Aantal neemt
Jaarlijks toe
Opmars hi jna
niet te stuiten:
mft
Het aantal
muskusratten in ons
laad neemt jaarlijks
gëstadig- tóe. Alleen
in de provincie Zuid-
Holland zijn vorig
jaar in totaal 1516
van déze'dieren
gevangen. Dat
gebéurt door
speciaal hiervoor
opgeleide
rattenvangers. De
directie Faunabeheer
van het ministerie
van Landbouw en -
Visserij heeft de
bestrijding in
handen.
Iedereen die een
muskusrat vindt of
heeft gezien, is
verplicht dit té
meidén.1 Het adres is:
Boërhaavélaah
gebouw Meërhórst
2b in Zoetermeer,
telefoon: 079-51.02.34.
De muskusrat:
een moeilijke tegenstander'
Zoetermeer Een jaar geleden, bij het gieren van
zijn land, zakte een boer op ruim tien meter van
een ondiepe sloot, met zijn tractor in een diepe
kuil. Dat gebeurde ergens in Zuid-Holland, niet ver
van de grote rivieren. De landbouwer kwam met
de schrik vrij, de machine was zo diep weggezakt
dat een andere tractor er aan te pas moest komen
om hem weer op de wielen te zetten. Onderzoek
leerde dat de boer over het gangenstelsel van een
muskusrat was gereden. De ogenschijnlijk stevige
grond bleek tot aan het water ondergraven te zijn.
Een dergelijk voorval staat
niet op zichzelf. Jaarlijks
worden ook koeien
slachtoffer van zo'n
„spontane instorting". Deze
viervoeters plegen de
voorjaarsvrijheid, na een
winter op stal, te vieren door
enthousiaste buitelingen. Als
ze plotseling wegzakken zijn
ze vaak niet flexibel genoeg
die onverwachte beweging
op te vangen. De gevolgen
zijn duidelijk: gebroken
poten of erger.
De voorbeelden geven aan wat
een muskusrat kan aanrichten.
De gevaren van dit dier voor
ons waterrijke land zijn echter
veel verstrekkender. De
muskusrat, ook wel de
bisamrat genoemd,
vermenigvuldigt zich de
laatste jaren in hoog tempo.
Tweemaal per jaar werpen ze
gemiddeld acht jongen.
Vrijwel in het gehele
zuidelijke deel van Nederland
komen ze voor. Bestrijding is
een bittere noodzaak. De
ijverige muskusrat graaft zijn
holen en gangen bij voorkeur
in oever en dijken. In vele
gevallen zelfs in waterkerende
dijken en het gevaar van
verzwakking, zelfs instorting is
daardoor niet denkbeeldig.
Verantwoordelijk voor de
strijd tegen deze ratten is het
ministerie van Landbouw en
Visserij. Ruim zestig
gespecialiseerde rattenvangers
zijn dagelijks in de weer met
het uitzetten van vallen,
controleren van „besmette"
gebieden en voorlichting aan
landbouwers, heemraden en
waterschappen. Dit iaatste is
belangrijk omdat men aan de
preventie minstens zoveel
waarde hecht als aan de
daadwerkelijke bestrijding.
Oorsprong1
De muskusrat. Ondanks de
sensationele verhalen over
gigantische exemplaren die
mensen zouden aanvallen,
wordt het beest door
„kenners" beschouwd als
schuw en verre van
kwaadaardig. Een volwassen
muskusrat is gemiddeld (met
staart mee) zo'n 63 centimeter
lang. Hij behoort tot de familie
van de woelmuizen en staat
dus wat oorsprong betreft, op
ruime afstand van de zwarte
en bruine rat. De muskusrat
voelt zich in het water
opperbest. Met z'n lange,
vlijmscherpe nagels aan voor-
en achterpoten graaft hij in
korte tijd een volledig
onderkomen bestaande uit
twee gangen, een
voedselvoorraadkamer en een
hol. De ingang ligt onder de
waterspiegel en loopt in de
dijk schuin omhoog, tot boven
het waterpeil. In de Verenigde
Staten wordt het dier om z'n
vacht, een grijsbruine buik en
roodbruine rug, op grote
schaal gefokt. Bisambont is
daar erg in trek.
Geschiedenis
Pas sinds het begin van deze
eeuw komt de muskusrat in
Europa voor. De verhalen
hierover variëren nogal. Meest
aannemelijk is de geschiedenis
van een Tsjechische vorst die
omstreeks de eeuwwisseling
een half dozijn ratten
meebracht van een reis naar
Alaska. Hij wilde de dieren
gaan fokken om hun prachtige
pels. De ratten
vermenigvuldigden zich echter
zo snel dat ze ook buiten het
landgoed van de prins gingen
leven. Binnen tientallen jaren
verspreidden ze zich over heel
Europa, Opvallend is, dat de
muskusrat zich bijzonder goed
heeft aangepast aan de
klimatologische verschillen.
Trek
Het hoge geboortecijfer en de
lust om „te trekken" in plaats
van een vast leefgebied maken
de muskusrat een moeilijke
Gerrït Schut
en André van
Veen:
...prikken In
de grond om
holen te
ontdekken.
door
Aad
van
Kampen
tegenstander voor de
Rijksrattenvangers, Gerrit
Schut en André van Veen zijn
gespecialiseerde vangers.
Beiden doen hun werk in de
ruime omgeving van
Zoetermeer. Tijdens een tocht
door de weilanden bij Utrecht
en Harmeien, waar zij invallen
voor een zieke collega,
vertellen Schut en Van Veen
over hun baan.
Peilstok
Met lange metalen peilstokken
en knielaarzen lopen we langs
een vaart aan de rand van de
stad Utrecht. „Je had je zeker
voorgesteld dat muskusratten
niet zo dicht bij de bewoonde
wereld voorkomen", zegt
Gerrit Schut. „De laatste paar
jaar is dat veelvuldig
geconstateerd. Ze verspreiden
zich ontzettend snel dat het
bijna niet is tegen te houden.
De Flevopolder bijvoorbeeld,
is in zes maanden volgelopen
met ratten. Ze worden ook al
gevangen in de buurt van
Amsterdam en een gebied
daarboven."
André wijst de plaatsen langs
de oever aan, waar vallen zijn
gezet. Met zijn voet voelt hij in
het water om eventuele
nieuwe gangen te ontdekken.
Jarenlange ervaring heeft hem
geleerd met een oogopslag te
kunnen vaststellen of ergens
ratten voorkomen. „We letten
vooral op dulen en knaspels,
dat zijn delen van rietstengels,
of ze aangevreten zijn. Een
muskusrat eet namelijk alleen
maar plantaardig voedsel. Hij
is daarin trouwens heel
kieskeurig; alleen de gezondste
planten komen in aanmerking,
nooit verrotte of halfvergane.
Als je veel knaspels ziet
drijven weet je eigenlijk
vrijwel zeker dat er een of
meerdere muskusratten
zitten."
Snelle dood
De aanwezigheid van
muskusratten kan worden
vastgesteld door het uitzetten
van klemmen en fuiken. De
klemmen worden in het water
gehangen, tegen de kant, vóór
de ingang van het rattenhol,
de zogenaamde pijp. Als de rat
in de val zwemt betekent dat
een snelle dood. Gerrit: „Dat
vinden wij een zwaarwegend
punt. Vroeger had je vallen die
dichtklapten meestal om de
poten, tegenwoordig slaat de
klem dicht in de nek achter de
kop. Dat gaat me een kracht
gelijk aan vijftien kilo. Een
humanere methode, als je dat
zo kunt zeggen, om ratten te
doden is er volgens ons niet."
Even later haalt hij een klem
uit het water. Met z'n kop in
het metalen frame geklemd,
zit een volwassen mannetje,
een ram. Uit een andere sloot
vlakbij, vist hij nog een rat
boven water. Ditmaal is het
een moer. „Moet je kijken",
roept hij, „deze is al gedekt
Dat kun je zien aan de kleur
van de vagina. Die is normaal
wit, maar als ze heeft gepaard
krijgt ze een blauwachtige
kleur."
Zorgvuldig worden de overige
vallen gecontroleerd. Dit
gebied is volgens de mannen
al bijna „vrij" van
muskusratten. In totaal zijn
negentig exemplaren
gevangen.
Muskusolie
De ratten worden meestal
begraven en soms naar een
destructiebedrijf gebracht
Rattenvangers werken volgens
een bepaald systeem. Vallen
worden geplaatst voor direct
resultaat, fuiken om de trek
van de muskusrat te beperken
en pvc-buizen gaan tegen de
oevers in de grond om de
dieren in een kunstmatige val
te lokken. Dat werkt
wonderwel, want de
muskusrat is van nature
beweeglijk en vooral
nieuwsgierig. Verder maken
zij geregeld „gebruik" van de
muskusolie, een voor deze
dieren sterk geurende stof, die
het mannetje afscheidt. Om de
dieren te attenderen op een
ingang van een hol, smeren zij
een rietstengel met de olie in
en zetten deze in het water,
achter de val. In feite is dit de
werkwijze van de toekomst.
Momenteel is TNO bezig met
een onderzoek naar de
samenstelling van deze
signaalstof. Doel is om een
vloeistof te ontwikkelen die
milieuvriendelijk is en als
lokmiddel gebruikt kan
worden. Verwacht wordt dat
de resultaten van dit
onderzoek nog enkele jaren op
zich laten wachten.
Voorlopig gaan Gerrit en
André en hun collega's nog op
de oude voet door. „Telkens
proberen we een soort patroon
in het gedrag van de
muskusrat te ontdekken. Om
erachter te komen welke
richting de trek, tweemaal per
jaar, voert. Als je daarachter
bent kun je voortijdig
maatregelen nemen!
