ff. M.Willemse
„Eertijds een stad
vol zwetende
zwoegers^
- -Mi
,Pot met goud aan liet
einde van de regenboog
1
Waar kwam het geslacht
van glasblazers vandaan?
1
ar
mm\ 3
v r
landverhuizers
naar DE VS
„VOELDEN ONS
MILJONAIRS"
MOUTERIJEN
GIST IN EEN HURRY
■uit svootmoedLc^s -fcajaS.
door
Gerard
Lutke Meiier
Naspeuring moeilijk en tijdrovend
SCHIEDAMSCHC COURANT Z \TEEDAG 9 JANUARI 1971
m
Y V'J> -!/>
Krijn van der Marei: Amerika was goed voor ons.
Huntington, Long Island „Hierbij", zo schrijft ons de heer
Krijn van der Marei, die ons eind november liet genieten van
zijn levendige herinneringen aan zijn jonge jaren in Kethel",
hierbij het laatste gedeelte van wat ik in gedachte had om
aan uw lezers te schrijven. Het was een heel karwei. U moet
nu maar zien. wat met al dat gekrabbel te doen...."
Dit gekrabbel heeft dan ditmaal
i niet betrekking op de herinne
ringen aan het oude Kethel of
het oude Schiedam, maar op de
lotgevallen van de Oud-Kethe-
laar, die vele jaren geleden, de
sprong over de wijde plas heeft
gewaagd. „Iedere immigrant,
die naar de Verenigde Staten is
gekomen, heeft na een verblijf
van tien of meer jaren een ei
gen geschiedenis te vertellen.
En niet twee immigranten heb
ben in dit land van onbegrensde
mogelijkheden dezelfde erva
ringen opgedaan en evenmin
zijn de ervaringen van de im
migrant van nu te vergelijken
met die van een halve eeuw te
rug".
De heer Van der Marei laat uit-
«omen, dat in zijn tijd de immi
grant helemaal op zichzelf was
aangewezen: er was geen hulp,
geen bijstand, geen 40-unge
Werkweek. Sedert 1900 zijn er
Hettemin meer dan 20 miljoen
Mensen naar de V.S. geëmi
greerd en Krijn was één van
ben. Wat heeft hem bewogen de
onzekere toekomst in het eigen
vaderland te ruilen voor een
land dat helemaal niets had
fian te bieden? Het was de pot
fltet goud aan het einde van de
fegenboog die hem daartoe ver
lokte. ,,De reis naar het beloof
de land alleen al was een erva
ring. De landverhuizers reisden
meest derde klas of nog minder
en beneden in het schip was het
doorgaans met om uit te hou
den We hebben lui zien liggen
tussen touwen en kettingen,
tussen ankers, winches en
vrachtgoed, een bijna vergeten
en niet gewenste mensheid, ge
zinnen met soms zes kinderen
of meer, paspoort en reisbe-
scheiden in vaders handen, ge
knoopt in een grote rode zak
doek".
.Joden uit Roemenie, Polen en
Rusland ontvluchtten de vervol
gingen thuis en gingen in Rot
terdam aan boord In 1910 werd
in de Dorpskerk van Kethel een
collecte gehouden ten bate van
Poolse en Russische Joden, die
tijdelijk onderdak hadden ge
vonden in gebouw Elim. Sche
pelingen drosten in Amerikaan
se havens en verdwenen, ook
zónder papieren, in het grote en
onbekende land. De immigra
tie-autoriteiten eisten van de
anderen een redelijke gezond
heid en de somma van zes dol
lar per hoofd Wij arriveerden
19 maart 1923 in Brooklyn en
waren zo ongeveer de laatsten
van deze eerste immigranten",
,Wu namen onze mtre by een
oom en tante, die er al vele ja
ren woonden, maar nog maar
weinig wisten van het land en
nauwelijks Engels konden spre
ken. We kregen een kleine
slaapkamer, die we moesten
delen met zeven anderen. Een
binnenplaatsje met cementen
muren was alle uitzicht, dat we
hadden, en dót terwijl we in
Kethel over de weilanden de to
ren van de Lange Jan in Delft
konden zien. Het duurde dan
ook niet lang of ik zocht werk
bij een boer in de naburige
staat New Jersey, een grote
tuin, twee koeien en wat kip
pen. Taal en behuizing leverden
de grootste moeilijkheden; de
winterkou was haast ondrage
lijk. De waterleiding barstte
door de kou en zette het huis
blank Het water bevroor en
maakte van de slaapkamer
vloer een ijsbaan".
,Eén winter in New Jersey was
ons genoeg "We zijn dat jaar vyf
keer verhuisd tot we iets
vonden, dat ons wat zekerheid
bood In 1927 kochten we onze
eerste auto en voelden ons rijk.
In 1933 lieten we ons eerste huis
bouwen en voelden ons nog rij
ker. In 1937 hadden we drie kin
deren en voelden ons miljonair.
De ruimte m deze colommen
doe not permit me om verder
in bijzonderheden te schrijven
over ons leven m America.
Het is voldoende te zeggen dat
de Nieuwe Wereld goed voor
ons is geweest We komen nog
graag eens op bezoek in Ke
thel Ik wil zien of de Dorps
kerk nog op dezelfde plaats
staat en of het woonhuis van
Leen de Raat op de Harg er
nog is Een bezoek aan Kethel
om nog éénmaal en waarschijn
lijk voor de laatste maal een
kerkdienst bij te wonen, zonder
het orgel te moeten pompen.
Nog éénmaal wandelen langs
het kerkhof met al zin herinne
ringen en waar mijn grootou
ders rusten. En dan graag weer
terug naar America, want onze
wortels zijn diep in de Ameri
kaanse bodem doorgedron
gen.,./*
Schiedam „Aan het beeld,
dat u gegeven heeft van. de
bedrijvigheid in Oud-Schie
dam", aldus de heer H. M.
Willemse, oud 77 jaar, „ont
breken nog een paar details.
Ik kan u ook vertellen hoe
het toeging in de mouterij
en. Daar werd ongelooflijk
hard gewerkt. Vaak werkte
de vrouw van de mouters-
baas als hulpje bij hot „om
hoog trijsen" van de zakken",
„Het graan kwam per lichter via
Rotterdam tot m de Raam
gracht. voor de mouterij ;n de
Zijlstraait, de Komjnenbuurt of
de Noordvest. Ook voor de zak
kendragers was het „hebben"
na een paar uur wandelen op
en neer langs het laddertje met
een zak graan van 60 kilo of
met kolen naar het hok. Dat
wil dan zeggen dat hun een bor
rel werd uitgereikt. Bij graan
voor de mouterijen was er geen
„hebben" maar daar bleven ze
tenminste schoon. De mees
terknecht stond „droog", maar
die moest dan ook controleren
en zorgen dat alles goed ging".
„In de schuiten had je de graan-
meters met hun twee knechten.
Ze schepten de „maat" vol, het
Ijzeren vat, waarmee ze de zak
ken vulden. Omhoog ging het
moeizaam de 30, 35 dicht opeen-
staande treden van het ladder
tje. Omlaag ging het vier treden
tegelijk, lege zak op het hoofd,
om de volgende zakkendrager
met in de weg te lopen".
„In de mouterijen werd het harde
Russische graan op de vloer ge
stort m een laag van 40 cm dik
te. Men zette het zaakje onder
water om het te laten kiemen
en na verloop van tijd was het
een dikke saamgekoekte massa
geworden, omdat de worteltjes
zich door elkaar strengelden".
„De natte massa moest dan naar
de eesUolder» een droogruimte
op de eerste verdieping, dat
gmg met manden van een me
ter hoog op wielen, die door het
tnjsgat naar boten werden ge
helen, alles per windas zonder
katrol dus zwaar werk. dat
menige zweetdroppel kostte. De
manden werden uitgestort op
de ijzeren platen van de eest,
waaronder met cokes een hels
vuur werd gestookt, haast zo
fel als dat van de Cessenia-
brlek. Een man moest de cokes
op het rooster van één bij twee
meter telkens aanvullen en ook
die cokes moest weer worden
aangereden en op de eest ge
schept. Voor de moutersbaas
was het een extra verdienste,
dat vrouwen hun was Letten
■drogen in de gloed van het
vuur, ze betaalden daarvoor
vijf cent per keer...."
„Het verbaal van Schiedams eco
nomische leven in myn jonge
jaren is met compleet, wanneer
de kuipers en mandenmakers
met worden genoemd, die er
onverbrekelijk bij behoren. AU
schooljongen stond ik altijd rte
kijken bij de kuiperij van Ris in
de Elzensteeg, waar de kuipers
met bijlen en grote messen het
stugge hout bewerkten om er
duigen voor de verschillende
tonnen van te maken. De vaten
van vijfhonderd liter werden
gebruikt om er moutwijn in ite
vervoeren en het kleinere fust
tot 25 liter was bestemd voor de
■distilleerderijen. Dat schaven
en steken was ongelooflijk
zwaar werk en de baaien hem
den en dikke wollen kieren van
deze mannen waren doorlopend
nat van het zweet, overigens
net als bij de branders, de mou
ters, de zakkendragers en de
molenaars in hun dikke blauwe
wollen kleren".
,In de mandenmakenj was het
niet veel beter. Ze werkten er
met stugge soms ook dikke te
nen wilgetwugen, groen
nog levend hout Daarvan wer
den grote en kleine manden ge
vlochten en zonder dikke eeltla-
gen op de handen was dat werk
onmogelijk. In de zeilmakerijen
maakten ze meelzakken van
zeildoek keihard en zo stug,
dat je ze zonder eelt op je han
den niet kon verwerken. Men
maakte ze van zeildoek omdat
ze moesten worden gebruikt bij
regen *n sneeuw: alle water
liep er af Verder waren er gro
te gistwagens, waarmee de
Willemse: De machine heeft onze zwoegers verlost.
gist, verpakt m kistjes, naar de
boot weid gebracht voor export
naar Engeland".
Iedere ochtend tussen vier en zes
uur kwamen altijd onder
hoogspanning de handwa
gens met kisten gist naar het
vraehtkantoor van de spoorwe
gen, die de gistwagens geladen
moesten hebben voor de boot
trein, die om 2even uur naar
Harwich vertrok Er zat altLjd
haast achter, omdat vooral bij
warm weer de gist wel eens be
dorven aankwam".
„De gistbakken in de branderijen
werden dan ook altijd met gro
te hoeveelheden kokend water
schoongemaakt en dit water
moest met emmers op een twee
meter hoge stelling worden
aangedragen Die emmers
moesten in de arm naar boven
worden gedragen, twintig liter
kokend water in dikke eiken
houten emmeis met koperen
banden .die boven m de tank
werden leeggestort Trap op,
trap af, aan transpireren geen
gebrek Maar dan was het be
neden weer „hebben dik
wijls kruidenbitter, dat was
niet te versmaden Ik heb u al
verteld van de man, die de
kruiden haalde bij Kappdhof
en om die reden m het dagehjk»
se „hebben" deelde".
„Rest mij nog u iets te vertellen
over de spoelmgschuiten, die de
spoeling aLs waardevol bijpro-
dukt van de graanstokenjen
naar de boeren in ae omtrek
bra enten. De spoeling was een
eerste klas veevoer voor koeien
en varkens en vele boeren m de
omgeving van Schiedam mest
ten er hun dieren mee voor de
slachterij, soms 30 of 40 ossen
op maar weinig land. De spoe
ling werd dagelijks gehaald met
zg. schouwen, kleine platte
bootjes, die leeg 50 cm en vol
maar 20 cm boven het water
uitkwamen",
„bit de richting Overschie kwa
men de boerenknechts na het
m eik en. met die schouwen aan-
bomen, de boten met vaarstok-
ken langs de kant voortduwend.
3ij de bmnensluis op de Schie
was het dan vaak een grote
drukte: soms betwistten hon
derd schouwen elkaar de voor
rang Ieder probeerde het eer
ste m de schuit te komen. Er
konder er maar twintig tegelijk
worden geschut ;dan was de
sluis vol de anderen moeten
wachten".
„Om ruzie te voorkomen of om
twisten bij te leggen was er een
speciale agent met een -.ïeviae
baard, meneer Van Bel'e, be
kend als de ordebewaker van
de waterweg de Schie Vanuit
de sluis gingen de boeren
knechts naar dé brander'jen om
daar hun scnouwen vol te pom
pen De spoeling liep onder de
grond door naar de pomp aan de
waterkant".
„In sneeuw of regen altijd
moesten de lui anderhalf uur
lang de zwengel van de hand
pomp op en. neer bewegen, voor
de schouw vol was En dan
weer naar de boerderij terug,
bomend door de sluis en met
de vaarstok duwend largs de
oevers van de Schie Nu hebben
we voor allerlei werk machi
nes, graafmachines, moïorpom-
pen en wat met al We kunnen
met genoeg waarderen, welk
een verbetering de machines in
het arbeidsproces hebben te
weeggebracht. „Sommigen ver
droot het slavenwerk ook toen
al Twee van mijn vrienden, die
mets voor dat transpireren
voelden, tekenden voor kolo
maal en vertrokken naar Oost-
Indie'*.
Schiedam Wij schreven indertijd een en ander over de ge
schiedenis van dc 83-jarige oud-glasblazer Adrianus Kersse-
me^er, die mededeelde, dat hij afkomstig was uit e enoud
glasblazersgcslacht. Grootvader Kerssemeijer was al glasbla
zer endiens grootvader ook. „Volgens het ondrzoek van mijn
zoon zijn de Kerssemeijers afkomstig uit een plaats in Bohe-
men'\ zo verklaarde onze stadgenoot. Wij spraken de mening
uit, dat het eerste deel van de naam Kerssemeijer dan mis
schien een verbastering was van een Oostenrijkse plaats
naam of van het Duitse Kamt en, hoewel dit niet in Bohemen
ligt De zoon van de heer Kerssemeijer heeft ons vanuit zijn
woonplaats Kampen het volgende medegedeeld als bijdrage
tot opheldering van het gestelde probleem.
Uit een onderzoek in -de archie
ven Is gebleken, dal de familie
Kerssemeijer zich inderdaad al
heel lang aan de kunst van het
glasblazen heeft gewijd. De
nasporingen zijn moeilijk en
t.jdrovend, daar 't geslacht over
heel Europa is uitgezwarven.
Hele families trokken van
plaats tot plaats om hun beroep
uit te oefenen De leden dezer
families huwden vaak onder
ling Namen, zoals Kauffelt,
Pelgrim, Meeder, Ames en
Kromsiek, voor het merendeel
in on2e omgeving niet onbe
kend, duiken steeds weer in dc
archieven op.
„Voor zover ik tot nu toe heb
kunnen vaststellen", aldus de
heer AV G Kerssemeijer, „ko
men ze al m 1515 voor in
Eichsfeld in Thuringen en in
Eibérsfeld, in 1690 duiken zy cp
m Essen. Daarna is een tak van
deze famioie naar Nederland
getrokken De leden waren oor
spronkelijk Rooms-Katholiek,
daarna gingen zij over tot de
Lutherse Kerk en tot de Her
vormden ïn 1769 stichtten zij
een Lutherse gemeente in Leer
dam Zij woonden o a in Isselt,
een gehucht met twaalf huizen
en een glasfabriek m de omge
ving van Soest, en verhuisden
vandaar naar Kuilenburg, Tiel,
Amersfoort, Loosdrecht Gorln-
chem, Vuren en tenslotte Schie
dam Bij deze groep van glas
blazers komt ook de naam
Kerssemeijer voor".
„Een onderzoek is gaande naar de
juiste schrijfwijze Karssemeij-
er en Kerssemeijer worden
door elkaar gebruikt. Om
streeks 1550 is volgens de heral
dicus Steenkamp een familie
wapen geregistreerd onder de
naam Kerssemeijer Enkele le
den der familie \es*igden ?if n
tijdelijk m Polen en tn Ruslmd
en dioegen daar nun kennis
van het glasblazen o<. er. Zo
doende komt men de naam
Kerssemeijer tegen ,an Sla-
llnggrad tot Florence.
Een groep van deze glasbla
zers heeft van 1785 tot 18 J1 lan
ge tijd gewoond m Vuren Daar
was in 1782 een zekere Johan
nes Kerssemeijer meester
knecht in de glasfabriek; hi) was
geboren in Leerdam Dc glasfa
briek was eigendom vin de
heer Van Vuren en Dalem,
deze naam werd veibns+erd tot
FIreli en later Viru'v Xng to*
op heden wonen mkom&hngen
onder deze naam in Nederland
De familie Kcrs<;pmpijer ,s tcn-
slote via Krimpen a.d. IJs-
sei in 1896 naar Srhiednm geko
men De ju toni i'isenng maak
te epn einde ian genoemde
glasblazerij Een andere tak
der familie woont in Loos
drecht, in Bussum en in Hil
versum. In die tak komen wel
handclans musici beurtschip
pers en ree onkundig en voor,
maar geen glasblazers. De
naam Kerssemeijer is ook m
Duitsland zeer verspreid. Ik
heb hem o a aangetroffen m
Düsse-ldorf Hamburg, Neuren
berg en Frankfort, maar om
eert duidelijke genealogisch
overzicht van het wijdvertakte
geslacht samen te stellen, zou
een heel mensenleven nodig
zijn".
