Bakker Krommenhoek vertelt
van 't dagelijks brood
Jm
Dicliter-dominee en
spikkelaas-varken.
i
STAD 3
bakkertje
doodgedrukt
SSSlt
Krommenhoek
smi-,
tijd
;r ivas de vader
Predikbuurlen
vanspikkelaas-rark
en
Varkensmarkt ingewijd door blazen op kruiken
behoorlijke
KLUIT
Bedankje van
Penning
SCHIBDAMSCHE COUiiA.NT ZATERDAG 8 NOVEMBER 19
Schiedam „Mijn vader was niet de enige bakker, die spikke-
iaasvarkens bakte", zo vertelt ons de heer L. Krommenhoek,
die met zijn nog doortastende vrouw de jaren van zijn
levensavond doorbrengt in Huize Spaland, het hervormde
rusthuis in Groenoord. „Maar ik was als zijn opvolger ver
moedelijk wel de laatste. Wij hadden het er aanvankelijk
druk mee. Toen de varkensmarkt was afgelopen en de
hoekjes tussen de steunberen van de Grote Kerk die
tweede vrijdag van november geen boeren met hun biggetjes
herbergden, kwamen ze vanzelf bij ons. Er gingen er heel
wat. Zelfs treinreizigers van buiten de stad kochten voor de
aardigheid een spikkelaasvarken om dat mee naar huis te
nemen. De figuren werden met de hand gevormd. Alles
werd toen nog met de hand gevormd. Ze wogen ongeveer
een half pond. Een paar werden wat zwaarder: een spikke
laasvarken van zes pond lag in de etalage en als er geen
koper kwam, werd het verloot onder de klanten",
OVEN STOKEN MET KRULLEN
Ach. de jeugd van nu weet het niet meer, maar die vrijdag in
november was indertijd een grote dag voor de jeugd. Die rond
gang met toeters was er in mijn jonge jaren al af, maar mijn
vader wist er nog van te vertellen, We waren om zo te zessen
met ons spikkelaas een plaatselijke beroemdheid; we kruidden
het op onze eigen wijze. Ook onze bitterkoekjes en ons Schotse
brood was beroemd. Dat Schots" was maar een fantasienaam.
Niks met Schotland te maken. We zaten gcecl in de prijzen met
onze produkten. Deels gewonnen in Frankrijk. We we riet en nog
met een oude oven, die we stookten met krollen en takkenbossn.
We moesten de hele nacht werken, want de klant stond 's morgens
om half zeven al in de bakkerij om het verse brood te halen. De
bakkers hadden nooit rust. Ach ja, de goede oude tijd. Maar onze
knechts kwamen van buiten de stad en moesten het hele eind
komen lopen, want een fiets hadden ze nïel. Een zwaar bestaan.
Nauwelijks menswaardig. Aan geestelijke dingen kwam je een*
voudig niet toe".
„Later kwamen de machines, maar dat werd voor de warme
bakkerij meteen de ondergang. Wc hadden eerst twee zaken, een
op de Singel en de ander in de Hoogstraat. Toen mijn vader ging
rentenieren ging de Hoogstraat-winkel iveg; de winkel nan do
Singel liep tenslotte ook leeg. Ik werd ziek en mijn jongere broer
heeft het bedrijf nog een paar jaar voortgezet, maar toen was het
plotseling afgelopen. De kleintjes hadden geen bestaan meer.
Mijn broer werkt nu bij Vlug en ik heb r.og een tijd in het
expeditiebedrijf gezeten van Koovman-». ;\lét paarcl en wagen.
Eigenlijk nog familie i'an mijn vrouw, che een Ter Hofstede is. 1
Als je de gortzak erbij haait van the lange man, die hier toren
wachter was; ook een Ter Hofstede".
BROOD MET SERVET
,Ikheb nog meegemaakt, dat er
m Schiedam 45 bakkerspa*
troons waren. Ik was secretaris
van de organisatie; we gingen
elk jaar eon dag met elkaar u:t.
Van mijn medebestuurders
leeft er nog maar een, de cudn
Scheffers van de Dam. Dat was
de voorzitter. We hadden vijf of
zes knechten en het brood word
met drie bezorgers met een
karretje rondgevent. Het ging
toen nog keurig met een mand
je en een servet erover on
berispelijk hygiënisch, dat
mocht beslist niet ontbreken.
Nu gelooft men het wei en er is
geen aardigheid meer aan. Al
les is automatisch geworden.
„Ook de kwaliteit van het brood;
vroeger zeiden ze: dat is*een
mooi brood. Ook van binnen
goed van draad Maar ncu
wordt er niet meer naar geke
ken. Air, ook de grondstoffen
waren vroeger zuiverder. Wij
werkten tenminste voor onze
bitterkoekjes met zuivere
amandelen en gemalen aman-
delpitten. Nu is alles surrogaat.
Zelfs de tarwebloem is niet
meer. wat ze vroeger was. Ook
het tarwebrood was vroeger
lekkerder. Die ouwerwer ,e
ovens, hè, het brood kwam er
lijn, helemaal uitgebakken uit.
Nu gaat alles precies volgens
de regel, maar het resultaat is
stukken minder. Roggebrood
werd in Schiedam nauwnhjks
:ebakken. En wat er gebak-ken
werd was bestemd voor paar
den voer. Het brood verbruik is
ook teruggelopen: Vroeger ging
men mei een zak brood naar
zijn werk: np. koopt men. patal
ten of kroketten in de middag
pauze en daarmee is de keu»
af".
i.Hoe er voor de warme bakkers
de klad in gekomen is? Waar
nu Bervoets zit op de Broers-
vest was indertijd de winkel
van Jamin en die is er mee be
gonnen. Die begon het brood
extra goedkoop te verkopen.
Eij die zware concurrentie was
het niet te harden. De bakkers,
die financieel sterk stonden,
-schaften zich machines aan
voor machinale deegbereiding
De kleintjes gingen eronder
door en toen dat bekeken was,
hield Jamin op met de brood
verkoop. Hater concurreerden
de overgebleven bakkertjes el
kander dood. En toch is er nog
wel plaats voor de warme bak
kers. Ze zijn weer in opkomst.
Sakker Schaeffer aan de Vlaar-
dingerstraat heeft het bij voor
beeld bijzonder druk. De klan
ten stromen toe om het warme
brood te halen".
'tls ook wel een mooi vak. Ik
heb het altijd met plezier ge-
caan. Je leefde er voor om iets
ntöois te bakken en het de men
sen naar de zin te maken. Het
deed je goed te horen, dat de
Jöensen nergens lekkerder
koekjes en speculaas kregen
Qan bij Krommenhoek. Andere
hakkers hadden weer andere
specialiteiten. Krabbendam
b.v. had veel aanloop voor zijn
zoute bollen en krentenbroodjes.
Lange tijd waren ook de ma-
•rronen sterk in trek Wij had
den weer de leverantie van het
avondmaalsbrood.
Het bestuur van de oude bakkerspatroonsvereniging om
streeks het jaar 1920. Links bakker L, Krommenhoek, de
secretaris van de organisatie. In het midden de voorzitter, de
heer Scheffers, die thans verblijft in Huize Frankenland.
Wie van onze lezers weet ons iets te vertellen van de drie
andere heren?
FlE'1 VORMDE GEMEEXTE
Gr kurk 10 uur Ds J. G. Jan-
u U" Ds lï. Etoïk. Screve-
mngen, 7 uur Ds, K. J. Groene-
wagen. Betrelkerk 10 uur ds. D.
J. Spaimg. Opstandingskerk 10
uur ds. J. W. Zimmerman, 7
uur ds. Steinhan. Vredesketk
10 vu- Ds H. J_ Groene wegen.
GEREFORMEERDE KERK
Costerkerk 10 uur ds. K. H. Schu
ring, 5 uur ds. S. van Bekkum.
Keste; ..De Ark" 9 uur ds. J. C.
v. Veen, 10.30 uur idem, 5 uur
ds K. H. Sciurng. Magnal'o
Dei Kerk 10 uur ds. J. N, Xam-
mrr.-nu.. uur cl C. v.
Veen. ..De Goede Haven", 10
Uur ds. C ï\.n ZGv.g-i, 5 uur ds.
J. X. Nammensma. JuISana-
kerk 10 uur ds S vn Bekkum.
5 uur ds. C. van Zuyïen.
\f J. Mrrv. E'.t -.z ;o u.ir Irer.e:
ds. W. Vroegmdewey, Katwijk'
-j uur Grote kerk: ds. H. Sla Ik,
ScheverJngen.
X. d. Pre:. Bnr.d: !0 30 uur ds. B.
A, Koek.
Evmg. Lu kerk 10 uur ds. A.
Ste.nhart.
LEGER DES HEILS: 10 en 7.30
uur samenkomsten in de Leger-
zaal Lungehaven, 6.30 open
luchtsamenkomst Koemarkt.
BURGERLIJKE STAND
GEBOREN
René z.v. M. G. Wiegmann en C.
Bouw; Patrick A. z.v. A. K. Os-
terhalt en J. B, van Mer-
wijk;Wibren W. z.v, T, Draaij-
cr en D. Yssels; Annuska -L M.
n.v. J. Kadee en C. J. M.
Maas;Arièn M. z.v. M. Ver
steeg en G. Schotman;Jolanda
d.v. F. Woensdregi en J.
Veth; Johannes M. H. z.v. J. M.
H. v. d. Windt en H. Ilmer; A-
lexandra F. d.v, P. A, Biemans
en G. J. C. Peek; Reimer z.v.
G. E. T. de Groot en C. A. A.
Eerenberg; Gerda d.v. W. Vo
gel en G. Sonne vel d; Ane P.
z.v. P. A. Dik en J. Mulder; Ju
dith d.v. G. J. L. Houdijk on M.
Al»ilaf-: ^ruta J. d.v J. Mout-
h.um en G Meijer; Michel A.
J. z.v. A. J. vnn Hnrmelen en
A M. E. L van Has-el; Anna
C. d.v. P. H. Wuisman en B.
Trouwborst; Emiel P. 7.v. B.
F. van der Munnik en E. C.
Bijl; Patrick z v. I.. .T. Boon on
C. Plant* Judith d.v. C. Dale-
boudt en J. W. Koogje.
OVERLEDEN
A. J. Schoenmakers, 70 jr., J. C.
Middendorp 80 jr. Echtg. A,
Wijzenbroek., G. Broekhuizen,
79 jr,,K. Schutter, 76 jr., A. van
Eck, 57 jr., H. A. van den Oe
ver, 79 jr., M. Brouwer, 63 jr
H. Bijloo, 74 jr.
9i Bakker L. Krommenhoek, vermoedelijk de laatste die de Schiedamse spekulaasvarkentjcs
verkocht.
Schiedam Een lezer deelt ons
mede, dat de Varkensmarkt in
feite omstreeks het jaar 1902 al
ter ziele was. Er viel reeds in
de laatste 20 jaren van de ne
gentiende eeuw op de tweede
vrijdag van november niet veel
anders te beleven, dan dat men
er voor één cent per stuk pa pie
ce molentjes kon kopen en dik-
Wi, bij een andere kooj>-
man ook nog wat snoepgoed.
Het zg. inluiden van. de var
kensmarkt is echter nog lange
tijd als een merkwaardig fol
kloristisch gebruik blijven be
staan. Een krant van 10 novem
ber 1905 schreef hierover: „De
varkensmarkt is gisteravond
weder op de traditionele wijze
door het blazen op bodemlo
ze kruiken „ingeluid". Toch
schijnt ook dit aloude gebruik
meer en meer in. onbruik te ge
raken. We zagen en hoorden
slechts een enkele „gamin"
(d.i. kwajongen) zijn lippen zei
ten op de muzikale kruik, die
den volke kon de doet. dat met
de tweede vrijdag van slacht
maand weer de aloude varkens
markt hare rechten 'doet gel
den. Zij vraagt toch in de herin
nering bewaard te worden, hoe
wel zij, wat het hoofdbestand
deel van de markt betreft,
reeds lang tot het verleden be
hoort. De tijd is voorbij dat
men in het burgergezin met de
wintermaanden een beestje in
de kuip had; dientengevolge
bleven de krulstaarten weg en
Duitse kooplieden, die op de
Schiedamse markt voorziening
in de vlees nood zouden beogen,
zouden een vergeefse reis ma
ken. Bij gebrek aan echte krul
staarten vergenoegt men zich
met speculaasvarkens, terwijl
verder de traditionele molen
tjes en het begeerlijke nougat
aanvullen, wat er aan cachet
der markt ontbreekt".
,ïn mijn jeugd," aldus deze le
zer, „ben ik meermalen met
een .speculaasvarken gelukkig
gemaakt. Mijn grootmoeder
had de gewoonte ieder klein
kind, dat haar op varkens
markt een bezoek bracht een
specutaasvarken te schenken.
Als ik mij goed herinner was
zo'n varken plm 25 cm lang, 15
cm breed en. zo'n 10 a 12 mm
dik. Een kind had er een be
hoorlijke kluif aan. Men had na
tuurlijk ook kleinere varkens,
maar ook grotere. De grootste
waren wel 80 cm lang en 50 of
CO cm breed. Die lagen in de
etalage. Ze werden per stuk
verkocht.
Ook mijn eigen kinderen heb ik
later nog vaak met een spikke
laasvarken blijgemaakt. Ik her
inner me, dat deze varkentjes
werden gebakken door de bak
kers Wijsbroek, Broersvest,
Dubbeld, 'Grote Markt, Smit,
Broersveld, Krommenhoek,
Hoogstraat, Persoon, Vlaardm-
gerstraat, Van der Heijden,
Hoogstraat en Kreuger, Broers
veld. Ze zijn bijna allemaal
verdwenen. «Tammer, dat er
thans geen speculaasvarkentjes
meer zijn. «Ie ziet ze althans
nergens meer".
Schiedam „Wij nebben
niet", aldus ds. Fran
cois Haverschmidt, be
ter bekend onder zijn
pseudoniem Piet Paalt-
jens. tijdens een feestre
de in Musis Sacrum on
30 november 1393, „ah
Leiden, Alkmaar. Gro
ningen onze ont/.et fees
ten. Hoe zouden wij ook?
Wij zijn nooit belegerd.
Maar wij hebben onze
Varkensmarkt, dm door
hel nationaal getoeter op
lege kruiken, dat langs
de oevers van de Lange
en Korte Havens galmt,
pleegt ingeluid te wor
den cn Tvij^ tarten alle
steden, zo builen- als
binnenslands, om ons
iets te wijzen dat daar
mee op één lijn kan.
worden geplaatst. Er
was een li |d. toen de be
volking nog geen 15.000
zielen telde, dat er jaar
lijks 30.000 varkens met
spoeling werden vetge
mest; op iedere ziel vond
men dus minstens twee
varkens. Wat moet het
in die dagen gezellig zijn
geweest aan de boorden
van de Schie!"
„Maar het merkwaardige
van de Schiedamse var
kensmarkt is THANS
(d.w.z. anno 1893, Red.)
juist gelegen in de omstan
digheid dat zij geen spoor
van een levend varken
meer te ontdekken geeft
Voor een jaar of wat werd
er onder een luid gehuil het
laatste exemplaar ten be
hoeve van het Weeshuis
ilcr Hei vormden in de
stadswaag op de schaal ge-
huien. Mtin wil dat de toen
malige regenten en regen
tessen, die de plechtigheid
bijwoonden en in een halve
iirket haard slunden,
zich tot een gedachtenis
hebljrn laten fotografo-
en
„Dj,ümuJi* dieigde nu de
;u-ruïnering aan die atoude
■varkensmarkt voor goed in
onbeduidendheid weg te
zink en, toen een man
een dubbel kunstenaar zo
wel m kneden en boetseren
als in dichten de verne
derende uit haar schande
ophief. Zijn «luim in het
weke deeg zetend, schiep
hij:
HET SPIKKELAAS
VARKEN
„Ik zeg dat hij hel schiep, hij
opende een nieuw tijdperk
:n de geschiedenis van
deze St. Nicolaaslekkernij.
Want voor 't eerst zag men
voor het venster van zijn
winkel een spikkelaasvar
ken, bijna levensgroot. Ik
kan u verzekeren want
ik ben het zelf gaan zien
dat het was alsof
hetleefde. Vooral die
prachtig gekrulde staart.
Iedereen verwonderde zich
er over, dat hij niet kwis
pelde....,."
Vele jaren later, nl. in 1995
schreef een andere Schie
damse dichter, t.w. Willem
Levinus Penning, ook nog
iets over Schiedams spik
kelaasvarken. Zijn vriend
J. Lechner, wijnhandelaar
in onze stad, zond nog ie
der jaar de blinde in Den
Haag wonende dichter zo'n
varkentje om hem aan de
goede oude dagen in Schie
dam te herinneren. Op II
november 1905 schreef Pen
ning de volgende bedank
brief: „Waarde heer Lech
ner, Uw verrassend ge
schenk op de Schiedamse
varkensmarkt bezorgde
ons allen de ware pret die
in Uw oogmerk moet heb
ben gelegen en 't heden ge
slachte varken kreeg de lof
van Schiedamse fijnproe
vers. Schiedam heeft nog
zijn echte koekebakker.
Het zij nu al of niet op den
avond vóór den leegen
marktdag achter den koe-
hoornblazer een groote jon
genstroep het ,,De var
kensmarkt wordt inge
luid!" nog door de stad
doe galmen, uwe smake
lijke herinnering aan die
oude volksgewoonte in
mijn geboortestad hreft
niet alleen mijn hartelijken
dank, maar ook dien van
mijn huisgenooten".
Wie was de2e Schiedamse
koekebakker, waarvan de
heer Penning schreef cn
wie was de bakker, waar
over ds. Haverschmidt het
had, de eerste, die een
spikkelaasvarkentje bak
te? Vermoedelijk de vader
van de heer L. Krommen
hoek welke laatste als 73-
jarige thans herinneringen
ophaalt uit de tijd dat hij
zelf ook spikkelaasvarken-
tjes bakte.
