Oost van toen
Het verhaal achter de
Swammerdamsingel
1
Atlantic
Cafe - Biljart
4,98
z
Proveniershuis bood huisvesting aan eerste bewoners Oost
Adem
Insekten
Leprozenhuis
Proveniers
1 kg gehakt h.o.h
Bejaardentehuis
2
Oost Reporter
Jaargang 1 nummer 2
Door: Erik Vellinga en Hannah Wattel
Iedere Schiedammer kent het Proveniershuis, maar alleen de bewoners van Oost mogen
dit monumentale pand onderdeel van hun wijk noemen. De eerste bebouwing op de plek
waar nu het Proveniershuis staat, dateert uit de zestiende eeuw. Dit is hoogstwaar-
schijnlijk een van de eerste gebouwen in het oosten van Schiedam. Sterker nog, hetstond
in eerste instantie buiten de stad. Rond 1600 was het echter niet de gewoonte dat de midden-
klasse, voor zover je daarvan kunt spreken in die tijd, de rust van de buitenwijken of
het platteland opzocht, zoals vandaag de dag gebeurt. Toch denkt iedereen dat het
alleen voor de welgestelden was weggelegd om in het Proveniershuis te kunnen wonen.
De eerste bewoners van Oost woonden op Op een afgelegen stuk grond langs de Schie
het terrein van het Proveniershuis. In tegen-
stelling tot wat men zou verwachten bezaten
zij echter niets. Het voornaamste dat de
bewoners van Oost met zich meedroegen
was lepra. Bij opname in deze melaatse
kolonie moesten de ongelukkigen alle
bezittingen afgeven.
werden de leprozen gescheiden gehouden
van de rest van de bevolking. Als zij de stad
in wilden, moesten zij toestemming vragen
aan de leprozenmeesters. Deze hielden
toezicht op het reilen en zeilen van de
melaatse kolonie. Als toestemming werd
verleend om de stad te betreden dan moest
Door: Hans Krul
Waarom zijn straten vaak naar personen of gebeurtenissen vernoemd? En welke
persoon of gebeurtenis schuilt er eigenlijk achter zo 'n naam? Soms is de
achtergrondduidelijk, bij het bordje Rembrandtstraat' bijvoorbeeld, denkt iedereen
aan de befaamde schilder. De Oost reporter brengt u verhalen die achter het
straatnaambordje schuilen. Vandaaag lopen we door de Swammerdamsingel.
Het raadsbesluit van 30 januari 1920 van Jan Swammerdam mag worden beschouwd
de gemeente Schiedam stelde vast dat er als de grondlegger van de geschiedenis
van de wetenschappelijke entomologie
(insektenkunde). In 1669 werden zijn
onderzoekingen uitgegeven onder de
titel: 'Algemeene verhandelingen van de
bloedeloose dierkens'.
Hij onderzocht, ontleed, tekende en
beschreef ongeveer 3000 menselijke en
dierlijke lichaamsdelen. Tijdens zijn
leven heeft Swammerdam getracht zijn
keurige verzameling handschriften met de
52 daarbij behorende platen te verkopen,
maar er waren geen kopers te vinden.
In 1727 kwam het werk van Swammerdam
echter in handen van Boerhaave, die het
in 1737 in twee folio-delen liet verschijnen
onder de titel: 'Bijbel der Natuure'.
Boerhaave (dezelfde van de Boerhaavelaan)
prees toen al zijn werk.
een SwammerdamSTRAAT moest komen.
Die straat is er nooit gekomen, maar een
SwammerdamSINGEL werd in 1931 toch
een feit. Die singel is vernoemd naar de
beroemde geneeskundige en natuurvorser
Jan Swammerdam, die leefde van
1637-1680. Zijn familienaam is ontleend
aan het dorp Zwammerdam, gelegen aan
de Oude Rijn.
Reeds in zijn jeugd hield Jan zich bezig
met het verzamelen van allerlei kleine
dieren, het waren vooral insekten die hem
dienden voor zijn ontleedkundig onderzoek.
Deze belangstelling kwam door zijn vader,
die apotheker en tevens een groot
verzamelaar was van natuurhistorische
voorwerpen afkomstig uit de gehele wereld.
Zijn vader had daarvoor een kabinet
(een vertrek waarin een verzameling van
zeldzaamheden aan liefhebbers wordt
vertoond) ingericht.
Jan ging in 1661 in Leiden medicijnen
studeren, ofschoon zijn vader liever had
gehad dat hij predikant zou worden. In
1663 werd hij kandidaat in de geneeskunde
en vertrok naar Frankrijk voor verdere
studie om zich tevens te wijden aan het
onderzoek van allerlei insekten.
Jan werd in 1667 doctor in de geneeskunde.
Zijn proefschrifit ging over ademhaling.
De nadruk daarvan lag vooral op de werktuig-
kundige aard van het ademhalingsstelsel.
Er werd toen nog niet gerept over het feit
dat er met de adem in de longen een
chemische omzetting plaatsvindt naar en
van het bloed.
Na zijn promotie verwaarloosde hij de
menselijke anatomie en wijdde hij zich
bijna uitsluitend aan zijn geliefde hobby:
onderzoek van insekten.
dat duidelijk herkenbaar gebeuren: een
witte veer op de hoed.
In eerste instantie stond er op deze,plaats des
onheils niet meer dan een houten bouwval.
Rond 1594 is er na een inzamelingsactie
een nieuw pand gebouwd; het deel waar
nu het restaurant in is gevestigd. In 1635
werd een ten westen van dit pand gelegen
houttuin ook aan het terrein van het
Proveniershuis toegevoegd.
Vermoedelijk is het huis in 1629 over-
gegaan van een leprozenhuis in een
Proveniershuis. De formule bleef hierbij
hetzelfde. De bewoners moesten zich inkopen
in het pand, waarna zij van verzorging
tot aan den dood toe verzekerd waren.
De inkoopsom alleen was echter niet
voldoende; men diende ook een bed met vier
slaaplakens, vier slopen, twee kussens,
twee dekens, een stoel, vier servetten, een
zilveren lepel en tinnen gerei mee te nemen.
Bij overlijden werd dit eigendom van het
bestuur van het Proveniershuis.
Het Proveniershuis was dus eigenlijk niets
anders dan een verzorgingstehuis. Het
grote verschil met de moderne tijd is»dat
we in de verzorgingstehuizen alle 'senioren'
stoppen, en vroeger alleen degenen met
een zak met spaarcentjes. Wellicht komen
we in de toekomst weer terug bij de formule
van een Proveniershuis, gelet op de
maatregelen van het Paarse kabinet. De
huidige regeringspartijen lijken ook te
verwachten dat mensen hun hele leven gaan
sparen om de steeds langer durende oude
dag te kunnen bekostigen. Uit het verleden
kunnen zij echter leren dat dit niet altijd
opgaat. Rond 1850 is de particuliere
instelling Proveniershuis namelijk failliet
gegaan; men kon geen proveniers meer
voor een befaalbaar
pofje biliarten
P.K.O. laan 149
3112 VG Schiedam
TWEEWIELER PALEIS
van RIETSCHQTEN
Tegen inlevering van deze bon
met gratis kruiden.
vinden vanwege de te hoge kosten van
het inkopen.
Het pand is momenteel eigendom van de
gemeente Schiedam. Er is lange tijd sprake
geweest van een toepassing als bejaarden
tehuis. De naar moderne maatstaven kleine
woninkjes werden echter niet geschikt
geacht voor mensen op leeftijd.
Na een lang en wellicht zwaar leven
hebben zij recht op een gerieflijke oude
dag, zonder alle ongemakken van een
oud pand.Voor de huidige, veelal jonge
bewoners wegen bevroren waterleidingen
en krappe zolderslaapkamers niet op
tegen de sfeer die een oud monumentaal
pand als het Proveniershuis uitstraalt.
Ook jonge mensen kennen hun
nostalgische overwegingen; een rijk
verleden blijft aanspreken.
Cor Hoorman en Zoon
Colofon
Redactie
Eindredactie
Fotografie Vormgeving
Herman Moor, Jan Baars en Gerard Spruit
Produktie
Drukkerij De Zaak
Bronnen:
Biografisch woordenboek van Nederland,
Zoek-licht encyclopedie vraagbaak voor noord- en
zuid-nederland.
2
De 4 sterren vakman voor uw fiefs en bromfiets
altijd een jaar extra Garantie
altijd vakkundige montage van bij ons gekochte
accessoires.
altijd een leenfiets bij repaiaties langer dan 2
werkdagen.
altijd 3 maanden garantie op alle reparaties,
inclusief arbeidsloon en vervangende onderdelen.
Prof. Kam. Onneslaan 82
3112 VJ Schiedam Tel.: 4153995
<wwt eat xcdeltflU pUj*
Rotterdamsedijk 236
Tel. 4267595
Oost Reporter is een krant waarin u informatie vindt
over de wijk Oost. Oost Reporter is een uitgave van
de Stichting Wijkkrant Schiedam en verschijnt tien
keer per jaar.
De krant wordt in een oplage van 5.500 exemplaren
huis-aan-huis verspreid in Schiedam-Oost.
Ronald Jansen, Ronald Loch, Marina Montd,
Bobby Scheepe, Erik Vellinga,
Rob Wark en Hannah Wattel.
Nathalie Lans/ FreeLans Tekstschrijvers
Ingezonden brieven en persberichten kunt u naar
de redactie van de Oost Reporter sturen:
Oost Reporter
Franklinstraat I la
3112 SB Schiedam
Tel.: 426 92 47 Fax: 273 01 54
