een jaar
maar
Molenaar Kodde geeft
les op ,J)e Noord
Met enthou-
geld
optimaal
resultaat
Molenaar/onderwijzer Kodde
bekijkt het graan, dat door do
zware molensteen tot mee! is
verpulverd.
SCHTEDAMSCHE COURANT
Schiedam Plotseling dreunt de vloer. Het gekraak van de
molensteen doet de gouden glorietijden van de molen De
Noord in Schiedam weer herleven. Met tussenpozen vau
,,'i -enkele seconden zweven de vier machtige houten wieken
majestueus langs. De uit 1803 daterende brandersmolen.
doet het ondanks een matig briesje uitstekend.
Na een lange -tijd. te'hebben stilgestaan doorklieven de-ze»
t; ven meter lange wieken weer het Sohiedamse luchtruim.
"Vanaf mei 1970 draait de molen weliswaar op de zaterda-
f gen, maar sinds een.week of vijf zijn er twee elementen,
die een molen "maakt", weer bij elkander gebracht: de
molen en de molenaar. In het begin van 1973 werd er dan
cok voor het eerst sedert de nodige restauratiewerkzaam-
beden weer een zakje graan gemaald op windkracht.
maalzolder van de molen bevin
den. Met de zogenaamde "bllha-
mer" slaat hij kerven in het
harde oppervlak. Als de steen
helemaal opnieuw is gebild,
moet bij de oude molensteen die
nu ün gebruik is, vervangen.
Dun komt een andere figuur om
de hoek kijken. Samen met de
molenaar voert deze 27-jarige
coördinator van de Sohiedamse
school, Jos Gunneweg, een tech
nisch "gedicht" op over -wat er
met de molensteen precies moet
gebeuren. De met een stevige
haard uitgedoste Gunneweg is
irt de week werkzaam bij
meesterknecht, geassisteerd
door twee wagenjongens.
Het molenaarsbestaan was in
vroeger dagen een harde en on-
ïegelmatige job. Soms kon
dagproductie oplopen van der
tien tot twintig ton graan en
soms bij windstil weer - werd
er niets geproduceerd. Door de
aard van het metaalwerk en
zware afmetingen van de mo
lens werd meestal bij een rede
lijke wind een jaarcapaciteit
van 4000 ton gehaald.
Opgepoetst
leerlingen zijn bezig het doek op
Één der wieken aan te brengen,
als de molenaar plotseling ziet De
dat er iets fout gaat.
Met op de achtergrond een schit
terend panorama van de bijna
700 jaar oude jeneverstad, staat
de 61-jarige „molenaar op klom
pen" F. Kodde de nodige aan-
-. wijzingen te geven aan rijn
leerlingen. Sinds een paar
maanden kan Schiedam trots
zijn op het feit, dat het een van
de weinige gemeentes in Neder
land Is, waar een leerschool
voor toekomstige molenaars Terug op zijn "plekkie" verklaart
hij waarom de wind vandaag de
spelbreker is. "Het waait érg
slecht in september. De maand
staat er om bekend". Daarom
draaien de wieken zo langzaam,
hé? Geen wind, geen brood".
de
Ttijksdieost voor Monumenten- Nu is deze oude Schiedamse glo-
zorg, uiteraard de afdeling mo- rie sedert enkele jaren weer
'Hé, jongens, dat zit niet goed
hoor. Dat 2ed zit. fout". Met de
klompen klapperend op het hou
ten stelsel rond de molen (de
balie) begeeft hij rich naar de
plek des cnheils.
lens.
bruine overal gestoken
"molengek": "De bedoeling van
deze in 1967 opgerichte leer
school is, dat de oude mole
naars zoveel mogelijk hun ken
nis overdragen op de nieuwe ge
neratie. Nu is het nog mogelijk.
eens stevig opgepoetst door de
vele vrijwilligers. Vrijwilligers,
die eigenlijk het ondankbare
werk opknappen, want de eigen
lijke restauratiewerkzaamheden
aan bijvoorbeeld de Noordmolen
worden meesta' in handen van
aannemersbedrijven gelegd.
straks over een aantal jaren Uitgebreid opruimen en sohoon-
staat: de Noordmolen, aan de
Noordvest.
Deze zaterdag heeft de molenaar
twee leerlingen onder zijn hoe
de. Om de veertien" dagen geeft
hij' "les" aah enkele-nit de vrij-
will.'gersgroep van de Gilde van
Vrijwillige Molenaars geselec
teerde mensen om hun het alou
de molenaarsambacht bij te muffe maalzolder, af en toe
misschien niet meer. Maar denk
nou echt niet, dat je binnen één
jaar - zoals velen denken - van
leek tot molenaar bent gepro
moveerd".
Vergeten
Fris
'Nou vergeet, bet, maar!'.-.gaat hij
met vuur verder. "Vroeger
moest je al jaren ervaring heb
ben en dan werkte je nog dag Jos Gunneweg: "We hebben
maken van het interieur, de
montage van de versleten m-aal-
derij-apparatuur, verf- en leer
werk aan het wiekenkruis, het
staartwerk en de balie, het
gangbaar maken van de gaande
■werken en de molenstenen. Dat
allemaal zijn werkzaamheden
geweest, die de vrijwilligers in
hun vrije tijd hebben gedaan.
brengen.
De heer Kodde: "Ach, ik moet
het allemaal een beetje voor
doen hè. Ik ben altijd molenaar
•geweest, in Rotterdam, Maas
dam, Heerjansóam noem -maar
op. Zelf ben ik afkomstig uit
Sint Annaland. Om de veertien
dagen geef ik hier een soort
cursus. Niet elke week, want ik
moet toch ook wel eens eert
vrije zaterdag hebben, niet
waar?"
Als hij wat dieper wil ingaan op
het molenaarsbestaan, wordt hij
plotseling een echte onderwijzer
van de oude stempel. Enkele
komt er vanuit de smalle ope
ning naar de balie een fris
windje naar binnen, gaat hij
mei een accentrijke stem ver
der met zijn relaas. "Je wordt
echt niet zomaar molenaar",
zegt hij op nadrukkelijke toon.
■'Er zijn zelfs molenaars die er
zelf geen snars van begrijpen. "Het is eigenlijk niks anders, dan
Het ïs bijvoorbeeld wel eens ge- dat de leerling het werk van de
beurd, dat bij het veranderen molenaar gadeslaat en zoveel
van een molensteen de ene mo- mogelijk uitleg vraagt",
lenaar de andere te hulp moest Hue komt iemand zo in de ban
roepen. Zelfs zijn knecht ver
trouwde hij niet".
Hij pakt een zware ijzeren hamer
net
gemiddeld zes man dit werk
(zowel aan de Noordmolen als
aan de molen de Vrijheid, even
verderop aan de Noordvest) ge
daan. Dat heeft ons bij elkaar
nu al 20'n 2000 uur gekost. Wel
ls waar geeft het niet zo'n hoog
rendement als een vakman,
maar er waren diverse kleine
en minder Ideine werkjes die
niet door een vakman behoefden
te worden gedaan. En dat heb
ben deze vrijwilligers op zich
genomen."
v>an de'molens?
Jos Gunneweg: "Ach, als kleine Peinzend op de houten balie van
in dag uit intensief in de molen.
Je kan echt geen bekwaam mo
lenaar worden als je eens in de
veertien dagen wat van iemand
opsteekt. Laat staan het am
bachtelijke aspect van dit be
roep: -het malen van graan etce
tera krijg je als hobbyist niet
onder de knie",
Eèn van de leerlingen is in
een wiek gekropen om een 2eii
te bevestigen.
en klimt op één van de oude
molenstenen die zich op de
jongen was ik al geïintereseerds
;in molens. Ik ging regelmatig
naar de weinige molens die nog
waren Overgebleven en hielp
toen met het werk".
"Het is soms wel moeilijk werken
met de twee fucties die ik ei
genlijk heb: coördinator en
mijn werk bij Monumentenzorg.
Maar het heeft ook zijn voorde
len, als je twee petten ophebt".
Met een melancholieke blik over
do oude Schiedamse binnenstad,
waar de branderijen en moute
rijen een niet weg te denken rol
hebben gespeeld, samen met de
brandersmolens, In de Schie
damse moutwijnindustrie, stelt
hij tevreden vast dat de vier
nog in Schiedam staande mo
lens (De Noord, De Vrijheid, De
drie Koornbloemen en De Wal-
visch) warden gerehabiliteerd.
de molen "De Vrijheid", de
leerschool in de Nöordmolen in
tussen aan molenaar Kodde
overlatend, steekt hij een pluim
op de hoed van de harde wer
kers. Want ook nü zijn ze in de
weer om de molen "De Vrij
heid" weer wat van zijn oude
glorie terug te bezorgen.
Authentiek
In tegenstelling tot Da Noord
heeft de "Vrijheid" nog een au
thentieke inrichting, "De parti-
cuiiere eigenaars van de molen QJ fl QJYÈ f>
.waxen een beetje achterlijk",
legt bij vlot uit. „2e gingen niet
met hun tijd mee en daarom is
vrijwel alles bewaard gebleven.
En je kan het merken ook: er
hangt hier een geheel andere
sfeer dan op de Noordmolen."
lauiii «uiucli gciciia-UiiiLcciu. 1 v-fc-*'»
'Zo gezamenlijk kan je dit ,be- jar GmV
reiken", legt hij uit. "Met het
enthousiasme van de vrijwilli
gers en het geld van de betrok
ken instanties krijg je een opti
maal resultaat,"
Grootste
De brandersmolens bi Schiedam
zijn de grootste molens van het
1785. De distilleerderij Meder
was de laatste eigenaar, voor
dat hel gebouw in gemeentelijke
eigendom kwam. Tot dan ge
bruikte Meder de molen als op
slagplaats voor lege emballage.
Uitwendig verkeerde de molen
daarom in een miserabele
staat: jarenlang was er totaal
niets aan gedaan.
land. Tot de bovenkant van de In 1966 een restauratie uit
kap zo'n 33 meter hoog, een dia
meter aan de voet van 12 h 13
meter, de houten balie op onge
veer 18 meter boven de grond
en een vlucht van 26 27 me
ter. De brandersmolen is het
meest typerend geweest voor de
industriële ontwikkeling van
Schiedam. De molen maalde
mout en rogge - later ook mals
voor de moutwijnindustrie, dus
voor het Schiedamse branders- Elke zaterdag moesten de vriiwfl-
bedrijf. J
Door de hoogte van de molens
kwam er heel wat arbeidsinten
sief transport van graan en
meel bij kijken om de door de
wind aangedreven molenstenen
hun werk optimaal te laten ver
richten.' In de molen waren
mees-tal zo'n acht man bezig.
De bezetting bestond meestal uit
de baas (de molenaar), de rao-
lenknecht (met de baas, bij de
steen), de weger (deze woog de
zakken af met de „evenaar") Voor
gevoerd, maar dat bleek lang
niet genoeg. Pas medio 1972
werd het herstelwerk hervat. Op
zaterdag 15 januari werd toen
met een grootscheepse schoon
maak- en oprutmactie begonnen
om de inmiddels door de ge
meente van Schiedam voor
24.900 gulden aangekochte mo
len weer in zijn oude staat te
brengen.
iigers zich door een grote ver
vuilde troep doorworstelen.
Door de leegstand kwamen na
melijk vele vluchten duiven op
het idee om een gigantische
broedplaats in te richten. Tien
vuilcontainers waren er nodig
om de uitwerpselen van de vo
gels af te voeren. En nog steeds
zijn de vrijwilligers in de molen
actief.
Subsidie
dit jaar werd sedert lange tijd weer een zakje graan op
windkracht gemalen.
de lut-jongen (deze haalde op ne
zakken met graan op) en ten-
stortzolder met het jutwerk de
slotte de aanslagjongen. Hij be
vestigde op de graanzolders de.
zakken aan het luitouw. Op de
wagen bevond zich dan nog een
de herstelwerkzaamheden
heeft de gemeente onlangs be
sloten een subsidie van 169.750
gulden uit te trekken. De eerste
fase van het restauratieplan is
nu geheel klaar. De nieuwe roe
den werden gesloken én opge-
hekt, het staartwerk vernieuwd
en de knriinrichüng onder de
kap werd geheel hersteld. De
tweede fase omhelst het herstel
len van de kapbedekking, en de
zolders en hel maalvaardlg ma
ken van de gaande werken.
Nanr wordt verwacht zal de
molen eind april 1974 weer haar
wieken kunnen uitslaan.
Jog Gunneweg zoekt samen met
zijn dienst van Monumentenzorg
naar een verantwoorde exploita
tievorm van de molen. Op ge
zette tijden zal deze worden
opengesteld.
De statige Noordmolen; één
van de grootste van ons land.
