■sasi
Menselijke" architectuur
Alfred Speer zoekt na vrijlating
opnieuw werk in de architectuur
MINISTER SPEER IN GESPREK
Zonder mensenmassa's
makabere bouwwerken
DE DUITSE „S PIEGELZAAL"
f 4 «ssA.
'nnS,aats van de Rijkskanselarij. De Nazi's propageerden deze „stijl", die een ratjetoe was van imperia-
lsche elementen. Het gedrilde peloton hoort onder het hoofdstuk „mqnseiijke architectuur.
ZATERDAG 1 OKTOBER 1966
'ers Rijkskanselarij was een uitgesproken voorbeeld van zogenaamde „Nazi-kunst"
moest het gebrek aan werkelijkheidszin verbergen.
De pompeuze facade
Zo werd de „Reichsparteitag" in Neurenberg opgericht. Het heldendom moest hier de schijn van cultuur ver
krijgen.
De Soieaelzaal van Versailles moest in het niet vallen bij de grote zaal in de Rijkskanselarij. Maar de Duitse
y «geest" bleek het niet te kunnen halen bij de Franse esprit,
JJ© VAN DEZE MAAND
Spa h gevan§enis van
TvT au ontslagen de vroegere
A]fr.S<: minister voor bewapening
au en Speer. Hij is van plan zich
tp architect in West-Duitsland
Ce vestigen.
j^i. Peer was een ontdekking van
een Oorspronkelijk was hij
pa van de assistenten van de
^bouwmeester Troost. Nog
hij- dan zijn leermeester wist
kpn ideaal van de nazi-bouw-
hader z°a*s Hitler die zag, te be-
Was en dan zijn leermeester. Dat
HitWP,n moeilijke opgave want
Vap 2-.aeeft zelfs op het toppunt
Zeg[j 1Jn macht herhaaldelijk ge-
PWe at hil zich in de eerste
de jla's architect zag. Zelf nam
deej'rer" een belangrijk aan-
lapci.het ontwerpen van de be-
Huft i e gebouwen van nazi-
Voot fnd, vooral bij het plan
\vas Oinz, waar hij op school
Cï'iJouWeest' dat geheel liet
RUD. ROGGEN
„Minister" Speer in gesprek met twee voorname onderdanigen.
-:r
üfltr 1
BOUWER VAN ZWARE GEVELS,
HALLEN EN PORTALEN
VOOR DE NAZI'S
rijk moest min of meer over-
er00th.ÏÏden met gebouwen die de
Verkcir,icl van het „duizendjarig rijk"
sty, wi Sden. In een strak klassieice
tie«„ het; ene gebouw na het ande-
i'iteipK;gezet. De Rijkskanselarij en het
«erg l'Parteitaggeliinde" in Neuren-
vati rip1/11 de belangrijkste scheppingen
idg Vai+ atere Rijksminister. Bouwkun-
«ihtienri,-er °P dat er eigenlijk geen
®taat a„ï?te is. De ene imposante gevel
ekken<? rle andere. Grote indruk
ken hallen geven toegang tot
dichte ".mk wekken de portalen. Hitier
fci'st aj j wie hij hem wou komen
icën door de bouwwerken op de
Ve,e bedwongen werd.
van de bouwwerken die Speer
ontwierp zijn als ze niet gebruikt wor
den bijzonder makaber. Dat geldt
vooral voor zijn werken in Neurenberg,
waarvan de laatste resten onlangs wer
den opgeblazen bij de uitbreiding van
de stad. Werkelijk belangwekkend is
deze architectuur alleen als zij vol men
sen staat en dan nog alleen als die men
sen volgens een bepaald door Speer
ontworpen patroon zijn opgesteld. Men
senmassa's vormen er deel van de ar
chitectuur. Speer degradeerde de mens
tot decoratie van zijn bouwwerken. Op
de meest kenmerkende wijze gaf hij zo
een idee van wat de nazi wenste. De
mens hoogstens als bouwsteen. Speer
ging verder dan wie ook. In zijn ont-
bouwde tot een groot en overdonderend
portaal waarin men kon wachten om bij
de „Führer" ontvangen te worden-Twee
grote assen, oost-west en noord-zuid,
zouden volgens zijn plan Berlijn door
snijden. Op het kruispunt midden in
de stad zou een soort koepelvormige
triomfboog komen te staan meer dan
honderd meter hoog en, volgens Hitier,
terecht „zeitgemass" bekroond door
luchtdoel-geschut.
Verkeerstechnisch is nooit een slech
ter stedebouwkundig ontwerp gemaakt.
De hele architectuur van deze man, die
wist uit te drukken in de bouwwerken
wat Hitlers wens was, had maar één
doel: de toeschouwer imponeren. De
werp voor de Rijkskanselarij zien wij
een serie gevels afwisselend gedeco
reerd door beeld :n en schildwachten,
maar voor de laatsten diende Hitier als
versiering. Een grote wand was er in het
binnenste van 't hoofdkwartier ontwor
pen en zelfs uitgevoerd met een groot
bureau er voor waarachter een klein
mannetje moet zitten om het geheel
esthetisch verantwoord te maken. Hit-
Ier was dat kleine mannetje. Maar wie
er binnen kwam zag niet meer hoe klein
en onbetekenend 't figuurtje achter de
met voor ons komische motieven in
gelegde schrijftafel wel was. Hij
werd overdonderd door de grootheid
van het gebouw. Hij had niet door dat
hij langs een overbodig lange weg naar
de kamer van de „Führer" was ge
bracht, hij was alleen maar geïmpo-
neerd.
Sneer heeft zijn werk niet af kunnen
maken. De oorlog en de nederlaag van
nazi-Duitsland verhinderden dat hij de
hele „Reichshauptstad" (Berlpn) om-
traditie waarop deze bouwkunst terug
gaat is het herleefde classicisme van de
laatste jaren voor de eerste wereld-oor-
log en enige van de meest extreme
voorbeelden van de Napoleontische
bouwkunst, met name de Are de
Triomphe. De toepassing van beton in
plaats van natuursteen gaf nieuwe mo
gelijkheden die deze bouwkunst een ge
zicht geven dat haar voor iedere ver
wisseling behoedt.. De resultaten doen
soms denken aan de lugubere werken
van sommige neo-realistische schilders
bijvoorbeeld Chirico. Het is echter niet
waarschijnlijk dat Speer hun werken
ooit bestudeerd heeft.
Eenmaal in de gunst bij Hitier kreeg
Speer die veel meer organisator dan
kunstenaar was, de gelegenheid ook
buiten de architectuur zijn talenten te
ontwikkeien. De Be r lij rise ondergrond
se spoorwegen werden onder zijn lei
ding met een tempo uitgebreid dat de
ernstige ongelukken die er bjj voorkwa-
men begrijpelijk maakt. Tempo was bjj
deze hele bouwkunst hoofdzaak. De wei
nige overgebleven gebouwen, gespaard
voor bombardementen, zjjn nu hoogst
bouwvallig.
Toch zag Speer zichzelf, net als zijn
„Führer" in de eerste plaats als kun
stenaar. Aan deze kunst werd alles on
dergeschikt gemaakt: zelfs Hitler. In de
Rijkskanselarij werd Hitier alleen maar
een stuk decoratie van een gevel ergens
in het werk. Deze afstand tot Hitler is
het waarschijnlijk ook die het Speer op
een gegeven ogenblik mogelijk maakte
afstand te nemen van de door zijn me
deministers zo vereerde leider. Hij
had zich anders dan bijvoorbeeld Goeb-
bels niet met Hitier geïdentificeerd,
maar beschouwde hem alleen als een
ornament van het binnenste deel van de
Rijkskanselarij. Speer gebruikte de
bouwkunst om mensen te imponeren en
te onderwerpen, op den duur wilde hij
er zelfs Hitier deel van maken.
Voor een ornament sterft men niet.
Toen de crisis kwam en de andere na
zi-leiders zich nog volkomen met Hitier
identificeerden kon hij afstand van hem
nemen.
Dit maakte het hem mogelijk een
soort laatste dienst aan Duitsland te
bewijzen door te voorkomen dat Hitier
zijn verbrande-aaróe-plan, dat onder
meer de vernietiging van de hele
Duitse industrie inhield, uitvoerde. In
het kader van de nazi-organisatie was
die actie zonder hem niet uit te voe
ren. Hij weigerde zijn medewerking en
deelde dat aan Hitier mee.
Men mag niet vergeten dat Speer
op schaamteloze wjjze gebruik heeft ge
maakt van slavenarbeid en vooral ook
van de werkkrachten die de concentra
tie-kampen opleverden. Als top-nazi
verachtte hij de mens. Zijn bouwkunst
was er op uit de mens te imponeren
en daardoor in een toestand van onder
worpenheid en slavernij te houden. Hij
voelde zich boven ieder verheven,
meende iedereen te kunnen gebruiken,
zelfs Hitier. Dat was zijn redding in
Neurenberg, maar ook de redding
van een deel van het Duitse economi
sche potentieel in 1945.
