Het
paspoort is
nog steeds o o Jig
Extra groen in
Park Zouteveen
Holy-Noord
Derde lustrum
Konfron ta tie
heslist geen
hoogtepunt
Hoe soepel
de
grenswachters
ook
bijbel
zijn:
TITELS
Historische
speurtocht
begint in
het oude
testament
PASPOORT
OORLOGEN
NATIONALE
TEIT
"Moerman tuinders99 krijgen
voorrang bij uitgifte grond
EXPOSITIE
IN
STEDELIJK
MUSEUM
DONDERDAG 26 SEPTEMBER 1974
S CHIEDAMSCHE COURANT
3
'n Europesé Gemeen
schap en etn al jaren
lang voortsudderende
Benelux ten spijt: voor
een uitstapje naar Bel
gië is nog altijd een
paspoort nodig. Offi
cieel vereist, hoe soe
pel het overschrijden
van 's lands grenzen
ook moge verlopen. In
negen van de tien ge
vallen immers is er
geen douanier, die de
grens nog dwarsboomt,
maar wee degeen, die
zijn pas niet bij zich
draagt
Het gemak, waarmee de Belgen
de stroom reizigersverkeer
langs laten gaan. verschilt
nogal van de precisie, die hun
overige ambtelijke collega's
aan de dag leggen. Duitse,
Franse, Oostenrijkse, Engelse
en Deense douaniers door
snuffelen het „passeport"
grondig en zien erop toe, dat
aan alle formaliteiten is vol
daan. Om nog maar te zwij
gen over de nauwgezetheid,
waarmee paspoort en visum
worden bekeken bij de intre
de in de Oostbloklanden.
Het zal nog wel even zo blijven.
Al wordt er her en der druk
gediscussieerd om de honder
den verdragen, afspraken en
overeenkomsten te doorbre
ken (van tijd tot tijd circule
ren zelfs berichten over een
Europese geldeenheid): een
Europese pas, die sinds eeu
wen zwaar bevochten grenzen
in één kïap zouden doen ver
dwijnen zit er de eerste jaren
niet in. Gevestigde belangen,
traditionele afscheidingen ('n
natuurlijke grens als de Rijn
tussen Duitsland en Frankrijk
bijvoorbeeld), een door oorlo
gen nog lang niet uitgeblust
nationalistisch vuur en niet te
vergeten economische belan
gen zijn daar de voornaamste
oorzaken van.
Hoe was het „toen". In vervlo
gen tijden van voettochten,
postkoetsen en karavaans. Is
het paspoort altijd nodig ge
weest? Wat vermeldt de ge
schiedenis over het gebruik
van passen, reisbrieven of
reispapieren? Het antwoord
daarop is niet gemakkelijk te
vinden. Maar enig gewroet in
de „oudheid" brengt toch
meer duidelijkheid in de his
torie van het paspoort
Nehemia 2, vers 7: (Nehemia
wordt door Arthasasta naar
Jeruzalem gezonden) „En ik
zeide'tot den Koning: indien
het den Kortgmg goddunkt,
laat mij brieven geven voor
de landvoogden van het ge
bied over de Rivier, dat zij
mij laten doortrekkentof dat
ik in Juda kom
Nehemia zal „in die dagen" best
in Juda zijn aangekomen,
maar of zijn reisbrieven hem
door
Nico van Grieken
nog van nut zijn geweest ver
meldt de historie niet Ergo:
de geschiedenis over het pas
poort zwijgt na het oude tes
tamentaire verzoek om een
reispapier als het graf, tot ïn
de Middeleeuwen, waarin ste
den tot ontwikkeling kwamen
en het handelsverkeer zich
uitbreidde en er dus gereisd
werd.
Internationaal recht bestond
nog nauwelijks. Een verkla
ring van rechten van de mens
werd pas in de twintigste
eeuw ondertekend: onze voor
vaderen dachten er gewoon
niet aan. Kortom, de vnjheid
van het individu, de enkeling,
was in grote mate afhankelijk
van de grillen, die de eigen of
naburige prins, koning, kei
zer, of een anderszins vroede
vader zich in het hoofd haal-
de. Grenzen bestonden niet en
zo ze er waren zeer betrekke
lijk. Je maakte een reis, had
enig met forse zwierige onder
tekeningen en zinsneden ver
sierd reispapier in de bagage
en ging op weg. Zo was dat.
De gedachte aan een rechtsre
gel, waarmee reizen van het
ene naar het andere land (of
stad met, bedenk wel, eigen
munteenheid en privé leges)
enige zekerheid bezat, werd
dan ook nimmer geopperd.
Tot in het historisch jaar
1215. In beeld komt koning
Jan zonder Land (boe toepas
selijk), die als eerste vorst
zijn onderdanen op het eiland
Runnymede het recht van rei
zen verleent
Toentertijd een progressief be
sluit waarmee koning Jan de
grondslag legde voor de Mag
na Charta, tot op heden de
basis van de Engelse grond
wet. Helaas was niet iedereen
genegen dit vooruitstrevende
recht te eerbiedigen, zodat er
legio malen inbreuk werd ge
pleegd.
De staatshoofden haalden ook
tal van „leuke spelletjes" uit
met de hen toegekende macht
over het al dan niet afgeven
van reispapieren. Hendrik IV
van Frankrijk bijvoorbeeld
wendde omstreeks 1600 zijn
macht aan om Joden en zigeu
ners een pas te laten dragen.
De Fransen kenden een tijd
lang ook het gebruik van zo
genaamde „pas se ports d'arti-
sans", persoonsbewijzen, die
door de bepalingen waaron
der ze werden afgegeven, goe
de en schaarse ambachtslie
den, belangrijk voor een stad
aan hun verblijfplaats hielden
gekluisterd. Goeie ouwe tijd.
Rusland en Turkije stonden bij
de zeer weinige reizigers uit
het Europa van omstreeks
1700 bepaald niet als gastvrij
te boek. Voor alle zekerheid
vroeg men daarom maar lie
ver een reispapier aan, dat
compleet met ellenlange titels
en krulletters voldoende in-
De bijbel In al zoveel geval
len uitkomst biedend geeft
als eerste antwoord. In één
van de verhalen van het oude
testament vertelt de schrijver
over brieven, die de reiziger
enigermate zekerheid moes
ten verschaffen op zijn tocht
naar het „land over de ri
vier". Een citaat:
druk moest maken om even
tuele bezwaren van lastige en
onwillige grenswachten te
ontkrachten.
In het minder moeilijk toegan
kelijke deel van Europa -
Duitsland, Frankrijk, Oos
tenrijk, Italië, Denemarken
was een reispapier eigenlijk
niet nodig. Alleen hele voor
zichtige reizigers droegen er
een bij zich. En in zo'n geval
was het aanvragen ervan een
kwestie van „klaar-terwijl-u-
wacht'T
Extreem is de precisie waarvan
iemand zich op zijn reis van
Nijmegen naar Amsterdam
bediende, getuige de met sier
lijke krulletters getooide ana
len van de Nijmeegse politie
functionaris. „Den dertienden
November van bet jaar 1836
meldde zich een man gaande
van Nijmegen naar Amster
dam", heette het De toen al
vrij voorspoedige tocht per
koets tussen beide steden doet
het gebruik van die melding
nogal overdreven voorkomen.
De formele baas verdiende er
in ieder geval een prachtig
stempel mee.
Het paspoort, ontstaan
uit vrij- en reisbrieven,
waarover in bet Oude Tes
tament al wordt gespro
ken. Pas na de Eerste We
reldoorlog krijgt het be
kende zwarte boekje a'n
beslag.
Hoe soepel douaniers
ook kunnen rijn. het pas
poort is nog altijd vereist.
Ten tijde van de Krimoorlog
(1854—1856) en de Frans-Duit
se oorlog (1870—1S71) begon
het paspoort wat minder vrij
blijvend te worden. Beide oor
logen tekenden de krachten
en machten in het zich zwaar
industrialiserende Europa wat
duidelijker af en nationalisti
sche gevoelens namen toe.
Van vrijblijvend gebruik van
het paspoort was opeens geen
sprake meer toen in 1914 zo
goed als alle Europese staten
op het bedaarde neutrale
Nederland na elkaar te lijf
gingen. Het internationale rei
zigersverkeer veranderde ge
heel en al en de na de wereld
brand haastig opgerichte Vol
kenbond legde zich erop toe
om zo spoedig mogelijk een
standaardmodel te vinden
voor het reispapier.
De aloude tekst, waarvan de
autoriteiten zich immer be
dienden werd in 1825 ge
schrapt De aanhef tot dan toe
luidde: „In Naam van Hare
Majesteit de Koningin der Ne
derlanden Prinses van Oranje
Nassau enz. enz. enz. verzoekt
de minister van Buitenlandse
Zaken alle burgerlijke en mi
litaire overheiden van vreem
de staten vrije doortocht te
verlenen en zoo nodig hulp en
bijstand te verleenen aan
Ervoor In de plaats kwam een
boekje zoals dat zij het in*
kleiner formaat, nog altijd
wordt uitgegeven.
De oorlogen hadden het besef
van nationaliteit tot een natie
te behoren, stevig aangewak
kerd. Gevolg was dat voor de
eerste maal in het eeuwenou
de bestaan van paspoort en
reispapier de nationaliteit van
de paspoorthouder bij zijn
persoonlijke gegevens werd
vermeld. Een nadere bijzon
der wrange aanduiding bij de
persoonlijke gegevens vormde
de J" op het persoonsbewijs,
dat Europa bezettend Duits
land iedereen verplichtte te
dragen. Deze trieste episode
uit de hostorie van het pas
poort duurde in Nederland
van 1940 tot 1945, een tijd,
waarin het vervalsen van een
pas tot vak uitgroeide.
De geschiedenis van het pas
poort loopt ten einde. In de
na-oorlogse jaren verandert
er nog weinig, dat de moeite
van het vermelden waard is.
In 1952 bijvoorbeeld werd be
paald, dat man en vrouw
voortaan niet meer op één pas
mogen. En voorts nam het
aantal landen, waarvoor een
paspoort is vereist dankzij het
verwerven van onafhankelijk
heid natuurlijk met enkele
tientallen toe. De stempels die
„nieuwe"-landen als Tanza
nia, Kenya en Oeganda voe
ren vormen een bezienswaar
digheid op zichzelf. De grootte
ervan moet hun status van
onafhankelijkheid kennelijk
extra benadrukken.
En in Nederland? Naast het pas
poort opent ook de zogenaam
de toeristenkaart vele gren
zen. En al lijkt het passeren
van de Beneluxslagbomen
moeiteloos te verlopen: het
respectabel bedrag aan boete-
gelden dat de staat België elk
jaar opnieuw argeloze toeris
ten ontfutselt maakt duidelijk
dat het paspdört nog altijd
verplicht is.
Schiedam/Vliardingen Een gedeelte van het bestemmingsplan
Park Zouteveen dat voor verkeeredoeleinden zou gaan dienen,
wordt groen. Het stnk waar het om gaat sluit aan bij de aanleg
van groenvoorzieningen in het oostelijk gedeelte van Holy-Noord.
De verkeersdoeleinden in het vierkante meter willen hebben
voor de verbouw van groente
en het kweken van bloemen.
Bij de Vlaardingers beter be
kend als volkstuinen. In eerste
instantie zouden die tuinen ver
huurd moeten worden aan tuin
ders die hun grond kwijt raken
door de aanleg van de Burge
meester Heusdenslaan. Zoals
bekend moeten van het terrein
van dokter Moerman, de om
streden kankertherapeut, onge
veer vijfendertig tuinders ver
dwijnen.
het
Park Zouteveen zullen waar
schijnlijk nooit, of hooguit in de
verre toekomst, worden gereali
seerd. Dat gedeelte sluit aan op
het geplande Holy-Noord-groen.
Het kersverse college stelt de
raad voor het gebied in te rich
ten. Dat gaat ruim 250.000 gul
den kosten. Het zijn de kosten
voor grondbewerking, inzaaien
van de terreinen, beplanting en
graven van sloten.
Het terrein, zo staat in het voor
stel, moet worden benut voor
de verhuur aan particulieren. Andere volkstuinders zouden te-
die individueel een stuk grond gen de voorrang voor de "Moer-
van honderd A honderdvijftig mantuinders" wel eens grote
bezwaren kunnen hebben. De
volkstuinvereniging Vlaardin-
gen, een club van georganiseer
de vrije-tijd-agrariërs, heeft een
wachtlijst met daarop driehon
derd gegadigden voor een tuin
tje. Zij noemen de "Moerman-
tuinders" wdde tuinders, omdat
die niet aangesloten zijn bij een
vereniging.
Een andere mogelijkheid om de
tuinen te verhuren is collectief
grotere percelen grond uit te
geven voor het laten weiden
van paarden, pony's en klem
vee.
Ongeveer vijftigduizend gulden
zijn inrichtingskosten vanhet
terrein voor de te verhuren
grond: Door de huuropbrengst
kan dit deel van de kosten in
tien jaar worden terug-ontvan
gen.
Schiedam - Bet Stedelijk Mu
seum Is al toe aan Kotifroula
tie XV. En derde lustrum dus
in deze tentoonstellingenreeks.
die het werk van al heel wat
Nederlandse en buitenlandse
kunstenaars naar Schiedam
beeft gebracht en nog wel aal
kunnen brengen. Want er is
alle reden om de reeks voort
te zetten, waarbij men dan wel
bedacht dient te rijn op het
handhaven van niveau. Het
peil van de ten toonstelling van
nn Is bepaald minder dan dat
van de vorige en dat is wel
voornamelijk te wijten aan het
oeuvre van de Engelsman Ri
chard Whit tern, dat In mij de
vraag beeft opgeroepen: waar
om heeft men dat in vredes
naam naar Nederland gehaald?
Tegelijk dringt zich nog een ande
re vraag op: waarom moet juist
aan dit werk zoveel aandacht
worden besteed? Twee boven
zalen vol! Dat is het beslist niet
waard. Whittem verdedigt het
in een verklaring wel heel knap
(handig) en beweert, dat zijn
schilderijen een tweeledig doel
hebben: zij moeten een onmid
dellijke tegenwoordigheid bezit
ten enerzijds; aan de andere
kant moeten ze "gelezen" wor
den door de toeschouwer. "Ik
bedoel dat de tijd die nodig is
om een verhaal te lezen of een
film te zien, die tijd moeten ook
mijn schilderijen opeisen. (In
een aantal schilderijen zijn
films, boeken en cartoons ge
bruikt als motieven). Het verha
lend element verschilt in ieder
..sWÏA>-
door
Jan H. Oosterloo
Landschap Fotherby Tip van Richard Whittem.
werk en soms binnen ieder
werk ook. De relaties die ik leg
kunnen zijn literair, schilder
kunstig of zuiver persoonlijk".
Whittem werkt in verschillende
technieken. Hij schildert met
acrylverf op linnen of board,
tekent met een combinatie van
waskrijt en potlood en maakt
voorts pentekeningen, fotocolia-
ges en foto-afdrukken die met
potlood en waskrijt zijn opge
werkt De warrige voorstellin
gen zijn over het algemeen ge
baseerd op het element van de
strip en de pop-art De kleuren
zijn bont en hard en daarop
zijn slechts enkele uitzonderin
gen, zoals het overwegend in
gryren gehouden Homage to
Goya (47).
Keramisch
Henk Dtl.
Stedelijk Museum, Hoog-
Straal 112, Schiedam: Ten
toonstelling Konfrontatle XV.
Open dagelijks van 10-17
uur en op kandag van 12-30-
1T uur. Tot 14 oktober.
KERAMIEK
Een grote collectie keramische
objecten is geëxposeerd van
Henk pil uit Zaandam, die aan
vankelijk gebruiksaardewerk
maakte maar sinds een jaar
over zeven plastieken vervaar
digt, die hij de laatste jaren
opbouwt uit uitgerolde lappen
klei. Ze zijn gebaseerd op alle
daagse dingen- een schóót, een
hemd, een jasje-, die echter
sterk werden vervormd. Daar
bij zijn ze vaak toegenist met
heel tegenstrijdige zaken, waar
door de merkwaardigste voor
werpen zijn ontstaan. Dil blijkt
wat dit aangaat over een onuit
puttelijke fantasie le beschik
ken. De verscheidenheid is dan
ook bijzonder groot, maar toch
maakt zijn oeuvre, zoals het
hier is gepresenteerd, een wat
saaie indruk doordat alles in
eenzelfde kleur is (wit grijs met
blauw), die veel weg heeft van
de bekende Keulse potten.
SCHADUWEN
Schaduwen spelen een belangrij
ke rol in het werk van Zoltm
Peeter en in zekere zin ook in
dat van de Delftse kunstenaar
Willem J. M. Kerklaan. Peeter
heeft in de benedenzaal vóór
een aantal objecten van hout en
zink opgesteld, waarmee hij
heeft uitgewerkt wat hij aan de
wand door middel van foto's,
etsen en tekeningen laat zien:
de verschillende "gedaanten"
van de schaduw. Zo heeft hij
bij voorbeeld de volkomen drie
dimensionale schaduw in beeld
gebracht Over de "shadow-ca
ses" van Pccter wordt een dia
programma gedraaid. In de
blind- of reliëfdrukken van
Kerklaan heeft de schaduw pok
een functie. Uit lijnen en recht
hoeken bouwt de kunstenaar
zijn composities op volgens be
paalde geometrische ritmen. De
behandeling van het papier
(een zware druk onder de pers)
verandert de structuur ervan.
Daardoor bezitten de geplette
gedeelten een zachte eiglans,
die afwijkt van de rest van het
papier, wat de schaduwwerking
in het reliëf accentueert. Dat
Kerklaan in zijn lijn- en vlak-
constructies veel variatie weet
te brengen is duidelijk als men
de uit vertikale rechthoeken sa
mengestelde compositie 46 BA
2/15 (7) stelt naast de drukken
46 BY 3/20 (11) en 46 BE 2/12
(12), die uit slechts enkele «ni>
tiele lijnen bestaan.
