van ,ei, ,een ontzaglijke uitwisse-
sewpp. vakkennis en levenservaring
Uhklar *"n- Hoe is het anders te
e sten Ir. de vuistbijlen, schrapers
P derpifT toessen overal ter wereld
het rpk? tornier gemaakt zijn. Hoe
v erai rir. ?1,1 dat de werkplaatsen
sïaten dezelfde manier ingericht
Poorten Sbruikt™'4'8^ deZ6lfde
HEHNïS VAN DE STEEN-
tii|0ehrie li1?1611!!- want nog nooit is
fie «id °nder«>oht hoe de mens in
i,in^er°tten-schn'Je,r.seel 11011 ziJn- 0o,k
Ov^eh heKu deiangen en rotsgrave-
m?l geheel? in die periode bijna
hot? eh. On wereld dezelfde ken-
tentoonstelling zag ik
gen?ah mÜ Ult Apseron in Azer-
eh on conteuren die precies
fie gf-lG,ip?raveringen die ik enige
fiet pterins T m Nubië vond. Alleen
fiat fiat? r,iT niterst problematisch,
laar fWana heel moeilijk alles in
te Kibtets ?an tijden, waar duizend
Piaatsen onderlinge samenhang
t (J*
Vadsteliingtijd vinden we op de ten-
ïafier, er ttionï'™ werktuigen, copieën
fien b gemto°0m rotsschilderijen, sie-
kloieï,Van dierer,Van schelpen en tan-
Seh eeh praphfb't been gesneden
dafnet pv Van een S?i been gesne"
^erir alleSi eland. ringen van
Haarmatf j beSin van aar-
ate de tijd vordert en
het cultuurpatroon ingewikkelder wordt,
meerdere technieken worden bedreven
en ook het brons zijn intrede doet,
wordt de studie eigenlijk interessan
ter. Er komt meer vergelijkmgs-ma-
teriaal. De ontdekking van het gieten
in brons, de harding van het materiaal
en het slaan en smeden van werk
tuigen betekent een revolutie, die te
vergelijken is met de beheersing van
de kernenergie in onze tijd. De ver
spreid wonende stammen, de jagende
nomaden zijn dan reeds uitgegroeid
tot grote volken met een ontwikkeld
leiderschap. De periode van de volks
verhuizingen begint, die voort zou du
ren tot de stabilisatie van de machten
in West-Europa. Zelfs de Romeinen
konden de onstuitbare omzwervingen
van Mongolen, Tartaren, Hunnen en
Sarmaten, Siracen en Roxolanen niet
of nauwelijks beheersen en wanneer
er van beheersing sprake was, dan
duurde die slechts korte tijd.
Hoe uit die herhaalde stormlopen
gedurende duizenden jaren, die ver
menging van volkeren, waarbij de
Skythen nog een grote rol spelen, uit
eindelijk het Russische volk is ont
staan valt moeilijk te zeggen. De sa
menstellers van de catalogus geven
er geen enkel uitsluitsel over. De in
leiding op de catalogus tracht in een
minimum-ruimte een maximum aan
feiten en gegevens te verschaffen, op
een wijze die mogelijk voor Sovjet
geleerden gesneden koek verschaft
maar die voor ons practisch onlees-
tisch rei>ertoire dreigde te verliezen. In
de acht jaar van zijn bestaan is het Ato
mium immers de op een na grootste
toeristische trekpleister van Brussel ge
bleken (op de eerste plaats komt nog
steeds de onvolprezen Grote Markt). In
1964 werden er 375.000 bezoekers gere
gistreerd, ln 1965 ruim 400.000, dus een
stijging van 7 pet. En de toeloop van
de afgelopen zomermaanden belooft een
nieuw record. Ongeveer 60 pet. van de
bezoekers zijn buitenlanders.
„Eindelijk heeft Brussel iets dat met
de Eiffeltorem kan wedijveren, waarom
zou men het ding nu gaan slopen?" was
een van de telkens weer terugkerende
opmerkingen tijdens een recente enquê
te Dit argument schijnt de doorslag
te' hebben gegeven in de besprekingen
over de toekomstige bestemming van
het „monument". Meteen werd beslo
ten de expositie gewijd aan de vreed
zame toepassing van de kernenergie,
die al vijf jaar in het Atomium was on
dergebracht, te vervangen door een
meer op de actualiteit afgestemd on
derwerp: de ruimtevaart. In oktober zal
het publiek in het Atomium dat in
feite een 165 miljard keer vergrote
metaalkristalmolecule voorstelt een
nauwkeurig overzicht aangeboden krij
gen van ae jongste veroveringen van
deze wetenschap.
Tot de meest spectaculaire bijdragen
aan deze nieuwe expositie waarvan
vooral de didactische waarde zeer groot
zal zjjn behoren ongetwijfeld de Ame
rikaanse en Russische inzendingen. Da
NASA met name werd bereid gevonden
verscheidene prototypen van ruimtecap
sules, onder meer een capsule uit de Ge-
mini-reeks, evenals een Vanguard-satel-
Jiet, naar België te sturen. De Sovjet
unie heeft er in toegestemd de Spoet
nik-I het allereerste voorwerp dat in
een baan om de aarde werd gebracht
in Brussel ten toon te stellen; mis
schien samen met een Vostok en een
Loena, maar daarover wordt nog onder
handeld.
Verscheidene Belgische wetenschap
pelijke instellingen verlenen eveneens
hun medewerking aan de nieuwe ten
toonstelling. Het weerkundig instituut
van Ukkel bijvoorbeeld staat in voor
de meteorologische aspecten van de
ruimtevaart. Een ander onderdeel
wordt geleverd door „Belgo Space",
een organisatie die beoogt de activi
teiten inzake ruimtevaart van verschil
lende Belgische industrieën te coördi
neren en die onder meer ook bij
draagt tot het Europese project Elda,
Een der blikvangers van de exposk
fte in het Atomium zal een verkleind#
afbeelding (doorsnede 3</« meter) van
het zichtbare gedeelte van de maan
zijn in reliëf nog wel. Vlaggetjes
zullen op deze kaart de plaatsen aan
duiden waar tot dusver reeds Ameri
kaanse en Russische ruimtevaartuigen
het maanoppervlak raakten.
(Van onze correspondent)
In velerlei kringen werd het nieuws
met opluchting ontvangen. Vooral bij
de hoofdstedelijke Vereniging voor
Vreemdelingenverkeer, die een der
voornaamste attracties van haar toeris-
