EMÏRJ
Projectleider
ir. Geert Bolt je:
Nederland laat goudmijn
in voortuin liggen"
'Natte'las nu
even sterk
als 'droge'las
fesff-
■HHI
Wm
donderdag
30 oktober tSSO
VD/SC/WW
De Meetpost
Noordwijk. Op
negen kilometer van
de kust en een
diepte van tien
meter werd de basis
gelegd voor het
baanbrekende
tassucces van de
projectgroep onder
leiding van ir. Geert
Boltje.
Nieuwe lastechniek
kan de zee veroveren
Meetpost Noordwijk Een projectgroep onder leiding van de Delftse
ingenieur Geert Boltje heeft de laatste vier jaar baanbrekend werk ver
richt op het gebied van onderwater lassen.
Het PLOT (Praktijklaboratorium Ondenvaterteehniek, waarin de TH.
de Marine en Rijkswaterstaat participeren) en de werkgroep Neptunus
van het Nederlands Instituut voor Lastechniek (met de TH en TNO als
stimulatoren) zijn er in geslaagd om een lastechniek voor verbindingen
onder water te ontwikkelen, die qua sterkte niet onderdoet voor op het
droge tot stand gebrachte lasverbindingen. De nieuwe techniek is veel
goedkoper en efficiënter.
Het geldverslindende gebruik
van een 'droog' lashuisje op de
zeebodem voor een betrouwbare
las behoort tot het verleden.
Vooral de soms gigantische pro
blemen bij het lassen van off-sho-
re-installaties en pijpleidingen In-
ken definitief van de baan. Bol-
tjes methode is goedkoper, mak
kelijker en vergt veel minder
tijd.
Nederland ligt momenteel met de
nieuwe lesmethode ver voor op
de rest van de wereld. Met de fi
nanciële hulp van het ministerie
van Economische Zaken en het
bedrijfsleven zijn de lasproeven
onder water op een plateau van
het voormalige REM-eiland bijna
voltooid. Met een groter succes
dan de onderzoekers ooit hadden
gedacht De vraag rijst nu wat er
gaat gebeuren met de resultaten.
Geert Boltje is somber gestemd-
:„Door een slappe houding ver
liest Nederland steeds meer ter
rein op de off-shore markt Door
de nieuwe lastechniek zouden we
het verloren marktaandeel kun
nen herwinnen en zelfs sterk
kunnen uitbreiden. Voorlopig la
ten we een goudmijn in onze
voortuin liggen. Ook de TH wü
geen geld meer beschikbaar stel
len voor verdere experimenten
op het voormalig REM-eiland.
Dat is onbegrijpelijk".
Noordwijk
De naam REM roept bij velen
nog nostalgische herinneringen
op aan de pioniers van commer
ciële televisie. Het eiland werd in
1964 gebouwd en heeft een jaar
lang televisieminnend Nederland
in zijn macht gehad met pro
gramma's als Rin Tin Tin, het
sprekende paard (Mr. Ed), de on
zichtbare man, John Drake en
het ruimteschip Orion. Joop Lan-
dré en Mary Schuurman bepaal
den het gezicht van de REM-tele-
visie en stapten na het tumultu
euze jaar over naar de TROS.
Het eiland ligt negen kilometer
uit de kust van Noordwijk. buiten
de territoriale wateren. De zes
poten staan echter op Nederlands
grondgebied van het continentale
plat Dit laatste aspect hadden de
geldschieters van de illegale tele
visiezender over het hoofd ge
zien. Een in aller ijl geformeerd
REM-wetje stelde de Nederlandse
regering in staat de uitzendingen
te verbieden. De eigenaren pluk
ten het eiland helemaal kaal,
toen ze definitief het heilloze van
hun plannen hadden ingezien. In
1974 nam het rijk het eiland voor
vier ton over van de NV Exoco-
man uit Panama. Een koopje van
de eerste orde. Een nieuw eiland
zou twintig tot dertig miljoen gul
den hebben gekost. Na een jaar
van renovatie, inrichting en in-
strumentering werd het eiland in
1975 in gebruik genomen voor
het uitvoeren van proeven en
metingen op velerlei gebied. Met
een veranderde de naam. REM-
eiland werd een vloek en de
nieuwe benaming was minder
spectaculair Meetpost Noordwijk.
De vaste plaats voor de meetpost
is geografisch bepaald op 52 gra
den. 16 minuten en 26 seconden
Noorderbreedte en 4 graden, 17
minuten en 46 seconden Ooster
lengte. Zes poten van bijna dertig
meter lengte torsen het platform
uithoven de achttien meter diepe
zee. Een klein belikopterdek stelt
wentelwieken in staat personeel
te halen en te brengen als het
slecht weer is. Bij gunstige klima
tologische omstandigheden wor
den de eilandbewoners, de appa
ratuur en andere goederen per
boot uit Scheveningen aange
voerd. Hiervoor huurt Rijkswa
terstaat ongeveer honderd keer
per jaar de kotter Albatros, die
tussendoor dienst doet als trans-
utmiddel voor recreatieve
Student-assistent Karei Verheesen Inspecteert de meetapparatuur op het eiland, terwijl
de duikers ruim twintig meter onder hem een proeffas maken.
geveer één kubieke meter die
permanent op de werkvloer on
der water is gestationeerd. De
lassen worden onder water ge
maakt en daar meteen beproefd.
Een paar keer per dag dalen dij
kers de diepte in om de experi
menten te begeleiden en te per
fectioneren. Op het eiland zijn
talloze meet- en registratiemidde
len geplaatst, die de resultaten
van de honderd duikpogingen
van seconde tot seconde vastleg
gen.
Sterker
Die resultaten tot nu toe zijn ui
terst bemoedigend: „De lassen
kunnen zonder te breken dertig
tot vijftig procent meer kracht
verdragen dan andere onderwa
ter verbindingen. Volgens onze
methode zijn de lassen net zo
sterk als boven water. Het is een
heel avontuur geweest, maar het
was de moeite waard. We liggen
ver voor op de lasdeskunöigen
uit Japan en Amerika. Dat heb ïk
in de wandelgangen van een in
ternationaal congres in Portugal
begrepen. Tot nu toe moest voor
een sterke las telkens een water
dicht huis worden gemaakt om
een droge ruimte onder water te
creëren. Daarom kost een wille
keurig lasie aan een pijpleiding
op de bodem van de Noordzee
zo'n twee drie miljoen dollar.
De aanhangers van drooglassen
hebben altijd gezegd dat natte
lassen niet stevig zijn. Wij hebben
nu aangetoond dat dat best aardig
gaat. Onze lassen zijn net zo ste
vig als de droge verbindingen. Zij
zijn echter veel goedkoper en
veel makkelijker uit te voeren. In
dit opzicht staan wij vooraan in
de internationale laswereld", ver
klaart ir. Geert Boltje vol trots.
Goudmijn
Zijn enthousiasme verandert ech
ter plotseling, wanneer hij de toe
komst van deze tak van de we
tenschap aanroert: „De TH heeft
aangekondigd dat de experimen
ten op de Meetpost Noordwijk in
september worden gestaakt, om
dat ze te duur zijn. De kosten be-
dragen nog geen halve ton per
Geert Boltje bekijkt een elektrode, voordat de duiker Rocco zich Iaat afzakken naar de j331"» terwijl het huren van de na-
werkvloer tussen de zes poten van het voormalig REM-eiland. bitat in de Oostzee een paar ton
De twee verdiepingen van de
Meetpost zijn ingericht als slaap
plaatsen voor tien personen, ver-
blijfsruimten (met biljart, dart-
bord en tafeltennistafel), keuken,
toiletten, meet- en instrumenten-
kamers, opslagruimten, een
werkplaats en een machineka
mer.
De activiteiten op het rood-wït.
geblokte eiland zijn legio. Waar
nemers van trekbewegingen bij
vogels en verffabrikanten maken
regelmatig gebruik van de facili
teiten. De Duitse televisie heeft
er een aflevering uit de misdaad
serie Tatort opgenomen. Buiten
landse onderzoekteams bevolken
regelmatig het eiland en het
KNMI begint binnenkort met een
onderzoek naar de relatie golf-'
wind. Instrumenten en meetmet
hodieken kunnen op zee worden
beproefd; voor wetenschappelijke
studies worden gegevens verza
meld; proeven en onderzoekin
gen worden onder ideale praktij
komstandigheden uitgevoerd. Op
het eiland wordt permanent de
windrichting en -snelheid, de wa
ter- en luchttemperatuur, de wa
terstand, de golfhoogte en -rich
ting, stroomsnelheden, de vervui
ling en het zoutgehalte van de
Noordzee op modulatoren vastge
legd. Via de vuurtoren van
Noordwijk worden de gegevens
telefonisch doorgegeven naar het
Informatie Centrum in Rijswijk
van Rijkswaterstaat (directie
Noordzee), waar een computer
voor de verdere verwerking
zorgt De meetpost Noordwijk is
omringd door een arsenaal boeien
om de metingen vanuit diverse
dichtbijgelegen lokaties te coördi
neren en maakt deel uit van het
meetnet Noordzee, een geïnte
greerd samenspel van diverse
meetpunten verspreid over het
continentale plat en de Neder
landse kuststrook. Van alle pun
ten komen meteorologische en
oceanografische gegevens binnen
voor de storm vloed waarschu
wingsdienst het KNMI, de Oos
terse heldewerken, het waterkwa
liteitsbeheer, werkzaamheden op
zee, de scheepvaart en weten
schappelijk onderzoek. Het eiland
is minstens vijfendertig weken
per jaar bemand en kan vanuit
Rijswijk op telecommand© wor
den bediend en beveiligd.
Lasproject
De tussenafdeling Metaalkunde
van de Technische Hogeschool is
in 1976 begonnen met het lassen
onder water. In dat jaar studeer
de Geert Boltje af op een laspro
ject en de resultaten waren zo be
moedigend dat hij besloot met
zijn experimenten door te gaan.
De eerste proefnemingen werden
op zestien meter diepte in de
Oostzee bij Travemünae gedaan.
In een habitat (een onderwaterla
boratorium) werden de eerste
stiftlasproeven en experimenten
met beklede elektroden uitge
voerd. Dit onderzoek was moge
lijk door de PLOT: de project
groep Praktijklaboratorium On
derwatertechniek. Een samen
werkingsverband tussen de Tech
nische Hogeschool, het Water-
vankelijk alleen bij het Duitse
onderwater laboratorium uitge
voerd. De kosten waren erg hoog.
Voor een week moest meer dan
tweehonderdduizend gulden wor
den betaald. In samenspraak met
Rijkswaterstaat viel vervolgens
het oog op het voormalige REM-
eiland. Vlakbij, goedkoper en
Noordzee-omstandigheden waren
de criteria op basis waarvan werd
besloten de lasproeven daar voort
te zetten. Tussen de poten van
het eiland werd tien meter onder
de zeespiegel een werkvloer met
een kooi gemonteerd, zodat de
duikers langer en vaker htm
Rijkswaterstaat Philips en de
TH/TNO) brachten het resteren
de miljoen aan geld en diensten
in natura op tafel.
Aanvankelijk beperkten de proe
ven zich tot het drooglassen on
der druk in het laboratorium van
de afdeling Metaalkunde aan de
TH. De druk kon worden opge
voerd tot twintig atmosfeer, wat
overeenkomt met tweehonderd
meter onder de zeespiegel. Ver
volgens werd in een tobbe van
één meter hoog het natte aspect
van het lassen getest Op deze
manier werd een goed inzicht
verkregen in de problemen van
door
Art van Iperen
werk kunnen doen. De Meetpost onderwater lassen. Met deze ex-
Noordwijk is uitgerust met uitste- perimentele bagage ging de pro
jectgroep naar het voormalig
REM-eiland: Gijs Kerkhof, Karei
Verheesen, Hans van Beurden en
leider Geert Boltje. Een groep
duikers werd gehuurd om het
natte werk op te knappen. Al
spoedig bleek dat de omstandig-
heden op de Noordzee het uitvoe-
kende meetapparatuur en vooral ren van de laboratoriumresulta-
de remote sensmg sprak de pro- ten bemoeilijkten. Er waren veel
j eet groep aan: aan wal konden langere kabels nodig en het las
alle gegevens in een computer sen ontnam elk zicht op het werk
worden opgeslagen. voor de duikers. Zij moesten. ge-
De werkgroep Neptunus (waarin - - -
de TH en TNO de richting bepa
len) van het Nederlands Instituut slag ~om het "lassen
voor Lastechniek stelde een pro- eenvoudiger te maken door het
gramma voor het onderwater las- ontwikkele
loopkundig Laboratorium, de Ko
ninklijke Marine en Rijkswater
staat. De PLOT werd gesticht om
worden opgeslagen. w
kgroep Neptunus (waarin heel op het gevoel lassen. Daar-
1 om ging de projectgroep aan de
sen onder water
maken door het
ontwikkelen van de sleeptech-
sen op en diende de plannen bij niek en het automatisch stiftlas-
het ministerie van Economische
zaken in. De minister reageerde
alert met een subsidie van twee
miljoen gulden en de deelnemers
(zoals Shell, de Gasunie, Smit-
Tak Internationale, het duikbe-
Stiftlassen
voor de TH onderzoeksfacilitei
ten onder water te creëren. De j-oa «»i«juiuuiuucf uci uuutoe- Meetpost Noordwijk het experi-
ias- en lijmproeven werden aan- drijf Vriens uit Bergen op Zoom, ment stiftlassen in de praktijk
Eind september wordt op de
Meetpost Noordwijk het experi-
uitgetest. Onder leiding van
Geert Boltje is een 'pistool' ont
wikkeld, waarin de stiften wor
den geplaatst Door een stroom
stoot vanaf het eiland worden
deze stiften automatisch vastge-
Last
Sleepiassen
Samen met Philips werd een
nieuwe elektrode ontwikkeld
voor het sleeplassen. De lasboog
(een constante 'bliksem', die de
materie verhit en doet samen
smelten) kan met deze techniek
over de te lassen plaats worden
gesleept Het grote voordeel ten
opzichte van de gewone methode
bleek al snel: bij de orthodoxe
lastechniek moet de lasboog ui
terst nauwkeurig een halve milli
meter van het oppervlak worden
gehouden om kortsluiting te
voorkomen. Aangezien de dui
kers dit op de tast moeten doen,
zijn de problemen groot en is het
een tijdrovend karwei. De las
boog verhit het omringende wa
ter tot het verdampt, zodat de
duikers letterlijk in nevelen zijn
gehuld. Het lassen met een sle
pende elektrode is al veel in ge
bruik, maar de nieuw ontwikkel
de methode resulteerde in veel
sterkere lassen, die eenvoudiger
en doeltreffender zijn uit te voe
ren. Dit is gebleken bij experi
menten die nu onder praktijkom
standigheden op en onder de
Meetpost worden uitgevoerd
Hiervoor heeft het enthousiaste
team in korte tijd een drievoudi
ge automatische trekbank ont
wikkeld in een behuizing van on-
per week kost. Dat is erg jammer
en oliedom. Onderzoekers uit Eu
ropa en zelfs Amerika komen
naar het voormalig REM-eiland
om daar hun experimenten uit te
voeren. Alle faciliteiten zijn hier
aanwezig op een steenworp af
stand van de TH. Als de TH de
maatschappelijke ontwikkelingen
zou volgen, zou het eiland voor
bij voorbeeld bagger- en corrosie-
proeven in TH-verband uitste
kende diensten kunnen bewijzen.
Daar komt echter niets meer van
terecht in de nabije toekomst De
TH mist duidelijk de boot.
Mede hierdoor begint Nederland
de off-shore markt te verliezen.
Engeland, Noorwegen en Frank
rijk spelen er wel op in. De TH
zou In Nederland een sturende en
experimenterende functie moe
ten hebben, maar gaat volledig de
mist in. Op de off-shore markt
van het continentale plat wordt
per jaar meer dan één miljard
gulden besteed. Inspectie, onder
houd en reparaties vormen een
gigantische markt, maar Neder
land bijt op een houtje en kijkt
toe. Wij hebben nu met de voor
uitgang in de lastechniek de
voorzet gegeven. Als Nederland
er niet mee doorgaat, laat het in
zijn voortuin een gigantische
goudmijn liggen. Het zou heel on
begrijpelijk zijn, wanneer de TH
besluit de Meetpost Noordwijk
niet meer als experimeneel plat
form te gebruiken. Als we niet
oppassen, verliest de TH ook de
voorsprong op oceanologisch ge
bied aan de universiteit van
Utrecht, net zoals we de medi
sche techniek aan de TH van
Twente zijn kwijtgeraakt".
