litis
Schiedams Sint Jan: „gebed in steen"
löfllWP
sag
.111®
di- PI
lil
1 1 ill
samÉ&&4&
H II
tW$ï3fktifF'£/('6?
SCHIEDAM5CHE COURANT DINSDAG 11 NOVEMBER 106a
Schiedam De wereld is door God geschapen, maar de Neder
landers hebben Nederland gemaakt, aldus een eeuwenoud ge
zegde, doelend op de strijd die hier gevoerd werd en nog
■wordt om iand aan het water te ontrukken en tegen water te
beschermen. Een klein stukje overwinning in die grote strijd
is zeer zeker ook de grond waarop Schiedam gebouwd is. In
de loop van de dertiende eeuw werd de Schye (Schie) afge
damd bij de nieuwgewonnen polders Riviere en Nieuwland.
Bij deze nieuwe dam de oude dam lag bij Ouwerschie, nu
Overschie vestigden zich al spoedig allerlei ambachtslie-
de middeleeu
den en handelaars, zoals dat in de i
i bij alle ver
keersknooppunten het geval was. Voor hen en ter aanmoedi
ging voor anderen liet de zuster van graat' Willem II van Hol
land, Aleydis, er bij het kruispunt van dijken (Hoogstraat
Boterstraat-Korte Dam) een kerk bouwen. Hiermee vangt
de geschiedenis aan van Schiedams Grote- of Sint Janskerk.
SINTERKLAASAVOND
Cristoffeipoort brand uitbrak.
Via de eenvoudige houten hui
zen vond het vuur gretig zijn
weg naar de kerk, waarvan
si echts de zwartgeblakerde mu
ren overbleven.
Vrij voort vu rend heeft men de
restauratie daarna gepleegd en
wanneer hel gebouw in zijn
oude luister is herrezen, heelt
het zelfs aan schoonheid gewon
nen. Uit de tijd na 1428 stam
men namenlijk de figuren van
een man en vrouw, die samen
een geopend boek vasthouden,
en van monniken en engelen
kopjes, Deze zijn gebeeldhouwd
op do kapitelen van de kolon-
netten m de beide koren. Ook
de vier beeltenissen der evan-
door
DICK
VAN VLIET
Vbftr de kerkstichting had vrouwe
Aleydis toestemming nodig van
de bisschop van Utrecht, Hen
drik van Vianden. Die toestem
ming verkreeg aij en wel in de
vorm van een Stichtingsoorkon
de, die nu nog te vinden is in
het algemeen rijksarchief te
Den I-Iaag. Het geboorte-bewijs
van de kerk is door de bisschop
getekend ,,anno Domini millesi-
mo CCoLXo xcundo in vigilia
beati Nicolaï", dat wil zeggen
in het jaar des Heren 1262, op
de vooravond van de zalige Ni
co Ia as, 5 december dus. De fun-
deringsresten van dit eerste
Schledamse kerkje, waarheen
ook de parochianen van See
(Overschie) en Kettel (Kethel)
die te ver van hun eigen kerken
afwoonden, optrokken, vond
men bij de igrote restauratie
werkzaamheden rond de Sint
•fan tussen 1945 en 1948. Het
kerkje heeft gestaan op de
plaats van het huidige hoogkoor
fin het voorste gedeelte van het
middenschip van de grote
Kerk. Het koor van dit eerste
kerje, dat 'bediend werd door de
Delftse Norbertijnen die er per
manent een .kapellaan hadden,
was vierkant. Reeds snel was
het eerste kerkje te klein en in
1335 werd dan ook aanvang ge
maakt met de bouw van een
ander. De nieuwe kerk werd*
gewoon over de oude heenge-
bouwd, zodat de diensten voort
gang konden vinden. De nieuwe
kerk werd aan Sint Jan. (Johan
nes de Doper) gewijd, en wel
door de bisschop van Utrecht Op '8 april 1433,^ viei^ d^sen
zelf, Zweder van. Kuilenburg
(Culemborg), op 24 juni (sint
Jansdag) 1425. Men zdet, hoe
lang de middeleeuwer bezig
was met de bomv van zijn ker
ken. Tussen begin van de bouw
fn wijding zitten nl. precies 90
jaar, hoewel er aanwijzingen
zijn, dat men de ;kerk reeds
lang voor de wijding in gebruik
tod. Zeer snel d us, a Is u het
vergelijkt met b.v. de dom van
Keulen, waaraan men 600 jaar
bouwde.
gclist
in he
.sten, die uit hout
het hoogkoor te vinden wa
ren, maar bij de restauratie
van 1045 niet meer te herstellen
waren, stammen uit deze perio
de. Daarvoor zijn nu vier ge
heel nieuwe beelden, gemaakt
naar het model van de oude
aangebracht.
SliNTE EIDUINA
VISSERS SPEELDEN
MET VUUR
öp 38 juli 1428, amper drie jaar
na de wijding, brandde de kerk
geheel uit. Het was in het jaar,
jjat bijna geheel Schiedam in
te as gelegd werd. Tijdens een
afscheidsmaal van de Schle
damse vissers ter gelegenheid
Var. hun uitvaart voor de ha-
"hgvangst, ging men wat ach
teloos met vuur om, hetgeen
ten gevolg had, dat er om elf
Uur 's avonds bij de Hoofd- of
haar dood, wordt de heilige van
Schiedam, Liduina, verlatinise-
ring van de oergermaanse
vrouwennaam Liedewij, ,n de
Sint Jan begraven. Liedewij,
dochter van een nachtwacht uit
Kethel. die na een val als meis
je op het ijs van de Kreupel-
straax 38 jaar invalide was ge
weest, werd aan de zuidzijde
van de kerk begraven. O ver
haar graf werd een bidkapel
gebouw, waarmee haar tij dg e-
iuilen de godvruchtige vrouw in
oen lijd van verval wilden eren.
De zuidkant wit zeggen, ten zui
den van he-t huidige midden
schip, omdat de kerk toen
slechts uit twee beuken be
stond. Ten onrechte heeft men
lange tijd de huidige consistorie
voor die kapel aangezien. Bij
de laatste restauratie bieek ech
ter dat de vloer der kerk in de
loop der tijden enkele malen
opgehoogd was, om meer be
graaf ruimte te verkrijgen.
Toen men de vloer weer op oor
spronkelijk niveau ging terug- Tussen 1434 en 150*1 vond ren
brengen werden de fund amen- nieuwe serie uitbreidingen van
ten van de grafkapel terug ge- dc Grote Kerk plaats, na welke
vonden. Hierbij vond men een de kerk min of meer haar ilefi-
stuk natuursteen en enkele ske-
leLresten. De steen, die thans m
de muur van het noordkoor is
is de oorspronke-
„de rode sareke",
op naar graf gelegen heeft.
WC JljUUl vuil
ingemetseld,
Jijke zerk,
die op haar g
VOL-TOOIINO
nitiove huidige vorm verkreeg.
Over de grafkapel van Liedewij
heen werd de derde beuk ge
bouwd. Lings de hele lengte van
het hoofdschip en het knor. Dc
kleur van deze beuk is, in re-
gen.stellin» tot de gele stenen,
van noord- en midden beuk,
rood. Tussen deze nieuwe beuk,
Xicuwkerek geheten en de to
ren werd nog een kapel ge
bouwd, en ri,5 armee was «ie
bouw van de Grote- of Sint
Janskerk van Schiedam zoals
c!ie er nu is, voltooid; Een drie-
bouk ige kerk met een a si engte
van óf! meter, ten schip-breedte
van 32 meier '-r> een boogie van
22 meter in hel middenschip.
TOREN EN KLOKKEN
Ho.»c', boven Schiedam hebben af
deeuwen Rinds 12(52 de klok
ken gebeierd. De toren van de
Grote Kerk i.s tol hel kruis ,14
meter hoog, en tot de omloop 46
meter. Dc wenteltrap naar de
omloop heeft 202 treden. Het.
gewelf van het toren port a al
lice ft bij dc kruising der ribben"
een sluitsteen, waarin een
tJirlsUisgeiual gebeiteld is. Dit
-helnas geschonden- gelaat da
teert uit Je ccrsic* decennia der
vijftiende eeuw, en behoort der
halve tot het oudst, overgebleven
beeldhouwwerk van het, Gods
huis. Op 150 treden hoog in dc
toren vinden we de klokken zol
der. Mier vinden we onder
meer de „brand- en noodklok",
noodzakelijk middel in eer) tijd
zonder sir one's, die «lat eert uit
455 .:'Ti gegoten is door Willem
van Cio'crdiec en Steven Bu
iend ie. I!ondom de klok is oen
zogenaamd randschrift gego
ten, dn!, uitdrukt welke functie
de klok zoal had: ,,Laud:>
Doum ver urn voco plcbem
col li go clerum defunct os plo-
ro fugu pust em festn do co
rn" {Ik prijs dc ware God, ik
mep het volk, ik verzamel dc
geestelijkheid, ik weer. om dc
gestorvenen, ik verdrijf dc
pest. ik luister feesten op).
Vonruf dc pest werd hier met
nadruk gemeld omdat ook aan
rich i erf a it 3 de Zwarte Dood, die
in de mid dc leeuwen m heel Eu
ropa hele volkeren halveerde-,
tl iel voorbijging. Hel gewicht
van cle Brand- en noodklok is
1300 kg. De klok barstte bij de
begrafenis van koningin Emma
(defunct n?. ploroi in 1934. werd
in 1 li 50 weer gelast in ten
droogdok en in 1052 weer opge
hangen.
BEGRAFENIS
KONING WILLEM IU
Reeds in 1390, bij de begrafenis
van de echtgenoot van Konin
gin Km ma. Kon inWillem II!
hoe frappant was de
grootste klok uit de toren, o**
klok Johannes de Doper, ge
barsten. Ue/.e kiok werd tijdens
«Ie laatste wereldoorlog door de
Duitsers meegenomen, maar In
1945 Je Delfzijl teruggevonden.
Tegelijkertijd niet dc oudste
klok werd deze uit 1599 dateren
de gmot^uo kiok hersteld en op-
g erlangen. Of het herstel net ge
won sir- rr>:jlta jt heeft gehad
wordt in Schiedam door velen
grondig betwijfeld. Velen vin
den het klokkengebeier nog
wat vals van klank.
TL-r randschrift van de grote klok
iu; dtMet Chrisma gezalfd,
wordt ik Johannes de Doper ge
noemd. Tezamen met de zin-
genden voer Ik de zangen he
melwaarts, Willem heeft me
gcgülr-n uit klinkend metaal".
Deze Willem :s Willem Moer
die tezamen met zijn broer Jas
per de klok van 3280 kilo ver-
v mi rd i gd f.De kleinste k i r>>;
kwam <r in 1710 bij en iü de
vesjx-rkluk. Hij luidde v roe ge r
-Jtijd om 'j uur, en dan werden
dc stadspucirti-n gesloten. Het
gewicht van deze klok is 900 kg.
Naast dc grote Juidklokkcn be
zit dt- toren ook een carillon,
f.rstaandfe uit 38 klokken uit
1786, vervaardigd door Andreas
van der. Gheyn uit Leuven. Dit
carillon, dal hert oude 12 klokki
ge spel uit 1594 verving, werd
in JiUO hersteld. Momenteel U
bet er erbarmelijk mee gestekl
GERED EN STEEN
Mi" de rc-t.-uiratiewcrkzaamhefjcn
in 1949 noemde de voorzitter
van dc synode der Xcrderlaads
Hervormde kerk, dc beker, r>
Dr. K. H. E. GiNivemcyi-r dc
Schie da m«c Sint Jar, urm ..y-
bcd m steen". Doze kerk, die
verbonden ;s niet ce gr.-;
nis van Schiedam, la, in c.'
vueg het gcfhiisicr 'vjv-a v.
de gebeden dor hf.-Jig.--n
idle eeuwen, zei hij. l.:b.
is «een moniuner.l in Sr-ia
/o verhouden met c k. r
en wc rel d h j ke n i
de stad, als rht god-hu.s.
kerk is or een typisch v.,
beeld van hoe bij de ho;:..».:
vroeg-middeleeuwse k-'-U:
van r o m a a n s e h o u w s t ijl o
gegaan werd op cle vroeg-goh, -
iwhe bouw. Van het type U-
»Ws rijf van «Ie Grote Kerk y.mk
men er muur weinig. In h<
bui (onland zijn ze niet. I n N". -
derland hijna ook n r:Ai"-.:
cl o MrmikkenrUimsc Sint .\hcn-
Ltas is gebouwd in vrij wc! <lc-
zc'fd? .91 ijl.
Vc-o! bckotifb' Pchiodnmmers pit
alle eeuwen liggen in de Grou*
of Sirl .f:-vr»akèrk begraven. D<;:
bekend .-ft o hiervan is we; Air
Cornel is Ka g,jd-e zu 1 ke bé-
langrijke handelskonlaktc-ri lot
stand bracht tussen De Repu
bliek der zeven verenigde Ne
derlanden, en hot machtige
rijk der Turkse sultans. Ma ga,
die in Ui54 otiej-f kroeg een zerk
ln de i-urk wuar hij gedoopt
werd. Ook de stichter van bol
Hofje van Bel o is. Nu vb recht
Delois. gestorven op 1 'nnvem-
ber 1593 kreeg or-n plaatsje in
net gebed van «ït?en, waarvan
Ds. K. de Bel op 22 december
1548 na de restauratie, die he«
gebouw in krachtige eenvoud
hers? el de de officiële beropnr-
r-ing verrichtte. Door die rc<t-
Uiuratify in een arme tijd. korl
na de oorlog, -werd een laatste
hoogtepunt, bereikt in de sc-
bedslilanie, die no2 altijd voort
duurt. en wellicht rner, de ver
nieuwing van klokken en caril-
on v, eer -ic. t uI word t
BURGERLIJKE STAND
Geboren: Nico z,v. CMuilwijk
en D .1. den Koliamler, An to
ni us W. z.v. m, h. Vis ert J. M.
M. Custer, Miranda M. <j.v,
J. K. c|c Blom en J. van
Klooster, Pfjtricius W. h. /.v,
W. H. M. Bruggcinan en H. Fi.
L. Pre in, Monique 11, t;.v. \V.
Hoefnagel.
ON rEHTtoU W DFHa anvmgcv
?M jr. en A. A. Smit, 19 jr;
K. E. van Beek, 23 jr. en M.
den Hoed. 21. jr, j.'p. F. Ber
gen, 25 jr, cri H. M, Dries, 19
jr.; .5. 11. Bf/f-mer, 2:i jr, en
W. A. Pah, 21 jr.; F.. Blauw.
21 jr. en M. van l.imhorgh 22 j.;
Hut-- 25 jr. en .1 M C van de Wa
ter, 22 jr; .1 Lourens 24 jr ca V
SC Brounts 23 jr; P. .M Mcccler.
25 jr en W ,V T var. Aalst, 23 jr
A £J Mes. 23 jr en J M L van
den Brock, 21 jr; C Nuorde-
graal 2ü jr ep M de Lange. 2U
jr; 1. van Os, 21 jr en .1 Oude
nes, 22 jr; F P A van der Poel
22 jr en C Oranje 23 jr; J C M
van Rosmalen 23 jr en A J Sue-
ber, 22 j/*; K p C van R.jinpveu
26 jr ca M-J H van Leeuwen 25
jr; .1 J Slaakwtg 26 jr en J M C
K van Luik 24 jr; A C J M Stee-
m.in 23 jr f*i H M Rot an? 23 jr;
I" If van Zuifiam 26 jr èh C G
Bijl, 29 jr.
