In 't Friese
Gron
gelooft
ml emai l d in
Sinterklaas
m
V
hebben
februari
eigen
St.-Piter
December
In het Friese Grou, een rustiek
dorp mei zo'n 4500 inwoners aan
de rand van het onvolprezen Pik
meer, vertellen de meeste moeders
aan hun kinderen hoe het gekomen
is, dat Sint-Nicolaas hen op 5
december geen bezoek brengt en
geschenken achterlaat. Heel lang
geleden niemand zou weten hoe
lang eigenlijk al kwam de Sint
in het naburige dorp Imsum tot
de ontdekking, dat al zijn cadeau
tjes op waren. En hij moest nog
naar Grou
Omdat alle winkels midden in de
nacht dicht waren, kon hij nergens
nieuwe geschenken kopen. Ver-
drietig stapte hij op de boot en
keerde terug naar Spanje. Daar
wachtte zijn broer Sint Piter hem
op en vroeg hoe het gegaan was.
Met spijt in zijn stem vertelde hij
toen, dat hij overal in Nederland
was geweest, maar dat hij de
kindertjes van Grou had moeten
overslaan omdat alle presentjes op
waren. Sint-Piter vond dat daar
aan iets gedaan moest worden en
besloot toen zelf naar Grou te
gaan, waar hij in de nacht van
21 op 22 februari arriveerde om
er alle kinderen alsnog een ge
schenk te geven. Dat is tot op de
huidige dag zo gebleven.
Er is nog een verhaal met een
geheel ander karakter. In vroegere
tijden nam SintNicolaas zijn broer
Sint-Piter mee op reis om hem bij
het uitdelen van cadeautjes te hel
pen. Na in Irnsum te zijn geweest,
op de weg naar Grou kregen zij
ruzie. Sint-Nicolaas wilde eerst
naar Leeuwarden, maar broerlief
gaf de voorkeur aan Grou. De
ruzie ging zo ver, dat Sint-Nicolaas
met alle geschenken en versnape
ringen naar Leeuwarden ging en
Sint Piter met lege handen achter
liet teleurgesteld ging deze naar
Spanje terug om daar zelf cadeaus
op te halen, omdat hij de kinderen
in Grou niet in de steek wilde laten.
De vervoersmogelijkheden waren
toen beperkt en daardoor kwam
Sint-Piter pas op de avond van 21
februari in Grou aan. Maar de
mensen daar vonden het prachtig
en zo zou het gekomen zijn dat
men er niet het Sinterklaasfeest
viert, maa r het Sint-Piterfeest.
Oorsprong
Geschiedkundig ligt de zaak heel
anders. Grou de Nederlandse
'meer conservatieve spelling is
Grouw is eigenlijk de naam van
het water en het dorp is daar ook
naar genoemd, De oud-Friese
vorm van de naam, Grova, komt
duidelijk overeen met het Holland
se Groeve. Dat is dan ook denaam
van een dorp in Drenthe. Mis
schien is de naam te danken aan
het feit dat een deel van het
vaarwater de Grou eens is gegra
ven of rechtgetrokken, waarbij
vooral de schippers en vissers
belang hadden. Onder anderen
van hen is de heilige Petnis (sane-
tus Petrus en in het Fries Sint-Pi
ter) de schutspatroon. Misschien
b daarom de prachtige Romaanse
kerk met zijn zadeldaktoren aan
hem gewijd. Immers, toen Petrus
nog onder de naam Simon in
Kapernaum woonde was hij visser.
Men neemt aan dat deze apostel
in Rome is geweest en daar ook
is gestorven. In de vierde eeuw
verving de kerk een niet-christelij-
ke feestdag door een gedenkdag
voor Petrus in te stellen {22 februa
ri). Om de dag inhoud te geven
fixeerde men op die datum de
stichting van een kerk in Antiochie
(het Syrische Antakya van van
daag) door Petrus. Dergelijke ge
denkdagen worden dikwijls op de
dag tevoren gevierd. Sint-Piterdei
(dag) in Grou is dus op 22 februari
en Sint-Fiterjoun. (avond) op 21
februari.
Lentefeest
De gedenkdag is derhalve niet de
verjaardag van Petrus. De viering
geschiedde in veel streken en viel
in Friesland samen met de dag
waarop bijvoorbeeld de huur van
de landerijen inging. Te Grou en
in sommige kustplaatsen van
Noord-Friesland was het tevens de
laatste dag waarop de varensgas
ten nog aan de wal waren. Het
is niet uitgesloten dat de gedenk
dag in en rond Grou de aflosser
is geweest van een voorchristelijk
lentefeest. Men dient hierbij te
bedenken dat voor de invoering
van de nieuwe tijdrekening in 1701
de natuur met Sint-Piter elf dagen
verder was gevorderd dan nu het
geval is. Aan die vernieuwing van
de natuur herinnert ook een reeds
in de zeventiende eeuw genoteerd
rijmpje, waarvan de korte variant
in Grou luidt:
Sint PI ter dei,
dan grien et de wei,
dan bakt men strou,
dan keallet de kou,
dan ieit dehin,
dan hat de hüsman
itneisynsin
(Op de dag van Sint-Pieter wordt
de weide groen, dan bakt men
struif een par.nekoekochtig ge
bak dan kalft de koe, begint
de hen met het leggen van eieren
en dan heeft de boer het naar zijn
zin. Huisman draagt hier ook de
betekenis van eenvoudig in zich.)
De melodie van dit liedje, hetenig^
dat Grou van de Sint-Piterviering-
oude-stijl over heeft, is pas enkele
jaren geleden opgetekend uit de
mond van een oude schipper.
Over de vroegere viering berichten
ÏViese geschiedschrijvers dat een
vermomde zeeman met een ram
melende ketting aan zijn been de
kinderen kwam verrassen met pre
sentjes. Het ligt voor de hand te
veronderstellen dat er toen ten
lij de meerdere soortgelijke wel
doeners, in vele gevallen relaties
van de te bezoeken families, door
Grou hebben gezworven. Alles
herinnert sterk aan bepaalde vor
men van de Sinterklaasviering in
de negentiende eeuw, maar van
een bisschop te paard of van een
Burgemeester K.
J. Vrijling be
groet Sint-Piter
na diens komst
per schip over
het Pikmeer.
De in het wit ge
stoken Sint-Piter
maakt zijn op
wachting in
Grouvergezeld
van een donker
getinte helperen
(rechts) iemand
die het paard
rustig houdt.
zwarte Piet is geen sprake. De
oorsprong van deze ontwikkeling
ligt verborgen in de schemer van
de tijd en alle veria ringen achteraf
'en verhaaltjes als zouden de heili
ge broers zijn geweest het leef
tijdsverschil was zeker driehon
derd jaar worden in Grou met
serieus genomen.
De Sint-Piterviering heeft het unie
ke karakter van een kinderfeest
gekregen en heeft er zeker toe
bijgedragen dat het ter plaatse in
ere is gehouden, terwijl dit feest
elders aan belangrijkheid heeft
ingeboet of zelfs uit de herinnering
is verdwenen. Het feest te Grou
is een overblijfsel van een vroeger
veel algemener gevierde gedenk
dag.
Bisschop te paard
Met de komst van een nieuw hoofd
van de bewaarschool verscheen
een daglichtcreatie van Sint-Piter,
die uitgedost als bisschop de ronde
deed. Zij vond dat het maar eens
uit moest zijn met het bang maken
van de kinderen met een geheim
zinnige figuur, dje 's nachts met
een rammelende ketting door het
dorp liep en stouterds kon meene
men. In 1903 verscheen de bis
schop voor het eerst overdag en
vijf jaar later (1908) werd hem
gemakshalve een paard ter be
schikking gesteld. Wellicht spoedig
daarna zal ook de Moorse knecht
ten tonele zijn gevoerd. Tot aan
deze lijd blijkt Sint-Piter aan één
knecht voldoende te hebben. Voor
het overige was de gelijkstelling
met Sinterklaas een feit geworden,
al is het habijt dat Sint-Piter
draagt iets eenvoudiger van snit.
Hij ontbeert de wijde rode mantel.
Zijn overkleed is wit met aan de
zomen van de mouwen en de rok
rode biezerfc De staf is voorzien
van witte en rode wendingen, maar
de mijter is gelijk aan die van
Sinterklaas.
Sommige nieuwkomers in Grou
hebben wel eens geprobeerd met
I de gelijkstelling nog een stapje
5 verder te gaan en het feest net
als overal in Nederland op 5 de
cember te vieren. Het was zo lastig
met vragen va:i de kinderen die
met Sinterklaas wel iets kregen en
op de dag van Smt-Piter niets,
terwijl in februari het beeld omge
keerd was. Het heeft weinig gehol
pen. Elk jaar als burgemeester K.
J. Vnjlmg de nieuwe ingezetenen
verwelkomt, doet hij een beroep
op hen mee te werken aan het
Smt-Piterfeest en dat lukt in de
praktijk uitstekend.
Kinderfeest
De Grouster kinderen vinden het
een normale zaak op de televisie
de intocht van Sinterklaas te zien,
maar ze liggen er niet wakker van
dat hij niet in hun woonplaats
komt. Zij hebben immers hun ei
gen Sint-Piter, die speciaal voor
hen in februari naar Grou reist.
Het heeft bovendien het grote
voordeel boven zoveel Sinterklaas
vieringen, dat de commercie zich
er met meester van heeft gemaakt.
Het is een kinderfeest in optima
forma gebleven, zodat misstanden
zoals het gelijktijdig opvoeren van
meerdere Smt-Piters is uitgeslo
ten. Er zijn weinig Smterklaasvie-
rende plaatsen van de omvang van
Grou, die hun feest zo groot
scheeps vieren als de Gr ousters
hun Sint-Piterfeest.
Op de zaterdag voorafgaande aan
zijn „verjaardag" wordt de Grouse
Sint op luisterrijke wijze inge
haald. Na een tocht over het Pik
meer meert zijn schip in de haven
af, waarbij vrijwel alle inwoners
van het dorp aanwezig zijn. Brass
band Apollo zorgt voor de muziek
en de kinderen zingen uitsluitend
Friese Sint-Piterliedjes, die in de
loop der jaren zijn verschenen.
Burgemeester Vrijling is aanwezig
voor de begroeting en vervolgens
gaat het in optocht naar het dorps
plein waar de Sint en de burge
meester plaatsnemen op een po
dium om er hun toespraken te
houden. Daarna krijgen Sint-Piter
en zijn knecht het bijzonder druk,
want zij brengen de kinderen per
soonlijk naar de kleuterscholen
voor het uitdelen van geschenken.
De bakjes en korfjes zijn voor dit
doel ai eerder neergezet en als deze
gevuld 2ijn zorgen de kinderen
voor een paar voordrachtjes en
ook wordt er vee! gezongen. Zijn
de scholen bezocht, dan houdt
Sint-Piter in een zaal zitting voor
die kinderen die nog niet naar
school gaan. Ook zij krijgen een
attentie.
Op de 21ste februari wordt Sint-Pi
ter door de dorpsjeugd weer uitge
wuifd. In optocht trekken de kin
deren vanaf hotel Oostergo met
hem mee naar het gemeentehuis,
waar hij omstreeks vijf uur met
de burgemeester op het bordes
verschijnt voor een afscheids
woord. Het opvallende daarbij is,
dat Sint-Piter zich uitstekend in
het Fries weet uit te drukken. De
kinderen zingen nog wat en na een
laatste muzikale hulde van Apollo
rijdt de kindervriend per auto het
dorp uit. Het is tevens het sein
voor de kinderen dat zij mogen
opzetten. Er komt een mandje of
een schoen bij de schoorsteen te
staan en daarin zit dan de volgende
ochtend het lekkers en het cadeau
waarom al lang van tevoren ge
vraagd is.
Sjoelen
De laatste jaren is er een nieuwe
element aan de viering toegevoegd,
dat eveneens uit de oude doos
stamt. Vroeger was hot de gewoon
te dat venters, veelal vrouwen die
er iets bij wilden verdienen, ero
puit trokken om pepernoten, taai
en speculaaspoppen en aanver
wante lekkernijen aan de man te
brengen. Lang niet altijd was de
voorraad uitverkocht en ook de
bakkers hadden wei het een en
ander overgehouden. Door middel
van een loterij en sjoelen trachtte
men het restant aan lekkers nog
te slijten. Vooral voor de minder
bedeelden was het een buitenkans
je om voor niet tc veel geld het
eigen kroost blij te maken.
Het onderdeel sjoelen Is in ere
hersteld, zij het dat dit spel een
andere intentie heeft meegekre
gen, want dc te verdienen prijzen
bestaan uitsluitend uit de onvol
prezen oranjekoeken. Het is tevens
een buitenkansje voor de oud-
Groustcrs om vroegere vrienden
en bekenden te ontmoeten, want
deze dag in februari is sinds men
senheugenis uitgegroeid tot een
familiedag. Het is dan drukker in
de straten dan op een topdag in
hetzeüseizoen.
Ze komen misschien ook voor het
sprookje dat elk jaar in de zaal
van hotel Oostergo wordt opge
voerd en waar de bevolking steeds
weer met evenveel belangstelling
naar uitziet als naar de komst van
Sint-Piter zelf. Het is de gewoonte,
dat alle onderwijzend personeel in
het dorp ieder jaar een nieuw
sprookje schrijven en dat zelf ge-
costumeerd ook ten tonele voeren,
Het is een avondvullend program
ma, waarvan eerst de kinderen
kunnen genieten en daarna zijn er
nog drie avonden nodig om de
volwassenen aan bod tc laten ko
men. Een enorm karwei, maar men
heeft het er graag voor over.
Het is daarom geen wonder, dat
de Grousters voor niets ter wereld
hun Sint-Piterfeest voor die ande
re goedheiiigman willen ruilen.
Een grootscheeps feestHet
woord herinnert in de letterlijke
betekenis aan de sfeer van het
zeevarende Grou, dat zoveel van
zijn mannen en jongens buiten
gaats zag vertrekken op de dag
na Sint-Piter.
door
Willem
Brouwer
