Een duidelijk positief geluid
AHOerS
Wandelen op Noordpool
DE FORSYTE
SAGE
Theodora kis valt
buiten amnestie
HOOP OP BEVESTIGING VAN ZIJN NORMEN
Televisie geeft aan de kijkers
een gevoel van veiligheid
EL
Nee, zei de praeses
Post
Amsterdam
VAN BISSCHOPPEN EN OVERSTEN
Woningsubsidie
Vier Bata-Turken
ondergedoken
Grafschenrier in
Leusden gezien
Hij blijft
zeuren om
wat
na!
Geen probleem,
dan krijgt ie nieuwe
Iglo
chipolata
pudding
IEDERE WEEK IN KLEUR
I
Ter kennismaking
BARRE EXPEDITIE
VERDEELDHEID IN MILITAIR GEZAG
Hulpmiddel
DE TIJD
VRIJDAG 29 DECEMBER 1967
Vertrouwen
(Vervolg van pagina 1)
Die is lekker anders. Luchtige
pudding met smakelijke Fran
se vruchtjes. Ka'nt-en-klaar!
Dus ook makkelijk voor z'n
vrouw. Een feest om te eten.
Dóódsimpel om te geven.
BEKER VOOR 2 PERS. O O
VAN 1.09 VOOR
BEKER VOOR 4 PERS. <100
VAN 2.09 VOOR 1 O 2*
Abonneer nu en u ontvangt alle reeds
verschenen hoofdstukken gratis
Schrijf een briefkaart aan
MARGRIET
POSTBUS 497
AMSTERDAM
HILVERSUM, 29 dec. De
aantrekkelijkheid van het me
dium televisie schuilt, volgens de
sociologen die zich met het kijk
onderzoek bezig houden vooral in
het gevoel van veiligheid dat het
de kijkers geeft. Men wil in de
programma's zijn normen beves
tigd en versterkt zien. In onze snel
veranderende, pluriforme samen
leving leeft bij velen de angst,
dat er van de oude waarden niets
overblijft. De verslaafde kijker,
op zoek naar zekerheden, komt
soms bedrogen uit. Hij wordt ook
geconfronteerd met programma's,
als spiegel van de veranderingen
in de maatschappij, die juist om
ver blazen wat hem nog aan
zekerheden rest. Wij weten uit
een reeks voorbeelden in de Ne
derlandse televisie, dat dit proces
tot conflicten kan leiden.
HERMAN POST
JE WARE
KLARE
JENEVER
BEN KROON
over
dwaling
aan
Brief
kardinaal Ottaviani
(Van onze verslaggever)
AMSTERDAM, 29 dec. De Volks
krant maakt vanmorgen de brief
openbaar die het Nederlands episco
paat en de oversten van een aantal
religieuze ordes en congregaties
naar Rome hebben gezonden als
antwoord op de tien leerstellige vra
gen van kardinaal Ottaviani. Zoals
bekend heeft de Congregatie voor
Geloofsleer onder voorzitterschap
van kardinaal Ottaviani in juni 1966
aan alle nationale bisschoppenconfe
renties en oversten van religieuze
ordes gevraagd een opsomming te
geven van de geloofsdwalingen en
gevaarlijke meningen die er in hun
landen leven.
Het Nederlands episcopaat is uitvoe
rig ingegaan op de tien punten die
Waren voorgelegd en heeft wat betreft
de situatie in de Nederlandse kerkpro
vincie een duidelijk positief geluid
laten horen. Ze hebben zich onomwon
den tegenstander verklaard van het
uitspreken van nieuwe veroordelingen
tegen al of niet vermeende dwalingen.
Ze achten dit te meer zinloos omdat
zulke veroordelende uitspraken ook de
kern van waarheid die er mogelijk in
schuilt, dreigt te verzwijgen. Op die
manier wordt de ontwikkeling van een
levend geloof juist geremd, zoals in de
kerkgeschiedenis ook is aangetoond.
De onderlinge discussies van theolo
gen zijn in het oog der bisschoppen
zelf de meest doeltreffende censuur op
eventueel eenzijdige stromingen. Maar
de wederkerige theologische censuur
wordt grotendeels verlamd -als in een
vrijmoedige en openlijke discussie een
of andere deelnemer om zijn eventuele
eenzijdige meningen zou worden ver
oordeeld. Katholieke theologen^ durven
vaak uit naastenliefde medetheologen
niet aan te vallen omdat ze daaruit
kerkrechtelijke sancties verwachten
voor hun collega. Die situatie vinden
de bisschoppen ongezond.
Er moet volgens de Nederlands
bisschoppen en oversten meer ver
trouwen worden gegeven aan het goe
de dat thans geboren wordt dan aan
mogelijk gevaren van eenzijdigheid.
Er is in diepste wezen geen sprake
van „ketterijen" of „dwalingen" van
theologen, menen de bisschoppen.
Achtereenvolgens worden in de brief
de tien punten die kardinaal Ottaviani
ter bespreking had voorgelegd, beke-
en. Over een eventueel „relativisme"
n de waarheidsbelichting, zegt men
at in de kerk van Nederland geen
theologen bekend zijn die de waarheid
loochenen. Men is in tegenstelling tot
vroeger tot het inzicht gekomen dat
onze kennis en ons geloof stellig op de
absolute waarheid gericht zijn, maar
dat wij niet in he'; bezit zijn van de
absolute waarheid.
Als gevraagd wordt of wellicht het
gewone leergezag wordt „verkleind"
tot „opinies zonder meer", antwoorde'n
de bisschoppen wat Nederland betreft
ontkennend. Ze voegen eraan toe dat
de theologische discussies in ons land
zeer openhartig zijn en ook deelname
van niet-theologen ondervinden. Het
wordt dan onvermijdelijk dat soms
eenzijdige en onverantwoorde me
ningsuitingen naar boven komen. De
openhartigheid, eerlijkheid en de brede
interesse zijn echter goed voor de
kerk. Het houdt ook in dat onze
theologen zich niet meer, als vroeger,
kunnen afzonderen binnen hun eigen
vakgebied, maar dat zij oprecht en
vrijmoedig aan de algemene discussies
deelnemen om er verantwoorde leiding
aan te geven.
Onder het hoofdstuk Sacramenten
zeggen de bisschoppen en oversten dat
in de theologie en katechese geen
sprake is van ontkennen, noch ver
zwijgen van de wezenlijke elementen
uit de traditionele overtuiging, vAls
sommigen toch verwonderd zijn over
de benaderingswijzen in de katechese
en eucharistie, mag men bedenken dat
de deelneming aan de eucharistische
viering hiervan in elk geval geen
nadelige invloed heeft ondervonden.
Het communiceren is toegenomen.
De agape-vieringen die hier en daar
veel aandacht hebben gekregen wor
den door de gelovigen onderscheiden
van de eucharistische vieringen. De
bisschoppelijke uiteenzettingen zijn
goed begrepen. Waar de Biecht ter
sprake wordt gebracht, stellen de
bisschoppen dat er een reactie merk-
ADVERTENTIES
Met het oog op de huisvesting van
gezinnen met lage inkomens is het van
belang dat lage stichtingskosten de
grootste rijksbijdrage kennen. Door
dat de storting in de risicoreserve van
7 procent van de aanvangshuur ge
bracht is op 10 procent wordt er een
belangrijke versteviging van de finan
ciële positie van de woningcorporaties
bereikt.
Dure woningwetwoningen worden
niet meer volledig door het rijk gefi
nancierd. Het bedrag boven de streep
zal door de corporatie of de gemeente
zelf moeten worden gefinancierd. De
huidige woningwetwoningen A vallen
ruim beneden deze grens.
De nieuwe regeling voor particuliere
huurwoningen in de lagere prijsklassen
biedt volgens minister Schut, gunstiger
mogelijkheden dan de bestaande rege
ling. Vroeger was de regeling vooral
gericht op de middengroepen, nu
wordt het hele terrein van, de gesubsi
dieerde woningbouw bestreken.
De subsidie voor eigen woningbouw"
wordt aanmerkelijk verhoogd, in de
meeste gevallen met een derde. Hier
mee wil de regering de eigen woning
bouw sterker bevorderen dan tot nu
toe. De premie ineens voor de' eigen
woning komt te vervallen. Er wordt
een in tien jaar aflopende jaarlijkse
bijdrage verstrekt. Die bijdrage is de
helft hoger dan in de woningwet- en
nremiesector. Als er een nieuw huis
gebouwd wordt ter vervanging van
een krot neemt de rijksbijdrage nog
eens met 50 procent toe. Op projecten
waarop na 1 juli van dit jaar een
aanvrage om rijkssteun is ingediend,
kan de nieuwe regeling worden toege
past.
COLUMBUS (Ohio), 29 dec. UPI) Drie Britten en een Amerikaan
zullen begin februari 'beginnen aan wat ze noemen „de langste en koudste
wandelingooit door mensen ondernomen
Onder auspiciën van het Britse Koninklijke Geografische Genootschap,
waarvan prins Philip de beschermheer is, wil het viertal te voet een tocht
maken vanaf Point Barrow in Alaska, via de Noordpool naar het ten
noorden van Noorwegen gelegen eiland Spitsbergen een wandeling van
maar liefst 4800 kilometer, waarvoor ze overigens een periode van zestien
maanden hebben uitgetrokken, een en ander om zoveel mogelijk weten
schappelijke waarnemingen te maken.
De barre voettocht zal worden ondernomen door dr. Roy Koerner, een
32-jarige arts uit York, die als leider van de expeditie zal optreden
de Britten kapitein Kenneth Hedges, een 32-jarige officier van gezond
heid, Alan Gill, een 36-jarige fotograaf uit Bradford en Wally Herbert, een
32-jarige arts uit New York, die als leider van de expedite zal optreden.
Beide artsen zullen onder meer letten op de fysieke reacties van de
deelnemers aan zijn expeditie op de te ondergane ontberingen, Alani Gill
zal zoveel mogelijk fotograferen en filmen, ook in opdracht van de BBC-
televisie, en de Amerikaan zal de dikte van het ijs, het vochtigheidsge
halte, de windsnelheden en de temperaturen onderweg noteren.
Eenmaal per maand krijgt de expeditie vanuit de lucht nieuwe leef
tocht en andere noodzakelijkheden. Dagelijks zal het viertal via de radio
contact opnemen met zijn thuisfront.
baar is tegen de overdreven zorg voor
de „volkomenheid van de belijdenis".
De pastorale zorg gaat nu meer uit
naar het „eerlijke en werkelijke be
rouw". Dit brengt een wat soepeler
beschouwingswijze met zich mee. Men
zou willen dat men naast' de eigenlijke
biecht ook andere oefeningen van be
rouw (bijvoorbeeld aan het begin van
de misvierng) hun zonde-vergevende
bedoeling wil teruggeven, zonder de
waarde van de eigenlijke biecht te
ontkennen.
Over de zedeleer wordt gezegd dat
er geen sprake is van „Situatie-ethiek"
bij de theologen. Wel zet men zich af
tegen een schematische moraal die
abstractie behandelt als echte levens
werkelijkheden. Ook kan men niet
zeggen dat de natuurwet geloochend
zou worden. Er is slechts kritiek op de
soms biologische voorstelling van de
natuurwet, en op een statische afschil
dering hiervan. Deze absolute eisen
der ethiek kennen een historische ont
wikkeling, daarin zagen de middel-
eenwse theologen al een onderscheid.
De kerkelijke leiders in Nederland
hebben ook in Rome meegedeeld dat
het dringend gewenst is de kerkrechte
lijke regelingen betreffende het ge
mengde huwelijk af te stemmen op de
feitelijke situatie en mogelijkheden. Zij
menen dat de tegenwoordige regelin-
i gen nog aanleiding kunnen zijn tot
pijnlijke conflicten in de zielzorg en
met andere kerken.
Ook is het episcopaat samen met de
oversten van religieuze ordes en con
gregaties van mening dat de oecume
nische toenadering in ons land langs
goede-banen verloopt. Het intensieve
gesprek met leden van andere kerken
wordt nauwlettend door de bisschop
pen gevolgd en gecoördineerd. De
grote groep der gelovigen zou afwach
tend staap tegenover de toenadering
met andere kerken. Het is slechts een
betrekkelijk kleine, ijverige groep die
haar ongeduld toont over het tempo
waarin de toenadering der kerken zich
afspeelt. De groep bestaat voorname
lijk uit jongere of aankomende intel
lectuelen in de universitaire centra.
De publikatie in de Volkskrant
waarvan hier een samenvatting is
gegeven, is gebaseerd op het Neder
landse concept van de brief aan Ro
me. In de definitieve latijnse tekst die
aan de Congregatie voor Geloofsleer is
gericht, zouden volgens het secretari
aat van de kardinaal enkele wijzigin
gen zijn aangebracht. Het episcopaat
weigert vooralsnog de inhoud van de
eigenlijke brief bekend te maken.
(Van onze correspondent
BEST, 29 dec. Elf Turkse werk
nemers van Bata, die geen werkver
gunning hadden en dus geen verblijfs
vergunning kregen, zijn donderdag
naar hun land gerepatrieerd. Zes an
deren waren spoorloos, maar twee van
hen hebben zich gisteren bij de politie
gemeld.
Eén had in België gezworven en
daar werk gevonden. De mogelijkheid
bestaat dat hij over de Belgische
grens wordt gezet. De ander vertrekt
met de eerste gelegenheid naar Tur
kije. Vorige week zijn al 29 Turken
naar hun vaderland op transport ge
steld. De politie vermoedt dat de vier
die nog ontbreken zijn uitgeweken
naar België. Daar vandaan zijn de
meesten destijds ook naar Nederland
gekomen.
ADVERTENTIE
ATHENE, 29 dec. (Reuter) De
Griekse componist Mikis Theodorakis
zal niet in vrijheid worden gesteld
onder de vorige week door het
Griekse militaire bewind afgekon
digde amnestie. Zijn vrouw zei van
de directeur van de Averoff-gevan-
genis te hebben vernomen dat haar
echtgenoot niet onder de amnestie
valt omdat hij eerder tot totaal 29
maanden gevangenisstraf was ver
oordeeld wegens zijn politieke hou
ding.
Sommige waarnemers zien in de
publikatie van het amnestie-decreet
een aanwijzing dat er vei^eeldheid
heerst tussen de leden van de militai
re junta, die in april aan de macht
kwam. De meer militante leden heb
ben wellicht bezwaar gemaakt tegen
wat eerst een grootscheepse amnestie
voor alle politieke gevangenen scheen
te zijn. Sinds de bekendmaking hebben
sommige regeringswoordvoerders vol
gehouden dat de amnestie voor allen
geldt, ook voor de 2500 mensen die op
de eilanden Leros en Yaros gevangen
zitten. Maar kolonel George Ladas,
een van de „hardste" leden van de
junta, heeft verslaggevers gezegd dat
niet meer dan 300 of 400 gedetineerden
zullen worden vrijgelaten. Tot dusver
zijn naar schatting slechts tussen de
75 en 100 mensen in vrijheid gesteld.
DEN HAAG, De ambassades in
Athene, waaronder de Nederlandse,
hebben een kennisgeving ontvangen
van de jongste regeringswisseling in
Griekenland. De Nederlandse regering
pleegt overleg met haar Benelux-part
ners over het eventueel aan de kennis
geving inzake de regeringswisseling te
geven gevolg en zij zal ook met andere
in aanmerking komende landen over
leg plegen over de te volgen gedrags
lijn.
Minister mr. J. M. A. H. Luns van
buitenlandse zaken, die dit meedeelt in
Volksgezondheid geeft
mazelenvaccin vrij
(Van onze verslaggever)
DEN HAAG, 29 dec. Het gebruik
van mazelenvaccin, dat tot nu toe
alleen maar in heel bijzondere geval
len door de overheid was toege
staan, is vrijgegeven. Dat betekent
dat artsen van deze entstof gebruik
mogen maken om deze wijdverbreide
ziekte te voorkomen. Ook de invoer
en de aanmaak van mazelenvaccins,
tot heden eveneens verboden, zijn nu
door de staatssecretaris van Volks
gezondheid, dr. R. Kruisinga toege
staan. Er zijn eisen gesteld aan
onder meer de fabrikage, etikette
ring en gebruiksaanwijzing.
Mazelen is een zeer besmettelijke
ziekte, die door bijna driekwart van de
kinderen beneden de vijf jaar wordt
doorgemaakt. Bij een kwart van de
jeugd treedt zij op tussen de vijf en
tien jaar en bij een zeer klein aantal
op nog latere leeftijd. Elk jaar moeten
bijna een kwart miljoen kinderen door
de mazelen enkele weken thuis blijven.
Kleuterscholen worden door het be
smettelijke karakter ervan soms we
kenlang sterk uitgedund. In verreweg
de meeste gevallen verloopt de ziekte
'gunstig en zijn de kinderen na twee
weken weer beter. In ongeveer vijftien
procent van de gevallen echter treden
complicaties op, waarvan de helft
van ernstige aard. Dit betekent dat elk
jaar een kleine twintigduizend kinde
ren via de mazelen getroffen worden
door blijvende doofheid, hersenvlies
ontsteking of een aandoening van de
luchtwegen.
Staatssecretaris Kruisinga acht dit
ernstig genoeg om te verklaren dat
het zeer gewenst zou zijn wanneer de
mazelenvaccinatie zou kunnen worden
ingepast in 't nationale vaccinatiepro
gramma, waarmee op het ogenblik
vrijwel de gehele jeugd wordt bereikt
In dit programma worden de kinderen
ingeënt tegen difterie, kinkhoest, teta
nus en kinderverlamming. Alvorens
het mazelenvaccin aan de „cocktail'
zou kunnen worden toegevoegd moet
men de beschikking hebben over een
zogenaamd „geïnactiveerd" mazelen
vaccin, dat dezelfde werkingskracht
moet hebben als een verzwakt levend
vaccin, zoals dat nu beschikbaar is en
dat al drie jaar in Amerika in gebruik
is. In opdracht van de staatssecretaris
wordt dan ook in het Rijksinstituut
voor de Volksgezondheid in Bilthoven
getracht zo'n vaccin te ontwikkelen.
Deskundigen in de Verenigde Staten,
waar ook zulke onderzoekingen gaande
zijn, hebben gezegd dat dit een „dood
lopende lijn" zal blijken te zijn, een
onderzoek dus dat geen resultaten zal
opleveren. Optimistischer geluiden
echter zijn eerder al van het Neder
lands instituut vernomen. Er moest
alleen nog een systeem worden ont
wikkeld om de uitwerking van de
entstof regelmatig te kunnen controle
ren en ook moest er nog een onder
zoek worden ingesteld naar mogelijke
bijwerkingen va het vaccin. Dit onder-
(Van een speciale verslaggever)
Welke normen moet de programma
maker hanteren? Hoe kan hij valse
schokeffecten voorkomen en tegelijker
tijd waken tegen een wezenloze en
voor een democratie funeste gelijkvor
migheid? Het kijkonderzoek, zoals dat
tot dusverre in ons land wordt uitge
voerd, geeft het antwoord niet. Met
gegevgnr, als leeftijd, opleiding, sociale
klasse en godsdienst krijgt men geen
wezenlijk beeld van de kijker. In
Amerika zijn speciale methoden ont
wikkeld voor het onderzoek naar de
Instelling van de mens ten opzichte
van de normen in de samenleving.
Men streeft nu in sommige Europese
landen naar een andere indeling van
het kijkerspubliek dan op grond van de
gebruikelijke statistische criteria.
Het verschijnsel „anomie" (ver
vreemding), treedt dan op, dat voort
komt uit een fundamenteel gevoel van
onzekerheid en een complex van voor
oord Ten. De mens, die er aan lijdt,
reageert dikwijls fel en ongenuanceerd
op de veranderingen in de samenleving
en op de televisie, die deze verande
ringen laat zien. De kijkers, die tot
deze categorie moeten worden gere
kend, voelen zich zo is uit buiten
landse onderzoekingen gebleken het
meest aangetrokken tot „fictie"-pro-
gramma's als „The Thunderbirds" en
„The Fugitive". Zij zoeken hun toe
vlucht in het niet bestaande en zetten
zich af tegen non-conformistische en
realistische programma's, waarin een
veranderde mentaliteit tot uiting komt,
zoels bij voorbeeld het VPRO-pro-
gramma Hoepla.
Programma's met probleemloze
spanning, 'die volgens de aloude opvat
ting tv=huisbioscoop in overvloed
worden uitgezonden, zijn bij hen favo
riet. Deze mensen laten zich gemakke
lijk aanzetten tot krachtig verzet tegen
„de excessen in de openheid" op hun
televisiescherm.
De socioloog van de NTS dr. B. P.
Hofstede vindt, dat de overheid niet zo
bedacht hoeft te zijn voor controversiële
programma's. Onze samenleving kan
wel tegen 'n stootje. Zij wordt door een
tamelijk stabiele aanwezigheid van
normen en waarden beheerst. De tele
visie is een hulpmiddel, waarmee men
op de hoogte kan blijven van de nieuwe
maatschappelijke stromingen. De min
derheden moeten daarin een kans
hebben.
Door het kijkerspubliek in te delen
op grond van hun normbesef zouden
wij de moeilijk te hanteren en elkaar
naar het sociaal wetenschappelijk
onderzoek heeft aangetoond menig
maal overlappende begrippen links en
rechts kunnen relativeren. Er ontstaat
een veel indringender beeld van de
kijker. Een inzicht, waarmee ook de
programmamaker wellicht iets zou
kunnen doen. Het publiek kan van de
televisie minder verdragen dan van
andere media. De tolerantie-drempel is
lager, het normgevoel wordt eerder
gekwetst.
Wij bevinden ons in Nederland, in de
huidige ontwikkelingsfase van de tele
visie, in een voortdurend experiment.
Een experiment dat fantasie en wijs
heid vraagt van de omroepen, maar
ook van overheid, politici, wetenschap,
kunstenaars en niet in de laatste
plaats van het publiek. Publiek: ideali
ter beschouwd als een democratische
verzameling van creatieve volwasse
nen."
Volgend voorjaar organiseert de be
roepsvereniging van creatieve televi
siemedewerkers, Groep 73, waarvan de
heer Hofstede bestuurslid is, een sym
posium over de vraag: wat mag er wel
en wat mag er niet op de televisie. Dit
zal gebeuren in samenwerking met de
Nederlandse Vereniging voor Radio-en
Televisie-onderzoek. Dr organisatoren
hopen, dat ook vertegenwoordigers van
de pers aan de discussies zullen deel
nemen.
zoek is nog gaande en resultaten
kunnen, aldus het ministerie, nog lang
op zich laten wachten.
Zolang zo'n geïnactiveerd vaccin,
dat ii. het algemeen inentingspro
gramma kan worden ingepast, nog
niet is gevonden zuller ouders indivi
dueel in overleg met de huisarts
moeten beslissen of hun kind met, het
mazalenvaccin zal worden ingeënt.
antwoord op schriftelijke vragen van
het Tweede Kamerlid mr. M. van der
Stoel (PvdA), merkt hierbij op dat de
situatie, ontstaan na de gebeurtenis
sen in Griekenland, nog geenszins
duidelijk is. Dit blijkt zijns inziens
onder meer uit het feit dat er de
afgelopen dagen veelvuldig contact
tussen de Griekse koning en Athene
heeft plaatsgevonden. De vraag van
de heer Van der Stoel of mag worden
aarigenomen dat genoemde kennisge
ving niet met de andere gebruikelijke
ontvangstbevestiging is beantwoord en
dat derhalve tot een opschorting van
de diplomatieke contacten met }iet
huidige Griekse regime is besloten,
laat de bewindsman onbeantwoord.
„Onder deze omstandigheden blijft het
nog een open vraag welke waarde aan
de oritvangen kennisgeving moet wor
den toegekend", aldus minister Luns.
LEUSDEN, 29 dec. Opzichter
Jansen van de begraafplaats Rusthof
in Leusden sloeg donderdagnacht
alarm, toen hij een man over het hek
van het kerkhof zag klimmen. De
man rende naar een auto en reed vol
grs en met gedoofde lichten weg.
et was te donker om merk, kleur
of kenteken van de auto te onderschei
den, waardoor het voor de politie
onmogelijk werd de man op de sporen.
ADVERTENTIE
AIC.GEH.30%
VRIJMOED - SCHIEDAM
Sinds 1776
HET OUDE JAAR is goed sleets en
er hangt al een lucht van oliebollen op
de Dam, dus er kan nog best een
verhaaltje over een dierbaar oud
sleets geval af. Volgend jaar wordt het
allemaal weer critisch en -afbrekend,
zoals een oud-Amsterdammer in En
schede zo graag wil, die al die Mo-
kumse weemoed maar slecht kan
verdragen. Het gaat, oude Mokumer,
over de Jozef Gezellen, die op Nieuw
jaar met de deur in huis vallen want
dan maken ze hun eerste eeuw rond
en dat wordt meteen feesten, een
week lang, aan de Stadhouderskade In
het huis dat nu het Van Nispenhuis
heet, maar dat iedereen kent als „De
Jozef Gezellen".
En als Amsterdammers het over
de Jozef Gezellen hebben, zeggen ze er
altijd ironisch bij: „God zegene hei
eerzame handwerk. God zegene het",
want zo hebben de Gezellen elkaar
bijna een eeuw lang begroet.
Het Werklieden Verbond is nog lang
niet aan zijn eeuwfeest toe en de
Volksbond is al ter ziele en de KVP
loopt op krukken ga zo maar door,
maar de Jozef Gezellen, zij leven, en
zo lang praeses W. H. Simons leeft, in
de gloria.
Hoe dat begon kan iedereen lezen,
die Rogiers „In Vrijheid Herboren" in
zijn boekenkast heeft staan, maar het
heeft allemaal zijn wortels in de
binnenstac van een eeuw geleden,
waar men alle boeken over het sociale
probleem wat eerder las dan elders en
een beweging op touw zette naar Duits
voorbeeld met veel romantisch idea-
llsme en een paar nuchtere financiers
om de zaak gaande te houden.
Er was een kapelaan in de oude
Catherina, genaamd jhr. Hubertus C
J. M. van Nispen to' Sevenaer, die
voorbeeldig leefde en verdienstelijk
knutselde en vanwege dat laatste werd
aangezocht de leiding te nemen. Met
zijn geld en ijver kwam de hele
beweging van de grond en verrees er
een groot gebouw aan de Stadhoi ders
kade, dat eigenlijk een katholiek
„Maison du Feuple" was en dat het
huis werd van de Gezellen. In moder
ne bewoordingen is het een „Ding van
Dronten", neo-gotisch weliswaar,
maar toch een echt, met alles erin wat
stadsmensen leuk vinden: een gym
nastiekzaal en een kapel, een toneel
zaal, een hotel, een bazenzaal en een
hele grote kamer voor de praeses, een
biljartzaal en ga maar door, een
Katholiek Kranaspolsk.v, waar iedere
Amsterdammer, ook de oud-Amster
dammer uit Enschede, wel eens is
geweest en waar nog steeds, bij de
ingang, het portret van de eerste
praeses hangt, vaardig getekend door
ene Buziau.
IN DAT GEBOUW zat een compleet
katholiek ministerie van sociale za
ken, cultuur, recreatie en maatschap
pelijk werk, onderwijs, economische
zaken en voor een belangrijk deel
ook financiën samengeperst. Men
speelde er toneel en spaar- en crediet-
bank, ambachtsschool, maatschappe
lijk werk, muziek enz. enz. En alles
gebeurde er mat koffie en wierook,
ofwel met nuchter realisme en hevig
religieus idealisme. Een en ander in
volstrekte solidariteit van bazen en
gezellen, of, zoals het nu heet werkge
vers en werknemers. Totdat de
standsorganisaties kwamen, die feite
lijk de klassenstrijd een katholiek
tintje moesten geven. En toen zeiden
de bisschoppen tegen de Gezellen dat
ze zich moesten „uitsplitsen" in
standsorganisaties om daarna te wor
den „overkoepeld" door iets heel
hoogs. En toen zeiden de Gezellen:
nee. Feitelijk zei dat de jonge praeses
Simons, eet. Rotterdammer nog wel,
tegen de zeer Amsterdamse bisschop
Huibers, die beter had kunnen weten.
Praeses Simons was een eigenwijze
Amsterdammer geworden en hij had
geleerd „nee" te zeggen met een
gijntje, en daar had de bisschop niet
van terug. En daarom bestaan de
Jozef Gezellen nog steeds en zitten de
heer Hollenkamp (van Nieuw Enge
land) en de heer L. J. J. Hillen (van
het aannemersbedrijf) met andere
grote werkgevers nog altijd over
de financiën gebogen en spelen
de Gezellen beneden nog steeds
biljart of toneel. Hoe ze dat heb
ben gered in een tijd dat alle zorg
voor de medemens „beroeps" werd en
in wetten werd geregeld, is een lang
verhaal, dat misschien nooit zal wor
den geschreven, omdat de buren, de
„broeders van de Stadhouderskade"
het archief in de hongerwinter groten
deels door de noodkachel hebben ge
jaagd tijdens de evacuatie, toey de
Duitsers in het huis van de Gezellen
zaten.
MET DE OUDE bisschop is alles
later in der minne geschikt. De Jozef
Gezellen zouden wel uitsterven, dacht
men, maar ze doen het niet, al is
natuurlijk in deze TV-tijd de glans
eraf. Maar het monument van Am
sterdamse eigengereidheid staat er
no steeds aan de Stadhouderskade.
Het is zelfs een oecumenisch centrum
geworden, want je kunt er studenten
van d. universiteit vinden en acteurs
van d- VARA en de TROS. En altijd
Spanjaarden, want die hebben er hun
soos en hun kerk. „Alleen de commu
nisten komen er niet in", zegt de prae
ses. Het huis houdt de Gezellen over
eind. Tenminste, dat denkt men. Maar
voor een week feest zijn alle avonden
uitverkocht. En spontaan is er alweer
voor duizenden guldens op tafel geko
men. Want naar goede oude trant
weten de Gezellen dat op zijn tijd da
handen uit de mouwen en de beurzen
open -roeten. En ze doen dat onge
vraagd.
Er zal de komende week wel voor
een eeuw worden bijgetekend. „Wij
z "n eigenlijk de modernste organisatie
die er bestaat", zegt praeses Simons,
„wij hebben de klassenstrijd al een
eeuw achter de rug."
I
