G
M
Terugblikken op een voorbije eeuw
^SPOORs
^MOSTERD
L
Winston Churchill,
Hitler kon stuiten.
enige
Er is in deze voorbije eeuw onvoorsteibaar veel gebeurd. Vrijwel
alle belangrijke uitvindingen kwamen van de grond. Nicolaas
Pierson was in 1900 onze minister-president. Hij werd opgevolgd
door de anti-revolutionair Abraham Kuyper. In 1901 werd in
Transvaal een boerenoorlog uitgevochten, werd de Ongevallenwet
van kracht en verscheen het socialistische dagblad 'Het Volk', met
Pieter Jelles Troelstra als hoofdredacteur.
kinderuurtjes van ome Keesje en van
Antoinette van Dijk een begrip voor
jong en oud. Professor Veraart was
druk in de weer met zijn regenmakerij
vanuit de lucht en de Amerikaanse
kauwgum-bolleboos Wrigley leerde de
wereld 'kauwen'.
In de jaren dertig was het nieuws even-
min gering. In Hollywood stierf 's
wereld bekendste hond Rin-Tin-Tin, in
het Brabantse Oss woekerde de mis-
daad, een staanplaats Ajax-Feyenoord
kostte een kwartje, een Opel f 1.060,-.
Vogelenzang had zijn Wereldjamboree,
met de bemaling van de
Wieringermeerpolder werd een aan-
vang gemaakt en het Kamerlid Romme
beloofde de steuntrekkers een kwartje
extra met de kerst en goedkoop gehakt
uit blik.
Minister Colijn daarentegen kortte de
ambtenarensalarissen met vijf procent,
zelfs de koningin moest het met twee
ton minder doen. Genoten werd er
ook. De mensen zagen films met ster-
ren als Greta Garbo, Marline Dietrich,
Lilian Harvey, Clark Gable, Gary
Cooper, Charly Chaplin en Charles
Laughton. In ons land liet de komiek
Johan Buziau zijn publiek onbedaarlijk
lachen en in de crisisjaren hielp Lou
Bandy ons de zon opzoeken. In 1931
werd in het Spanderswoud in
Hilversum het Vara-zomerfeest wreed
verstoord door het 'kopspijkerincident'.
Tegenstanders van de rooie omroep
hadden namelijk de wegen naar het
feestterrein met spijkertjes bestrooid.
Nieuws was er genoeg
Na het overlijden van de Duitse rijks-
president Von Hindenburg, trok Hitler
vrijwel alle macht naar zich toe. Hij liet
dat In 1934 in 'De nacht van de lange
messen' duidelijk blijken door verschil-
lende tegenstanders uit de weg te rui-
men. In dat jaar werd ook de Leidenaar
Marinus van der Lubbe door middel
van de valbijl ter dood gebracht, omdat
hem de schuld in zijn schoenen werd
geschoven van de Rijksdagbrand in
Berlijn die een jaar tevoor had plaatsge-
vonden. Ook zag de Fiihrer met
gekruiste armen toe op welk een mens-
onterende wijze in de Kristallnacht de
huizen en ruiten werden vernleld van
Joodse families.
Terugnaar eigen land. In 1934 stonden
30.000 woningen leeg en in Wolvega
beweerde de 22-jarige Gerard
Wardenier een benzineloze motor te
hebben uitgevonden. Kamerleden,
oliemagnaten en krantenmensen
namen ijlings de trein naar Frlesland,
waar bij aankomst bleek dat de 'nieuwe
Edison' in een inrichting was opgeno-
men. In datzelfde jaar ging de eerste
Nederlandse speelfilm 'De Jantjes' in
premihre. Hoofdrolspelers waren Willy
Castello, Johan Kaart, Jan van Ees, Fien
de la Mar en Jopie Koopmans. Gefeest
werd er toen prinses Juliana en prins
Bernhard trouwden, zonder incidenten
en met veel feestgedruis. Het bericht
van de politicus Romme dat hij tegen
arbeid door de gehuwde vrouw was
viel allerminst in goede aarde.
In 1938 balanceerde Europa op de rand
van oorlog. De grote vier
(Chamberlain, Daladier, Hitler en
Mussolini) schaarden zich in Miinchen
rond de tafel en beloofden elkaar zwart
op wit nooit meer oorlog te zullen voe-
ren. De Britse premier Chamberlain
stapte bij zijn terugkeer zo blij als een
kind uit het vliegtuig en toonde zijn
volk het papier met de handtekening
van Hitler erop. De Duitse charlatan
had op dat moment het document al
In 1906 adviseerde Mahatma Gandhi
in Brits Indie zijn volgelingen om zich
tegen Engeland te verzetten, het jaar
daarop probeerde lord Baden Powell
met veel succes zijn eerste padvinders-
kamp uit en in 1912 Hep het reuzen-
schip Titanic op een ijsberg. Bij deze
ramp kwamen meer dan 1.500 mensen
om het leven. De SDAP opperde in
deze jaren plannen voor een staatspen-
sioen voor iedereen.
In 1914 brak de eerste wereldoorlog
uit die vier jaar zou gaan duren en in
1917 werd onze landgenote Mata Hari
wegens spionnage door de Fransen
gefusilleerd. De wapenstilstand kwam
tot stand in het Franse Compidgne,
nadat de Duitse kelzer Wilhelm naar
Amerongen was gevlucht. Later mocht
hij zich voorgoed vestigen op hulze
Doom.
Het Verdrag van Versailles betekende
voor de Duitsers een heet hangijzer dat
bleef knagen. De eerlijkheid gebiedt toe
te geven dat het land toen te zwaar
werd bestraft. Met name het terugbeta-
len van de oorlogsschulden was onmo-
gelijk op te brengen. Feitelijk werd toen
al de kiem gelegd voor een tweede
wereldoorlog.
Nazi's
De Duitse politicus Gustav Stresemann
en zijn Franse collega Aristide Briand
hadden van Duitsland iets moois willen
maken. Twee rechtlljnige figuren die
ook privd met elkaar bevrlend waren.
Helaas overfeed Stresemann op veel te
jonge leeftijd en de achtergebleven
Briand kon het allemaal niet bolwer-
ken. Dat betekende koren op de moien
van de nazi's in opkorast. In 1923 had
Adolf Hitler in Miinchen al een vergeef-
se greep naar de macht gedaan. In ons
land waagde SDAP'er Troelstra eerder
zo'n stap, maar die zag hij in rook
opgaan.
In 1923 werd de baby van de
Amerikaanse vlieger Charles Lindbergh
ontvoerd en vermoord, de dader Bruno
Hauptmann kreeg de doodstraf. In
1925 werd Borculo door een windhoos
getroffen en in 1927 werd op het
Rembrandtplein de cabaretier Jean
Louis Pisuisse door een rivaal met pis-
toolschoten om het leven gebracht.
In de jaren twintig deed de uit Amerika
overgewaaide Charleston zijn intrede
op de dansvloer, kwamen de radio-
omroepen van de grond en werden de
lang in de prullenmand gedeponeerd.
Het jaar daarop ging Hitler door middel
van een niet-aanvalsverdrag met StaHn
in zee.
Tweede Wereldoorlog
In 1940 werd ons land bij de tweede
wereldoorlog betrokken. Met de vrij-
heid in ons vredige kikkerlandje was
het spoorslag gebeurd. Parlement, poU-
tieke partijen en vakbonden werden
ontmanteld, de monden gesnoerd. Wij
hadden ons te schikken in de zoge-
naamde 'Nieuwe Orde'. Vijf jaar lang
hebben de Duitsers hier dood en ver-
derf gezaaid, met namen de Joodse
inwoners kregen het hard te verduren.
Ondertussen had Duitsland vrijwel
geheel Europa al veroverd, de uitzich-
ten op betere tijden leken hopeloos. In
Engeland hield men rekening met een
Duitse invasie. Winston Churchill, de
enige figuur die tegen Hitler was opge-
wassen, kon zijn volk niets anders dan
een periode van bloed, zweet en tranen
in het vooruitzicht stellen en van zich-
zelf zei hij liever onder het puin te wor-
den bedolven dan met Hitler om de
tafel te gaan zitten.
Onbegrijpelijk was de houding van
oud-premier CoUjn die op een landdag
in Leeuwarden zijn gehoor voorhield
de nuchtere werkeUjkheid onder ogen
te zien van een Duitse bezetting en te
accepteren dat Duitsland voortaan in
Europa een overheersende rol zou gaan
spelen.
Een onbeschrijfelijke vreugde over-
spoelde ons land toen op 5 mei 1945
de wapens werden neergelegd. Stel je
voor dat Duitsland de oorlog had
gewonnen, dan zou alles wat ons aan
roemruchte vaderlandse gescliiedenis
was ingepompt verboden leerstof zijn
geworden.
De straatfeesten duurden wekenlang en
ze waren echt en ongedwongen. Bij
velen was er droefenis om het veriies
van familie en naasten. Die blijde sfeer
van toen heeft zich nooit herhaald.
Voor de hand liggend omdat die enor-
me zucht van veriichting op ons neer-
daalde van bevrijd zijn van angst en
onderdrukking. Die plotselinge omme-
zwaai heeft op latere feestjes ontbro-
ken.
Herrijzend Nederland
Na de bevrijding gingen wij met het
kabinet Drees-Schermerhom in zee en
minister Piet Lieftinck liet ons allemaal
met een tientje opnieuw beginnen.
Primair werd de opbouw van ons land
aangepakt en dankzij vader Drees kre
gen de oudjes voor het eerst een bijdra-
ge uit de pot van de noodwet-Drees.
Later zou dat de AOW worden, die
onder minister Suurhof werd afgerond.
Han van Meegeren kwam in 1947 in
de beklaagdenbank voor zijn vervalsing
van Vermeer, prinses Juliana werd in
1948 koningin, in 1949 werd Konrad
Adenauer de eerste Duitse bondskanse-
Uer en ging Nederlands Indie voortaan
*1
Buziau had in de jaren derig al een
auto, een ongekende weelde toen.
onder Soekarno als Indonesie
verder. In 1953 overfeed
Stalin en de Zeeuwse en
Zuidhollandse eilanden wer
den geteisterd door de water-
snoodramp.
In 1956 werd de Hongaarse
opstand door de Russen neer-
geslagen en ontstond er veel
rumoer rond de Suez-crisis.
In 1958 kon men in Belgjg
de Expo bewonderen, daar
kon men zelfs de allereerste
kunstmaan Spoetnik zien. De
in 1960 gekozen
Amerikaanse president
Kennedy deed twee jaar na
zijn aantreden knap werk
door in de spannende
Cubacrisis zijn Russische
tegenstander Chroesjtsjov op
de knieen te dwingen. Een
jaar later werd de president
vermoord.
In 1963 kende Engeland zijn
Profumo-schandaal en deed
boer Koekoek in de Kamer
van zich spreken. In 1964
werd Croesjtsjov afgezet, het
jaar daarop overfeed Churchill, de held
uit de tweede wereldoorlog en er was
veel belangstelling bij het openen van
de Zeelandbrug. In 1966 vond in
Amsterdam het rumoerlge huweHjk
van prinses Beatrix en prins Claus
plaats, in 1967 transplanteerde dr.
Barnard voor het eerst een mensenhart
en in 1968 werden ds. Marten Luther
King en Robert Kennedy op gruwelijke
wijze om het leven gebracht. Wat ons
in dat jaar ook bezighleld was de
Praagse lente en de brute onderdruk
king van de opstand door de Russen.
Golda Meir werd in 1969 premier van
Israel en in 1973 werd Joop den Uyl
minister-president. Amerika worstelde
toen met zijn Watergate-schandaal.
Provo's en Beatles
Over de laatste twintig jaar van deze
eeuw zullen we kort zijn, deze liggen
tamers nog vers in ons geheugen. In
ons tranendal wordt helaas nog veel te
vaak naar de wapens gegrepen en
wemelt het van de wreedheden en
meningsverschillen. Belangrijke frag-
menten uit die tijd zijn de opkorast van
de provo's, de Beatles en de centrum-
partij van Janmaat, de kaping van een
trein in Wijster door Zuidmolukkers, de
bezetting van kraakpanden, het rumoer
rond de kerncentrale van Dodewaard,
het demonstreren tegen kernwaperts.
Verder werd er gegrossierd in enquete-
commissies.
Lichtpuntjes waren er ook: het moment
bijvoorbeeld waarop de Egyptische pre
sident Sadat en zijn Israeiische collega
Begin in 1978 vrede met elkaar sloten.
De wereld haalde voorts opgelucht
adem toen de Amerikaanse president
Reagan en de Russische leider
Gorbatsjov het zo goed met elkaar kon-
den vinden. Het leidde ertoe dat het
ijzeren gordijn kon worden opengetrok-
ken, de Berlijnse muur werd afgebro-
ken en de koude oorlog voorbij was.
Aan deze tijd werd weinig rust gegund,
denk maar eens aan al die oorlogen:
Kroatie, de Golfoorlog, Kosovo, Servie.
De rustige plekjes op deze aarde wor
den steeds schaarser, de wereld door
Internet steeds kleiner. Natuurrampen
als aardbevingen en overstromingen
rollen via 24-uur televisie onze huiska-
mers binnen. Het Hjkt er veel op dat al
het slechte zich in een razend tempo
vermenigvuldigt.
Ik heb maar een kleine greep uit de
geschiedenis van een eeuw gedaan.
Wellicht vergat ik belangrijke gebeurte-
nissen of de namen van voornamere
personen te vermelden, sorry dan. Ik
wil wel graag kwijt dat wij sinds 1980
een voorbeeldige koningin hebben.
Moge de volgende eeuw ons veel goeds
brengen.
Jaap van Rijn
De gevluchte keizer Wilhelm werd inwoner van
Doom,
29 DECEMBER 1999
DE POSTILJON EDITIE 12
PAGINA 7
ROOKTMMK
