41
siiiiBBPBSpi
Arbeid
WÊË
mm
BE
.:r
mm*
Ëö?fsS8P«
mmm
tk*xHrd*fl
13 maart 1960
VD/8C/WW
oomkwekers
lijven 'vrije'
ndernemers
Het duizenden hectares grote boomkwekerijgebied van Boskoop bestaat
voor 25 procent uit water. Op sommi9° kavels verdwijnt een tractor bin-
nen enkele uren in de drassige grond.
oskoop Een vreemde bedrijfstak,
o Nederlandse boomkwekerij. De
erkzaamheden zijn onder één noe-
er te vangen: boomkwekerij dus,
el individualisme in deze bedrijfstak
echter zo groot, dat van 'De Neder-
ndse boomkwekers' nauwelijks kan
orden gesproken. Geen enkele eco-
omische wet lijkt in deze branche te
eldea Vraag en aanbod, zoals dat in
e leerboeken wordt opgevoerd, kent
e boomkwekerij niet of nauwelijks,
chaalvergroting werkt in deze be-
rijfstak niet. Zeker niet als middel
de resultaten te verbeteren. Van
n gezamenlijk optreden is in de be-
rijfctak geen sprake; noch in het bin-
entand, noch daarbuiten. Maar de
~l boomkwekerijen draaien in ver-
elijking met een zeer groot deel van
et bedrijfsleven goed. Het positieve
esuttaal iigt in de branche op circa 7
rocent. Wellicht het gevolg van het
it, dat 'vrij ondernemerschap' hoog
het vaandel staat geschreven. Af
ijf eeuwen lang.
ederland kent al sedert het einde van
e middeleeuwen de boomkwekerij. De
udst bekende takt uur is er een voor
re- en appelenten. Hij stamt uit het
ar 1466 en komt uit de Boskoopse re-
io. waar ook nu nog een belangrijk
eel van de boomkwekers is gevestigd,
m precies te zijn: 31 procent van het
ndelijk aantal bedrijven en 17 procent
an het totale areaal ligt in en rond
eze Zuidhollandse gemeente. De laat--
te twintig jaar is het gehele areaal
ouwens meer dan verdubbeld. Toch
'n teken dat er brood zit in de boom,
totale produktiewaarde van deze
ranche is 350 miljoen gulden. Daarvan
~rdt zo'n 200 miljoen gulden uitge-
oerd naar 72 landen. De EEG neemt
ierbij een belangrijke plaats »n met
n afname van circa 75 procent. De
rootste afnemers zijn West-Duitsland,
geland. Frankrijk, Zweden, België en
xemburg en ItaJ'ë. Nu wordt de laat-
te tijd ook de boomkwekerij een
paak in het wiel gestoken door de
oge loonkosten in ons land en de mo-
etaire onrust. Met West-Ouitsiand lukt
et allemaal nog wel en dat Is veruit de
rootste importeur van Nederlandse
oomkwkerijprodukten (bijna 65 min).
'aar de sterke devaluatie van de Ca-
adese dollar heeft de export naar dit
nd wel erg moeilijk gemaakt. Ook de
xportnaar Zwitserland staat onder
ruk. En wie denkt dat we het met onze
onkosten kunnen opnemen tegen
ideuropese landen...
verheid
hieruit voortvloeiende problemen
oeten door de kwekers zelf worden
pgelost. Op geen enkele manier be-
oeit de overheid zich met de boomk-
-kerij en de export van haar produk-
en. Zij komt de branche ook niet tege
moet met subsidies of andere steun-
aatregelen. „Dat geeft ook niet. want
ot nu toe hebben de kwekers best
chzelf kunnen redden. Zij zouden
een overheidsinmenging willen. De
oomkweker v/ïi een vrije ondernemer
!jn. En dat ook blijven. Het vrij onder-
emerschap staat In deze branche
oog in het vaandel geschreven", ver-
eid de heef H.R. Bannier, managing di-
ector van Plant Publicity Holland in
oskoop.
PH Is een stichting die wordt gefinan-
ierd door het Produktschap voor Sier-
ewassen. Het bestuur van de stichting
estaat uitsluitend uit kwekers. Bij be-
tuursvergaderingen kan wel een toe-
oorder van het produktschap aanwe-
9 zijn. Het doel van PPH is om in
e breedst mogelijke zin de afzet
an boomkwekenjprodukten te bevor-
eren. Dat gebeurt onder meer door
ezoek aan beurzen en tentoonstelJm-
en, maar ook door het verzamelen van
esmateriaal voor de basisscholen en
et organiseren van tekenwedstrijden
oor de jeugd.
n het buitenland worden bestaande
arkten opengehouden en getracht
ieuwe open te breken. Oat laatste met
ame door deelname aan beurzen. De
eer Bannier was kort voor het gesprek
~et het ÊD teruggekeerd uit Moskou
m daar de mogelijkheden voor de Ne-
ertandse boomkwekers te onderzoe
en. („Dat zullen er niet veel zijn
oor de duidelijkheid: het "produkt-
chap kent in de sierteelt drie verschil-
ende branches: bomen, bloemen en
oliën. PPH houdt zich uitsluitend met
e bomen bezig, ofwel, alles wat zich
uiten afspeelt, m.u.v, de bollen. Wat
'ch buiten afspeelt: daarmee «s het
rootste verschil met bijvoorbeeld
roente- en snijbloementeelt aangega
an. De boomkwekerij heeft een bijzon-
er laag energieverbruik. Kassen wor-
en slechts gebruikt voor de vermeer-
erinfll om enten te laten pakken of
"a(j te laten kiemen. Daarna gaat net
pul de buitenlucht in en vraaflt het
i ifunstm*tifl« verwarmingjgieer
Dat heeft zijn voor- maar ook zijn nade
len. De boomkwekers zijn er zich best
van bewust dat margeverbetering nu en
straks voornamelijk uit rationalisatie
moet komen. Tot op zekere hoogte
hebben de mensen daar de hand in,
maar moeder natuur kan in deze bran
che niet worden uitgewist.
Zo wordt in Wageningen en in de ver
schillende proeftuinen door het hele
land (dat zijn overigens wel overheidsin
stellingen) gewerkt aan efficientere ar-
beidsmethodes, aan vermeerderingson-
derzoek. „Maar je kunt de natuur niet
ophitsen. De boom, die in het verleden
tien jaar nodig had om tot wasdom te
komen 2at dat ook in de toekomst no
dig hebben. Wellicht dat de groei iets
kan worden bevorderd door toepassing
van betere meststoffen of betere be
werking van de grond, maar je kunt
hem niet in drie weken laten opgroeien.
Wat dat betreft valt in een legbatterij of
varkensmesterij meer resultaat te beha
len", aldus Bannier. De boom wordt
daarmee ook een kwetsbaar ding. Voor
hij enige handelswaarde heeft wordt hij
aan vele gevaren blootgesteld. Strenge
kou bijvoorbeeld, of konijnen en hazen.
Hongerig
De afgelopen winter is voor tientallen
miljoenen guldens verloren gegaan. Een
deel hiervan als gevolg van de vorst,
een groter deel door hongerige hazen
die in dergelijke omstandigheden hun
afkeer van boomkwekerijprodukten
door gebrek aan beter best aan de
kant willen zetten.
Nu besteedt de boomkweker slechts
een gering bedrag van de uiteindelijke
produktiewaarde in grondstoffen, dus
dat is het verlies niet. Slechts een be
perkte hoeveelheid zaden moet buiten
de deur worden gekocht, en verder
wordt veel geënt, waarvoor de kweker
de 'grondstof' in eigen huis heeft.
Maar de produktietijd van boomkweke
rijprodukten is wei erg hoog. De groot
ste investering van de boomkweker is
dan ook: tijd. Een eenvoudige blauwe
spar doet er acht jaar over om een
hoogte te bereiken van pakweg 40 cen
timeter. Alleen al het kweken van de
onderstam, waarop de boom kan wor
den geënt, kost drie jaar. En dan heeft
de boom zelf nog vijf jaar nodig om
verhandelbaar te worden. Hij moet dan
30 tot 40 gulden kosten.
Die lange produktietijd wordt voor een
belangrijk deel met eigen middelen ge
financierd, vooral bij de gevestigde be
drijven. Op het ogenblik zal het vreem
de vermogen in deze bedrijfstak niet
veel meer dan 10 procent van het totale
vermogen zijn. Voor deze 10 procent
zorgen de banken.
Krediet
„En met name een aantal specifieke
banken", verteld de heer Bannier. Het
is begrijpelijk dat een buitenstaander
zich wel drie keer zou bedenken alvo
rens hij een krediet verstrekt voor een
dergelijke lange termijn en voor een
produkt dat aan zoveel risico's is bloot-'
gesteld. Maar in het bestuur van de Ra
bobank bijvoorbeeld zitten ook boomk
wekers. En de Amro Bank heeft in Bos
koop een gevestigde directie, die weet
wal het kwekersvak inhoudt. „Ik moet
toegeven, een buitenstaander zou zich
doodschrikken als hij de boomkwekerij
zou moeten financieren", voegt Bannier
er nog aan toe.
Temeer omdat het met de rentabilitelt-
spositie in deze branche heel vreemd is
gesteld. Wat in veel gevallen wel op
gaat. geldt voor de boomkwekerij niet:
'groot' is geen garantie voor rendabel,
net zo min als "klein" per definitie on
rendabel is. fntegendeel. Op een halve
hectare grond kan in de boomkwekerij
een vorstelijke boterham met dik beleg
worden verdiend. Met name wanneer
die kwekerij zich heeft toegelegd op ge
specialiseerde produkten of bekend
staat om zijn constante hoge kwaliteit.
Voor de nieuwkomers ligt dat soms wat
anders. Al »s het niet zo gek veel, er
moet toch wel worden geïnvesteerd In
deze branche. Voor de vermeerdering
moet er een kas komen. En de grond
voor de verdere groei. En lenslotte zijn
er nog wat hulpmiddelen en vervoer
middelen nodig. Dat maakt, dat nieuw
komers vaak wat meer vreemd vermo
gen in het bedrijf hebben, „en derhalve
ook wat meer zorgen", aldus de direc
teur van PPH. De afgelopen winter
heeft dit een aantal bedrijven de das
omgedaan. De schade was in vrijwel
alle gevallen voor eigen rekening, want
jonge boompjes lat.'zich niet of nau
welijks verzekeren.
Inelastïsch
Een ander probleem van de boomkwe
kerij is dat men nauwelijks op de vraag
kan inspelen. 'Flexibiliteit' staat overal
in het bedrijfsleven bovenaan de priori-"
teitenlijst. maar wordt in de boomkwe
kerij beperkt door de groeitljd van de
'bomen. Vraag of geen vraag, over ze-
van jaar zullen d«.i>lauwe sparren, die
■>-
mm
Kassen zijn alleen nodig voor vermeerdering. De rcsf Spee/( ZjCf! /fJ
de buitenlucht af.
Frites
Het Boskoopse boomkwekerij-areaal, teder 1streepjegeeft een ander produkt aan. tn totaal zijn er zo'n 10.000.
vorig jaar zijn geent, aan de man moe
ten worden gebracht. Een relatief
voordeel is dat zowel aanbod als vraag
inelastisch is. Je kunt ais consument
wel een alternatieve boom willen heb
ben, maar die doet er ook lange tijd
over om tot wasdom te komen Beter is
het dan ook om in deze sector te spre
ken van 'trends' dan van 'vraag en aan
bod'.
De prijzen zijn niet aan sterke fluctua
ties -onderhevig, mede omdat prijsaf
spraken worden gemaakt tussen de
(groot)handelaren onderling. Minimum
en maximum prijzen worden vastge
steld, maar zijn niet bindend. Het gaat
hier om een gentlemen's agreement,
zodat vrije prijsvorming niet wordt afge
sneden. „Wat je hier mee bereikt, is
rust aan het prijzenfront", licht de heer
Bannier toe.
Assortiment
Een zaak, die de boomkwekerij nog on
doorzichtiger maakt, is de omvang van
het assortiment. Een ieder zal wei eens
over de heide hebben gewandeld. Wel
nu, wfe door Boskoop wandelt kan daar
zo'n 400 verschillende soorten heide
bewonderen. Coniferen zijn er in hon
derden soorten, tientallen soorten
brem, rodondendrons, en ga zo maar
door. In totaal brengt dat het aantal'
produkten in het Boskoopse boomkwe-
kenjareaal op vermoedelijk rond
de 10.000. De verschillende produkten
moeten immers ook op diverse maten'
leverbaar zijn. Alleen al op de veiling in
Boskoop (de enige en eerste voorzichti
ge vorm van samenwerking tussen de
kwekers) worden 6,000 verschillende
produkten verhandeld.
Overigens Is de boom conjunctuurge--
voelig. De kwekers zijn daar met de
neus op gedrukt toen de economische f
ontwikkeling in Engeland zich bergaf-
waarts ging bewegen. Er werden nog
wel bomer? besteld een ieder is
overtuigd van het nut van groen
maar veel dunnere. Bovendien is de
conjunctuur van 'invloed op het ge
vraagde assortiment. In tijden van
hoogconjunctuur zullen veel rozen wor
den gevraagd. Vooral in grotere con
centraties in gemeenleplantsoenen
bijvoorbeeld doet de roos het erg
leuk en bloeit erg lang. Maar de roos is
oók erg onderhoudsgevoelig. Zo'n ro
zenperk moet schoongehouden, ge-'
snoeid.
Luxe
Gaat het bergafwaarts mei de conjunc
tuur, dat gaat het bergafwaarts met de-
roos. En de dure dikke boom wordt
vervangen door een dunnere. Bij de^
consument is 'groen' al lang geen luxe'
meer, maar ook hij bezuinigd hierop
wanneer het zuiniger aan moet. Want
de boom moet het nog altijd afleggen
tegen de t.v. al de auto.
Dat heen de boomkwekers aan het
denken gezet. Aan h^t denken over de
toekomst, want een gemiddeld positief
resultaat van 7 prcrcent is niet slecht
(zeker niel wanneer de grote toege
voegde waarde in aanmerking wordt
genomen), maar veel minder mag het
ook niet, wórden.
Op het ogenblik werken de boomkwe
kers op individuele basis. Zelfs de ex
port doen ze 'zelf' af. Van de 3.500 pro
ducenten in ons land exporteren zo'n
120 (grote) bedrijven. Deze, met 90 pro
cent van de totale export ter waarde
van 200 miljoen gulden, doen dat ge
heel op eigen,houtje. De verschillende
exporteurs zijn sterk geconcentreerd
op een bepaald gebied. Dat houdt on
der meer verband met de eisen die aan
de produkten worden gesteld-
De verschillende exportlanden stellen
strenge eisen aan boomkwekerijpro
dukten. In het ene land mag geen
grond binnen, zodat de wortels 'gewas
sen' moeten worden. In het andere
moeten de bomen zijn behandeld tegen
een bepaaiöe insect of ziekte.
Een doorbreken van de traditie door
de koppen bij elkaar te steken zou wel
licht exportbevorderend kunnen wer
den. Dat heeft zijn voordelen, maar...
En dat wordt Bannier, die de Boskoop
se gemeente ai zo'n twintig jaar kent,
voor zichtig. Het is niet zo moeilijk zijn
gedachten te raden: „zie de boomkwe
kers maar eens zover te krfjgep".
De produktiebedrijven in de
Boskoopse boomkwekerij hebben een
gemiddelde arbeïdsbezetting van 2,05
manjaar. Deze bezetting bestaat voor
1,52 manjaar uit ondernemers en
gezinsleden en voor 0,53 manjaar uit
vreemd personeel. Een manjaar is
volgens de cao gesteld op 1.860 uur.
Van het vreemde personeel Is een
klein deel circa 80 man
gastarbeider. „Een vaste kern, die er
al zeker tien jaar zit", aldus H.R.
Banniar.
De werkgelegenheidspositie van de
boomkwekerij is zeer gunstig door de
hoge arbeidsintensiteit. Op het
gemiddelde Boskoopse
kwekerijbedrijf wordt door één man
circa 4.400 vierkante meter aan
kwekerijprodukten verzorgd. Van de
totale kosten nemen arbeidskosten
met 52 procent en afschrijvingen en
rente met 25 procent het grootste
deel voor hun rekening, (n 1978 wae
de verhouding eigen/vreemd
vermogen 90/10. Ter vergelijking: in
de Bnijbloemensector was het vreemd
vermogen circa 40 procent. Over 1978
werd een positief resultaat berekend
van 7 procent.
De bedrijfstak heeft zij het geringe
problemen om aan personeel te
komen. Dat houdt verband met het
feit dat veel vakmanschap vereist is.
Desondanks begrijpt Bannier het
tekort aan personeel niet zo goed.
„Het is positief en gezond werk, met
veel afwisseling. Het aantal
personeelsleden per bedrijf is klein,
zodat de medewerker ook echt
medewerker is. Dat moge blijken uit
hel feit dat sinds de oorlog geen
staking meer is voorgekomen".
Met mechanisering kan het
personeelstekort niet worden
opgevangen, om de eenvoudige reden
dat het werk in een boomkwekerij
zich niet laat mechaniseren. Het grote
assortiment zou een al even groot
assortiment machines vragen en dat
zou een te dure grap worden. Zelfs
tractoren zijn in Boskoop in verband
met de drassige grond lang niet altijd
bruikbaar.
Da binnenlandse afzet is "een zeer on
doorzichtige zaak. Het is wat dat betreft
met bomen al net als met frites. Nie
mand weet precies hoeveel je ervan
bakt. Dit wordt bij de bomen nog eens
extra in de hand gewerkt door het
enorme assortiment en door de oncon
troleerbare invloed van het weer op de
produktie. Statistieken zijn dan ook niet
samen te stellen, in december worden
overzichtslijsten samengesteld van wat
de kwekers nog in huis hebben. Maar
wie zegt dat alles daar op staat?
De lijsten verschijnen halverwege het
'seizoen', dat loopt van september tot
april. In deze tijd zijn de bomen in rust
toestand en derhalve verhandel- en
transporteerbaar met een minimum aan
risico. De mogelijkheid wort niet uitge
sloten dat de kwekers slechts enkele
bomen 'voor de statistiek' opvoeren,
om eens af te tasten wat de vraag is.
Een poging tot samenwerking dus, die
gedoemd lijkt te stranden. Maar: op de
lijst of niet op de lijst, weinig kwekers
blijven met hun produkten zitten.
Op het gebied van de produktie wordt
wel iets ondernomen, dat de gezamen
lijke kwekers tot voordeel strekt. Maar
dat c.ebeurt Is geen kwekers-initiatief.
Het proefstation voor de Boomkwekerij
in Boskoop pleegt continu onderzoek
naar zaken als produktverbetering,
kwallteitsvei betering, economischer
produktiemethodes, e.d. Via consulen
ten stelt het proefstation (gratis) zijn
kennis ter beschikking van de boomk
wekers. Deze krijgen vrijblijvend,
hoe kan het anders advies over deze
zaken. En kunnen daar al of niet ge
bruik van maken.
Innovatie"
Verder pleegt het proefstation innova
tie-onderzoek. Zo wordt op het ogen
blik geëxperimenteerd met atoombes
traling en rasonderzoek en -verbete
ring. Daarnaast wordt onderzoek ge
pleegd naar de zogenaamde container
cultuur. Dit houdt in dat de bomen in
potten, in containers, worden ge
kweekt. Het voordeel hiervan is dat zij
ook buiten het seizoen verhandelbaar
zijn omdat de wortels bij vervoer in de
potten niet worden aangetast.
En dat is dan wat door de Boskoopse
boomkwekers aan 'gezamenlijk' onder
zoek wordt gedaan. Verder wordt uit
sluitend op individuele basis geëxperi
menteerd. De hiermee opgedane kennis
bundelen lijkt voorlopig uitgesloten. Dat
komt te veel In de concurrentiesfeer.
Dat zou het Vrij ondernemerschap' wei-
eens kunnen aantasten.
De enige instelling, die enig succes lijkt
te boeken met het bUhdeten van de
krachten is de Coöperatieve Vereniging
de Boskoopse Veiling. Daarbij zijn, zo
vertelt voorzitter L. de Kooter. circa 275
(kleinere) aanvoerders aangesloten. On
geveer 190 daarvan zijn lid van de vei
ling, de rest is 'gaslaanvoerder'. Om lid
te worden moet de gastaanvoerder ten-
minste een hall jaar bomen van goede
kwaliteit vla de veiling hebben geleverd.
De Kooter verwacht dat het ledental dit
jaar oploopt tot meer dan 200.
Bundeling
De omzet van de velling spreekt boek-
delen, waar het resultaten van krach
tenbundeling betreft. In het jaar van
oprichting, 1974. werd voor 450.000
gulden omgezet. In 1978 was dat al op
gelopen tot 5,9 mfn en vorig jaar tot
7,4 mtn. Het ziet ernaar uit dat dit
jaar tenminste voor 9 min aan
boomkwekerijprodukten wordt omgezet
via de Boskoopse veiling.
Veiling is overigens niet helemaal het
Juiste woord voor deze instelling. Door
het grote assortiment is veilen, in de
betekenis die velen hieraan geven, niet
mogelijk. De transacties vinden plaats,
nadat de groothandelaren op het ter
rein achter de veiling de produkten
hebben kunnen bekijken. De produkten
staan daar op 'kavels' van de leden uit
gestald, in kleine hoeveelheden, maar
wel weer in een enorm assortiment.
En ondanks het getimmer aan de weg
voor 'zijn* leden straks komt de vei"
ling met een nieuw display met balkon-
planten voor de detailhandel, een eigen
Initiatief verwacht ook De Kooter
niet dat ooit van een hechte samenwer
king sprake zal zijn. Een rationalisatie
als in de bloemisterij zal in de boomk
wekerij nooit kunnen worden bereikt,
zegt-hij gelaten.
-ï*i
