Achterstand bedreigt tuinbouw
I 'oe giftig is
Nederlandse sla
Water: een vloeibare
levensbehoefte
Nood-
voorzieningen
tegen
verzilting
VRIJDAG 25 JUNI 1976
P
uiiiiiiiiii
Zout
gietwater
remt
vooruitgang
ver- TE ZOUT
VREES
KALBWNEN
GEVOLGEN
Ir Bravenboer
van bet
Proefstation
keurt
Duitse
„quintozeen-
paniek
Duitse kritiek op onze sl
CONTROLES
BIOLOGISCH
EXTRA PORTIE
4*tlrmSp3<
Twee komkommerplanten.
Links een van goed giet
water voorziene gezonde
plant. Rechts een plant
waarvoor een gietwater
met een te hoog chloride
gehalte is gebruikt. Een
„armetierige" en achter
blijvende groei is het ge
volg.
Water, die vloeibare
levensbehoefte, is
één van de pijlers
waardoor de aarde
in staat is te blijven
voortbestaan. Een
ogenschijnlijk sim
pele vloeistof, die
echter veel gecom
pliceerder is dan het
zich iaat aanzien.
Maar wei in natuur
lijk evenwicht, dat
is tenminste de be
doeling.
Want dan kunnen vis
sen, planten en al
het andere dat maar
in het water krioelt,
blijven leven en, wat
veel belangrijker is,
zich voortplanten en
blijvend voor leven
zorgen. Wordt dit na
tuurlijk evenwicht
verstoord, dan kan
het water zelf dit
evenwicht herstel
len. Als het niet ai te
bar wordt natuur
lijk. Gebeurt dat
wel, dan sterft bij
voorbeeld een be
paalde vissoort uit.
Of, in het allerergste
geval gaat het water
„dood". Alle leven
erin is dan onmoge
lijk geworden.
Een ander gevolg van
watervervuiling, in
wat voor vorm dan
ook, doet zich gelden
daar, waar het water
wordt gebruikt. Bij
voorbeeld bij de
tuinders, die hun ge
wassen ermee begie
ten. Eén van de ele
menten die in dit ge
val buiten alle na
tuurlijke proporties
aanwezig is, is chlo
ride. Dit goedje ver
oorzaakt de verzil-
ting van het gietwa
ter. Wat zijn daarvan
de gevolgen voor de
tuinders'- Maar voor
al: wat zijn de oorza
ken en wat kan er
aan worden gedaan,
eventueel? Vragen
waarop het Proefsta
tion voor de groen
ten- en fruitteelt in
Naaldwijk en Pro
vinciale Waterstaat
in Den Haag de ant
woorden geven.
Voor zover dit ten
minste mogelijk is.
De spinazieplant kan
wat beter tegen het
zout, maar ook bij
de bovenste blade
ren is duidelijk te
zien hoe het zoute
gietwater zijn sporen
achterlaat.
Naaldwijk „De tuin
bouw dreigt achter te
gaan lopen". Dit som
bere toekomstbeeld is
van de heer C. Sonne-
veld. Technisch hoofd
ambtenaar bij het
Proefstation voor de
groenten- en fruitteelt
onder glas in Naald
wijk, en zich dagelijks
bezig houdend met
water en bemesting in
de tuinbouw.
De achterstand, ten op
zichte van de concurren
tie of de mogelijke voor
uitgang, zon te wijten
zijn aan bet chioorhoa-
dende (dus zoute) water
dat voor het begieten
van de planten wordt ge
bruikt „Want", aldus
Sonneveld, „het zorgt er
voor dat de omschake
ling op nieuwe teeltme
thoden wordt
traagd".
Zijn uitleg: ..Kijk. om geen
terugloop in de produktie te
krijgen, ga je kijken welke
maatregelen je kunt nemen
door Frans Alten en
Cok Koeleman -
om dit te voorkomen- Dan
kom je onder meer op nieu
we teeltwijzen- De planten
groeien dan bijvoorbeeld op
steenwol, veenbedden of wa
ter. De hoeveelheid die je
daarvan per plant nodig
hebt, is veel minder dan van
gewone grond. Maar dat be
tekent wel dat de zoutcon-
centratïe stijgt Ais deze
teeUmethoden de toekomst
hebben en daar geloof ik
wel in, .dreigt de tuinbouw
achter te gaan lopen. Want
de tuinders kunnen niet
overschakelen omdat het
water te zout is, ze komen
klem te zitten."
Den Haag Er is geen sprake van een noodsituatie, zegt
Provinciale Waterstaat "Wei heeft de instantie haar
toevlucht genomen tot noodvoorzieningen, om de grond-t
waterstand in Westland, Rijnland en Delft en omstreken
te verhogen. Door de uitermate lage grondwaterstand
is het vocht inmiddels zo verzilt dat de tuinders gietwa
ter gebruiken met een chloorgehaite dat ver boven de
norm ligt die als "veilig" wordt gekwalificeerd.
De heer J.P- Hoomans, chef van de afdeling waterhuishou-
ding en waterkering bij Provinciale "Waterstaat, over die
noodvoorzieningen. "Bij Gouda wordt het water voor
Rijnland, Westland en Delft en omgeving uit de Holland
se IJssel ingelaten. We hebben daar een capaciteit van
35 40 m3 per seconde. Het gaat allemaal goed zolang
door Cok Koeleman
de Rïjnafvoer maar groot genoeg is. Zakt die afvoer,
zoals dat nu het geval is, dan gebeuren er twee dingen.
Het zoutgehalte van de Rijn, dus ook in het water dat
wordt ingelaten, stijgt Bovendien kan het zoute zeewa
ter landinwaarts stromen als de droogte aanhoudt en
als er weinig sneeuw in het oorspronggebied van de
Rijn valt"
"Wat dat laatste betreft, zover is het nog met, maar we
vrezen wel dat het deze zomer zover zal komen. We
moeten daar dus iets tegen doen. Dat zijn dan die
noodvoorzieningen. Er wordt dan zoeter water uit het
Amsterdam-Rijnkanaal ingelaten. Die mogelijkheid heb
ben we sinds 1970. Als alles optimaal werkt, kunnen
we zo'n 15 A 18 m3 inlaten. Van de vier noodvoorzienin
gen hebben we er nu twee ingeschakeld. Daarmee
bereiken we een capaciteit van ongeveer 7 m3 per
seconde. Op het ogenblik zijn we bezig de derde nood
voorziening gereed te maken. Maar dat is een heel
probleem en vergt ook een hoop technische voorzienin
gen, Het betekent ook dat als de derde noodvoorziening
werkelijk gebruikt moet worden, het scheepvaartver
keer in de Geer in Utrecht moet worden gestremd".
Hoomans zegt, dat de problemen waarmee nu wordt
gekampt, zich in het verleden meestal pas voordeden
in de herfst Als we dan vragen hoe het dit jaar in
de herfst moet gaan, als het nu al zo slecht gesteld ifi
met het water, zegt hij: "Ja, dat weten we ook nog niet
precies".
Terug naar de taak van het
Proefstation. Sonneveld:
„Aan het gietwater stellen
we bepaalde eisen. We bekij
ken dan bijvoorbeeld het
zoutgehalte. En dat is ook
ons grote probleem, onze
constante zorg. Je kunt het
water uit de grond halen,
maar ten westen van Ut
recht is dat erg 20uh 2000
mg chloor per liter. Daarom
zijn we aangewezen op het
slootwater dat veel minder
zout bevat, want het leiding-
Hater is erg duur, maar is
toch ook te zout".
„Dat slootwater blijft er niet
- constant, dus je moet zorgen
dat er water wordt ingela
ten. De enige grote rivier die
voor Zuid-Holland in aan
merking komt is de Rijn.
Het water uit die mier
wordt in Gouda ingelaten.
En dat water is niet best:
per liter zit er van 150 tot
300 mg chloor in. Laat je dat
water in, dan is al het opper
vlaktewater binnen een
week net zó zout".
„Voor de tuinbouw hanteren
wij als norm dat er niet
meer dan 50 mg chloor in
een liter water mag zitten.
Dat kun je natuurlijk wel
zeggen, maar dat haal je
nooit Je gaat dus zoeken
naar een compromis tussen
wat redelijkerwijs haalbaar
is en waarmee de tuindefs
nog kunnen werken. Dan
kom je op 200 mg chloor per
•liter. Maar keer op keer
blijkt dat dit nauwelijks
haalbaar is. We zitten nu
aan de 300! Je voelt je ge
woon machteloos".
„De Franse kalimijnen en de
Duitse industrie veroorza
ken die verzilting, We heb
ben dan wel de Internationa
le Rijncommissie dus je
staat niet met lege handen,
maar er is nog zo weinig
resultaat Daarom hebben
we ons afgevraagd: „Kun
nen we als tuinbouw niet
zelf iets doen?"
„Daarom zie je om je heen de
waterbassins waann de re
gen wordt opgevangen-
Maar als het een tijd droog
blijft, heb je daar ook niet
veel aan, het water is dan
immers snel op. Een ander
ding is het ontzouten van het"
gietwater. Maar dat is tot nu
toe erg duur. Een liter ont-
zout water komt dan op een
paar gulden per kubieke me
ter. Het wordt wel goedko
per als er één installatie is
voor één grote groep tuin
ders. Dat kost dan maar tien
procent van het geld dat no
dig is als iedere tuinder een
eigen installatie aanschaft.
Er zijn wel een heleboel
tuinders die dit willen, maar
ze zijn nog te verspreid".
Wat zijn de directe gevolgen
van het begieten van het ge
was met zout water? De
heer Sonneveld: „Naarmate
het zoutgehalte hoger wordt,
neemt de plant moeilijker
water op. De groei neemt
dus af en de produktie
neemt evenredig af. Dan
krijg je onze norm; bij 50
mg chloor per liter zijn alle
gewassen veilig. Bij een ho
ger chloorgehaite is er voor
de spinazie niets aan de
hand, maar de tomaat, de
chrysant en de roos kunnen
er dan nog maar matig te
gen en de komkommer, de
paprika en de sla heel
slecht. En juist die gewassen
maken 80 procent uit van de
produktie van de Westlandse
tuinbouw".
De veelgeroemde (en
de laatste tijd ook
verguisde) krop bo
terzachte Nederland
se sla; hier op de fo
to echter aangetast
door te zout gietwa
ter. Wanneer echter
- geen schlmmelbe-
strijding zou worden
toegepast, zou ook
de onderzijde van de
kropsla worden aan
getast.
Naaldwijk Zit de Neder
landse sla vol vergif? Eigen
lijk een belachelijke vraag,
alsof de Nederlandse tuin
der anno 1976 met de hete
adem van 's lands controle
diensten en stringente bepa
lingen in de nek maar zon
der verantwoordelijkheids
gevoel wat aan zou knoeien.
Toch zou je het bijna gaan
geloven. Als je ten minste de
diverse berichten van de
laatste weken over de aange
troffen hoeveelheden van
het schimmelbestrijdings
middel quintozeen in naar
Duitsland geëxporteerde Ne
derlandse sla ernstig neemt
Vooral in Duitsland heeft
dat geleid tot negatieve be
richten over de Nederlandse
sla. Nog afgelopen week
bracht het veel gelezen Duit
se weekblad „Neue Welt"
een nogal hetzerig stukje
over „den hollandischen
Kopfsalat", die een soort
„Chemiesalat" zou zijn ge
worden. Wie zich realiseert,
dat meer dan de helft van
door Frans Alten
de in Duitsland gegeten sla
uit Nederland komt, beseft
hoe schadelijk deze berich
ten zijn voor de Nederlandse
exportpositie. Ook het Ka
merlid drs. J. Beekmans
pleitte daarom voor een ver
mindering van het aantal
giftige bestrijdingsmiddelen.
Maar hoe giftig is dan die
Nederlandse sla? We zijn
daarvoor eens gaan praten
met dr. ir. L. Bravenboer,
hoofd van de afdeling plan
tenziekten van het Proefsta
tion voor de groenten- en
fruitteelt onder glas in
Naaldwijk.
Vorige week nog verduidelijk
te hij de stand van zaken
rond de biologische bestrij
dingsmiddelen van planten
ziekten in één van de actua
liteitenrubrieken voor de te
levisie. Daarbij merkte hij
op, dat we, voor wat de
schimmels aangaat, nog ge
heel aangewezen zijn op de
chemische bestrijdingsrne-
thoden.
„En juist bij de wintersla heb
ben we nogal last van schim
mels. Quintozeen is één van
die bestrijdingsmiddelen. De
paniekerige berichtenuit
Duitsland berusten eigenlijk
op één serie misverstanden
en onwetendheid. Kijk, quin
tozeen is een chloorprodukt
(PCB, pentalchloorbenzeen)
en wordt al tientallen jaren
gebruikt, ook in Duitsland.
fes- zit trvcrl chemucbe Holten m
Kamerlid
-* Beekmans:
Verminder «if
op sla"
Voordat een middel gebruikt
mag worden gaan er lange
jaren met proefnemingen
voorbij. Dan wordt er b.v.
gezegd, als voldoende zeker
heid over de veiligheid is
verkregen: 300 eenheden per
milligram rijn veilig, maar
in de praktijk gebruiken we
er 3. Dat noemen we met
een moeilijk woord de „resi
du tolerantie". Voor quinto
zeen geldt ook inderdaad de
norm van 3. Maar voor alle
gebruikte stoffen wordt zo'n
cijfer vastgesteld en die rijn
internationaal erkend, al
kan eenafzonderlijk land
daar van afwijken".
„En dat heeft Duitsland ge
daan sedert begin dit jaar.
Eerst gebruikten ze ook onze
norm van 3; ook de Duitse
„technici" waren van de vei
ligheid overtuigd. Toen is
het een politieke beslissing
geworden en zijn de Duit
sers op een norm van één
eenheid per milligram gaan
„ritten".
Ir. Bravenboer noemt deze
houding van de Duitsers een
beetje hypocriet. „Hun eigen
slatelers hebben dit middel
namelijk niet nodig. Je ge
bruikt het alleen in de sla-
teelt onder glas gedurende
de winter, en die kun je in
Duitsland verwaarlozen. Het
verwijt van oneerlijke con
currentie is dan ook nogal
huichelachtig".
.Bovendien, als je iedere dag
van het jaar wintersla met
quintozeen eet, zijn er nog
geen schadelijke gevolgen,
ook niet bij een plotseling te
grote hoeveelheid, maar wie
eet iedere dag wintersla?"
„Een hoop verwarring is ook
ontstaan door het nogal
schadelijke bijprodukt van
quintozeen", gaat Lr. Braven
boer verder, „hexachloor
benzol (HCB)". „Tegenwoor
dig is quintozeen met HCB
zowel in Duitsland als in
Nederland verboden, zelfs
de opslag ervan. Wij gebrui
ken het in Frankrijk gepro
duceerde quintozeen zonder
HCB in de hoeveelheid van
dne eenheden per milli
gram. Juist voor de winter
maanden is een hoeveelheid
van één voor een goed pro-
dukt te weinig en bij de
toepassing kom je dan ook
al snel boven de norm van
de Duitsers", aldus ir. Bra
venboer. „Maar ook de We
reldgezondheidsorganisatie
en de Voedsel organisa tie
van de Verenigde Naties
hanteren onze norm, dus zo
onverantwoordelijk zijn we
niet".
Wel onverantwoordelijk en on
juist noemt hij de houding
van de Duitsers. „Een in de
politieke arena genomen be
slissing, die ons lelijk kan
opbreken. Want wat gebeurt
er als het winterseizoen aan
breekt en er strenge coiftro-
les komen?" Het sluiten van
de grens voor onze sla ziet
ir. Bravenboer niet direct,
maar hij acht het wel moge
lijk dat partijen sla worden
tegengehouden. „En dan zit
de handel met de sla en met
de ellende. Bovendien gaat
daarmee dan ook de gehele
prijsvorming kapot Dat kan
een enorme schade beteke
nen.
Een impasse, waar we door
praten uit zullen moeten ko
men. Uniforme regelingen in
EEG-verband zijn ook heel
hard nodig, maar het be
roerde is, dat wij eigenlijk
de enige zijn die dit middel
nodig hebben en dan staat
de rest van Europa niet te
dringen om die zaak te rege
len".
Het quintozeen wordt over de
grond gespoten voordat de
teelt begint als bestrijding
van een aantal bodemschim
mels, die de slaplant aantas
ten op de grens van grond
en lucht Aangetaste blade
ren aan de onderzijde rijn
dan het gevolg en dat ziet de
consument niet graag. Zou
het al ontwikkelde slaras
met de hoge steel een oplos
sing zijn? f.
Ir Bravenboer gelooft van
met We gebruiken de be
strijding juist bij de winter-
rassen, deze „opgerichte" sla
is echter een duidelijk voor
jaar- en zomerras".
Een biologische bestrijding
van schimmels? De planten-
riektendeskundige van het
Proefstation acht het vrijwel
onmogelijk. „Door teeltvere-
deling kun je sl ar assen een
hoeveelheid resistentie (on
gevoeligheid) meegeven,
maar de natuur laat zich
niet onbeperkt bedotten.
Dan krijg je toch ook weer
andere problemen. Een vol
ledig geïndustrialiseerde ma
cro-dynamische produktie
van groenten en fruit riet ir.
Bravenboer dan ook bij de
huidige maatschappelijke
verhoudingen niet m het
verschiet Ik geloof sterk in
de eerlijkheid van de men
sen, die dat willen, maar op
grote schaal gaat dat niet Je
zou zeer veel voedsel verlie
zen en waar nog honderden
miljoenen mensen op deze
wereld honger leiden is dat
niet verantwoord."
„Een probleem is ook: het laat
zich nauwelijks controleren
deze „onbespoten" teelttech-
niek. Van sommige bestrij
dingsmiddelen vindt je al na
twee dagen niets meer terug.
Ga dan maar eens controle
ren. Het risico, dat de koper
bij onbespoten groente be
duveld wordt is levensgroot.
Hij koopt in goed vertrou
wen. Voortdurend onder
zoek, een verantwoord ge
bruik'van bestrijdingsmid
delen en een goede controle
leveren voor de consument
veel meer veiligheid en ze
kerheden op", is de mening
van ir. Bravenboer.
Knjgt de sla dan misschien
nog een extra portie quinto
zeen door het gietwater, vra
gen we ons af. „Nee", ver
klaart plantcndeskundige
Bravenboer stellig» „maar
grappig genoeg weer wel het
schadelijker, verboden en
niet meer gebruikte bijpro
dukt hexachloorbenzol Dat
komt door de industriële
vervuiling van het opper
vlaktewater. Maar daar be
hoeft men niet van te schrik
ken, die hoeveelheden zijn
zo gering, dat wij ze niet
eens meer kunnen meten
