Oost van toen
Het verhaal achter de Van Leeuwenhoeckstraat
TOJA
MARKT
J
TEXTIEL - MODE
De speciaalzaak
voor al uw lingerie
Joodse begraafplaats op het
Emmaplein
Ontruiming
Instrumenten
Rotterdam
Colofon
Redactie
Eindredactie
Fotografie
Door: Erik Veilings
A an de rand van Oost wordt hard gewerkt. Op het
Emmaplein is het complex met winkels en apparte menten
al in gebruik Momenteel is men nog druk doende om
het ontwerp voor het nieuwe theater te realiseren. Zoals
iedereen weet is daar, tussen onze historische ruine en
het afzichtelijke stadskantoor, de lokatie voor gekozen.
Het resultaat zal zijn dat 'de ruine van Mathenesse
vanuit Oost gezien, uit het zicht zal verdwijnen. En
eigenlijk is dat zonde, want voor het stadskantoor heeft
ook al een historische begraafplaats moeten wijken,
namelijk het Isralitische kerkhof in de volksmond de
Joodse begraafplaats genaamd.
In 1786 vestigden de eerste joodse gezinnen
zich in Schiedam. Het ging slechts om een
kleine gemeenschap, maar zoals in elke gemeen-
schap overleden ook hier leden. Vanaf 1788
werd daarom een stuk grond nabij de ruine
in gebruik genomen als Joodse begraafplaats.
In 1828 is daar omheen de Algemene
begraafplaats aangelegd. Niet alleen het feit
dat de Joodse begraafplaats altijd geschei-
den is geweest van de Algemene begraafplaats
maakte dat de joodse graven herkenbaar
waren, ook de tekst op de grafstenen droeg
hiertoe bij; elke tekst op een joodse grafsteen
eindigt steevast met 'Moge zijn ziel gebun-
deld zijn in de bundel des levens'. Veelal staat
de Hebreeuwse afkorting weergegeven op de
stenen, TNSBH, voluit Tehi nafsjo saroer
bisror hachajjien.
In 1948 is de Algemene begraafplaats ontruimd,
tien jaar nadat de laatste begrafenisplechtig-
heid heeft plaats gevonden. Volgens de wet
mag een begraafplaats niet eerder worden
hebben recht op tien jaar rust.
Door: Hans Krul
Waarom zijn straten vaak naar personen
of gebeurtenissen vernoemd? En welke
persoon of gebeurtenis schuilt er eigenlijk
achter zo 'n naam? Soms is de achtergrond
duidelijkbij het bordje Rembrandtstraat
bijvoorbeeld, denkt iedereen aan de
befaamde schilder. De Oost Reporter
brengt u verhalen die achter het straat-
naambordje schuilen. Vandaag lopen
we door de Van Leeuwenhoeckstraat.
De Van Leeuwenhoeckstraat bestaat sinds
1921. Voor die tijd was hier de Polderstraat,
zo genoemd omdat de straat aanvankelijk
heel apart in de Oud-Mathenesserpolder
lag. In 1920 werd de polderstraat gesloopt
om te beginnen aan de bouw van de Van
Leeuwenhoeckstraat.
Athonie van Leeuwenhoek (hoewel hij zelf
altijd zijn naam schreef zoals in de straat-
naam, met een 'c', wordt in aile naslagwerken
zijn naam geschreven zonder 'c'. Van
Leeuwenhoek was een bioloog, natuurkundige,
instrumentenmaker en landmeter.
Hij wordt alom beschouwd als een der grootste
natuurkundigen van zijn eeuw. Hij is ook laken-
handelaar te Amsterdam geweest en in Delft
bekleedde hij het ambt van kamerbewaarder
van de heeren schepenen.
Met zijn zelfgemaakte instrumenten deed
Van Leeuwenhoek vooral op bacteriologisch
gebied baanbrekend onderzoek. Dat hij meer
zag dan zijn tijdgenoten, is vermoedelijk te
danken aan de bepaalde manier waarop hij
zijn lenzen (vergrootglazen) maakte en de
dieren en bacterien in donkerveldbelichting
(verlichting waarbij het (doorzichtige) voor-
werp zelflichtend uitkomt tegen de donkere
achtergrond) heeft bestudeerd.
Hij ontdekte ondermeer: de infusiediertjes; de
bloedsomloop in de haarvaten; en de onge-
slachtelijk voortplanting van de bladluizen.
Van Leeuwenhoek schreef onder andere 52
brieven over zijn ontledingen en ontdekkingen.
Deze zijn in het Latijn vertaald en uitgegeven
onder de titel 'Arcana naturae delecta'. Een
andere wetenswaardigheid is dat het tehuis
van de vereniging Het Nederlands Ranker
Instituut in Amsterdam, naar hem is vemoemd.
TWEEWIELER PALEIS
van RIETSCHOTEN
VAN DEN HOVEN SCHIEDAM BV
de winter van '61/'62 verplaats naar de
Joodse begraafplaats aan het Toepad in
Rotterdam. Toen de Algemene begraafplaats
na 1948 verhuisde naar de Vlaardingerdijk,
is daar een klein deel gereserveerd voor de
joodse gemeenschap. Aangezien de joodse
gemeenschap in Schiedam heden ten dage zijn
blik gericht heeft op Rotterdam wordt er weinig
gebruik gemaakt van deze voorziening.
Ook van de Israelitische begraafplaats op het
Emmaplein werd niet regelmatig gebruik
gemaakt. Tussen 1878 en 1914 zijn er slechts
46 mensen begraven, en het hoogste aantal
in een jaar was vier personen. Een mogelijke
verklaring waarom de joodse gemeente in
Schiedam nooit echt van de grond is gekomen
heeft waarschijnlijk te maken met het nabij-
gelegen Rotterdam. Hier was en is nog steeds
een joodse gemeenschap actief. Bovendien
heeft ook de Tweede Wereldoorlog zijn tol
geeist onder deze toch al kleine bevolkings-
groep in Schiedam.
De lokatie van de Algemene begraafplaats
heeft na 1948 gefungeerd als Singelplantsoen.
Dit heeft echter slechts zo'n twaalfjaar geduurd
voordat er besloten werd op deze plaats een
groot parkeerterrein aan te leggen. Met de
komst van dit parkeerterrein, en het nieuwe
stadskantoor, moest ook de Joodse begraaf
plaats wijken.
Een journalist van het Rotterdamsch Nieuws-
blad had in 1961 nog de hoop dat dit 'vredig
plekje temidden van het rumoer van deze
tijd' gespaard zou blijven. Zijn wens is
echter niet in vervulling gebracht.
Op de foto is goed te zien dat de stoffelijke
resten en de twaalf zerken hun laatste
dagen op de Israelitische Begraafplaats
niet in rust hebben doorgebracht. Tegen de
joodse traditie in zijn de stoffelijke resten
en de zerken in
Het Emmaplein rond 1948
De Oost Reporter is een krant
waarin u informatie vindt over de
wijk Oost De Oost Reporter is een
uitgave van de Stichting Wijkkrant
Schiedam en verschijnt tien keer per
jaar.
De krant wordt in een oplage van
6.000 exemplaren huis-ian-huis
verspreid in Schiedam-Oost.
Ronald Jansen
Ronald Loch
Marina Monte Bobby Scheepe
Erik Vellinga Rob Wark
Hannah Watt6l Stefan Zwaneveld
Nathalie Lans/ FreeLans
Tekstschrijvers
Herman Moor
Vormgeving
jan itaars
Produktie
Drukkcrij De Zaak
lnge/ottdeti bricven en persberichten
kunt u naar de redactie van de
Oost Reporter siuren
Oost Reporter
I'ranklinslraat 1 la
3112 SI) Schiedam
Tel.: 426 92 47 Fax 273 01 54
Bronnen:
Biografisch woordenboek van Nederland.
Zoeklicht encyclopedic vraagbaak voor Noord- en Zuid-Nederland.
Van SCHIE, DAM en SCHIEDAM, Historie en verklaring
van Schiedamse straatnamen en lokatie-aanduidingen.
Door: W.P. Rook.
Van Dale Groot Woordenboek der Nederlandse Taal.
Boerhaavelaan 75 3112LD Schiedam tel. 4152672
De 4 sterren vakman voor uw fiets en bromfiets
altijd een jaar extra Garantie
altijd vakkundige montage van bij ons gekochte
accessoires.
altijd een leenfiets bij reparaties langer dan 2
werkdagen.
altijd 3 maanden garantie op alle reparaties,
inclusief arbeidsloon en vervangende onderdelen.
Prof. Kam. Onneslaan 82
3112 VJ Schiedam Tel.: 4153995
Wij bezorgen
uw boodschappen
thuis
SNELUUSSINGEL164
3112 RC SCHIEDAM
TELEFOON 010 - 426 86 03
TELEFAX 010 - 426 86 33
DIERENSPECIAALZAAK-
HONDENKAPSALON
SINOEL 116 SCHIEDAM TEL: 4739880
TEGEN INLEVERING VAN DEZE BON
K.RIJGT U
10 BI.IKKF N WISKAS 400 GRAM
VOOR 15.00
WIST U DAT ....WIJ IEDERE DAG AAN HUIS
BEZORGEN IN SCHIEDAM,
VLAARDINGEN,ROTTERDAM (WEST)
EN OVERSCHIE