in 2000: aubergines
zonder stekels en
tomaten zonder dieven
S
WOENSDAG 31 OKTOBER 1979
Wageningen Hoe zal het
Westland er in het jaar
tweeduizend uitzien? Staan de
kassen er nog of moeten we
vast wennen aan het idee van
wuivende tomatenvelden?
„Ach, in principe zijn
tomatenvelden in het
Westland best mogelijk" zegt
dr. N, G. Hogenboom van het
IVT (Instituut voor veredeling
van tuinbouwgewassen) in
Wageningen. „We kunnen de
tomatenplant een
weerbaarheid geven tot min
4° C. Dat betekent dat lichte
nachtvorst geen kwaad kan en
er van mei tot oktober buiten
geteelt zou kunnen worden.
Toch blijft een riskante zaak
en voor de handel is het niet
interessant Nee, ik denk dat
de kassen wel blijven. Maar
onder dat glas zal het wel even
anders toegaan dan nu".
Bij het IVT probeert met
tuinbouwgewassen te
ontwikkelen die minder
warmte vragen, minder arbeid
vereisen, veel vitaminen en
weinig of geen schadelijke
stoffen bevatten,
milieuvriendelijk zijn en toch
een goede opbrengst geven. De
experimenten van nu zijn over
een jaar of twintig
waarschijnlijk gemeengoed.
Geen tuindersknecht die dan
nog groen besmeurd door de
klierharen van de tomaten de
kas uitkomt Want tomaten
met klierharen horen dan tot
het verleden.
Dr. Hogenboom: „Veel van het
tuinderswerk is vies, zwaar en
routinematig. Als je je met
veredeling bezig houdt moet
je dat aspekt ook in de gaten
houden. Ik denk dat het
arbeidsplezier aanzienlijk
verhoogd wordt als je het
vervelende werk tot een
minimum terug kan brengen.
Dan kan een tuinder zich meer con
centreren op het creatieve van zijn
vak. Op het opzetten van een teelt,
het begeleiden ervan en noem maar
op. Het leuke werk, kortom"
In de praktijk betekent dat behalve
tomaten zonder klierharen, ook to
maten zonder dieven en om een
ander voorbeeld te noemen, auber
gines zonder stekels. "Er zijn ook
mensen die zeggen: je moet niet
naar arbeidsbesparing toe. er zijn al
zoveel werklozen" vertelt dr. Ho
genboom. „Ik ben het daar niet mee
eens. Ik denk dat we naar een toe
komst toegaan waarin iedereen
minder, maar wel zinvoller zal wer
ken. Je maakt mij niet wijs dat er
iemand is die het fijn vind de hele
dag met zijn handen in de Stekels te
zitten. Of het wel leuk is om straks
enkel nog aan de knoppen van de
computer te hoeven draaien? Dat is
helemaal het punt niet Een compu
ter is niks meer dan een verfijnde
rekenmachine. De tuinder is degene
die bepaalt wat er aan gegevens en
opdrachten in gaat Om aan de
knoppen te kunnen draaien moet je
wel weien hoe of wat. De computer
neemt de creativiteit niet weg. inte
gendeel"
Zuiniger
Bij het ITV is men op dit moment
vooral bezig met de selektie van
rassen die met veel minder warmte
toekunnen. Dr. Hogenboom: „We
moeten zuiniger aan doen met ener
gie. Vroeger stookte het Westland
op olie. Dat was goedkoop en, ach
teraf gezien, werden de kassen toen
oververwarmd. Veel gewassen kun
nen 's nachts als ze 'slapen' best iets
koeler staan. Maar goed, die selek-
tieve verwarming is inmiddels
overbekend. Waar we ons nu op
toeleggen is het nog verder terug
dringen van de warmtebehoefte.
Komkommers die het bij 12° C. ook
goed doen. Dat levert een aanzien
lijke besparing op"
„Je kan ook denken aan het ont
wikkelen van een andere groeiwij
ze" vertelt dr. Hogenboom. „In het
jaar tweeduizend kan ik me bijvoor
beeld tomaten rassen voorstellen die
heel laag blijven. Platte teelten, net
zoals sla. Een hele kaa vol, in ver
diepingen. Dat is plaatsbesparend
en daardoor ook energiebesparend.
En, om even bij de tomaten te blij
ven, er zijn ook rassen in ontwikke
ling die geen stuifmeel nodig heb
ben, die vrucht zetten zonder zaad.
]D>e veredelaar
helpt
de evolutie'
De tomaat, de
kracht van het
Westland. Tot
ver buiten onze
grenzen wor
den ze verhan
deld- Smette
loos en glan
zend rood.
Grown in Hol
land. Maar de
teelt gaat met
vanzelf. Er
komt heel wat
voor kijken.
Van puur na
tuur is allang
geen sprake
meer. Het is
een produkt
waar dan tg aan
gesleuteld
wordt. Ook de
tomaat moet
mee met de
geest des tijds.
Moet toe mei
minder- warmte
en dus
minder ener
gie, moet wei
nig werk vra
gen en efficient
te plukken zijn.
moet veel vita
minen bevatten
en goed tegen
ziektes be
stand zijn. De
veredelaar
noemt dat „de
evolutie ver
snellen". Teke
naar Ton Hoo-
gendoorn gaf
zijn impressie
van het werk
aan de tomaat.
Nu moeten alle tomatenstruïken in
de kas 'getrild' worden zodat het
stuifmeel loskomt. Een enorm ar
beidsintensief proces. Als je dat weg
kan zuiveren
Evolutie
Dr. Hogenboom ziet het veredelen
niet als ingrijpen in de natuur. „Het
is geen God spelen. De veredelaar
helpt de evolutie. Of liever gezegd,
hij forceert de evolutie. Hij laat het
sneller gebeuren, én hij stuurt. Maar
de basis is wat er in de natuur zelf
gebeurt. Als je tomaten wilt ontwik
kelen die het bij een lage tempera
tuur ook doen, ga je kijken in het
Andesgebergte waar 2e in de vries
kou groeien. Je neemt vandaar een
paar planten mee om mee te gaan
kruisen. Het is wel zo dat iedere
veredelaar vanuit zijn eigen over
tuiging werkt. Ik doe veel in de 'ar-
beidsverlichtende' richting omdat
het mijn filosofie is dat mensen veel
gelukkiger zijn als ze 'geen stom
werk hoeven te doen. Een ander
zoekt hei meer in het ontwikkelen
van ziekteresïstente gewassen. Dat
levert meer geld op, maar is ook be
langrijk in verband met de gezond
heid. Je hebt minder bestrijding
smiddelen nodig dus er blijven ook
minder resten achter op het pro
dukt".
De belangstelling voor de gezond
heidsaspecten is de laatste tijd erg
toegenomen onder de veredelaars.
Dat komt met name door de vele
alarmerende berichten over Kan
kerverwekkende en kankerbevor-
derende stoffen in ons voedsel.
Dr. Hogenboom: „Zo bevatten sla,
spinazie en andijvie vrij veel nitriet,
een stof die behoort tot de groep ni-
trosaminen waarvan sommige kan
kerverwekkend 2ijn. Kijk, je moet
natuurlijk waanzinnige hoeveelhe
den van deze bladgroenten eten wil
je er iets van krijgen. Met een geva
rieerd voedselpakket loop je geen
gevaar. Dat neemt echter niet weg
dat je moet proberen de hoeveelheid
nitriet terug te dringen tot een aan
vaardbaar niveau".
Risicovrij
Veel gewassen bevatten ook andere,
minder afschrikwekkende maar
evengoed schadelijke stoffen. Het
streven van het ITV is om alle ge
wassen risicovrij te maken voor de
mens. „Aan hei veredelen ten be
hoeve van de gezondheid zitten
twee kanten" vertelt dr. Hogen
boom. „Aan de ene kant het waken
voor gevaarlijke stoffen en het weg
zuiveren daarvan, aan de andere
kant het op peil houden en zo moge
lijk verbeteren van de voedings
kwaliteit En dat kan dan bijvoor
beeld zijn het omhoog halen van het
vuarmne-c gehalte. Ik weet ze in de
Verenigde Staten door kruising met
een wilde soort het vitamine C ge
halte van een bepaald tomaten ras
flink op hebben gevoerd. Dat zou
den wij ook wel kunnen, maar het
is geen prionteit.Bovendien moet je
met die wilde soorten altijd uitkij
ken. Er zitten nogal eens onbekende
stoffen in die je eerste moet onder
zoeken.
Smaaktest
Waar bij het IVT uiteraard ook op
gelet moet worden is de smaak van
de produkten „Of de veredelaar
zelf ook proeft? Jazeker" zegt
dr. Hogenboom, „ik zelf in ieder ge
val wel. Maar het zou vaker kun
nen, dat geef ik toe. Echte smaak
tests waaraan meer mensen mee
doen, hebben we hier maar een en
kele keer". Toch is hij niet eens met
de kritiek op de smaak van de tuin
bouwproducten van tegenwoordig.
„Onzin, al die verhalen over hoe
lekker alles vroeger was. Dat is
pure nostalgie. Dacht je dat het wat
uitmaakt of een bepaalde slasoort in
de grond geteelt wordt, in steen wol
of m watergootjes? Wat ts lekker?
Waarom vinden zoveel mensen sla
van het veldje achter de boerderij
lekkerder dan sla uit de kas? Omdat
ze er van alles mee associëren, om
dat ze weten waar het vandaan
komt. Of misschien omdat er op dat
veldje een heel ander slaras geteelt
wordt, een ras dat het in de kas niet
zo goed doet".
"Je kan wel tegen die nieuwe
kweekmethoden te keer gaan, maar
het feit blijft dat er geweldige resul
taten mee geboekt worden".
Minste weerstand
In het Westland is hier en daar al
een begin gemaakt met die nieuwe
methoden. Kweekzakken, ook wel
turfzakken genoemd, zijn al vrij al
door
Christl
Visser
gemeen bekend. Ze worden gewoon
op de grond gelegd, de opgekweekte
planten worden in de molm ge
plaatst en dunne capillaire buisjes
leiden er water cn voedingsstoffen
naar toe Volgens J. van Nierop van
de studieclub Delft-Westerlee be
staat er tegen het telen op kweek
zakken nog de minste weerstand.
„Dat staat het dichtst bij telen in de
grond, Bovendien ts het een mooi
gesloten systeem want bloemisten
staan zo ongeveer in de rij om na
een teelt de gebruikte kweekzakken
op tc kopen. Die molm verwerken
ze weer m plantebakken. Tuinders
die van het conventionele telen af
willen slappen, kunnen het best met
kweekzakken beginnen. Dat vraagt
ook met zulke grote investeringen
Telen op steen wol is weer een slap
verder. In watergootjes liggen blok
ken steen wol met daarop de opge
potte planten. Dc wortels groeien
door de steenwol heen. Van Nierop
noemt het telen op steenwol een
tussenfase waardoor de tuinder
langzaam naar het telen op water
toe kan werken, „want dat is de
methode van de toekomst". Binnen
vijf jaar zijn or m het Westland
honderden hectaren waar op water
geteelt wordt, zo voorspelt hij.
Hét grote voordeel van doze metho
de is de energiebesparing. De grond
hoeft niet verwarmd te worden, het
water kan een jaar of langer blijven
circuleren, en bovendien zijn teel
ten op stromend water eerder plu-
krijp wat produktieverhogend
werkt. ..In cijfers", zegt Van Nierop.
„komt het neer op een energiebes
paring van zeker 25 procent en een
produktieverhoging van ongeveer
twmtig procent".
Methylbromide
Een bijkomend voordeel is dat de
grond met gestoomd behoeft te wor
den Het methylbromide-gevaar
gaat dan ook tot het verleden beho
ren. Maar daar komen wel andere
ontsmettingsniethoden voor in de
plaats. Het risico op bepaalde para
sieten blijft immers bestaan. In de
lucht zweven allerlei sporen die in
het water kunnen vallen, dus blijft
ontsmetting noodzaak. Hoewel de
veredelaars ernaar streven gewas
sen ziekteresistent te maken, lijkt
het in de nabije toekomst en zo
ver weg is 2000 niet meer - nog
niet mogelijk om de tuinbouwge
wassen zo weerbaar te maken dat ze
overal tegen kunnen,
Een nadeel van de teelt op stro
mend water is dat er vrij hoge in
vesteringen voor nodig zijn, Tien
gulden per vierkante meter is met
mis. Ook moet de tuinder óf een
goede waterzuiveringsinstallatie
aanschaffen (kosten: rond de 7D.OOO
gulden) óf een regen waterbassin la
ten aanleggen. Leidingwater is ab
soluut ongeschikt. Een ander be
langrijk punt is de hygiene in de
kassen. Die hoort optimaal te zijn
omdat anders het water vervuild
raakt.
Toch noemen zowel Van Nierop als
dr.Hogenboom het „een prachtige
kweekmethode". Onnatuurlijk?
„Ach", zeggen ze allebei, ,,'t is met
hetzelfde als een plant die in de
grond staat, maar als je er nou schit
terende produkten mee krijgt, wat
is er dan tegen? Tuurhjk wordt er
van alles aan het water toegevoegd,
maar grond wordt toch ook bemest?
En het is echt niet zo dat je de
vreemdste stoffen toe kan dienen.
Ieder gewas stelt zijn eigen voeding-
seisen en daar kan je met ongestraft
mee rotzooien. Als bijvoorbeeld de
zuurgraad van het water een fraktie
te hoog of te laag is, kan de hele
teelt afgeschreven worden".
Stilstaand water
Telen op stilstaand water js weer
een stapje verder. In de Verenigde
Staten is men daar al vrij ver mee.
Hier is de ontwikkeling nog in het
beginstadium. Het mooie ervan is
uiteraard dat de elektriciteitsreke
ning beduidend lager is bij telen op
stilstaand water dan bij telen op
stromend water. En iedere vorm
van energiebesparing werkt mee.
Daarom zullen er in de toekomst
ook steeds meer dubbele kunststof
kasdekken en energieschermen
worden toegepast ook op het
lichtverlies bij dubbele daken zal
wel iets gevonden worden. Mét een
doelmatiger gebruik van kasruimte
en de opkomst van total-energy in
stallaties, het uitbuiten van iedere
zonnestraal en ontwikkelen van ge
wassen die met minder warmte te
vreden zijn, zal het Westland in het
jaar 2000 per produkteenheid bedui
dend minder energie nodig hebben.
Hetgeen betekent dat de Nederland
se tuinbouw een redelijke kans
heeft haar concurrentiepositie te
handhaven. En daar gaat het ten
slotte allemaal om.
