tijd tot tijd
links is it
de bocht vliegen
Van scheikun
tot theoloog
99
99
nominee m0ef;
Verhoef:
s«: r 1
m
VRIJDAG 21 SEPTEMBER 1979
SC/VD/WVV
In Schoonrewoerd bij Leerdam werd
Wim Verhoef in 1928 geboren.
Groeide op in een sterk kerkgebon-
den boerenmilïeu van strenge Gere
formeerde Bonders.
Volgde de HBS en ging in Utrecht
scheikunde studeren. Hield dat een
jaar vol. deed het oude staatsexamen
Latijn/Grieks en startte in 1950 2ijn
theologie studie, Was als student lid
van de SSR, de protestants-christelijke
gezelligheidsvereniging. Na zijn kandi
daats-examen deed hij het^ zogenaamde
kerkelijk examen, was vier maanden
op een seminarie en liep vier maanden
stage. Rondde dit in 1955 af en werd
jeugdvicaris in Voorburg. Werd in
1960 beroepen in Hoenderloo op de
Veluwe. Toevallig de plaats waar ré
veilman Ottho Gerhard Heldring een
eeuw geleden had gewerkt. Hoender
loo vormde daardoor een eiland in de
Veluwe, er werd daar duidelijk
gewerkt in de traditie van het reveil;
er was een krachtige sociale stroming.
Na tien j'aar gewerkt te hebben in deze
gemeente wilde hij vertrekken naar
een gemeente aan de rand van de Ve
luwe, Velp of zoiets. Het liep anders.
Op een gegeven ogenblik kon hij kie
zen uit Spijkemsse, Maassluis of Vlaar-
dingen, allemaal nieuwbouw wijken.
Het werd in 1970 Vlaardingen. Een
maximale verandering. In pastoraal
opzicht, maar ook qua bevolkingssa
menstelling. Hij is getrouwd en heeft
vier kinderen: drie jongens en een
meisje.
Op het eind van zijn Hoenderloose pe
riode begon hij aan zijn doctoraal tneo-
logie in Nijmegen. Krijgt college van
een vroeger hervormd collega, Van
der Linde, die nu priester is. Doet als
hoofdvak oecumenica en als bijvak
dogmatiek bij E. Schillebeeckx. Kreeg
toen hij vijftig werd van zijn wijkge-
meenie tweeeneenhalve week betaald
studieverlof. Moet nog een tentamen
doen en is dan klaar. Hij-is nu bezig
met het afronden van zijn doctoraals
criptie. Het onderwerp; „De charisma
tische beweging, een theologische ver
antwoording."
door:
Jan Geert
Majoor
foto's:
Hans Gebuis
Hij is de predikant van de hervormde Ieh-
thus-gemeente in de Westwijk. Maar in de
religieuze wandelgangen van Vlaardingen
wordt hij de katholieke dominee genoemd.
Overigens geen nietszeggende naamgeving.
Hij zegt van zichzelf dat hij zich meer „pa
rochie geestelijke" dan „rondtrekkend evan
gelist" voelt
In zijn kerk staat de avondmaalstafel centraal
opgesteld. Hij is duidelijk liturgisch georiën
teerd.In zijn gemeente is de frequentie van de
avondmaalsvieringen behoorlijk toegenomen.
„We staan gemiddeld op anderhalve keer per
maand."
Ter vergelijking: het protestants minimum, wat in
veel gevallen tot maximum geworden is, staat op
vier per jaar. De muur van zijn werkkamer geeft
ïn symbolen een getrouw beeld van zijn veelzijdi
ge religieuze belangstelling Wat vindt hij zelf van
die benaming: de katholieke dominee.
..Ach, ja, ik geloof dat oecumenici-
teit ook betekent dat je de eerste
zestien eeuwen van de kerk se-
rieus neemt. De kerkhervorming
was pas in de zestiende eeuw. die y}.j'
mag je niet al le zwaar inschatten ï-,'
en al te beslissend zien.
Ik heb natuurlijk alle begrip voor -{t
de historische situatie waarin die
ontstaan is en ik zal dan ook niet
direct rooms katholiek worden, al
vind ik wel dat dc kerk van de I'y?::
zestien eeuwen daarvoor geweldig v'P'X
moet meespelen. Die kerk is altijd
een wat meer ambtelijke en litur-
gische kerk geweest. ;x
Ik geloof niet dat je kunt zeg-
gen dat er in de nieuwtesta- U
mentische tijd of kort daarna
oen protestantse kerkvorm is i'M:?:
geweest. Dat moet je eerlijk
erkennen. Ik dacht ook dat :vv f
het bijna onontkoombaar is om
te stellen dal de kerk van oor-
sprong episcopaal is. direct na
de apostelen. En dan zeg ik: de
kerk heeft op zijn minst iedere
week het avondmaal gevierd.
Alleen door het protestantisme j Ij.
is dc klad erin gekomen. Ik ijv..;:
ben van mening dat dat din-
gen 2ijn die je eerlijk moet er-
ken non".
Theorie en praktijk
Als we praten over het in de prak
tijk brengen van zijn (liturgische)
ideeën vallen herhaaldelijk de ter
men pastoraal verantwoord, wik
ken en wegen, met de gemeente
onderweg zijn en geen patroon op
leggen. Hij is zeer voorzichtig, laat
de veranderingen rustig wortel
schieten en forceert niets. Hoe
plaatst hij zichzelf binnen de her
vormde kerk?
„Kijk, ik zit eigenlijk zo'n beetje in
het midden van de hervormde
kerk. Dat kun je wel zeggen. En in
dat midden zijn ontzettend veel
mogelijkheden. Van tamelijk be
houdend tot tamelijk progressief,
van redelijk confessioneel tot zeer
oecumenisch. In dat brede geheel
van de hervormde kerk kan ik me
best thuisvoelen. Daarnaast is het
gewoon een feit dat er binnen de
hervormde kerk een liturgische en
katholicerende stroming is. Dat
kan allemaal binnen de hervorm
de traditie. Ik heb dan ook niet het
gevoel overhoop te liggen met
mijn kork."
„Een vraag die ik me wel stel is
bijvoorbeeld: wat is voor mij nou
het eigene van de protestantse tra
ditie? Ik vind dat ik mij die vraag
ook altijd móet stellen. Ik heb be
grip voor een heel stuk grote
schoonmaak in de zestiende eeuw.
De middeleeuwen waren inder
daad in een aantal opzichten vast
gelopen. Begrijp me goed, er zijn
natuurlijk katholieke dingen die
moeilijk voor mij zijn. De zaak van
de Maria-verering, de exacte be
voegdheden van de paus. Ik noem
dat laatste precies zo, ik houd de
deur naar een Petrus-ambt open.
Misschien dat de paus van Rome
dat Petrus-ambt bekleedt, maar
mijns inziens moet het er dan wat
anders uitzien dan het er nu uit
ziet Maar goed, terug naar het ei
gene van het protestantisme.
De protestantse genadeleer, die
vind ik uitermate wezenlijk. De
genade staat voorop; God begint
met de mens zoals die is, En in
het besef van de laatste middel
eeuwen was dat eigenlijk omge
draaid; een mens moet er veel
aan doen, wil hij de genade van
God krijgen. Dat staat voor mij
centraal, die radicale omkering
van Luther en Calvijn. De gena
de staat voorop. Alles is genade.
Dat vind ik uitermate wezen
lijk. Het is namelijk bevrijdend
en fundamenteel menselijk; een
mens moet weten dat hij door
God aanvaard is zoals hij is.
Zo tracht ik dat dan te vertalen.
Maar nou moet ik aan de andere
kant zeggen dat de theologische
verschillen tussen katholieken en
protestanten aangaande de genade
op het ogenblik nauwelijks tegen
stellend is."
Politiek en kerk
We raken aan het praten over het
preken. Ik vraag hem of hij een
planning heeft, elke keer een stap
je verder gaat met zijn gemeente.
Als je jarenlang voor een gemeen
te preekt, kun je op een bepaald
moment dingen bekend veronder
stellen. Er ontstaat een verstand
houding met een gemeente. Wordt
er over zijn preken veel nage
praat?
„Nou, een planning, zo systema
tisch zit het niet in elkaar, anders
zou het een beetje cursorisch gaan
lijken en dat is bepaald niet zo. Ik
Uit de inrichting en versiering van de kerk blijkt zijn duidelijke liturgische belangstelling. De avondmaalstafel staat centraal opgesteld.
„Ik ben meer een parochie
geestelijke dan een rondtrek
kend evangelist."
denk zelf wel eens, dat ik te wei
nig, zo in de loop van een jaar, de
dingen op een rij zet. Maar er zit
natuurlijk een ontwikkeling in. Je
trekt samen op. Je hebt doorde
weeks je kringwerk en je cateche-
satie. Daar vang je vaak reacties
op, je hoort wat ze niet of op een
verkeerde manier begrepen heb
ben. Of je vangt op hoe ze er met
hun problemen op reageren. Dat
verwerk ik natuurlijk allemaal.
Niet dat het de volgende zondag
nou precies in die vorm op hun
bord ligt. maar er is op de2e ma
nier toch sprake van een wissel
werking tussen je gepreek en je
doordeweekse werk, Natuurlijk
merk ik ook wel dat er over be
paalde preken gepraat wordt en
vanzelfsprekend krijg ik wel eens
commentaar, positief en vaak ook
kritisch. Een politieke opmerking
daar hoor je aitijd wal op. Dat kun
je wel zeggen, ja. We namen het
indertijd voor Aantjes op. Nou, dat
was niet best Bij sommigen al
thans, terwijl anderen laaiend en
thousiast waren. Over de E.O. mag
je niets zeggen. Voor mij is het een
kwalijke onderneming. Maar goed,
dat weten ze wel van me. Zelfs al
doe je het op een hele voorzichtige
manier, altijd krijg je gevoelighe
den."
Via Aantjes belanden we bij de
christelijke politiek. Er zijn men
sen die zeggen dat er geen plaats is
voor een christelijke politieke par
tij. Datje als christen socialist of li
beraal kunt zijn en helemaal niet
zo nodig lid hoeft te zijn van een
christelijke partij, omdat het geen
politieke richting is.
„Laat ik voorop stellen dat Ik
nog steeds ontzettend blij ben
met de zogenaamde politieke
doorbraak van de hervormde
kerk na de tweede wereldoor
log. Die politieke doorbraak ïs
fundamenteel in de verzoening
tussen christendom en socialis
me.
Ik praat nu dus over de groep Bus-
kes. Daar sta ik nog steeds positief
tegenover. Wat niet hoeft te bete
kenen dat je het daarom altijd
maar eens moet zijn met de prakti
sche politiek van de PvdA en con
sequent op die partij moet stem
men. In principe heh ik dus een
hele openheid naar die kant. Ik
ben dan ook geen vervente CDA-
man en heb dan ook op die partij
niet consequent gestemd. Aantjes
was voor mij wel een figuur die
gestalte trachtte te geven aan
evangelische politiek. Terwijl je
daarnaast een hele hap van het
CDA wel moet verdenken van een
stuk liberalisme. Maar van de
christelijke partijen vind ik het
CDA de enige zinnige. .Die kleine
rechtse christelijke partijen zie ik
helemaal niet zitten. En binnen
het CDA voel ik m«_ vs-U bet
meest verwant met de oorspronke
lijke anti-revolutionaire rebellen,
de gedogend en."
„Ik vind het een zondige kreet
om te zeggen: geen politiek in de
kerk. Maar dat ik nou zo'n uit
gesproken politieke figuur ben,
dat is niet waar. Ik moet van
tijd tot tijd links uit de bocht
vliegen, dat weten de mensen.
Een jaar of vijf geleden heb ik
mijn naam gegeven aan een actie
tot verandering van de abortus
wetgeving. Dat was een initiatief
van de NVSH. Ik bedoelde met
deze ondersteuning niet dat de ul-
- tra-standpunten van de NVSH
doorgevoerd moesten worden,
maar wel dat er in verband met de
wetgeving wat meer duidelijkheid
zou moeten komen. Goed, daar
bleken achteraf ook de Rooie
Vrouwen aan mee te doen. Ieder
een verdacht me er toen van dat
ik bij de Rooie Vrouwen op schoot
zat. Ja, zulke dingen heb ik dan.
Het blijkt trouwens dat nu het
CDA praktisch moet werken, ze
het ook niet bij hei oude kunnen
laten. En zolang ik, zij het niet al
tijd even consequent, ook wel
CDA stem, overigens met een be
paalde mening daarover, houdt dat
in dat ik een christelijke partij ook
wel zie zitten."
Dichterbij dan je denkt
Zijn activiteiten voor de charisma
tische beweging zijn talrijk. Natio
naal en internationaal. Voor veel
mensen is het een vrij zweverige,
onduidelijke beweging, waarvan
de gebedsgenezing vaak de meeste
vraagtekens oproept. Hij gaat er
even goed voor zitten. „Hoe meer
je die beweging moet formuleren,
hoe moeilijker het wordt." Zeer
zorgvuldig steekt hij van wal.
„Kijk, je kunt in allerlei theologi
sche werken lezen dat de zoge
naamde pneumatologie, dat is de
leer aangaande de Heilige Geest,
het stiefkind is van de theologie.
Ik geloof ook dat je moet zeggen,
of je dat nou leuk vindt of niet, dat
er altijd een spanning is tussen de
ontwikkeling van de theologie en
de ontwikkeling van het geloofsle
ven van een gemeente. Dat bete
kent dan ook dal het gemiddelde
zicht op het werk van de Heilige
Geest ïn de kerk vrij gering is.
Pinksteren is ook het minst duide
lijke feest voor de christenen. Ik
meen ook dat dat gepaard gaat met
hiaten in de geloofsbeleving.
De christelijke geloofsbeleving
kan veel intensiever zijn, veel
meer God-betrokken, als wc wat
meer zicht zouden krijgen op
het werk van de Heilige Geest.
Ik bedoel dat niet in theoreti
sche zin. Het is een zaak van
gebed en overgave."
„Het oorspronkelijke leven uit de
Geest in de kerk is heel intensief
geweest. Dat heeft zeker toch wel
drie a vier eeuwen geduurd, ook al
zijn tijdens die eeuwen de eerste
dieptepunten al te constateren.
Nou, die openheid voor de Geest
brengt ook het oorspronkelijke zo
genaamde charismatische leven
van de kerk terug. Met charisma
tisch leven bedoelen we het vol
gende. Door de Heilige Geest zijn
binnen de gemeente de gaven van
de Geest. Je moet daarbij enerzijds
aan hele gewone menselijke capa
citeiten denken: het meefunctione-
ren in het leven van de kerk en in
het leven van de kerk naar de we
reld toe, maar anderzijds aan de
gaven of charismata, waarvan je
zou kunnen zeggen dat ze meer
een directe openbaring van" de
Geest zijn: de glossolalïe (het bid
den in tongentaai), het profetische
en het vissionaire. Dat zijn dingen
die allemaal dichterbij zijn dan je
denkt, zodra je met een nieuwe o-
penheid hei werk van de Geest
ziet zitten. Nou ja, en dan moet je
ook een wat beduimeld woord
noemen als gebedsgenezing. Daar
zijn ook een heleboel nare dingen
om gebeurd. Ik probeer dat woord
dan ook te vermijden. Wij spreken
liever over de dienst der genezing
of over het meer verwachtingsvol
bidden voor een zieke. Ja, het zijn
ook geen dingen waarbij je kunt
zeggen: jongens, morgen gaan we
aan gebedsgenezing doen, of zoiets.
Ik geloof dat dit ook samenhangt
met hele wezenlijke groeiproces
sen in de gemeente.
Je zou het ook kunnen samen
vatten als een nieuwe, bewuste
openheid voor de creativiteit
van de Geest, Vanouds is de
Geest in de kerk aangeroepen
als de Scheppcr-Geesi: „veni cre
ator spiritus". Nou, dat ïs het;
het creatieve van de Geest."
Charismatische gemeente
De charismatische beweging is een
sterk groeiende beweging. Het is
in Nederland (nog) niet zo dat er
net als in Amerika op bijeenkom
sten tienduizenden mensen komen
opdagen, maar de aanhang neemt
toe. Ieder jaar is er in Nederland
een vierdaagse conventie. Van he
melvaartsdag tot de zondag daar
op. Drie jaar geleden is men er in
Nederland mee hegonnen. Toen
350 deelnemers, dit jaar 60G deel
nemers en 2Q0 mensen die wel
wilden komen, maar geen plaatsen
konden krijgen. Hij omschrijft
deze toename als „inspirerend en
enthousiast-makend". De vraag is
of zijn charismatische belangstel
ling ook op den duur zal uitmon
den in een charismatische ge
meente in Vlaardingen.
„Ja", hij gaat verzitten, denkt diep
na en kijkt me vertwijfeld aan,
„dat antwoord luistert natuurlijk
geweldig nauw. Wat jij zegt, een
charismatische gemeente, klinkt
wat geforceerd. Kijk, ik zie de
charismatische beweging, waar ik
zelf eigenlijk al 25 jaar geleden
mee begonnen ben. als een eenzij
dige beweging. Wij zijn niet heel
de kerk. Wij willen een inbreng in
het geheel. Met name in Neder
land doen we dat met een geweldi
ge oecumenische openheid. Op de
conventies hebben we altijd een
mixture van protestanten en ka
tholieken. Het leuke dit jaar was
dat we ook een arts hadden in het
kader van de gen ezings-probl erna-
tjek. Dus we proberen die open
heid te hebben; theologisch, oecu
menisch en dus ook medisch. Ik
dacht dat we dat ook eerlijk zeg
gen.
In tegenstelling tot de Pinkster-
groepen, die eigenlijk vinden
dat zij de meest zuivere vorm
van kerk-zijn hebben, zeggen
wij: wij zijn een onderdeel van
het geheel. Maar we hebben ei
genlijk hetzelfde verhaal te ver-
tellen als die Pinkstergroepen.
De belangrijkste vraag is dan
ook: hoe kun je de charismati
sche boodschap met die aspecten
van het evangelie integreren in
het bestaande kerkelijk leven,
zonder dat er breukvlakken ont
staan.
Er mogen natuurlijk wel eens
spanningen zijn, maar geen breuk.
Ik geloof dat we op het ogenblik
met de stand van zaken van de
Nederlandse charismatische bewe
ging bepaald met aan zo'n breuk
toezijn. Het is .eerder zo dat we
naar een grotere integratie toe
groeien."
„Ik had het over 25 jaar geleden.
Die eerste periode wordt voor een
groot gedeelte toch beheerst door
Pinksterachtige groepjes, mensen
die tegelijk hun eigen kerk trouw
bleven. Maar hoe die integratie in
zijn werk moest gaan. daar hadden
we weinig zicht op. We waren wel
van goede wil, maar het lukte alle
maal niet zo erg. Misschien moetje
ook zeggen dat de openheid van de
kerk toen veel minder was, we
waren veel meer verdacht. Ik
denk ook dat we in ons denken
veel verder moesten komen. Ant
woorden vinden op vragen als: hoe
liggen de verbanden tussen de
vernieuwing door de Geest en bij
voorbeeld dc doop, de belijdenis en
het avondmaal- Hoe ligger, de ver
banden tussen deze beleving van
het geloof en laten we zeggen, de
mystieke traditie van de kerk. Of
om het een beetje hervormd te
zeggen: de bevindelijke traditie.
Nou, ik geloof dat we daar de laat
ste tien jaar veel meer over nage
dacht hebben. En je ziet het ook
hier weer: een soort wisselwerking
tussen theologie en gemeente. En
zoals de situatie hier is. Er is een
charismatische groep in de ge
meente. Een groep gewone ge
meenteleden, die verder ook in de
gemeente actief zijn. Maar waar
van ik zeg, en eerlijk gezegd is dat
dc praktijk ook. je moet hier niet
als een loslopende charismatische
evangelist bezig zijn. maar je moet
gewoon je kerkelijk werk doen.
En ik geloof toch dat er in wer-
zen een soort eenheid is tussen
de charismatische geloofsbele
ving en. Iaat ik zeggen, de ge
loofsbeleving bij een avond
maalsviering. Het gaat name
lijk fn beide gevallen om een
nogal realistisch ontmoetïngsge-
beuren tussen gelovigen en God,
of je nou bij een avondmaalsvie
ring Jezus Christus zegt, of in
de charismatische beweging de
Heilige Geest, dat maakt na
tuurlijk weinig uit".
Tegenstrijdig figuur
Hij reageert wat lacherig op de
vraag of hij gezien zijn charismati
sche en liturgische opvattingen
toch niet een tegenstrijdige figuur
is binnen de hervormde kerk.
„Ja. ja, dat komtik vind mezelf
trouwens geen tegenstrijdige fi
guur, maar dat is een van die gek
ke dingen omdat men de cha
rismatische beweging ziet vanuit
de traditie van de Pinksterbewe
ging en allerlei opwekkingsbewe
gingen. Kijk, feitelijk Ls dat na
tuurlijk ook wel zo, die verbanden
zijn er, maar dat zijn allemaal zeer
„laagkerkelijke" stromingen. De
vraag is; hoe komt iemand die
daarmee bezig is in Nederland, en
in mijn studententijd was dat ook
wel zo, nou tot een „hoogkerkelij
ke" liturgie? Wij redeneren anders
en zeggen: kijk naar de anglikaan-
se kerk, daar is laagkerkeiijk wat
wij in Nederland hoogkerkelijk
noemen!"
„Het was al in een vrij vroeg stadi
um, toen ik over deze dingen ging
nadenken, dat ik al wat katholice-
rende tendenties ontmoette. Dit
realisme van de Heilige Geest
bleek, naar mijn gevoel, ook heel
sterk verwant met het sacramen
tele realisme en het liturgisch rea
lisme. Daar was ik me nog niet zo
erg bewusi van, maar toen ik afge
studeerd was, ben ik begonnen
met jeugdwerk in Voorburg en
daar haden de jeugddiensten een
hoogliturgische vorm. Onder inspi
ratie van Elderenbosch, die nu in
de Bergkerk in Amersfoort al vele
jaren een van de duidelijke liturgi
sche proefpolders in de hervormde
kerk is.
En toen dacht Ik. heel praktisch,
maar nog niet erg theologisch,
wat is er nou beter als tegen
wicht tegen glossolalïe dan li
turgie. Die praktische situatie
heb ïk maar zo gehouden, hoe
wel er, wat je altijd hebt, druk
op me uitgeoefend werd om de
diensten wat minder liturgisch
te maken. Maar ik vond dat ik
dat niet moest doen.
Nou, die praktische stap heeft zich
theologisch verdiept Mijn visie
werd wel heel erg bevestigd door
het feit dat 20 rond 1960 in Enge
land en Amerika bleek dat de cha
rismatische beweging, die toen
overigens die naam nog niet had,
allereerst in de anglikaanse kerk
op gang kwam en later pas in de
andere protestantse kerken. Dat
bevestigde natuurlijk heel sterk
mijn eigen aanvoelen in die rich
ting. En een tweede verassing was
natuurlijk dat het een jaar of tien
geleden in de katholieke kerk ge
weldig op gang kwam. Ik geloof
namelijk dat er in de traditionele
kerken een heleboel bijbels er
fgoed zit wat bedolven is geweest,
maar dat je in wezen, als je op een
nieuwtestamentische manier het
werk van de Heilige Geest gaat
verstaan, laat zien dat juist de ker
ken met een ongebroken histori
sche traditie meer bewaard heb
ben dan de specifiek protestantse
kerken,"
Anglikaanse kerk
„Ze zeggen wel eens tegen mij:
je zou misschien beter ïn de ang
likaanse kerk passen dan in de
hervomde kerk. Omdat, en dat
is wel waar. als je een kerk
zoekt die het meest het pakket
van mijn ideetjes bevat, je mis
schien moet zeggen dat dat In
derdaad de anglikaanse kerk is.'
Hij heeft niet de specifieke roomse
moeilijkheden van de paus en Ma
ria, maar heeft wel de ongebroken
traditie en de liturgie. En, natuur
lijk, de grote charismatische moge
lijkheden en de oecumeniciteit. De
anglikanen vinden zichzelf ook
een brugkerk tussen het katholi
cisme en protestantisme. Een hal
ve eeuw geleden ging dan iemand
om principiële gronden over naar
zo'n kerk, maar dat doen we te
genwoordig niet meer. Ik heb er
trouwens ook geen behoefte aan".
