VADER VAN
KEMENADE'S
ONVERGETELIJKE
DAG IN
DE GEVANGENIS
Begin dezer eeuw nog
ondenkbare armoede
In zijn
dagen
laaide in
onze stad
een
honger
oproer op
Flessen maken onzeker
maar met on
■na
GLASBLAZERS VAN
TIJD TOT
TIJD „UITGEKLEST'
A. J. A. van cle Water:
jSTADj
SCHIEDAMSCHE COURANT ZATERDAG 7 FEBRCARI HM
Schiedam Onze oudste a bonne
in Sell fed am. <le <i3-jaric*r heer
J. van Kemenacle heeft met
grolc belangstelling het verhaal
over dc huu rstaking en gelezen,
maar brengt daarbij ïn herin
nering. dat dit niet de eerste
keer was, dat zich relletjes in
Schiedam voordeden, llij gaat
wel ver terug in Sehiednms his
torie: In september 185-1 z.o
schrijft hij was er bij de
noodlijdende bevolking ee»
plotseling uitbarstende ontevre
denheid. Heel Nederland was in
die jaren onrustig en er waren
meer steden, waar het tot lion-
g er-op roe ren kwam. Bij oiis
hebben die ongeregeldheden ge
leid tot een onderscheiding voor
burgemeester Knappert, iliw
naar het oordeel van de rege
ring de juiste maatregelen
nam: hij werd benoemd tot
Kidder in de Orde van de Ei
kenkroon.
Paard werd doodgestoken
De Dnmer.selijk lange werktijden
en dc: karige beloning luidden
de bevolking tot wanhoop ge
dreven. Begin september UF>F
trokken de bran der sic nee hts
morrend door do stralen en
plotseling kwam de or.rust tol
ee:i uitbarsting: Op (j en 7 sep
tember lUö-l gooide men de rui
ten in bij de bakkers van Schie
dam. Twintig broodwinkels
moesten het ontgelden en daar
na liep men rond met plannen
om een aanval te ondernemen
op kruidenierswinkels en han
delaars in aardappelen. On
danks de hulp van de schutterij
zag de politie geen kans de orde
te herstellen. In allerijl werd
hulp gevraagd uit Delft en Lei
den en up 8 september stonden
de onrustige elementen tegen
over een grimmig front, be
staande uit «slig Deir tse infan
teristen en twintig bereden ar
tilleristen uit Leiden. Lr werd
gevochten; een paard kreeg
een messteek en bloedde dood;
er sneuvelden ruilen en er wa
ren nogmaals 40 Dclft.se infan
teristen cn 60 Leid.se artilleris
ten nodig om de rust 1c herstel
len, plus een kanonneerboot op
de 2
De heer Van Kemenacle verwijst
naar het boek van dr. H.
Schmitz, dat in 1962 verschenen
is, getiteld „Schiedam in de
tweede helft van de negen tien
de eeuw". Daar vindt men hue
de zaak is afgelopen: De kosten
van het militaire optreden be
iiepen 7.877.A3 gulden en een
halve cent, de twintig bakkers
kregen hun schade ten belope
van üD.9() vergoed. Een hele
reeks van mensen werd tijdens
de relletjes gearresteerd, maar
Sater wegens gebrek aan bewijs
weer vrijgelaten: vier person en
werden tut gevangenisstraffen
veroordeeld. Om te bewijzen,
dat die ontevredenheid maai
aan de oppervlakte zat c-n dat
rlie barse sfeer, waarin de rel
letjes werden afgedaan, niet
karakteristiek waren voor de
geest, die er destijds in Schie
dam heerste, geeft de heer Van
Kernena de daarna nog een ver
haal uit die dagen, zo volkomen
anders in zijn landelijke ge
moedelijkheid, dat wij het niet
aan onze lezers willen onthou
den. Hij heeft het uiteraard niet
zelf meegemaakt, maar hoorde
het van zijn vader.
Met. dc hortdi>kar
Die was in dienst bij Van Gend
en Loos aan de Grote Markt.
Directeur J. W. Stevens had
hem opdracht gegeven elke
morgen half negen de besud-
gnederen vliegensvlug naar hel
station te brengen, zodat ze up
tijd nte*. dc trein mee konden.
Vader Van Ke monade reed
dus elke morgen mot. de zwaar
beladen hundek:.:r op een draf
door de Koterstraat cn de Over-
schicsestraat. Beide straten
waren nog ge pi ave id mei kin
derhoofdjes en om wat vlugger
op te schieten stuurt hij bij de
Itijks HBS zijn hondekar dc
kleine steentjes van hel. trottoir
op.
Maar daar stond op een goeie
morgen veldwachter FE lek es
voor zijn neus. Hij .stond er met
uitgespreide armen dwars op
het trottoir en riep: „Halt!"
Vader Van Ke me na de wou en
zou tie trein halen en zonder
zich een moment te bedenken
„schepte" hij de vr idwoeiUcr'
en reed zu met dubbele vracht
naar het station, de hond onder
de wagon zwoegend me: cir
long uit zijn bek, do veldwach
ter scheidend en dreigend mei
een proces-verbaal. Vader Van
Ke me na de kwam op tijd voor
de trein, maar toen hij hel inci
dent aan directeur Stevens ver
telde. zei deze: „Geeft niet
als Fill ekes het zover laat ko
men, dun ga je maar een dagje
uitrusten in de nor bij bewaker
Hein van Tol".
Spel kaarten
meenemen
Fdleiu's maakte zijn nroet-s-ver
baal en op zekere ochtend
moest vader Van Kemenade
naar Hein var. Tol om een dag
af te spreken vuur het ui Lz it ten
van zijn straf. „Prachtig. Van
Kemenade", zei Van Tol.
„breng eer. spel kaarten mee
en vraag je vrouw om één uur
te komen met hot eten. En om
zeven uur kan ze je weer ko
men halen. We zullen er een ge
zellige dag van maken". Het
wérd een ware feestdag Voor
Vader Van Kemenud?'. He:n
van Tol -toad 's morgens ai on
geduldig up hein te wachten.
Moeder kwam op lijd rnd de si
garen. <!e koekjes en het borrel
tje en toen vader om z». ven uur
tip dc Sioiuiewagen naar huis
reed, voldaan cn lekker unge-
il!*lzei Heir: „Nou jongen,
hel was een genoege!;]kc dn'.T.
Doe het r.ug een- ovrJa,
zei vader, en het was de eerse
keer. dat ik een dag vakantie
heb gehad".
Schiedam llocwcl ze een be
voorrechte positie innamen on-
iler de Sehiedamse bevolking is
het int van de glasblazers toch
alles behalve rooskleurig ge
weest. Twee va» onze lezers ko
men terug «p de beschrijving
die wij in deze rubriek een paar
maal van He oude glasblazerij
en heb hen kunnen geven. !)e
geschiedenis van deze tak van
industrie, die volgens oude be
schrijvingen. zo krakte rist iek
voor onze stad is geweest, om
vat iets meer dan honderd jaar.
011 1 januari I8ȕB werd Oud-Ma-
lhenesse b:j Schiedam gevoegd.
Daar .stond sedert I8Ö4, ever:
buiten dc stadsgrenzen, onze
oud sic glasblazerij. In 1876 tel
de Schiedam 76 «iusbla/ors, er
in l BB I bijna tv cc-maai zo veel.
Vele jer.eve rstokcs ha dd en
tenslotte zelf een glasblazerij,
enkele zelfs een paar.
Scheepjes in de oven
-M:jr. vader, aldus dc heer Jaap
Blazer, was stoker in een glas
blazerij. Hij had dus de cant ru
le over de smelt, muur dut be
tekende niet, dat hij er dien
tengevolge liet er aan toe was
dan de blazers of de aangever
uf bij het uitlossen van de
ovens niet mee op straat kwam
te staan. Dat zat zo: de blazers
haalden hun glas uil een bak
met gesmolten materiaal,
muur niet rechtstreeks^ dun
zouden ze ook ve runt reinigingen
E*n huif gesmolten materiaal heb
ben gek regen. Ze haalden hun
gloeiende druppel glas u:t ce
ment cn scheepjcs1die in de
gesmolten massa dreven. Hef
vloeibare materiaal drong dop
gaten in tic bodem van die
scheepsjes naar binnen. Maar
van Tijd tot tijd moesten ti:c
scheepjes w. rei e n v e r ne u w d
Dut heette dan „uitlassen". In
die tijd kon er niet worden ge-
werk* en dan gingen de blazers
simpelweg een paar dagen He
straat op werkeloos en zon
de r loon.
Klomp te water
7. is ook vader verschil
de muien werkloos geweest. 11j
.-uil; ei :v-f rl.ir. links en
rechts. Dut betekende da', we
soms plotseling moes ten verhui
zen. i'-cvi kei-:- kwam i.j al- >t
bij de F lekt rGehe 'ent ra ie
Ir- Ams-crdam, twen nng een
particuliere underiieming. Keu
van mijn eerste hermntrringen
i.s (.-r i-c-1 i.-.ri dc A:iel-: 'i:<;:is!!
grucalco. Wij vo-Kidcn i-rgcos
in Qe Spaarrldamme:huur!uch-
ler de volkstuintjes. Ij n va dm
had een bakker ontdekt, da-
bm.vs v>m de vurige dag ver-
koch; tegen twee centen m n-
d r. kals jwngeii v.m ,»rir.
ging met -.-.tdi-r rnec al- L;wm.;
niuC'sf naar z..:n wf r.s. een stoop
tr.êü i>:ti de bróden ,n tc- bergen.
Op een oruggetje .struikel ik, en
(-•■n vin ruim klampen >..:hiet
order dc iouu.ug '.For hol water
,.Janme zeg! v id-»-. ..ma»ir ik
muéf naar mijn werk. Ik kan
niet hei pen. Vraag het nun de
sc nipper van de «rhutt. die
flrta: aankom'. D;e go at hem
wei omhoog" Jk ij en :ke d.g
toch op twee klompen en mni
een sloo'j v!»j broden rhmsgeka-
nu-ri. 7,.r g.:ig rlut in die rijd..."
Do hoor Hvrmuhu-* Doge'ng, die
zelf gi.isblu/.e;' ï- geweekt hi.;
is nu 7 -j jaar vu it het verGgu!
over dn ..*i'hct*ptps" in de glas
blazerij .iciil. ...M::;t '."ader was
eerst boe: enk pech t, maar inter
v-wd hij mc-ngbaus hij de Glas
fabriek De Schie. Zijn werk be
stond uit liet door el kuur men
gen van Zand c-n soda en mer
ge: me' nog vu- ..domkop"
vermoedelijk een vloei spa ut
alle dingen :n tic jui-te verhou
ding. Dat domkop <d d uitkop
was een soort bruin /and. Als
de: meng smolt, hepen ch?
.-cheepiês voi gin-- -m duur kun
je ui: blazer.. Ik wt:gi ervmi,
vum ik ben zelf '--k blazer ge
veest De .scheepjes bestonden,
uit t'-Vfc Vakken, samen een
dikke meter; ze- w,-i ren ge
maakt van „scia.-rpuaru" (k.uj-
i inej -Sc it e r pa a r d ve rbra nd t
nu-: b:j de Liun gr. C. van de
glucimdc ma-sa Maar af en
iup werdftt ce '.vurpii-n toch wat
mma»w t'*u g-t moestt'i} ze vfir-
v.mg'-it worden. Overigen- g:ng
dat tus>i.-ri de bedrijven door".
Blazen en draaien
„Je s:.tk dus je grifJel r.
ma uk tv vi<:i 1 art glas eer. klus.
een grote bal: je gaf die dour
„'.m de slelier. die item in een
kies gourde c:t ging draaien.
Dun bi: es c d'- glas bol Dol
draaule lvm weer in '!c klos.
j - s en dra ..er Ie 'egciijk. Drct
goauti» je jjéVn op de tuk en gaf
hein over nar. de baa.*. Die:
moest i-r eer: „kopie" ojizctten.
d.w.z. de hal*. He: was geen
w uur werk. zou is tie rn en se n
wei eens beweren, en zelfs ple
zierig. omdat p- w.it mankte. Tk
heb ii'-t ie si nvnste altijd met
piezier gédn.c;. Maar :-oms
Wérden de warnier: van de oven
te dun >-:■ dart ntuést hij word on
..ui?géié-A" veiTiioedciijk een
vf-rnc-iiaridst .au.-ge ifi.se ht," of
gêdooffi red.'i. D" oven liep
'-<-g en de w i:idep werdr-n woe;-
o:jgcwerkT. Dal vroeg tijd en al
rii. 'ijd uridéii tje biaz'Ts <>p
él kon je geen cc At ver-
r ii - ;t i 1gang Jé rn.aar ta
re::. "if me' i-i-ü ka me rail d "C>-
sen id ;e's avdérs uocct. cim
pa j r weker, !,,nz. Maar i.e:
m.in'.m je beslaan uis gbi-*bIn
zer toer. a.mnierk'd.if; minder
Schiedam ..Met inslcmming
heb ik het artikel over Vrouw
De geding gelezen", zo zegt ons
de ?l-jar-ige heer A. J. A. van
rle Water, thans slager in rus
te, „ze kwam geregeld in mijn
winkel op de Dam en alles wat
u geschreven heeft over haar
eerlijkheid, dat is absoluut
waar. Eerlijker dan zij was, be
staat niet. En je moet dat zien
tegen «Ie armoede van die tijd.
Er is geen vergelijking moge
lijk tussen de diende van toen
cn dc huidige wc!stand.
Ai.s een joger. van een jaar of tien
kwam ik op cic Dam wonen.
Toen begon mijn vader nl. met
de slagerswinkel op cle hoek,
ciie erf nu nog is. In die jaren
verdienden ck- brand eis knechts,
cl ie in deze buurt woonden
zeven tot negen gulden :n clt-
wc-ek. Zt; begonnen "s morgens
twee uur niet hun werk en dut
duurde tut eer. uur of elf. Je
had een branderij op de Haam
m«t u's meesterknecht een zc-
k t* r e Ba rond 7. wu tt.
Wauwelen de eenden
üm elf uur zag jc de brunders-
kr.ec-hts dat was een man of
vijf onder aanvoering van de
meesterknecht cle E reed straal
oplopen, tegen cie helling op,
helemaal bedwelmd door de ai-
kohol. L">.m n zei mijn vader:
Kijk, daar komt Barend mei
zijn waggelende eendjes. Soms
-- in een heldere bui vroegen
ze Barend wel eens om een op
slag. zei de buns ais hij
van de vraag hoorde? Hij zei:
Geef ze maar een i Kir rel meer,
dan vergeten ze het wel
Toen ik tenslotte aan her hoofd
van de zaak stond waren er
«een .120 branders, zoals in
Schiedams „glorietijd", maar
ze voerden toch nog altijd de
boven toon, Ik was me als mid
dens tand er bewust rint ;k hét
niet alleen van de bovenlaag
rnuest uebbo:!. mu.d- vooral ook
vaa de eenvoudige mensen- um-
u:,t ik daar lussen woonde. Dam
en omgeving. Brecd-traM, Zijl
straat, Ma na:-raat, V riemt i-
scha pst ra at. dóór hub ik mijn
klantjes zitten.
Gepoetste schoenen
Lk had ook wel andere, maar die
waren Veel bewerkelijker. Ik
moest voor hen een jongen
langs dc sti'out sturen me: ge-
poe 1st e schoenen of blank ge
schuurde klompen en i-en
schoon wit jasje nun. Dan keken
ze of hij schone handen had. Hij
had een stapel kiu n ten boekjes
hij zich. elk zorgvuldig in een
buisje gestoken tegen hel vet
worden. Hij ging 's morgens al
vroeg de straat op om hcsteliir;-
gen op It* nemer.schone fiets,
schone mand, schone handen.
Om tien uur kwam hij terug en
dan moesten we bliksem mei riw
b<'...léiimgéii kir m.ikcr,: a hes
moert vuur eii uur (ie deur uil,
Wan', vfor twa.iil' tittr it een
moest hel vlees gebraden zijn
er: hi-t el en op t.ile! -t.aui.
D..m
'.In;' il.é i.1,1'. ubi"".'.
i-.< w«'l r-r-c k arm ^a-
Oi l-: V.u.iW !)-. j-.-.ia:; ri
h i V s:n..-.i-: I -.dé Ui.i:'
gucfi A.-. .K --v-'i p -ï". >.»é|i
I ncn-■ ,-r. ru.d. dar: :k tfu;en
injjn knecht. Dit» z'dn vurjr de
j/..in soep van Vr-uuw Dt:geiing
ui.- de kindeii-n op hé/oek ko-
nit-n nuu dal partijtje rum
haar vast
Me ia ie ft n:»-t b„ng z:]u v>« r je
geiti", ze: .O Lég,..i ,né. ..Wan-
er nt:jü aachiers um vices
zu:ïi-.-n ets hebben ges-r: et
tea: hit-r nvjn buck.a rijf
he: ma r
■a: beta.dd wmdL t- rt.;;
ni'-; altijd a„-riil a.,
gé.iad ah: ju-t va a !an U-rug te
I:gem tui-r. ze stierf
Was auw-'lijk* een paai' uur
dood kwant er ci'u doc;iter:
V,m de Waït r. .k lif-b inoi ue:
muL ieu in ióvi.-n ais dt* -iu'.
was ubet a:. M. fcrst. ;-:vr
<'e L'cr.tjc,. tc kuïtii-ti brengt.n.
7..\ was fin», viiiftfifi'iijk",
/c'fu tut na haar ra-mi. En geiu-
vig w s ze <■-•!•:. Wei kt- kerk .-tun
i a a li iet ZOVCi-i .sCh éiZti
w - i.d voi Cé Grub- K>-;
m.i Vaétér: ZiST ijt-
Koprn itp de pof
II: kapen bp de jKif Lep in dé cri-
-- juren ,'.u slenk <-p. dut onze
z.ak ci' door in gev.iui' kw.-im.
In die tijii kvMincn de vr,rawer.
ui ui'gens ai om zes uur ::i de
/aak urn vi'ior de man. die n.,,!?'
'iin W' i'K .-nm-ri, een *v.ik ie:a-
ung t'' n.ilen v(mr vtjf ré-n reii
•ill* uf Wal ViU'ki'ü.-gehakï »i"u
l'l eeüt pa]" ons. 1Jjt smeerden
ze clan rauw up z:ir. boterham.
1, .Ter op de dag kwam c 1-r
nog eer.s firn hall jï'iru.l .-pek
gei.
>1"' t
het gé/in f.f.ri kaï'iïo-
u- •■..ui' v lih-i'. „Is. rei; juii-
da: ga,.* niet mtwr. Dat
t vbortioin alit-;. cordar.t
■ken.!: in dr v. ink ei. Muur:
e11 si de j.i:tizen 1 ij" a u»n>
E n c i c n k r ai n I d t- r c
■Ve ...m de tui,jiti)iink
- i r.eofi grcn rak .«un
L1-- /a blijft ..me
w Mi.ar ;-.K p? op c.(- pof
k" nl net voo! je r-igen
an gV.n i ri i e ntu t re.
v:. /e wm* nodig. En ten-
o. ifflc-l; - voo;- „dit! p, l l'tj-
Z:V: W(. rl.-m OUliogSj,,-
ng-ytedcii".
