Suezkanaal
Vier hoofdrolspelers
HET SUEZ-AVONTUUR (SLOT)
EISENHOWER
WERVELWIND
GROOT SUCCES
RUSSISCHE BLUF
STAAKT-HET-VUREN
VERNEDEREND
RAADSELACHTIG
OVERWINNINGEN
GEHEIM LEKT UIT
ZATERDAG 8 OKTOBER 1966
7
BALL
ISMAIL
>CARf4<
°^ABOE^
SOEWEIR
DEVERSOtl
ABOE SULTAN^
KASFAREETi
KABRIT»
SHAt LOEFA
P 4 november 1956 begon de Britse premier, Sir Anthony
®n, te twijfelen aan zijn eigen beleid en hij ging zich bemoeien
de voorgenomen militaire operatie tegen Egypte. In Engeland
9r°eide de verdeeldheid over het Suez-avontuur. Hiermee éin-
'9de onze voorlaatste aflevering van deze serie.
door PROF. HUGH THOMAS
'el-kantara
rFerdan brug
■TlMS AH MEER
Kanalen
Spoorwegen
Wegen
Bij de gevechten om Port Said in november 1956 werd een deel van de stad door brand verwoest.
fcr. Sritsg ®rende figuren in het Suez-drama: Van links naar rechts:
'*t tTl'er. Sir" ASter van buitenlandse Zaken, Selwyn Lloyd, de Britse
6e a thony Eden, (staande) de Franse premier, Guy Mol-
H^örikaanse minister van Buitenlandse Zaken, John Foster
Dulles.
Dwight D. Eisenhower, tijdens de
Suez-crisis president van Amerika
Dulles: „Waarom hielden jullie er mee op?"
naai had misschien bereikt kunnen
worden op basis van de zes principes,
waarover in New York overeenstem
ming was bereikt. Een dergelijke op
lossing zou voor Brittannië veel beter
zijn geweest dat hetgeen uiteindelijk
door de militaire operatie werd be
reikt, hoewel de Conservatieve partij
een aanvaarding van de zes principes
zou hebben beschouwd als een capi
tulatie. Ik neem aan dat Selwyn Lloyd
in oktober de onderhandelingen wilde
voortzetten. Maar voor de taak om de
Conservatieven over te halen een ca
pitulatie te aanvaarden, zou een leider
nodig zijn geweest met meer bekwaam
heid en overredingskracht dan Eden
in feite bezat: een De Gaulle.
Edens gezondheid schijnt de gebeur
tenissen niet op beslissende wijze te
hebben beïnvloed. Een vooraanstaand
arts, die Eden goed kende, meent dat
hü niet anders zou hebben gehandeld,
als zijn gezondheid uitstekend was ge
weest. Maar zonder twijfel hadden zijn
alstenen, die traditionele veroorza-
ers van een slecht humeur, al eerder
een stempel gedrukt op Edens gehele
persoonlijkheid.
Edens temperament was in ieder
geval gevormd door het feit, dat hi)
.,1938 altijd de veerkrachtige
Churchill bij de hand had gehad om
de last van zijn belangrijkste beslissin-
fen van hem over te nemen. In 1958
on Eden alleen zijn toevlucht nemen
tot Butler (die, hoewel znn houding
tweeslachtig was, toch veel meer een
voorstander was van geweld dan soms
wordt aangenomen) of tot Macmillan
(dre een bijna estetisch genoegen
schgnt te scheppen in gevaar en het
nemen van risico's). Ook Macmillan
geloofde in Edens valse historische
vergelijkingen en zag Egypte door een
woud van fascistische beelden en glim
mende laarzen. En na Macmillan was
er nog Mollet, een bekwaam man met
veel overtuigingskracht, die met het
adelaarsoog van de ex-verzetsman
Nasser openlijker dan wie ook, vereen
zelvigde met Hitier.
HET MEEST BIZARRE aspect van
de hele zaak is het feit, dat enkele
uitzonderingen daargelaten, bijna alle
Britse ministers gekant waren tegen
het gebruik van geweld, of twijfelden.
Zij werden echter meegesleurd in een
wervelwind, die zij deels zelf hadden
aangewakkerd, en zij werden gefi
xeerd door Edens enorme reputatie.
Daarom konden zij zelf niet handelen.
Dat men overging tot een operatie
van deze omvang zonder medeweten
van de normale diplomatieke dienst,
werd door vele Britse autoriteiten,
vooral die in het buitenland, dwaas of
oneerlijk gevonden. Dit had tot ge
volg dat het normale regeringsappa
raat niet goed functioneerde in een pe
riode waarin dat het meest nodig was.
Churchille die in de kritieke tweede
helft van oktober herstelde van een
hartaanval in het zuiden van Frank
rijk, zei over het Suez-avontuur te
gen Head; „Ik weet niet zeker of ik
er aan had durven beginnen, maar
ik ben er wél zeker van, dat ik er
rwoit mee had durven ophouden.'
In feite had het kanaal wellicht bin
nen 24 uur veroverd kunnen zijn (men
hoefde slechts een afstand van tach
tig mijl af te leggen en de Egypti
sche strijdkrachten waren geconcen
treerd in Cairo). Waarschijnlijk zou er
noch een wereldoorlog noch devalua
tie zijn ontstaan als de Britten hadden
doorgezet. En nu men eenmaal zover
was gegaan, zou men het moreel van
het leger en de verstandhouding met
•f rankrijk zeker beter hebben gediend
als men was opgerukt tot aan Sue*
toe.
Maar het risico was niet te meten.
Men kan er zeker dankbaar voor zijn
dat de regering niet zó vastberaden
Was, dat zij geheel Egypte wilde her
overen. Suez was een vernedering voor
Engeland en voor geheel Europ*
Maar als Brittannië in die tijd was ge
leid door een Hotspur en niet door
een Hamlet, hadden de Britten lan
ge tijd in Egypte moeten blijven, op
grootse wijze weigerend een land te
worden met de macht van een Neder
land maar in feite zou Brittanni»
even onaanzienlijk zijn geworden alk
Portugal: totaal verarmd, maar stands
vastig in zijn imperialisme.
Het boek „The Suez Report" door Huge
Thomas wordt in 1967 in Londen uitge
geven door Weidenveld and Nicolson.
571
*onder'anc* tra<* 'n de Suez-crisis op
4piej.;, 2Wh voornaamste bondgenoot,
'Ükheri Eo ontstonden ernstige moei-
V[0otaeh. De Amerikaanse Zevende
i>qn die hielp bij de evacuatie
"ndrië mfTikaanse burgers uit Alex-
de g mg voor anker midden in
"lajida te aanvalsroute. De Britse corn
eal .j, vroeg de Amerikaanse admi-
tüei tej te 0aan- Deze weigerde, maar
•Aan e9rafeerde hij naar Washington:
Wiens kant sta ik?"
t>e a
hiet m®rikaanse schepen opereerden
!j Brit dichten aan, dus staken ook
e Eo vfJi' schePen bun lichten aan om
^rm he bommenwerpers in ver-
iahvair te brengen; als die zouden
faan,; n; zouden zij evengoed Ameri-
«en, ®is Britse schepen kunnen ra-
Het AANBREKEN van de dag
*37 j,n°vember werden 600 Britse en
habij ^hse parachutisten uitgeworpen
hitgiL °rt Said. Deze landing werd
met groot succes: er werd
Jhkei Engelsman gedood en geen
fran-^begtuig werd neergehaald. De
veteranen die al 160 sprongen
®6rijp gemaakt in Indo-China en Al-
hiscgwerden geleid vanuit een tech-
Vlie_, briljante commandopost in een
d 7,lg' waarin generaal Gilles dui-
6e V?et hoog rondcirkelde,
füy Egyptische commandant El Mo-
1)1 de Was omsingeld, stemde vroeg
°Ver ptMdag toe in onderhandelingen
poor 2* capitulatie. Dit nieuws werd
«ehtia 8j commandant van de Britse
^Utur1«ngstroepen, brigade-generaal
«let voorgegeven naar Londen maar
wofde re®trictie erbij dat hij niet ge-
lftts t Fat deze capitulatie werkelijk
betekenen had.
^hijnt dat Butlers restrictie on-
Ceii verloren ging de verbindin-
UeT Port Said en het hoofdkwar-
niet al te besD en het La-
*er zJff behandelde het nieuws of Nas-
'eT>n« nch bad overgegeven. De Con-
WT* Parlementsleden juichten en
m,e6 hun Papieren in een
i>an haie leek op een bizarre herhaling
$*tor eroemde debatten uit 1938. J. J.
kf,pZ' een Conservatieve afvallige,
ö0,i demonstratief zitten en hennox-
C schreeuwde hem toe dat hij op
e®t staan.
tj^aar Nasser stond El Moguy niet
Voor over te geven. Port Said werd
C rkruist door luidsprekerauto's, die
'lat opwekkende nieuws verspreidden
b&ti f verde wereldoorlog was begon-
t Londen en Parijs waren
en met raketten. De sluwe
baiti ïbe consul-generaal in Port Said
J1 de leiding bij het uitdelen
Iti Weren aan burgers.
h- b ri„ÖItn aan ourgers.
-JgehT® avonduren stuurde Boelganin
leider11 krachtige nota's aan Eden,
1> atvi 8n ®en Goerion, waarin hij ver-
to Vat de Sovjet-Unie gereed was
r-u - uai ue oovjei-ume gereed wa;
verpletteren, met gebruikma-
b'eteoi341 "aUa soorten moderne ver-
pensEen vierde nota
sUg„ Ve hij aan Eisenhower, waarin hij
de i?rde Vat de Verenigde Staten
L*i(je Sovjet-Unie gezamenlijk tussen-
,z°uden komen in het Midden-Oos-
tVgL vermoedelijk door opnieuw de
B-us^tenden te scheiden". Het had de
rt6boihVie geheel in beslag waren
Verhai n door de Hongaarse opstand,
PhtdfttT® zes dagen gekost om tot de
vl'jk -ng tornen dat de VS wer-
rits ^V'jandig stonden tegenover de
6wTanse actie.
*tej T^bhower wees het Russische voor-
b al' maar in Washington, waar men
Ve vooravond van de verkie-
^th, stond, ontstond een toestand van
"Paniek. „We zullen allemaal wor-
bon-^emaakt", jammerde een func-
van het Amerikaanse minis-
van buitenlandse zaken.
?v®r EN MOLLET waren het er
^bb-s dat het Russische dreige-
b zéS84 raketten bluf was (en dat
oUr vl r bet geval, gezien de struc-
vr' op b Vo Russische raketstrijdkrach-
ï*l rif! .at moment), maar zij hielden
'd ri ik rekening met de mogelijk-
®h-QVat de Sovjet-Unie in het Mid-
t 'b Ir tussenbeide zou komen.
V atie Ze verwarde internationale si-
nah rt ari'iveerden de eerste schepen
grote Brits-Franse armada bij
Üf, aflLÜiV. eindelijk maar precies op
v5'sr)?.f,fpb°ken tijd. Orkestjes en uitge-
pb v;VrVe menu's hadden de officie-
b Ve Entente Cordial, die wa-
L baguvfeed in hun beste uniformen,
a<;ht m een vrolijke stemming ge-
Zo®ls dat ook in het verleden
zo vaak was gebeurd. Zo stoomden zij
langzaam op naar de oorlog.
In de vroege ochtend van 6 novem
ber begon de marine met het bombar
dement van Port Said, waarbij men zich
met zorg beperkte tot die doelen, die
de landing werkelijk zouden kunnen hin
deren. De grote kanonnen van de
zwaardere schepen bleven zwijgen. Om
tien minuten voor vijf gingen de Britse
commandotroepen aan land. Daar
na volgden tanks en na de tanks kwam
een contingent commando's, die wer
den aangevoerd per helicopter. Dit
laatste was de enige militaire nieuwig
heid van deze actie. De Egyptische
zeestrij dkrachten gaven zich over en de
commando's, gesteund door de tanks,
rukten snel op over de pleinen van het
moderne Port Said.
Om elf uur 's morgens kwam er een
ander vals capitulatie-aanbod. De ge
neraals Stockwell en Beaufre, admiraal
Durnford-Slater en luchtmaarschalk
Barnett stapten in een kleine boot om
in het prachtige gebouw van de Ka
naalmaatschappij de overgave in ont
vangst te nemen. Toen zij op het punt
stonden aap land te gaan suisde een ko
gel, die werd afgevuurd uit een boven
raam, tussen Stockwell en de admiraal
door. De vier topleiders realiseerden
zich dat zij op het punt stonden aan
lapd te gaan bij een gebouw, dat nog
niet was veroverd en dat men hen on
middellijk gevangen zou nemen. Zij
gingen er haastig vandoor en de strijd
werd voortgezet. Daarbij werd in de
stad van tijd tot tijd hevig gevochten
en de luchtmacht vernietigde het Ma
rinehuis, het hoofdkwartier van de
Egyptische marine, een groot stenen
bouwwerk, dat in de jaren van de
Britse bezetting het hoofdkwartier van
de Britse marine was geweest.
Laat in de middag kwam de defini
tieve capitulatie van Port Said. On
middellijk daarna trok een gewapende
kolonne, met brigade-generaal Butler
in de voorste tank, op naar het zuiden,
in de richting van Suez. Maar in de
loop van de avond hoorde Butler het
nieuws (het eerst van de BBC) dat de
regering een staakt-het-vuren te mid
dernacht had gelast. Op dat moment
hadden hij en zijn kolonne pas het
dorp El Cap bereikt, 35 kilometer ten
zuiden van Port Said. Suez, 130 kilo
meter verder, bleef onbereikbaar.
OP 6 NOVEMBER besloot het Brit
se, kabinet akkoord te gaan met het
staakt-het-vuren'', dat de Verenigde
Naties hadden gelast. Men had daar
vele redenen voor,; maar het is alle
maal alweer zolang geleden, dat de
leden van het toenmalige kabinet van
mening Verschillen over de vraag,
welke reden de doorslaggevende was.
Het feit, dat Israël en Egypte de strijd
hadden gestaakt, betekende dat de
meest evidente reden voor de militai
re interventie van Engeland en Frank-
rpk niet meer bestond. Dit argument
maakte vooral indruk op Lloyd en
Butler. Deze laatste had op 3 novem
ber al tegen een collega gezegd: ,,Wij
moeten ervoor zorgen dat dit een
eerlijke zaak blijft" (hoewel hij uiteraard
eerder de meeste beslissende zittingen
van het kabinet, waarin het beleid
werd uitgestippeld, had bijgewoond).
De angst voor Russische interven
tie schjjnt van secundair belang te zijn
geweest, hoewel er op 6 november
allerlei nare, maar niet gefundeerde
geruchten de ronde deden over Rus
sische straaljagers, die boven Turkije
vlogen. Edens gezondheid was een be
langrijke factor: de rust, waarmee hij
de spanningen van de eerste dagen,
na het ultimatum, had doorstaan, was
weggeëbd, en tegen 6 november was
het duidelijk dat de premier de uit
putting nabij was. Hij was doodver
moeid, omdat hij zijn nachtrust steeds
had moeten onderbreken, hij was zeer
verontrust over het feit, dat alle bond
genootschappen om hem heen in el
kaar stortten en hi) was zich bewust
van de verdeeldheid in het land en
zelfs in de Conservatieve Partij.
Tenslotte werd hij op een nieuw ge
vaar gewezen door de minister van
financiën, Macmillan. Sinds de dag
van het ultimatum was "de verkoop
van Sterling in New York onafgebro
ken aanzienlijk geweest, hoewel men
dit feit voor de wereld had verborgen
door steunaankopen van de Bank van
Engeland. Voordat hij (pp 6 november)
de kabinetszitting bijwoonde, ging
Macmillan naar zijn departement,
waar zijn jeugdige secretaris voor
economische zaken, Boyle, juist ont
slag bad genomen. Men vertelde Mac
millan dat da goudreserves in de af
gelopen week 280 miljoen pond klei
ner waren geworden, dat in New York
het pond sterling werd verkocht in
..blokken" van één miljoen pond en
dat het Amerikaanse ministerie van fi
nanciën zich verzette tegen het Britse
verzoek kapitaal te mogen terugtrek
ken uit het Internationale Monetaire
Fonds.
Macmillan verscheen in de kabinets
zitting als een geteisterd man. Het
leek er op dat zijn emotionele behoefte
aan actie nu was uitgezuiverd. Hij
bevrijdde zich van zijn „trauma", zo
als een van zijn adviseurs het had ge
noemd, en verklaarde dat hij „niet
langer verantwoordelijkheid kon dra
gen voor 's lands financiën", tenzij
het vuren werd gestaakt. Macmillan
was de sterke man van dit kabinet.
Als hij nog steeds minister van bui
tenlandse zaken was geweest, en But
ler minister van financiën, zou het fi
nanciële argument wellicht minder
zwaar hebben gewagen.
Head, Thorneycroft en Lennox-Boyd
pleitten er krachtig voor dat men niet
de actie moest dóórgaan tot het einde
van het kanaal zou zijn bereikt. Zij
schijnen echter geen gebruik te heb-
mogelijk. De Britten zouden de Fran
sen waarschijnlijk niet laten passeren
hoewel deze zaak niet werd uitgezocht.
De Franse commandanten, legden zich
met evenveel tegenzin als hun Britse
collega's neer bij het staakt-het-vuren.
GEEN ENKELE periode in de Brit
se geschiedenis is zo vernederend ge
weest als de weken die volgden op de
Suez-crisis. Centimer voor centimeter
werden de Britten gedwongen zich te
rug te trekken door de meedogenloze
druk van Amerika en door de dreige
menten dat zij zouden worden afgesne
den van alle olie-aanvoer. De Britten
en Fransen droegen hun posities over
aan de Verenigde Naties en de Isra
ëliërs trokken zich terug op hun oude
grenzen, hoewel de V.N. sindsdien
Gaza onder hun controle hadden en Ve
Golf van Akaba open hielden. In de
cember werd de benzine gerantsoe-
waarschijnlijk per ongeluk stikte in
de rook tijdens de bezetting van Port
Said. Aan geallieerde zijde gingen
tien vliegtuigen verloren, waarvan
vier door ongelukken, en aan Egyp
tische zijde liefst 260.
Zoals het meestal gaat bij belang
rijke gebeurtenissen waren de gevol
gen van het avontuur heel anders dan
was voorspeld door zowel de voor- als
tegenstanders van de operatie. Alge
meen was voorspeld dat het Brits-
Amerikaanse bondgenootschap nu
voorgoed kapot was, maar het tegen
deel Is gebeurd: de Britten hebben
sindsdien nooit meer een van Amerika
onafhankelijke buitenlandse politiek be
dreven. Wel was het afgelopen met de
Entente Cordial (hartelijke verstand
houding) tussen Frankrijk en Enge
land. Suez was verantwoordelijk voor
het einde van de Vierde Republiek en
de Gaullistische diplomatie. Het resul
taat van Suez was ook niet dat de mi
litaire macht van de Verenigde Naties
groter werd, zoals de Conservatieven
beweerden, maar die militaire macht
ben gemaakt van het enige argument,
dat hun standpunt sterk had kunnen
maken: dat als de Britten het hele
kanaal in handen zouden hebben, zij
het zouden kunnen zuiveren voordat
het zou worden overgedragen aan
Egypte of de Verenigde Naties.
DE MENINGEN lopen uiteen over
de vraag, hoeveel tijd er, volgens de
mededelingen (van militaire z(jde)
aan het kabinet, nodig zou zijn om
Suez te bereiken. Eden schrijft in zijn
memoires op een raadselachtige ma-
mer over een periode van nog eens
vijf dagen, die daarvoor minstens
nodig zou zijn, maar iedereen ter
plaatse was ervan overtuigd dat een
periode van twee dagen genoeg was
Tenslotte vernam Macmillan dat dé
Verenigde Staten akkoord zouden gaan
met een lening van het Internationale
Monetaire Fonds van 300 miljoen pond
om het pond sterling op peil te hou
den, als te middernacht een staakt-het-
vuren zou worden afgekondigd.
Het leek er dus op, dat de Amerikaan
se regering, die méér dan welk Euro
pees land ook, bang was voor de mo
gelijkheid dat Rusland zich in de oor
log zou mengen en dat terwijl Dul
les ziek was Brittannië wilde om
kopen. (Tijdens een bijeenkomst in
het Witte Huis op dat moment keurde
de president twintig verschillende
maatregelen goed om een „gevorderd
stadium van militaire paraatheid" te
bereiken.
Uiteindelijk ginq het Britse kabinet
akkoord met een staakt-het-vuren.
Faen belde Mollet op, stelde hem voor
een voldongen feit en hing toen op.
Mollet, die evenals zijn gehele kabinet
ernaar verlangde de strijd voort te
zetten, en die gedurende enige tijd
geen contact kon krijgen met Eden,
weigerde door te gaan.
Pineau, die aanvankelijk over het
hele avontuur veel minder enthousiast
was geweest dan Mollet, was nu een
voorstander van doorgaan tot het ein
de, maar zonder succes probeerde hij
Mollet tot zijn standpunt over te halen
Hij en Bourgès-Maunory probeerden
een methode te ontwerpen om samen
met de Israëliërs de strijd voort te
zetten. De Israëliërs die zich aan de
oostzijde van het kanaal ophielden,
zouden uiteraard gemakkelijk in staat
zün geweest zowel Suez als Ismailia
aan te vallen. Verschillende ideeën
werden naar voren gebracht en ge
neraal Dayan vertelde me dat de Is
raëliërs zelfs aanboden deze steden
te veroveren in Franse uniformen.
Maar niet alleen de integratie van
de militaire commando's maakte het
moeilijk om alléén door te gaan. De
brug, die de Fransen in Port Fuad
een verbinding gaf met de weg
lang,s het kanaal was vernield. Men
kon dus alleen nog langs de westelijke
oever oprukken. Maar daar bevonden
Britse tanks zich aan het hoofd van
de kolonne. De weg is smal en uitwij
ken naar opzij, in het moeras, is on-
neerd en er ontstond een langdurige
betalingscrisis. Edens gezondheid was
gerüïneerd en met grote tegenzin nam
hij, op medisch advies, zijn ontslag.
Selwyn Lloyd kreeg een laatste dreun
toen hij Dulles in november een be
zoek bracht in het ziekenhuis. Het wus
in al zijn onbegrijpelijkheid, bijna ko
misch. „Why did you stop?" Waar
om hielden jullie ermee op?), vroeg
Dulles. In feite, zo zei hij, zou het best
mogelijk zijn geweest dat de Verenig
de Staten zich koest hadden gehouden,
als men hen tevoren volledig had in
gelicht en als de Britten hun actie
hadden uitgesteld tot na de Amerikaan
se verkiezingen.
De geallieerde bezetting van Port
Said duurde tot december. De Fran
sen plunderden daar de winkels en
toen zij terugkeerden naar Cyprus, ga
ven enkele verbitterde parachutisten
hun wapens aan de EOKA, het onder-
grondse terreurleger op Cyprus dat
vocht tegen de Britten. De Britse sol
daten gedroegen zich beter en plunder
den weinig, hoewel één officier, die ik
persoonlijk ken, uit de flat waarin hij
was ingekwartierd, oen kleine houten
speelgoedeend stal. Wellicht is dit de
enige buit die werd veroverd tijdens
de laatste grote expeditie in de impe
riale geschiedenis van Brittannië.
Het Suez-avontuur kostte heel wat
meer dan de vijf miljoen pond, die
volgens de minister van financiën
eind juli ervoor waren gereserveerd.
Eden noemt een bedrag van honderd
miljoen pond en dat komt waarschijn
lijk heel wat dichter bij de waarheid.
De Britten hadden 22 man verloren,
de Fransen tien en de Israëliërs waar
schijnlijk tussen de 650 en 1000. Onder
de doden aan Britse zijde was de on
gelukkige luitenant Moorhouse, die
werd ook niet vernietigd, zoals Labour
had voorspeld.
Suez bewees ook niet dat Brittannië
niet in staat is militaire operaties op
touw te zetten zonder steun van Ame
rika; het bewees alleen maar, dat de
Britten dat niet kunnen doen, terwijl
zij het pond sterling handhaven als
reserve-valuta en moeten steunen op
de Verenigde Staten voor olieleve
ranties en bescherming tegen de
Beer". De Franse franc bleef tijdens
het Suez-avontuur krachtig en gezond
en Mollet werd niet geplaagd door
monetaire moeilijkheden.
De kreten van oprechte verontwaar
diging van de V.S. zijn tegenwoordig
merkwaardig om te lezen als men
ze plaatst tegen de achtergrond van
hun avonturen op Cuba, in de Domini
caanse Republiek, in Vietnam en zelfs
(zoals Eden later bitter opmerkte) in
Guatemala. Eisenhowers brieven aan
Eden zou men vandaag de dag, na
alleen maar een paar namen te heb
ben veranderd, zó kunnen doorsturen
naar Johnson.
Van tijd tot tijd heeft men Dulles
verantwoordelijk gesteld voor het ge
hele drama van de mislukking van
Suez. Het gedrag van Dulles was ech
ter niet verraderlijk, hij was alleen
maar grof. Voor een gevoelig man als
Eden, was dat bijna nog erger. Enge
land en Frankrijk maakten twee gro
te vergissingen voorzover het de
Verenigde Staten betrof: zij dachten
dat Eisenhower, een oude vriend van
het grote bondgenootschap, kon wor
den losgeweekt van Dulles, en zij gin
gen er eveneens van uit dat Eisen
hower in verband met de Amerikaan
se presidentsverkiezingen gedoemd zou
zijn tot niets doen, o.a. vanwege de
Joodse stemmen in New York.
het SUEZ-AVONTUUR had nog
een paar andere onverwachte gevol
gen Tiidens de operatie werd dat een
belang op zichzelf. De Angl^Franse
invasie in EgyPte waf .e aad
van internationale politiek, die op dat
moment kon bewerkstelligen dat zo
wel Israël als Egypte een overwinning
behaalden. Egypte kreeg het kanaal
en behaalde een overwinning op het
„imperialisme"; Israël bevrijdde de
Golf van Akaba, vernietigde de bases
in Gaza en ruïneerde het militaire
prestige van Egypte.
Dit was in zekere zin een gunstig
resultaat, want zowel Nasser als Ben
Goerion hadden de staatslieden van
het oude Europa overtroefd in listig
heid en vastberadenheid. Een grote
oorlog tussen Egypte en Israël, waar
voor begin 1956 plannen hadden be
staan, ging derhalve niet door en daar
voor was een prijs betaald van vier
duizend levens. Al met al kwam er
dus toch Iets goeds uit de bus, al was
dit niet bepaald het succes, waar de
Britten en Fransen op uit waren ge
weest.
Ai gezien van de ongelukkige psycho
logische activiteiten in de luchtoorlog,
was de militaire kant van de Suez-
operatie een groot succes. Nog nooit is
een landingsactie zo efficiënt uitge
voerd als toen. Ook kan er niet aan
worden getwijfeld dat het overweldi
gende Britse en Franse machtsver
toon in de lucht de verliezen zeer
heeft beperkt, zowel de geallieerde als
de Egyptische. Maar de crisis onthul
de tegelijk, hoe weinig Engeland op
dit soort beperkte oorlogsvoering was
voorbereid. Er was gebrek aan alle
soorten uitrusting, van waterdicht ma
teriaal tot vrachtvliegtuigen. De opera
tie brak in feite met de essentiële
oorlogsregel, dat een aanval zowel
snel als krachtig moet zijn.
Ongetwijfeld hebben de Britten en
Fransen de militaire kracht van
Egypte overschat. Maar als de aan-
valsmacht kleiner was geweest, zou
de overtocht vanaf Malta toch niet
sneller zijn verlopen en het is moge
lijk, dat de Russische en Tsjechoslo-
vaakse technici in dat geval gebruik
hadden gemaakt van hun Migs en 11-
joesjins. Het Anglo-Franse geïntegreer
de commando werkte te velde uitste
kend, maar op het hoofdkwartier was
dat misschien minder. Op 5 en 6 no
vember werden de politieke beslissin
gen, genomen in Londen en Parijs,
fataal voor het succesvolle verloop van
de militaire actie. De sinelle verbin
dingen hadden tot gevolg dat de po
litici het verloop van de strijd bepaal
den, niet de militairen. „Nelson zou
geen enkele overwinning hebben be
haald, als er in zijn tijd een telex had
bestaan", zei mij een admiraal.
De operatie bewees in feite het be
lang van vrachtvervoer door de lucht
in oorlogen van beperkte omvang. De
belangrijkste militaire consequentie
was echter, dat de Britse regering de
finitief overtuigd raakte van de nood
zaak te streven naar het bezit van een
volstrekt onafhankelijke nucleaire
strijdmacht, dit gezien de dreigemen
ten in de brief van Boelganin.
Suez was er een goed voorbeeld vein
hoe een enkel individu de loop van
de gebeurtenissen kan beïnvloeden.
Eden werd in 1956 gedwongen tot
het volgen van een politiek, die hem
van nature vreemd was en waarin hij
ook geen ervaring had. Deze twee
slachtigheid bij Eden was de oorzaak
van verscheidene politieke fouten: het
feit, dat hij verzuimde Gaiitskell, Eisen
hower en de Britse diplomaten in het
buitenland in te lichten, want hun te
genargumenten zouden wel eens té
krachtig kunnen zijn met als gevolg
daarvan het verzuim om de oorlog in
politiek en diplomatiek opzicht behoor
lijk voor te bereiden, hetgeen iedere
staatsman in de negentiende eeuw
automatisch wél zou hebben gedaan.
En de grootste fout was dat men het
land onderwierp aan een vorm van
„weloverwogen misleiding" (zo mag
men de zaak achteraf, nu wij be
schikken over alle feiten, wel noe
men), waarbij ik de term „welover
wogen misleiding" ontleen aan Theo
dore Sorensen, de vriend en biograaf
van president Kennedy, die deze uit
drukking toepaste op het veel kleinere
drama van de invasie in de Varkens
baai.
De Britten, en ook de Britse leiders
waren gewend aan zoveel jaren van
macht en overwinning, dat het voor
hen ondenkbaar was, dat zij zouden
worden gedwarsboomd door de Ver
enigde Staten, vooral niet in het Mid
den-Oosten. Eden werd op die manier
een figuur, die het slachtoffer werd
van de illusies van de natie.
HET FEIT DAT Engeland en Israël
in Sèvres een gezamenlijke „program
ma-verklaring" hadden opgesteld,
kon op de duur natuurlijk niet geheim
blijven en het is ongetwijfeld jammer,
dat de premier het op 20 december
1956 niet op kon brengen een volledig
verslag van de gebeurtenissen te ge
ven in het Lagerhuis, zoals de Ameri
kanen wél deden na de mislukte in
vasie in de Varkensbaai. De geheim
zinnigheid, waarmee het akkoord van
Sèvres werd omgeven, heeft het be
lang ervan ongetwijfeld vergroot. Er
was ook geen precedent voor en ook
la Jieel wat over te doen geweest.
f 20 uw?rd 8ezegV, toen Enge
land nog machtig was, hadden wij niet
ïJIliJ?'?,te behoefte aan geheime of
openlijke bondgenoten. De houding van
tischernSen Was duideHjker en realis-
Een oplossing van de Brits-Egypti
sche moeilijkheden over het Suez-ka-
