4
STAD/STREEK
FESTIVAL
DO BRAS!
5.00 korting
Gietijzerproject in 1983 mee met spaceshuttle
THEATER ZUIDPLEIN
^ROTTERDAMS NIEUWSBLAD
EVENEMENTEN-
PASPOORT-HOUDERS
Fusie in het
bejaarden-
werk
Aanvang:
middagvoorstelling
14.00 uur
avondvoorstelling
20.15 uur
vrijdag
20 februari 1381
vo/scmw
TH gaat op
onderzoek
in de ruimte
Delft Wanneer over een paar maanden de eerste spaceshuttle vanaf
Cape Canavaral wordt gelanceerd, staat de wetenschappelijke wereld in
Amerika en Europa op de drempel van een nieuw tijdperk. Voor het
eerst in de geschiedenis is het dan mogelijk om in gewichtloze toestand
en in een vacuum omgeving experimenten te verrichten en nieuwe on
derzoeken te beginnen onder het permanente toezicht van wetenschap
pers.
Tot nu toe wss dit onderzoek
hoofdzakelijk aangewezen op
onbemande satellieten. In het
spacelab krijgt de wetenschap
op talloze terreinen de moge
lijkheid experimenten uit te
voeren en te controleren door
goed opgeleide ruimtevaarders
in een betrekkelijk grote
ruimte vol technische hulp-
door Art van (peren
middelen. Het laboratorium
keert na een missie terug naar
de aarde en wordt vervolgens
weer ingericht voor de volgen
de vlucht.
Deze unieke mogelijkheden
voor wetenschappelijk onder
zoek hebben nog een prettige
bijkomstigheid: door de moge
lijkheid de 'ruimtetrein' jaren
opnieuw te kunnen gebruiken
worden de kosten van het
project gedrukt.
De Technische Hogeschool
van Delft doet ook mee. De af
deling Metaalkunde heeft een
experiment ontwikkeld om
het gedrag van gietijzer te on
derzoeken bij stolling in ge
wichtloze toestand. De beide
TH-medewerkers. T. Luijen-
dijk en H. Nieswaag, hopen op
deze manier tot nu toe onver
klaarbare verschijnselen tij
dens het stollingsproces op
aarde te kunnen verklaren.
Het uiteindelijk doel van al
het aan gietijzer verrichte on
derzoek bij de vakgroep toege
paste metaalkunde is erop ge
richt een sterker gietijzer mo-,
gelijk te maken. Zover is het
echter nog niet Het TH-expe-
riment gaat pas in april 1983
mee. Tenminste, als het totale
project geen verdere vertra
gingen oploopt De voorberei
dende werkzaamheden zijn in
middels wel in Delft voltooid.
Spacelab
Spacelab is een ruimtelabora
torium, waarin onderzoekers
in gewichtloze toestand hun
experimenten kunnen ver
richten. Het programma is een
samenwerkingsverband tussen
Europa en Amerika. De Euro
pean Space Agency (ESA)
zorgt voor de ontwikkeling
van het spacelab en de Ameri
kaanse NASA gebruikt zijn
kennis en ervaring voor het
transportvliegtuig: de orbiter.
De steeds wisselende lading
wordt door beide organisaties
samen ontwikkeld. Het ver
voermiddel kan diverse malen
worden gebruikt en de appara
tuur. de materialen en de ge
gevens keren terug op aarde.
Dit werkt kostenbesparend en
opent nieuwe mogelijkheden
voor de wetenschap. De tradi
tionele ruimtewetenschappen
als astronomie, astrofysica en
atmosfeerfysica kunnen wor
den uitgebreid. Met hetspaces-
huttle-project kan nu voor het
eerst in de ruimte op grote
schaal worden geëxperimen
teerd op het gebied van mate
riaalkunde, natuurkunde,
scheikunde, biologie en de me
dische wetenschap.
Het Europese ruimtevaartlabo
ratorium wordt door de
NASA-shuttle in een lage baan
advertentie-
Zondag 1 maart 1931
Festival do Brasil is „gebo
ren" in Rio de Janeiro en
reist vanuit Brazilië over de
gehele wereld. Met veel
vaart brengen zij een keur
van zang- en dansnum-
mers uit hun exotische fol
klore. Juist deze tempera
mentvolle folklore brengt
ieder publiek in extase met
als klap op de vuurpijl het
bekende Carneval do Rio.
MARIA DE CASTRO
Speciaal voor de Nederlandse tournee is de Braziliaanse
zangeres Maria de Castro gecontracteerd.
Voor
tegen inlevering van theaterverrassingsbon „B"
-op de plaatsen inde
Avondvoorstelling: van 25.00 voor 20.00.
Middagvoorstelling: van 20.00 voor 15.00.
Maximaal 2 personen per bon.
Kaartverkoop bij het bespreekbureau Coolsinge! 67 en
Theater Zuidpieln.
Het Evenementen Paspoort '81 Is verkrijgbaar bij het be
spreekbureau Coolsingel 67 en de losse verkoop
adressen van het Rotterdams Nieuwsblad.
Zo ziet het laboratorium eruit Ir» een baan om de aarde. De wetenschappers kunnen hun
werk doen in het lab, terwijl het platform plaats biedt aan meetapparatuur.
cp een hoogte van drie- tot
vijfhonderd kilometer om de
aarde gebracht. Hoofdmoot
van de shuttle is een soort
vliegtuig (orbiter), dat als een
raket wordt gelanceerd en na
de missie van zeven tot dertig
dagen als een vliegtuig op aar
de terugkeert. Tijdens de lan
cering werpt de orbiter twee
steunraketlen en een brand
stoftank af. De eerste twee zijn
weer te gebruiken, de tank
verbrandt echter bij de passa
ge door de dampkring. Het
vliegtuig kan naar schatting
honderd keer worden gelan
ceerd en wordt bestuurd door
drie astronauten. In het laad
ruim van het ruimtevliegtuig
kan het laboratorium worden
gemonteerd. De geleerden
schatten dat het laboratorium
tien jaar meegaat en vijftig
keer kan worden gebruikt
Het bestaat uit twee gedeelten:
een op druk gebrachte cabine,
waarin maximaal vier passa
giers de instrumenten onder
meer microscopen, computers
en ovensbedienen en een
werkplatform in de vacuüm
'buitenlucht' met richtsyste-
men, telescopen en radars. Al
naar gelang de opdracht zijn
diverse samenstellingen van
deze elementen mogelijk.
Door het spaceshuttle-project
worden op velerlei weten
schappelijke gebieden nieuwe
wegen geopend door de moge
lijkheid hooggekwalificeerde
ingenieurs in het luchtledige
en zonder zwaartekracht expe
rimenten te laten uitvoeren.
Op het programma staan on
der meer onderzoeken naar de
atmosfeer, meteorieten, de
zon. de sterren, kosmische
straling, metalen, bio weten
schappelijke processen, aard
observatie en communica
tiesystemen.
De spaceshuttle is al een keer
uitgeprobeerd op de rug van
een Boeing 747. Het laboratori
um is ook al uitgetest in de
ruimte, achter een Apollocap-
sule en op een Saturnus-raket,
Hoofdaannemer is het Duitse
ERNO/VF W-Fokker concern.
De totale kosten van het spa
celab-programma zijn aanvan
kelijk begroot op 308 MAU
(Million Accounting Units), of
wel 86.240.000.000 gulden. De
werkelijke kosten zullen hoger
uitvallen. Duitsland is de
grootste subsidiënt met ruim
vijftig procent van het totale
bedrag. Nederland wordt aan
geslagen voor 2,1 De rest
wordt betaald door België
(4,2%), Denemarken (1,5%),
Frankrijk (10%), Italië (18%),
Spanje (2,8%), Zwitserland
(1,0%), Engeland 6,3%) en Oos
tenrijk («1,5%).
Op J4 maart 1981 gaat de spa
ceshuttle zonder laboratorium
de lucht in om de betrouw
baarheid te testen. In 1974
heeft de ESA alle participe
rende landen aangeschreven
om experimenten voor de eer
ste vluchten te ontwikkelen.
.Op het gebied van materiaal-
LAUNCH
FACILITY
REMOVE
experiment data
SPACELAB
REFURBISHMENT
INVENTORY
EXPERIMENTER
SPACE FLICMT
TRAINING
EXPERIMENTS
EXPERIMENTER
SHUTTLE SPACELAB OPERATIONAL PROFILE
De cyclus van de spaceshuttle en het spacelab. Na de lancering en het verblijf In de ruimte.
Keert het geheel terug op aarde. De verzamelde gegevens gaan naar de Initiatiefnemers van
de experimenten; het laboratorium wordt opnieuw Ingericht en het vliegtuig kan na een onder
houdsbeurt weer vertrekken.
wetenschappen zijn 104 voor
stellen ingediend, waarvan er
uiteindelijk 37 zijn geselec
teerd.
De vakgroep toegepaste me
taalkunde van de Technische
Hogeschool zag haar verzoek
gehonoreerd. Over twee jaar
vliegt een stukje TH de ruimte
in: een onderzoek naar de stol
ling van gietijzer zonder
zwaartekracht. Door de vak
groep toegepaste metaalkunde
is veel onderzoek verricht
naar de geleide stolling van
gietijze^;. Dr. H. NiesWèag is
gepromoveerd op dit onder
zoekgebied en T. Luyendijk
behaalde de ingenieurstitel
eveneens op dit onderwerp.
Beiden hebben samen het TH-
project voor het spacelab op
poten gezet.
Ir. T. Luyendijk vertelt er
%meer over „Begin 1976 nam
het Nederlands Instituut voor
Vliegtuigontwikkeling en
Ruimtevaart (NIVR) contact
op met Hollandse researchbe-
drijven, universiteiten en ho
gescholen. In 1977 werd ons
voorstel geaccepteerd. Over
enkele maanden vermoede
lijk in april gaat de eerste
spaceshuttle de lucht in. In
1983 komt de TH pas aan de
beurt Dan gaat ons gietïjze-
ronderzoek mee. Gietijzer is
een relatief goedkope legering
van ijzer en koolstof met in
teressante eigenschappen. Het
heeft een relatief lage smelt-
temperatuur (1150°C) en is
goed gietbaar in de meest ge
compliceerde vormen. Het
wordt bijvoorbeeld gebruikt
voor cv-ketels, automotoren,
pompen, turbinehuizen en fra
mes voor bewerkingsmachines
als draaibanken. Ons onder
zoek heeft tot doel de struc
tuur en de eigenschappen van
gietijzer te registreren tijdens
stolling. Na diverse proefop
stellingen hebben we besloten
staafjes gietijzer van vijftien
centimeter lang en één centi
meter dik in een keramische
kroes vertikaal door een oven
te halen met verschillende
snelheden. In gietijzer komt
natuurlijke verontreiniging
voor: zwavel en fosfor. Deze
stoffen maken gietijzer minder
sterk en in de praktijk pro
beert men deze verontreini
ging zo laag mogelijk te hou
den".
„Bij de geleide stolling van
gietijzer begint de stolling aan
de onderzijde van het vijftien
centimeter lange staafje. Bij
voortgaande stolling zal het
scheiaingsvlak vast/vloeibaar
zich verplaatsen in de lengte
richting van het staafje. Boven
het reeds gestolde gedeelte be
vindt zich dan een vloeistofko
lom. De verontreinigingen
zwavel en fosfor zijn in het
vaste gedeelte slechter oplos
baar dan in het vloeibare en
tiidens de stolling zal de
vloeistofkolom steeds rijker
worden aan deze verontreini
gingen. De verdeling van zwa
vel en fosfor in de kolom kan
men met behulp van een aan
tal theoretische gegevens bere
kenen. Uit de experimenten is
echter gebleken dat beide ele
menten een afwijkend gedrag
vertonen. Het element zwavel
doet dit in sterkere mate dan
fosfor. De doelstelling van het
spacelab- onderzoek is een
verklaring te vinden voor dit
afwijkende gedrag. In de bijna
gewichtloze situatie in het
ruimtelaboratorium is de ver
wachting dat zwavel zich over
de vloeistofkolom zal verdelen
volgens de theorie. Die proe
ven worden in de ruimte uit
gevoerd door astronauten.
Misschien wel door de Neder
lander Wubbo Ockels, één van
de drie Europese astronauten
voor spacelab. De gegevens
worden tijdens de proeven in
de boordcomputer opgeslagen
en wij krijgen hier in Delft het
proefstukje gietijzer terug voor
nader onderzoek. Daarna moe
ten we een publicatie verzor
gen over ons experiment", al
dus Luyendijk.
Mede afhankelijk van het re
sultaat van de TH-proef gaat
Metaalkunde opnieuw projec
ten ontwikkelen voor toekom
stige vluchten van spacelab.
Tussen 1C33 en 1993 staan nog
honderd vluchten op het pro
gramma. Deze experimenten
worden gecoördineerd door
het eveneens in Delft gevestig
de Nederlands Instituut voor
Vliegtuigontwikkeling en
Ruimtevaart
De proefopstel
ling In één van
de zalen van
het TH-gebouw
Metaalkunde.
Rechtsboven
op de foto de
oven, waarin de
staafjes giet
ijzer worden ge
smolten. Aan
de muur de
contröle-appa-
ratuur. In het
rulmtelaborato-
rium wordt de
gletljzerproef
echter In de
daar aanwezige
standaardoven
uitgevoerd.
Maasland Het bejaarden,
werk in drie gemeenten
Maasland, De Lier en Schi
pluiden gaat fuseren. Ér
komt met ingang van vob
gende maand een nieuwe
stichting, die de drie plaatse
lijke stichtingen gaat vervan
gen.
Achtergrond van de fusie is
.een beschikking van het mi
nisterie van CRM, waarbij
het voornamelijk om de fj.
nanciën gaat In het alge
meen wijst het ministerie pas
een dienstencentrum en een
leider toe, als in een gebied
tenminste 2000 bejaarden
wonen.
Dat is in drie gemeenten af
zonderlijk bij lange na niet
het geval. Het gemiddelde
van ruim 500 bejaarden ligt
ver onder de ministeriele
norm. Met ongeveer 1600 be
jaarden in de nieuwe regio
wordt die norm trouwens
nog niet gehaald, maar dat is
verder geen probleem. De
reorganisatie heeft meer be
stuurlijke wijigingen om het
lijf, dan dat de bejaarden zelf
'iets van de wijziging zullen
merken. De bestaande dien
stencentra in het gebied blij.
ven gewoon gehandhaafd.
Mogelijk ondergaan de Maas-
la ndse bejaarden de wijzigin
gen nog het meest, want hun
leider wordt de projektleider
over het gehele gebied. Dat
is de heer J. G, van Kan. die
sinds enkele maanden in
Maasland werkzaam is. Hij
ziet zijn Maaslandse functie
dan tot drie gemeenten ver
ruimd. De heer Van Kan zal
dan wat minder in Maasland
aanwezig kunnen zijn, omdat
hij zijn werkzaamheden over
de drie gemeenten moet ver
delen. Wel krijgt de heer
Van Kan er een medewerker
bij. Dat wordt de leider van
het centrum in Schipluiden,
die momenteel overigens nog
vacant is.
Geheel nieuw in de stichting,
die wellicht de naam „Del-
ma aseh" zal krijgen (De Lier,
Maasland, Schipluiden) is de
bestuurlijke opzet. Er komen
nu plaatselijke raden van elf
personen, waarin verenigin
gen die met het bejaarden -
werk te maken hebben een
zetel krijgen. Dat zijn het
Rode Kruis, het Groene
Kruis, de Bejaardenbond. het
gemeentebestuur, de stich
ting huisvesting enzovoort.
Die plaatselijke raden vaar
digen ieder drie personen "af
in het bestuur van de nieuwe
stichting. Deze negen be
stuursleden kiezen op hun
beurt uit hun midden een
dagelijks bestuur, een voor
zitter, secretaris en penning
meester. Afgesproken is dat
deze drie functies gelijkelijk
over de drie gemeenten wor
den verdeeld.
burgerlijke stand
Geboren te Schiedam:
Irene d.v, de Mol-Wassenaar.
Hubertina L. D. d.v. Bollen-
Theunissen; Az»z z.v. Demir-
gan-Sagicu Esmeralda d.v. van
Persie-Schoonbrood; Miranda
d.v. Uitenbroek-Wijzenbroek;
Martin E. z.v. Boston-Baum-
gart; Valery E. d.v. Posl-Wuis-
ter; Tamara d.v. Brust-Delle-
voet: Marvin M. z.v. van Oos-
terhout-Hofstcde; Ummu d.v.
Memmer-Kacak; Hendrik B
z.v. VrieJing-Berrevoets; Djon
z.v. Lokken-Bijl; Daniel z.v.
Bogaards-Pmto; Gulsum d v.
Uysal-Uear, Aytac z.v. Bay-
rak-Kalafat;, Redouane d.v.
Aissati-El Bouchtaoui; Micha
z.v. Tempelman-van den
Brink; Marianneke d.v. Mud-
de-Hoogendijk; Merel I. d.v.
Bosch-Jansen.
Ondertrouwd te Schiedam:
J. M. Coster 24 en J. van de
Post 22; G. Rops 22 en K. Bur
ger 23; A. T. Scheenloop 25 en
J. Meijer 23; E. S. B. van de
Steeg 20 en D. N. Jaspers 22.
Getrouwd te Schiedam:
A. C. van den Brug 28 en R. V.
UI ate Ledezna 25; D. Biton 24
en I. Heukels 21; R- van Rij 23
en S. J. Steenbergen 21; H. N.
Jansen 23 en E. Walraven 21:
E. R. van Oostrom Soede 29 en
M. J. Grift 28; J. Boom 25 en
B. M. Doeli 24.
Overleden te Schiedam:
A. van Belle vr, geh. gew. m.
A, J. van Dijk 75; K. A. C.
Klijnoot vr. geh. gew. m. E-
Kiele 88: T. Westermeijer man
81; A. C. Vermgmeier vr. geh.
gew. m. H. in 't Veld 59; L.
Huismans vr. geh. gew. m. T.
C. Aartse 94; F. M. Plomp man
83; G. Roetjes man 86; E. de
Baat vr. geh. gew. m. H. J- N.
Graven 90;W. A. Ligteneigen
man 39; N. Teunissen man 71;
J. P. Mangnus man 61; M- H.
Dekker vr. geh. gew. m. D.
Hatenboer, P. Vermeulen man
90; A. M. A. van der Laan vr.
geh. m. P. J. Bakker; P. Lazza-
rï man 91.
