1
&s, -
i i m14
DE TIJD
ZATERDAG 23 DECEMBER 1967
'S-O
-
ïMkÊ^;'W:-y
f'-!:
V^-:(Kr
HET SCHAKEN voor vier personen is beslist
geen nieuw spel. Meer dan honderd jaar geleden
in 1840 verscheen in Weimar een boekje
onder de titel „Der Meister im Schachspiel". De
schrijver ervan, ene Christian Friedrich Gottlieb
Thon, had kennelijk een krijgszuchtige opvatting
van het schaakspel. Hij droeg zijn doorwrocht
werkje tenminste op aan een tweetal met name
genoemde generaals en verder aan alle „hoge ko
ninklijke Pruisische stafofficieren en aan alle an
dere koninklijke Pruisische officieren van de leger
plaats Erfurt".
DE PARTNER van een mat staande
speelt alléén tegen twee vijanden verder en m°e
vooral proberen zijn vriend uit het mat te verlost'
Alléén in dit geval mag men overleggen.
DE STUKKEN DIE' MAT HOUDEN mogen doj
andere worden afgelost, maar uiteraard door
gewone, regelmatige zetten.
DE STUKKEN van een partij, die mat staat,
gen niet eerder worden genomen uan nau^
koning, die mat stond, een „schaakvrije" zet heel4
kunnen doen. Tot dan kon zijn spel immers niet
„vrij" worden beschouwd.
ALS ÉÉN PARTIJ MAT STAAT en de partner
doorspeelt, is hij aan dezelfde bepalingen van
mat onderworpen. Wordt het mat opgeheven,
neemt hij weer aan het spel deel.
EEN PARTIJ IS GEWONNEN als de beide vij3^
delijke koningen mat staan. Wanneer de twee
andelijke koningen mat staan, maar ook een van
„overwinnende" partij, is er sprake van „half
wonnen". Dat is ook het geval als slechts één i
ning mat gezet kan worden, terwijl het andere sP
remise blijft.
De stukken van twee partners mogen tezamen
in vereniging schaak geven en mat zetten.
nadat
HET SCHAKEN MET VIER PERSONEN
heeft als uitgangspunten dezelfde regels
als die van .het gewone schaken. Er zijn
echter uitzonderingen.
Men speelt met twee witte en twee zwart
kleurige spellen. De koningin wordt evenals
bij het gewone schaken op haar kleur
geplaatst.
DE TWEE TEGENOVER ELKAAR zittende
personen (de een met wit, de ander met
zwart) vormen een partij. Men speelt na
tuurlijk om de beurt en met de wijzers van
de klok mee. Wit (één der witten) begint.
DE KONING maar ook de dame moet
„schaak" worden aangpzegd.
EEN SPEL IS REMISE als geen van de
partijen mat kan worden gezet.
Als in Iedere partij één koning mat staat
en de twee verder spelende partijen elkaar
niet mat kunnen zetten.
Als twee „verbondenen" mat staan.
DE PION kan op twee manieren promo
veren.
Als hij door slaan op de achterste lijn
van zijn linker of rechter „vijand" terecht
komt.
Als hij over het hele bord een randveld
van zijn partner bereikt. In beide gevallen
kan men kiezen wat men wil. De pion mag
echter geen pion blijven.
DE KONING moet zich meteen tegen
schaak dekken, ook al is de partner in staat
het schaak op te heffen vóór de schaak-
biedende weer aan zet is. De partner.mag
in dat geval spelen wat hij wil. Hij is niet
verplicht het schaak van zijn vriend op te
heffen. De keuze is geheel aan hem.
EEN DAME die zichzelf schaak zet kan
natuurlijk vrijelijk worden genomen.
ZET EEN SPELER zijn koning schaak dan
moet hij, als een van zijn vijanden de miszet
opmerkt en op diens verlangen onmiddellijk
een andere zet doen. De tegenpartij echter
heeft het recht die zet voor geldig te hou-
derf. Dan is degene die schaak staat ver
plicht, zodra hij aan zet is, zich aan dit
schaak te onttrekken. Intussen mag zijn
partner, die eerder aan zet is, dat óók voor
hem doen. Heeft de tegenpartij de miszet
niet bijtijds opgemerkt, dan heeft hij het
recht verloren een andere zet te eisen.
EEN SPELER IS ZEER VRIJ in het ver
plaatsen van zijn stukken. Hij mag een stuk
verwijderen al komt daardoor zijn partner
schaak of zelfs mat te staan.
EEN KONING STAAT MAT, wanneer hij
aan zet zijnde, niet meer aan het schaak
kan ontrekken. Van dat ogenblik af mag
men men van zijn spel géén stukken meer
slaan.
DE STUKKEN van een partij die mat
staat, blijven onbeweeglijk op de plaats
waarop zij zich op het moment van het mat
bevonden. Een vijandelijke koning mag zich
daar tegen natuurlijk niet in een „schaak"-
positie brengen.
0
voor
:\v
-
Vv:.
"V J 'V' 'l
,A<
g ,'\v" ;J
..V- s:'sr
vjr pr
ij
"v ,/A> j8Ki
jj#4
j
-T
Thon zet in zijn boekje op zeer omslachtige wijze de
spelregels van het gewone schaken uiteen, maar hij
behandelt ook nog zeven andere manieren van schaken.
Op de eerste plaats het „Koerierspel" voor twee
personen, maar gespeeld op een bord met 96 velden en
met 48 stukken. Hij vestigt de aandacht op niet minder
dan drie verschillende „Oorlogsspelen", waarvan er
een met 50 stukken en op een bord met 121 velden moet
worden gespeeld. Thon behandelt ook het schaken op
een bord met drie kanten. Een verschrikkelijk ingenieus
spel, voor de uitleg waarvan wij waarschijnlijk een hele
pagina nodig zouden hebben. Wij zullen u dat besparen.
Het boekje besluit met de beschrijving van het
schaken voor drie en vier personen. Dat laatste is
zeker een haalbare kaart voor degenen die van een fiks
partijtje houden, zonder tot de wiskundige genieën te
behoren. Thon schrijft er over: Het schaakspel voor
vier personen is pas in latere tijden (wij spreken van
1840) uitgevonden en ingevoerd. Het wordt op twee
manieren gespeeld: op zijn Engels en op zijn Duits. De
Engelse speelwijze is de oudste, de Duitse de nieuwste
en zij werd uitgevonden door dr. Theoderich Martinsen
uit Lüneburg. Het wordt dan ook wel het Lüneburgse
schaakspel genoemd.
Het schaakspel dat wij u hierbij aanbieden is de
Engelse versie. Veel verschil maakt het niet uit. Het
bord dat u nodig heeft, staat hier afgedrukt. Ook de
spelregels, voorzover die afwijken van het gewone
schaken met twee personen. U moet natuurlijk de
beschikking hebben over. twee spelen. Liefst twee
bijvoorbeeld in grootte verschillende soorten spelen.
Ook kunt u twee gelijke speler hanteren maar de
stukken van één partij kenmerken met een rood lintje.
Dat staat nog vrolijk ook. Voor u begint dit. Bestudeer
eerst goed de spelregels. Maar de ervaring heeft
bewezen dat u ze pas goed onder de knie krijgt door ze
aan de praktijk te toetsen. Al spelende wordt er ineens
veel opgehelderd dat u eerst niet goed begreep. Een
verrassende ontdekking. De ervaring heeft ons ook
geleerd dat schaken met vier personen een zeer
avontuurlijke aangelegenheid is.
Spelregels
LC IN>
