Rietgorzen van weleer
nu brand
netelvelden
11.295
offsetdrukker
e
e.
huizehoge
verwachtingen
worden
werkelijkheid
6
LANDMAN
CHAUFFEURS
GLASZETTERS
GO
kkk tempo'team
GLAZENWASSERS
1 feeding kok
Evro Medica
A-verpleegkundigen
en ziekenverzorgenden
BOVA VOLVO
AUTOPLAATWERKER
LEERLING
PLAATWERKER
Vlaardingen-Holysingel
B.V. Gemako Makelaar o.g.
Vlaardingen-Holysingel
BV Gemako Makelaars o.g.
WESTBLAAK 27, ROTTERDAM,
TEL. 010-137230.
Vlaardingen-Holysingel
VRIJDAG 13 OKTOBER 1978
Tobben
Taalgebruik
Autobedrijf
Schiedam
Swiderski-deurenfabriek
MACHINALE HOUTBEWERKER
GESCHOOLDE TIMMERMAN
Bon
3 gerout. typistes
2 datatypistes
3 chauffeurs
6 prod, medewerkers
4 A-verpleegkundigen
1 A-verpleegkundige
1A verpleegkundige
4 gedipT. ziekenverzorgenden
Schoonmaakbedrijf Anita b.v.
Gevraagd:
Bar Petit Restaurant
't Tenniscentrum
Zwanensingel 7, Vlaardingen,
tel. 010-746565.
Van Deventer B.V.
boek- en offsetdrukkerij
SC/VDAVW4
Het unieke natuurgebied
de Biesbosch waar vroe
ger het zeewater vri jjeli jk
in en uitstroomde is er
niet meer. Door het Del
taplan is daar voorgoed
een eind aangekomen.
Veel mensen kunnen dit
maar moeilijk verkrop
pen. Ook de heer H. den
Tuinder, adjunct-direc
teur van het Gewestelijk
Arbeidsbureau in Alm-
kerk heeft het er moeilijk
mee. Zijn hart gaat ei
genlijk uit naar alles wat
met de Biesbosch te ma
ken heeft en om zoveel
mogelijk van het verle
den vast te leggen wil hij
alles wat met het natuur
gebied en het werk dat
er werd verricht te ma
ken heeft verzamelen om
het rond 1980 op te slaan
in een museum. De heer
Den Tuinder, die al jaren
bezig is met de voorbe
reidingen daarvan stopt
er bijna al zijn vrije tijd
in om zijn ideaal te ver
wezenlijken.
Bet Biesboschmuseum zal niet
alleen bestaan uit een gebouw
met oude voorwerpen. Ook een
stuk terrein met een oppervlak
te van ongeveer vijfentwintig
hectare wordt weer m de oor
spronkelijke staat terug ge
bracht. Eb en vloed, door het
afdammen van de zeegaten
voorgoed verdwenen, zullen er
kunstmatig worden opgewekt
Daardoor komen in het gebied,
dat De Pannekoek heet en vlak
bij de spaarbekkens van het
Rotterdamse D rinkwaterlei
dingsbedrijf ligt, ook de flora
en fauna van vroeger terug.
Verder zal men er kunnen zien
hoe de griend- en rietwerkers
onder belabberde omstandighe
den leefden. De heer Den Tuin
der kan er dagen over vertellen.
Over het prachtige natuurge
bied de Biesbosch, over de ar
moe waarmee griend- en riet
werkers te kampen hadden en
over de manier waarop ze de
week in de Biesbosch door
brachten om aan het eind met
een vlet vol rijshout en riet naar
huis terug te keren. „De span
ning is uit de Biesbosch, nu eb
en vloed er niet meer zijn", zegt
Den Tuinder. De rietgorzen van
weleer zijn" brandnetelvelden
aan het worden.
Boaestakea
„De Biesbosch was de voor
raadschuur van rijshout", ver
volgt hij. „Vroeger werden hier
ook grienden aangelegd, want
het hout, dat nu vaak wordt
vervangen dooreen ander mate
riaal, had een belangrijke be
stemming. Onder meer werden
er hoepels van gemaakt die om
vaatjes werden bevestigd. Dat
werd gedaan door hoepmakers,
een heel arm volkje. Het griend
was eigenlijk net de winkel van
Sinkel", gaat hij door, „Alles
wat maar steel had kwam uit
de grienden, van bones taken tot
afzetpalen voor weilanden toe".
En met weemoed zegt hij: „Ja,
dan is er ineens die ramp in
1953, waaruit het Deltaplan
werd geboren, waardoor hier
alles verandert. De benodigde
dammen en zinkstukken, die
toen verzwaard naar beneden
werden gebracht waren ge
maakt van rijshout uit De Bies
bosch". Den Tuinder vertelt dat
die hele cultuur het vertrouwen
niet meer had van griend- en
rietexploitanten, die de onder
gang van de Biesbosch kenne
lijk aan voelden komen. Het
ministerie van Rijkswaterstaat
Griendwerker Gerrit van der Stelt in zijn aak.
trachtte dat vertrouwen te her
winnen en droeg de zaak over
aan het ministerie van Sociale
Zaken, afdeling Arbeidsvoor
ziening dat er in 1959 geld in
pompte om de grienden weer
te laten onderhouden- Toen
kreeg ook de Den Tuinder met
de griend- en rietwerkers te
maken. De regeling van het
werk werd hem opgedragen en
hij moest er steeds voor zorgen
dat ongeveer tweehonderd vijf
tig mannen doorlopend werk
hadden in en rond de Biesbosch.
„Dat was een hele organisatie",
zegt hij. „Met motor- en roeibo
ten voeren de mannen naar de
plaats van bestemming. Drie a
vier uur reizen om bij de moei
lijk bereikbare plaatsen te ko
men was heel normaal". De
Zelfs mammoetbotten zijn opgediept.
Bieschboschlïefhebber vertelt
dat het werk door de griend
en netwerkers moest worden
gedaan in de meest beroerde
tijd van het jaar en dat alleen
werd betaald wat geproduceerd
was. „De griendwerkers gingen
voor de hele week van huis en
namen elk een houten kooikist
mee met wat eten. Ook keenzalf
hadden ze bij zich tegen kloven
in handen. Dat werd door de
vrouwen zelf gemaakt. Hadden
2e een kloof, dan smolten ze wat
van die wasachtige zalf in de
wond. Ze konden dan wel dan
sen van de pijn, maar het hielp
gelijk".
„Vroeger werd gezegd, de man
nen gaan met kist en bult de
Biesbosch in", memoreert Den
Tuinder verder. „Die bult was
een canvas zak met bedden
goed. Dat bestond alleen uit
twee vale dekens en een matras.
Ook namen ze een potje met
uitgebakken spek, een waterke
tel en een aardappelenpot mee.
Vóór ze vertrokken gingen de
mannen in het holst van de
nacht bij de bakker langs om
broden voor de hele week te
kopen. Dan ging het óp naar
de havens waar de vaartuigen
klaarlagen". Den Tuinder ver
telt dat in Werkendam de uit
drukking: ,,'t is tobben tot De
Dood en dan zeilen", nog steeds
bekend is. Tot de polder De
Dood moest namelijk worden
geroeid. Daarna maakte men
gebruik van het getij en ging
het met de vloed mee naar de
plaats van bestemming. Den
Tuinder zegt dat de griend- en
rietwerkers 's nachts verbleven
in keten of boten. „Die keten
stonden meestal op een ver
hoogd terrein maar waren een
verzamelplaats voor ratten.
Kwamen de mannen aan, dan
moesten ze die beesten eerst
zoveel mogelijk doodknuppe
len. Dan werd een keetvuur
gemaakt. Om wie het beste plek
je kreeg werd geloot. Het moois
te was als je je kist met de gloed
van het vuur mee kon ner2etten.
Die kist was het enige meubel
stuk, het was je stoel, je tafel
en je broodplank. Ieder schilde
zijn eigen aardappelen en
groente maar de mannen maak
ten meestal samen thee, dan
hadden ze er meer profijt van.
"s Nachts legden ze zich te sla
pen op een bos riet Ze werden
soms wakker met de sneeuw op
hun dekens- Het vuurtje zorgde
er ook voor dat het vrijwel
konstant rokerig was in de klei
ne fceel". Tot februari 1953, toen
de rampzalige storm toesloeg,
leefden de griend- en rietwer-
kers zo in de Biesbosch". Het
waren onbeschrijfelijke toe
standen", aldus Den Tuinder,
die ophaalt dat het nog een
geluk was dat de ramp van
zaterdag- op zondagnacht
plaatsvond. .Daardoor waren
in ieder geval de Biesbosch wer
kers thuis".
Mammoeten
Alle zaken die de griend- en
rietwerkers aan en bij zich had
den heeft de heer Den Tuinder
in zijn werkruimte uitgestald.
Interessant is dat ook een paar
enorme botten van mammoeten
uit de drassige grond zijn opge
diept „M. J. Brusse, de vader
van Jan en Kees Brusse heeft
de wantoestanden waaronder
de mensen moesten werken aan
de kaak gesteld in een boek
waarin hij schreef over een
zekere Bart", vervolgt Den
Tuinder, „In het boek werden
eigenlijk de Kroon- en Staatsdo-
door
Sophie Visser
meinen aangevallen, wat niet
werd gepruimd door de hoge
heren. De schrijver moest op het
matje komen bij Goeman Bor-
gesius en Heemskerk en uit de
doeken doen wie die Bart wel
was. Iedereen die in Werken
dam woonde en bart heette
werd verdacht. Brusse vertelde
dat Bart een pennevrucht was.
In hem werden alle ploeteraars
uit de Biesbosch verwoord". De
heer Den Tuinder vertelt dat
veel mannen last van hun rug
hadden door het sjouwen dat
ze dag in dag uit moesten doen.
Met al die mensen kreeg Den
Tuinder te maken in 1959. „De
laatste stuiptrekkingen van een
eeuwenoude cultuur waren al
aan de gang", zegt hij. „Het is
een erg triest idee. Ik kom uit
de Hoeksewaard, dus uit een
heel andere streek, maar de
Biesbosch laat me niet meer los.
Ik ben me er steeds meer in
gaan verdiepen en dat gaat er
een wereld voor je open. Ik
houd me bezig met ontstaan en
wording van het gebied, met de
flora en fauna die er was en
nu is. Wat we op het oog hebben
te brengen in het-museum is
eigenlijk een zwak afgietsel van
alles. Het griend- en netwer
kers gereed schop dat we hebben
is nagenoeg compleet Er is ook
alles over de visserij en niet te
vergeten de stroperij". En ter
wijl hij vol tederheid naar zijn
verzameling kijkt: irAUe dingen
hebben voor mij een bepaalde
geschiedenis. Zo hangt daar een
foto van Willem Burtjens, een
rasechte stroper. Aan de wand
hangt ook een neptunusaehtige
vork, waarmee palingen op wei
nig vriendelijke wijze van het
leven werden beroofd. „Ach",
zegt Den Tuinder vergoelijkend.
„Het tegenwoordige sportvissen
is toch ook wreed. Zo'n man
werkte hard en had zin in een
aaltje".
Op 1 november 1970, toen de
dam bij het Haringvliet werd
geplaatst kwam er een absoluut
einde aan de eb en vloed. „Vroe
ger was het een avontuur om
de Biesbosch in te gaan", zegt
Den Tuinde. „Het ritme van het
getij - er was soms twee meter
verschil - gaf altijd weer een
spanmhg. Nu is er nog een eb
en vloed verschil van 25 tot 49
centimeter door het water dat
uit de Nieuwe Merwede komt.
Zoals begrijpelijk heeft dit ge
volgen voor flora en fauna.
Vroeger had je hier otters. Die
zijn er nu niet meer. Ook be
paalde vogelsoorten verdwij
nen". Hij vertelt ook dat het riet
dat vroeger circa vijf meter
hoog werd, nu economisch ge
zien vrijwel geen waarde meer
heeft. „Het bereikt nog maar
een hoogte van ongeveer een
meter. Ja", zegt hij mismoedig.
„Vroeger kon je in de rietgorzen
verdwalen. Nu niet meer. De
mens is op weg naar mechanisa
tie en in het noordelijk deel van
de Biesbosch is al veel land"
verkaveld". Wat hem ook ter
harte gaat ïs dat met opdringen
van de moderne tijd het oude
taalgebruik uit de streek verlo
ren gaat. Den Tuinder, die se
cretaris is van de Stichting Bies
boschmuseum, noteert alle uit
drukkingen die hij kan bemach
tigen. Samen met anderen is hij
ook bezig met een boek over
zijn geliefde gebied. In de Bies
bosch waar vroeger ieder hoek
je een eigen naam had, zoals
Japies nest, de preekstoel, de
bloedakker en Gijsies plekkie,
werken nog een paar oude ge
trouwe griendwerkers. Eenyan
hen is Gerrit van der Stelt, die
het werk vanaf zijn elfde doet
In het vooronder van zijn rie
taak - het onweer buiten en
regent pijpestelen - vertelt hij
over het werk dat hij niet los
kan laten. In de nauwe ruimte
staat een klein vuurduveltje
waarnaast een slaoliefles en een
zoutbus. Daarop bakken Gerrit
en zijn broer Jan - die is thuis
met rugklachten - wel eens en
visje of zetten een potje thee.
Het water lekt in een lange
straal door het met plastic afge
dekte luik. Gerrit's verweerde
kop lacht breeduit. Hij houdt
een gebarsten kopje onder de
straal en drinkt het regenwater
op. „Anders mocht het schip
zinken", zegt hij grijzend. Niet
licht zal Gerrit vergeten wat hij
in het verleden in de Biesbosch
meemaakte. „Ik weet nog goed
dat ik toen twaalf en een half
jaar getrouwd was niet eens
naar huis kon omdat er een gat
moest worden gedicht in de
kade van het griend bij Den
Brabander, Mijn vrouw zal ver
geefs te wachten. Ach, als ik
aan. vroeger denk en ik vergeet
de armoe, dan is eigenlijk alles
leuk.
Tweestrijd
Uit de verhalen blijkt dat het
toch niet gemakkelijk is die
armoe over het hoofd te zien.
Den Tuinder licht toe dat er
voor de Biesboschwerkers bijna
altijd een innerlijke tweestrijd
aan de gang was, Enerzijds het
steeds maar partij trekken voor
de Biesbosch, anderzijds het
verwensen ervan. Die tweestrijd
is nu niet meer nodig. Het getij
is voorgoed gekeerd en er blijft
heimwee over. De regen wordt
gaandeweg minder. Een lichte
nevel hangt over het waterrijke
land. Een jonge fazant maakt
geschrokken benen. De Bies
bosch is veranderd, maar nog
steeds mooi.
Eer> servicebeurt
kost nu eenmaal tijd. Als "service-
bewust" Mazda dealerbedrijt doen wij er élles aan
om zo'n beurt niet alleen grondig maar ook zo snel
mogelijk uit te voeren. Die snelheid van onze service
is zeker niet in de laatste plaats te danken aan het
feit, dat eraan die Mazda's m de praktijk - afgezien
van het normale onderhoud - met of nauwelijks
"gesleuteld'' hoeft te worden. En dat scheelt in
onze (kostbare) tijd en in Uw portemonnee...
Mazda
De 323 is een "compact-car" ruim van binnen en
toch compact gebouwd. Mazda 323 EC (1000 cc)
3-deurs f H.295,- Mazda 323 EL (1000 cc) 3-deurs
f 11.995,- Mazda 323 ES-3 (1300 cc) 3-deurs
f 12.895.- Mazda 323 ES-3V (1300 cc) 3-deurs met
5 versnellingen t 13 425.- Mazda 323 ES-3A
(1300 cc) 3-deurs met automaat f 13 895.- Mazda
323 ES-5 (1300 cc) 5-deurs f 13 530,- Mazda 323
ES-5A (1300 cc) 5-deurs met aulomaat f 14 530,-
LPG-mbouw mogelijk pnjzen af importeur,
AUTOBEDRIJF LANDMAN
Noord molenstraat 15-17 Schiedam
Tel. 010-266233 Of 265607
Ook occasions met
MAZDA/ BOVAG -garantiebewijs.
in ons bednjf is plaats voor
en een
Ook jonge werknemers met aanleg voor dit vak
komen in aanmerking.
i Sollicitaties:
Korte Haven 16-20, Schiedam, telefoon 26958B
Gevraagd:
met groot rijbewijs,
voor op de qlaswaaens.
Leeftijd tot circa 35 jaar.
VAN KATWIJK'S GLASHANDEL B.V.
's-dravelandseweg 3963100 AG Schiedam.
Tel.: 010-620777. Inf. bij de heer A. v.d. Heuvel.
Als u over een eigen huis denkt...
Het kopen van een eigen huis is waar
schijnlijk de op één na belangrijkste beslis
sing in uw leven.
Wie na rijp beraad kiest voor een
systeemhuis van GG-bouwmeesters kiest
voor een huis dat zijn waarde door de jaren
heen blijft bewijzen.
Duurzaam van materiaal, zuinig met
energie (dubbele beglazing is standaard),
ideaal van indeling en nu al voorzien van het
komfort van de toekomst
Stuur ons bijgaande bon op of waag er
een telefoontje aan, dan zenden wij u vrij
blijvend alle gewenste informatie.
I I Zend rmj geheet vrijblijvend infoimatie over
de systeemhuizen van CG-bouwmeesters
Graag ontvang ik mondeling informatie Over
GG-bouwmeesters systeemhuizen
h aam
Adres
Bon kan in ongelrangeerde enveloppe gezonden worden
aan antwoord no 67. 2800 WB Gouda
BOUWMEESTERS BV 1.0.
sysleemhuuen voor mensen mei verwende woonwensen
Postbus 107. 2800 AC Gouda - Telefoon 0(820 1 8574
Ned. en/of mod. talen
gr. rijbewijs
20 jaar en ouder
metaant.hartbewaking
meluntksskctiirwgie
Alle diensten.
^^Maondog beginnen vr>jdog geld Ubcnt altijd welkorr^^j|
uitTëndcxganisatie
Hoogstraat 109Avtél.010-260844
3111 HD SCHIEDAM
Met spoed gevraagd:
ALL-ROUND EN LEERLING
Ken" ?t-,!Xi„,E,raal 47- Maassluis, tel. 01899-11164
D.g g. 267328.
wegens toenemende drukte, voor
spoedige indiensttreding
Enige ervaring vereist!
Prettige werksfeer.
Hoog loon.
Voor sollicitaties:
Diversen
pers, gevr.
ASELECT Bureau voor kwalitatief en
Kwantitatief Marktonderzoek 8 V.
Vondetstraat S3, Amsterdam. Tel. 020-
831112 vraagt met spoed ENQUÊ
TEURS en enquèirices. Dames en
heren in de leeftijd van 23 tot 50 Jaar,
die in hun vrije tijd op free-lanoe basl»
vraaggesprekkan van alle mogelijke
aard kunnen hoeden. Ervaring U go-
woest, maar niet noodzakelijk, u wordt
Verzocht een briefkaart met naam en
adres ta sturen aan bovengenoemd
adres. Per omgaande ontvangt u infon
Wij hebben mogelijkheden voor:
Alle diensten
1 2 avonden per wBek
nachtdiensten
4 Evro Medïca
Rotterdamsedïjk242 B, Schiedam. Tel. 260801.
Gevraagd in groeiende, moderne
drukkerij in het Westland
voor een gevarieerd drukwerkpakket op
G.T.O., Kor en Sor.
Schriftelijke of mondelinge sollicitaties
aan
Sand-Ambachtstraat 143
's-Gravenzande,
tel. 01743-6141
<s
Personeel
aangeboden
Biedt zich aan mWesttend 1e 8L0EM-
BINDER/CHAUFFEUR, Br. onder
13029 bur. v.d blad.
Zomerhuisjes/
recreatie
Tk. S pers. stenen vakantie BUNGA
LOW te Ooitgenapiaat, We»polder 30,
geheel aemeubl en weekend open
hu.S. Tof. 01658-1912-
Onderhoud en
reparatie
Voor WITTEN. SCHILDEREN en
HANGEN het voordeligst an betrouw
baarste ad ros P. A v d. Kreit, Ultostr
3234. Schiedam. Tei. 264.432. tofe-
foonbeantwoorder aanwezig v/h G
J.J Ponja.
Voor het LEVEREN. SCHOONMAKEN
EN REPAREREN van uw bosöts naar
Smederij Daub, Cattenburgslr 80.
VlaarömBtm Tel.34 30 96.
Kleding en
kapsel
VOOR ONZICHTBAAR STOPPEN
het aangewezen adres Heinsbroak.
Frans Halsplem 2, Schiedam Tol
267090 Tev
is ehom. reinigen.
MANTELS, rokken, japonnen etc. kor.
Ier maken, ntsen in pantalons, tevens
zakken inzetten Ook chemisch reini
gen Heinsbroek. Frans Halsptein 2.
Schiedam. Tel 267090.
PANTALONS taille wijder o( nauwer,
kon er of langer maken, Nieuwe jak
ken inzetten Tevens chemisch reini
gen. Heinsbroek. Frans HalsplBih 2.
Schiedam Tei. 267090.
Meubelen,
huisraad enz.
Voor het OVERTREKKEN van uw
MEUBELEN, het Juiste ad/as Wopnuv
3. Viaardmgsn. 010-344654.
T.V., radio,
recorders enz.
HET VERTROUWDE ADRES voor re
paratie iran uw t.v., radio, was-auto-
maat e d, plecir. apparaten is Roöo
Vlaardingen. Van Hogenöorplaan 47,
Tel. 705526
Diversen
Kant. mach./
inventarissen
Wij zouden het er wel in willen
pempen voor SCHRUF-TEL-en RE
KENMACHINES. eerste kijken bij
A VEX A. meer dan 500 machines in
voörraid. Prijzen va. J 95,-. Ook
zalerdags geopend AVENA impor
teurs van kantoormochines. Schieweg
50, telefoon 01O66S437, Ratlaröam.
Wij zogden het er wal tn willen
pompen Voor SCHRUF-, TEL- en
REKENMACHINES. KASSA'S «n TE-
LEFOONBEAN7WOORDERS eerst Wf-
ken txj AVE HA Meer dan I000 machi
nes m voorraad. Prijzen va. 95—
AVEHA Kamoormachme Import BW,
verkoop en technische dienst, Schi#-
weg 45. R'dam. tal, 66.84 37, ook
zaterdags geopend
Dirk de Derdelaan 18
Vlaardingen, tel. 35.00.55
zoekt voor haar schadeafdeling
en
Sollicitaties kunt u richten aan bovenstaand adres
Onroerend goed aangeboden
l-kamorflat. zeer gunstig gelegen, voorzien van open keuken,
douche, eigen c.v -gasinstallatie en berging. Koopsom: 75.000,-
v.o.n. Nadere inlichtingen:
Wesi blaak 27. Rotterdam. Tel, 010-137230.
Riante 4-kamerftat. Totale oppervlakte ruim 100 m2, bouwjaar F
1963. Zeer gunstige ligging met vrij uitzicht. Grote woonkamer,
plm. 28 m2 met balkon, 3 royaie slaapkamers, douche met ruimte
voor een ligbad, eigen c.v.-gasmstaltatie. berging etc. Koopsom:
127.500.— v.o.n. Nadere inlichtingen:
Riante 4-kamerflat
Totale oppervlakte ruim 100 m2. Bouwjaar 1968. Zeer gunstig®
ligging met vrij uitzreht.
Grote woonkamer plm. 28 m2 met balkon. 3 royale slaapkamers
mBt ruimte voor een ligbad.
Eigen c.v.-gasmstallatie, barging etc.
Koopsom:/ 127.500,-v.on.
Nadere inlichtingen:
B.V. Gemako Makelaars o.g.
Westblaak27. Rotterdam, tef. 010-137.230
