Zonne woningen nog te deur
„Huizen waarin
alles ingepast
kan worden"
.Experiment
lZoetermeer
succesvol
maar
voorlopig
geen
herhaling
t.
Stichting Milieuwoningen
bouwt in Seghwaert
VRIJDAG 18 MEI 1979
sc/vd/ww:
Zoe term eer Er dreigt opnieuw een energiecrisis als je
de alarmerende berichten van de laatste weken mag gelo
ven. Zelfs een autoloze zondag wordt wellicht weer inge
steld zoals dat in 1973 bij de eerste echte energiecrisis ge
beurde. Sinds die tijd is er een kentering gekomen in het
ongebreidelde gebruik van brandstoffen als olie en gas.
Nederland heeft van het laatste genoeg, maar is er sinds
dien uitermate zuinig mee. Overal in het land is na de
energiecrisis het onderzoek naar alternatieve energie daar
om massaal op gang gekomen.
De aandacht ging vooral uit naar de toepassing van 2onne-
energie voor verwarming van woningen of verwarming van
tapwater in huishoudelijk gebruik. Ook isolatie van wonin
gen en grotere gebouwen kreeg opeens aandacht (en over
heidsgeld).
In Zoctermeer heeft dat geresulteerd in een groot isolatie
project van de drie woningbouwverenigingen. Met uitzonde
ring van het kleine aantal oudere woningwetwoningen zijn
alle woningwetwoningen in Zoetermeer geïsoleerd.
Bij vier woningen in Buytenwegh de leyens is men aan
zienlijk verder gegaan. Die vier woningen worden ver
warmd door zonnestralen. De zon schijnt op speciale glas
panelen (zonnecollectoren) waardoor heen koud water of
koude lucht gevoerd wordt. Door een speciale techniek
wordt dit koude water of lucht snel verwarmd en via al
lerlei leidingen en een groot watervat wordt meer water
of lucht verwarmd en dat door de hele woning gevoerd
wordt. Ook het tapwater wordt op die manier door de zon
verwarmd.
In juni wordt bovendien de eerste paal geslagen voor een
serie van twaalf milieuwoningen in Seghwaert Ook daarin
wordt de zon gebruikt terwijl er nog diverse andere „alter
natieve energiebesparende snufjes" zoals hergebruik van
badwater, zijn toegepast Op deze pagina de stand van za
ken van deze Zoetermeerse projecten.
Echt nieuw zijn overigens de principes van deze alternatie
ve zaken niet Vroeger al legden mensen overdag stenen in
de zon om ze 's avonds lekker warm in huis te halen. Wind
molens werden overal (en heus niet alleen in Nederland) ge
bruikt voor aandrijving van allerlei zaken. Mest en afval
werd vroeger gebruikt als brandstof. Nu zijn er onderzoe
ken naar een goede toepassing van aanwezige gassen in
mest en afval.
Buiten Nederland wordt al veel langer op grote schaal ge
bruik gemaakt van de zon voor verwarming van water. Is
raël is een voorbeeld van een land dat overal zonnecollecto
ren op de woningen heeft staan.
De vier zonnewoningen aan
de zuidkant. Het dakvlak
«wordt benut om de zonnes
tralen op te vangen. Dit zijrr
vaste ingebouwde collecto-
ren.
Zoetermeer De vier
experimentele zonnewo-
ningen aan de Antoon
Collenhove in Buyten
wegh de Leyens, her
kenbaar aan de opval
lende glazen daken met
zonnepanelen aan de
zuidzijde, zijn nu an
derhalf jaar bewoond,
eind dit jaar wordt de
onderzoeksfase afgeslo
ten. Het project wordt
nu al succesvol ge
noemd, maar tegelijker
tijd staat ook vast dat
deze woningen voorlo
pig niet elders worden
gebouwd.
Hoewel in deze woningen aar
dig wat aan gas wordt be
spaard (omdat ze verwarmd
worden met water of lucht
dat niet zoals gebruikelijk op
gestookt wordt met gas maar
verwarmd wordt door zonnes
tralen) was de benodigde in
stallatie zo duur dat de be
sparing van aardgas bij lange
na niet opweegt tegen de kos
ten.
Eén van de bewoners, Dick
Brethauer, is TNO-onder-
zoeks mede werker en belast
met de dagelijkse leiding van
enkele onderzoekprojecten
van zonne-energie. Hij heeft
als zodanig ook de dagelijkse
leiding van het Zoetermeerse
zonne-energie project. "Deze
woningen massaal bouwen
met zo'n zonneverwarmingssy-
5teem is economisch niet ver
antwoord", zegt hij laconiek.
"Zeker de eerste vijftien jaar
niet Wat dit project gekost
heeft is eigenlijk niet te zeg
gen, want het was een show
project".
Hij heeft zelf voor zijn riante
VTjfkamerwoning 125.000 gul
den moeten betalen. De rest
is betaald door TNO, het rijk
en de andere deelnemers in
het project het Rotterdamse
Bouwcentrum en het aanne
mingsbedrijf Bredero.
Brethauer rekent voor dat
*rifs al zouden de zonne-in
stallaties massaal geprodu
ceerd worden, de kosten dan
voorlopig nog te hoog zijn.
"Bij massale produktie kos
ten ze zoveel dat je per jaar
duizend gulden af moet
schrijven en dus minstens
duizend gulden aan gas moet
besparen wil je gelijk spelen.
Nou in een normale woning
verbruik .je precies duizend
gulden aan gas per jaar".
Volgens berekeningen van
Brethauer zou je dus hele
maal geen gas meer mogen
gebruiken wil je de kosten er-
OverLcGO. -j
icruorvmte
Een doorsnede van één van
de zonnewoningen. Duidelijk
is te zien hoeveel ruimte de
technische installatie in be
slag neemt. Vooral de op
slag van warm water in een
groot vat (tweede en derde
verdieping) vraagt veel ruim
te. en dat gaat ten koste
van het woongenot.
uit halen. Hij moet echter als
de zon niet schijnt, en dat ge
beurt nogal eens in Neder
land, gas bijstoken om niet in
de kou te zitten.
Verwachtingen
Dat het zonnewoningproject
in Zoetermeer toch succesvol
wordt genoemd vindt zijn
oorzaak in het feit, dat de
vier verschillende technische
systemen die zijn toegepast,
aan alle van te voren gestel
de verwachtingen voldoen.
Ten opzichte van normaal ge
bouwde woningen zonder
noemenswaardige isolatie
wordt in de zonnewoningen
flink aan aardgas bespaard:
ruim de helft.
Berekeningen hebben nu al
uitgewezen dat zelfs meer is
bespaard dan waar aanvanke
lijk op was gehoopt. Ten op
zichte van goed geïsoleerde
woningen is de besparing ech
ter heel wat minder. Want
een woning uitgerust met
dubbel glas en opgevulde
spouwwiuren vraagt nog
slechts driekwart van de hoe
veelheid aardgas die voor een
normale woning nodig zou
zijn. Zonnepanelen die de
zonnestralen gebruiken om
water te verwarmen leveren
dus een energiebesparing op
van een kwart. De kosten van
isolatie zijn echter geringer
en over een veel langere peri
ode te spreiden dan de kosten
van een zonne-installatie.
Brethauer relativeert zelf ook
het nuttig effect van de zon
ne-energie. Isolatie en een
speciale bouw van een wo
ning kan volgens hem al veel
voordeel opleveren. De zonne
woningen zijn ook speciaal
door
José Smits
gebouwd. Dat is heel duide
lijk te zien aan de ramen.
Aan de voorkant van de wo
ningen zijn de ramen klein
gehouden en aan de achter
kant, op het zuiden, zijn de
ramen veel groter. "Dat is
toch een heel makkelijke ma
nier van zonne-energie". zegt
Brethauer, "gewoon zoveel
mogelijk zon de kamer bin
nenlaten via de ramen".
Zonneboiler
De TONO-ondenoeksmau ziet
op korte termijn geen massa
le zonnewoningbouw. "Maar
zonneboilersy sternen komen
wel veel meer op. Dat kost
1500 gulden aan investering,
dus zou je per jaar 150 gul
den gas moeten besparen.
Dat Is leuk, zeker voor
hobbyisten", verzekert hij.
Een zonneboilersysteem ver
eist slechts een paar simpele
zonnecollectoren waarin wa
ter verwarmd wordt voor
tapwaterdoeleinden. Dat is
volkomen gescheiden van het
meer energie eisende verwar
mingsysteem van een hele
woning.
Het grote probleem van zon
ne-energie is volgens Brethau
er de opslag. Op warme da
gen is er veel zon. Vooral
,'s zomers is er eigenlijk meer
zon dan nodig is om het wa
ter op te warmen. Dat teveel
wordt wel opgeslagen maar is
slechts voldoende voor een
paar dagen. In de zomer
hoeft de woning vanzelfspre
kend ook niet altijd opge
warmd te worden. In de win
ter schijnt de zon veel min
der, maar moet de verwar
ming juist op volle toeren
draaien. "Waar iedereen nu
naar zoekt", aldus Brethauer,
"is een goede manier om de
warmte van de zon langer op
te slaan".
Europees
TNO denkt er voorlopig niet
aan meer zonnewoningen te
bouwen. "Met behulp van de
computer die bij de installa
tie staat hebben we aan het
einde van dit jaar zo'n twee
miljoen meetgegevens. Daar
kunnen we voorlopig nog wel
even aan rekenen", zegt Bre
thauer. "Wat er we! binnen
kort gaat gebeuren is een Eu
ropees project In elk land
van de EG worden proefop
stellingen neergzet. Overal
gelijksoortige installaties
waardoor we de verschillen
per land makkelijk kunnen
zien".
Die installaties zijn wel be
doeld om na te gaan hoe al
les verder toegepast kan wor
den in de woningbouw, maar
er zal geen mens direct van
profiteren. "Nee, ze komen
niet in woningen. Het gaat
ons alleen om de installatie.
Zo sluiten we ook bewoner
sinvloeden uit Want het is
duidelijk dat de manier van
wonen ook bepalend is. De
dén heeft graag de ramen
wijd open, de ander houdt ze
dicht. Dat beïnvloedt wel de
energiebesparing", aldus Bre-
tbauer.
"Wij zijn bij TNO trouwens
alleen maar geïnteresseerd in
de techniek. Hier in Zoeter
meer worden de bewoners
niet naar de ervaringen ge
vraagd. We merken trouwens
als bewoners niks van de in
stallatie omdat alles ■automa
tisch geregeld wordt Ik hoef
nooit aan de installatie te ko
men hierboven. Wij hebben
bij TNO De taak om eerst
zonne-energie technisch moge
lijk te maken. Dan zoeken an
deren weer andere problemen
uit".
Problemen zullen er volgens
Brethauer wel zijn als derge
lijke zonnewoningen als in
Buytenwegh op grote schaal
gebouwd worden. "De daken
met zonnepanelen bijvoor
beeld moeten op het zuiden
De zonnewoningen aan de.
noordzijde. De ramen hier
zijn zo klein mogelijk gehou
den.
gericht zijn. Je kan dus de
woningen niet zo maar in
elke richting neerzetten zoals
stedebouwkundigen nu kun
nen doen. en filosofeert Dick
Brethauer verder; "Hoe regel
je dat straks tnet zonnescher
men bijvoorbeeld. Die scher
men voor de ramen houden
wel de zon tegen, die leef-
baarheidsproblemcn die ko
men later pas".
O Een doorsnede
van een milieuwo
ning zoals die in
Seghwaert ge
bouwd gaan wor
den. De zonne-
energie wordt ver- \Jm
kegen via losse
collectoren op het I
dak. Het warme
water wordt opge
slagen in de kel
der. Rechtsboven
is een windmolen
getekend die er
echter nog niet
komt. De techni
sche ontwikkeling
van windmolens
is nog niet zover
dat ze goedkoop
toegepast kan
worden in de wo
ningbouw in Ne
derland.
Zoetermeer Deels uit ideëel oogpunt en deels uit
commercieel oogpunt heeft de Lei denaar T, J, Reuzen
na de energiecrisis van 1973 een stichting opgericht
die milieu woningen bouwt. Diverse projecten zijn er
onder zijn leiding opgezet. Hij woont zelf al een jaar
in een milieu woning in Leiden. Deze week werd de
eerste paal geslagen voor een project in Delft, terwijl
eind mei, begin juni de bouw kan beginnen van
twaalf milieuwoningen in Zoetermeer.
Deze twaalf woningen (in Seghwaert, deelplan Sc) wor
den uitgerust met losse zonnecollectoren op de daken.
In deze zonnecollectoren wordt water verwarmd dat de
bewoners gebruiken als tapwater in de keuken en bad
kamer. Alleen op zonloze dagen wordt gas gebruikt. In
de woningen wordt vloerverwarming aangelegd die in
tegenstelling tot de zonnewoningen in Buytenwegh met
gas wordt gestookt Renzen legt uit dat de vloerverwar
ming wel minder gas verbruikt dan gewone radiatoren.
„De lemparatuur van onze vloerverwarming kan veel
lager zijn door het grote oppervlakte dan radiatoren".
De vloerverwarming kan aangesloten worden op extra
zonnecollectoren als de bewoners dat willen. „Maar de
prijs gaat dan wel drastisch omhoog", zegt de heer
Renzen, "We wachten er eigenlijk op dat dergelijke sys
temen veel goedkoper worden. Vloerverwarming met
zonne-energie is nog lang niet rendabel. Maar wij zor
gen er in ieder geval voor dat het later makkelijk bij
deze woningen kan komen. Dat is ons hele uitgangs
punt. Zorg in ieder geval dat je een woning bouwt
waar nieuwe energiebesparende systemen ingebouwd
kunnen worden", adviseert Renzen.
Een voorbeeld daarvan is dat er bij de bouw van de
woningen rekening wordt gehouden met de eventuele
plaatsing van windmolens op het dak die een deel van
de nodige elektriciteit kan leveren. Andere energiebes
parende snufjes in de woningen zijn hergebruik van
badwater. Dit water, vaak nog erg schoon, wordt door
de toiletten gespoeld in plaats van schoon leidingwa
ter. Ook wordt warmte onttrokken aan de afgezogen
lucht in de keuken.
De milieu woningen zijn extra goed geïsoleerd en de
buitenoppervlakte van de woning is in verhouding met
de inhoud zo klein mogelijk gehouden. De binnenwarm-
te gaat dan minder snel uit de woning,
Het project van Reuzen is in Zoetermeer overigens niet
zo ideaal begonnen. „Het is eigenlijk nogal raar ge
gaan", vertelt hij. „Ik vroeg grond aan voor milieuwo
ningen en toen bleek er eigenlijk weinig meer beschik
baar. Ik ben toen met twaalf woningen ingepast in een
project van 49 woningen. Aannemer en architect ston
den al vast. In overleg met de architect hebben we
toen besloten ook de andere woningen hoogwaardig te
isoleren en ruimte vrij te houden voor allerlei zaken
zoals de zonnecollectoren en onderin een ruimte voor
warmwatersopslag". Als de bewoners van de 32 andere
huizen bereid zijn geld op tafel te leggen kunnen ook
zij profiteren van zonne-energie.
De milieuwoningcn worden alle twaalf verkocht in de
premiesfeer. Huren van de stichting is nooit mogelijk
want een ander uitgangspunt van de heer Renzen is
het bevorderen van eigen wouingbezit. In Leiden heeft
dat in het verleden tot moeilijkheden geleid. Bewoners
beschuldigen hem ervan dat hij onder de dekmantel
van milieubescherming slechts uit was op wiust ma
ken met zijn woningen. Aan wijzigingen daarvoor zou
den zijn de toepassing van slechte lekkende collecto
ren, een huis dat vlak na de bouw met grote winst
werd verkocht omdat er geen antispeculatiebedlng in
het contract was opgenomen en de gebrekkige begelei
ding van Renzens stichting. Een stichting die boven
dien niet democratisch functioneede.
Renzen geeft nu de uitdrukkelijke verzekering dat hij
geleerd heeft van de ervaringen in Leiden, „We passen
nu betere zonnecollectoren toe. We hebben intussen ook
overlegd met de Vereniging Eigen Huis over de ver
koopcontracten en de gemeente Zoetermeer heeft zelf
strenge regels waaraan wij ons moeten houden", aldus
de heer Renzen.
De Zoete rmeerse milleuwoningen zullen verkocht wor
den voor ongeveer 185.000 gulden per stuk. In die
prijs zit 35.000 gulden inbegrepen voor de aparte mi
lieu voorzieningen.
slopen
"k iket
worattr
KHder
wormw. opslag
