«ORJAAR
De
bulldozer
gaat
er minder
tegenaan
Wereldreputatie
Subsidiekraan
Meester-metselaar
U
Het vak
Het buitenland
Romeinse
nederzetting
Steenhouwers
dondordsg
19 maart 1961
VD/SC/WW
Ameide "Een tijd van
welvaart is funest voor
monumenten. Plaatsjes
waar vroeger minder
welvaart was zijn het
beste bewaard gebleven.
Daar heerste een mindere
woede tot modernisering.
Er is een geweldige
achterstand geweest op
het gebied van
restauratie. Gelukkig is
er een groeiend besef
voor het bezitten van
monumenten. Vooral in
de binnensteden. De
bulldozer gaat er minder
tegen aan. In dit verband
prijs ik het werk van
actiegroepen, hoewel ik
het altijd niet eens ben
met de manier waar op",
zegt Gijsbert Johannis
Woudenberg, president
directeur van
Aannemersbedrijf en
Beheermaatschappij
Woudenberg BV uit
Ameide.
Woudenberg, dat als bedriif een
wereldreputatie heeft opgebouwd
op het terrein van restaureren,
heeft om dicht bij huis te beginnen
in Schoonhoven onder andere het
stadhuis en een aantal panden in de
Lopikerstraat en Koestraat en het
stadsarchief gerestaureerd. Op dit
moment is het bedrijf - om enkele
willekeurige "karweien** te noemen
- bezig aan het stadhuis van Dord
recht, de Ned. Hervormde kerk van
Lekkerkerk en de Grote Kerk van
Montfoort
Waar is Woudenberg eigenlijk niet
bezig aan monumenten in ons land?
De president-directeur weet het
precies te vertellen. Het bedrijf
voert thans in veertig plaatsen in
ons land aan monumenten restaura
tiewerkzaamheden uit; van Gronin
gen tot en met Maastricht
Zoals het Rijksmuseum in Amster
dam. 't Arsenaal in Den Brielle en
de Grote Kerk in Beverwijk. Hoe
staat het met het restaureren in ons
land? Gijsbert Johannis Wouden
berg: "Het is wat minder geworden
mede ten gevolge van het dicht
draaien van de subsidiekraan bij
Monumentenzorg. Er is dus een be
paalde stilstand ontstaan en dat be
tekent in feite teruggang. De grote
monumenten zijn gerestaureerd of
zijn onder handen". In dit verband
wijst de president-directeur erop dat
bepaalde steden in ons land jaarlijks
zo n 60 panden mogen laten restau
reren, waarvan de kosten gefinan
cierd worden uit een bepaalde
Volkshuisvesting en Ruimtelijke
Ordening-pot
Woudenberg heeft een stevige vin
ger in de landelijke restauratiepap.
Maar daarnaast is het bedrijf actief
in het buitenland met vestigingen in
België, Duitsland, Cura.cao,Surina
me en Griekenland. Het bedrijf
heeft in Nederland zo'n 400 mensen
werken en met de medewerkers in
het buitenland komt het totale per
soneelsbestand op 770 mensen.
De historie van dit familiebedrijf
blijkt oud te zijn. Een oude koopacte
van percament, gedateerd 16 no
vember 1799, voert terug naar mees
ter-metselaar Hermanus Wouden
berg. Deze met de handgeschreven
acte vermeld het feit, dat Hermanus
een stuk grond koopt ten zuiden
van de stadsgracht te Ameide. De
acte is opgemaakt in tegenwoordig
heid van de schout en schepenen
van Ameide.
Vermoedelijk is de familie Wouden
berg afkomstig van het kasteel 't
Groene Woud te Woudenberg. In
de vorige eeuw had "de stede
Ameide twee bekende bouwbedrij
ven binnen haar stadsmuren, te we
ten Bunschoten en Woudenberg.
Deze families hebben volgens Gijs
bert Johannis gezamenlijk kerken
gerestaureerd in de 19e eeuw. Zo is
men tussen 1860 en 1880 bezig ge
weest met het vernieuwen van de
kerk te Meerkerk. Daarnaast heb
ben Bunschoten en Woudenberg
verbouwd en herbouwd (kerken) te
Noordeloos, Nieuwpoort en Groot-
Ammers.
Volgens de president-directeur ver
richtten grootvader Woudenberg en
zijn zes zonen in 1912 één van de
eerste, grote restauratiewerken in
ons land. Het betrof de kerk in Lan-
gerak. Een foto in zijn werkkamer
is daarvan een bewijs. Een paar
broers zijn na de kerk in Langerak
doorgegaan met 't restaureren. Zij
verrichtten grote kerkrestauraties
in Oud-Vossemeer, Usselstein en
Utrecht. In Utrecht heeft men nog
de Domkerk onder banden gehad.
Na de Tweede Wereldoorlog verliet
Gijsbert Johannis het ouderlijk huis
om bij familie het restaureren onder
de knie te krijgen. Zo heeft hij on
dermeer het vak geleerd aan ker
ken in Rhenen, Middelburg en Oos-
terland op Schouwen-Duiveland.
Later keerde hij terug bij zijn vader.
Hij, zijn vader Lambert, en twee
broers zijn eigenlijk in 1950 gestart
met de restauratie. Men nam aller
eerst de kerk te Ophemert ter hand.
Gijsbert Johannis zegt monumen
ten bewust te zijn geworden rondom
de Tweede Wereldoorlog. Direct na
deze oorlog stonden de grote monu
menten in de publieke belangstel
ling-De laatste tijd zijn we er achter,
dat we ook nog kleine maar tegelijk
kostbare monumenten bezitten, ook
in bet buitenland.
Restaureren Is een vak apart.
Hen goede opleiding daar voor Is
een voorwaarde. Woudenberg laat
dan ook niets aan het toeval over.
Binnenkort gaat een opleiding
steenhouwer van start.
v>
W el vaart funest
voor monumenten
•?v
President-directeur Gijsbert Johan
nis vertelt het volgende over "zijn"
vak: "We nemen alle werken nor
maal aan. Alleen enkele heel groten
in Nederland gaan in "regie In
derdaad rit je in de restauratie vrij
wel altijd met tegenvallers en dus
met meerwerk maar de moeilijke,
de onoverzichtelijke posten zijn
meestal verrekenposten Ais voor
beeld haalt hij aan de restauratie
van de kap van een leerk. Wouden
berg: "Aangegeven is dat zoveel ku
bieke meter eikehout moet worden
verwerkt en zoveel vierkante meter
bebording. Nou valt dat tegen en
komt er meerwerk uit voort op die
verrekenbare hoeveelheden. Dat
gaat goed. We hebben nog nooit een
beroep bij de raad van Arbitrage ge
had, ook nog nooit een advocaat op
het werk. Kijk, dat is onze kracht
ook: concurrende prijs, goede kwali
teit en als er wat is, dat gezamenlijk
In wepel overleg oplossen".
Hoe kom je aan de kennis van res
taureren. van stenen en natuur
steen? Woudenberg: "Kijk, je groeit
erin. Van jongsafaan heeft mij dit
werk getrokken. Het is dus ook
mijn hobby en daardoor verdiep je
je er ook in. Zoiets groeit Het is be
gonnen met Amroerzoden waar we
mee de bouwsporen en de bouwge
schiedenis heboen onderzocht en zo
gaat dat verder. Op een gegeven
moment heb je je weekendverblijf
op kasteel Radboud in Medemhlik
dat net als Ammereoyen dateert uit
eind 1200. Daar heb ik in mijn vrije
tijd heel wat aan onderzocht En die
liefde heb ik over kunnen brengen
op mijn mensen hier. Dan krijg je
dus die sfeer, de liefhebberij voor je
werk".
Volgens Gijsbert Johannis Wouden
berg kan een reslauratiebedrijf niet
goed functioneren zonder een na-
tuurs teen bedrijf. Woudenberg: "Je
hebt zoveel natuursteen nodig en je
hebt het altijd net nodig op het mo
ment dat je ontdekt dat het kapot of
slecht is. Als je dan bij een ander
Woudenberg
restaureert ook
de Ned. Her
vormde kerk
van Lekker
kerk. Dit Is één
van de veertig
plaatsen In ons
land waar het
bedrijf op dit
moment res
tauratiewerk
zaamheden
verricht.
Door
Pieter
A. Kerkwijk
moet vragen dan duurt dat te lang.
Dus hebben we ons eigen natuur-
steenbedrijf en alle steensoorten in
voorraad die in de restauratie hier
voorkomen. Zo zijn we ook één van
de heel weinig Nederlandse bedrij
ven met nog een aantal hakkers in
dienst. Die vind je haast niet meer
in ons land. We hebben trouwens
een grote voorraad van alle oude
bouwmaterialen. Dat is een vrij
kostbare toestand, maar je moet
wel".
Hij denkt dat men wel anderhalf
miljoen oude bakstenen in voorraad
heeft staan. In allerlei afmetingen
en allerlei kleuren. Volgens Wou
denberg gaat daar heel veel geld in
zitten aan rente maar het voordeel
is, dat als men een werk aanneemt
altijd kan zeggen de materialen in
voorraad te hebben. Of het nu na
tuursteen is of bakstenen of tegels
of dakpannen hetzij in blauw, rood
of beglaasd, bij Woudenberg zijn ze
in voorraad. Woudenberg: Je kunt
het niet bedenken of we nebben het
in voorraad staan. Dat is mee onze
kracht natuurlijk. Hoe we steeds
aan die spullen komen? In de loop
der tijden hebben we een groep slo
pers om ons heen gekregen die we
ten dat zer bij ons alle oude mate
rialen kwijt kunnen. Dat wordt hier
neergestort, gesorteerd, schoon ge
maakt en op tassen gezet".
De buitenlandse activiteiten van
Woudenberg startten met de restau
ratie van het "Fort Zeelandia" te
Paramaribo. Daar heeft het bedrijf
vier jaar lang aan gewerkt Voorts
heeft men de rutne gerestaureerd
van de oudste synagoge van Zuid-
Amerika. Deze synagoge is gelegen
in het oerwoud van Suriname en
behoorde aan een grote Joodse ne
derzetting. Midden in het oerwoud.
Woudenberg heeft overigens meer
gerestaureerd in Paramaribo, zoals
aan het Oranjeplein en het Hof van
Justitie.
Gijsbert Johannis: "In 1960 komt de
vraag of wij oude bouwmaterialen
willen leveren aan Paramaribo.
Oude bakstenen, oude dakpannen,
oude tegels waar in de 17e en 18e
eeuw mee is gebouwd. Die gingen
toen als ballast in zeilschepen daar
heen. Op die vraag heb ik gezegd:
die wil ik leveren en je kunt ook
nog een aannemer daar krijgen. Er
waren toen plannen ora "Fort Zee
landia" te restaureren maar er wa
ren zoveel problemen met andere
restauratiewerken dat men er niet
foed aan durfde. Toen kregen we
et verzoek of wij dat fort wilden
restaureren. Dat werd dus daar ons
eerste werk. We hadden drie men
sen naar Paramaribo gezonden, een
opzichter-uitvoerder, een voorman-
metselaar en een voorman-timmer
man en die trokken dan een 20, 30
mensen uit Suriname aan en ze
leidden ze op in de restauratie. Als
het fort klaar is komen de plannen
om midden in het oerwoud de res
ten van de oudste synagoge van
Zuid-Amerika, de Joden Savanna te
restaureren. Nou, dat hebben we
ook gedaan. Dan komt het Hof van
Justitie en zo kom je steeds verder".
Wat later komen mensen uit Cura
sao begonnen. Dan waaiert dat ook
weer uit naar de eilanden en zo
komt men aan de slag op Sint Eus-
tatius aan het "Fort Amsterdam".
Dat werk heeft Woudenberg hele
maal begeleid, dus met opmeten en
tekenen en al.
Woudenberg is ook actief in Duits
land. Zo is men sinds 1972 ingescha
keld bij de herbouw van de Dom in
WezeL De torenspits zelf was 45 me
ter hoog. Een hijskraan van 120 me
ter moest er aan te pas komen.
Daarbij kwam dat de spits niet ge
heel kon worden afgewerkt omdat
anders de kraan de zaak niet kon
hijsen. Door uitbreiding van op
drachten kwam nen op het idee van
een Duitse vestiging.
Woudenberg: "Wanneer we daar
mee bezig zijn krijgen we in 1974 de
gelegenheid een bedrijf over te ne
men in Kanten. Dat hebben we ge
daan en zo is Bauuntemehmung
Woudenberg in Xanten gesticht.
Daar zijn we als eerste bedrijf inge
schakeld bij de herbouw van het ar
cheologisch park in Xanten. Dat is
een oude Romeinse nederzetting. De
herbouw gebeurt op blootgelegde
funderingen. Een gigantisch project
waarmee vele miljoenen zijn ge
moeid. Ze mikken erop in het jaar
2000 ermee klaar te zijn. Voor de
"herriixing" van het stukje Romein
se Rijk moeten woonhuizen en fa
brieken worden opgekocht Een
provincialeweg wordt er zelfs voor
omgelegd. Kilometers stadsmuur
moet er met natuursteen worden
gemetseld".
Woudenberg is ook zeer actief In
België. Niet verwonderlijk als men
bedenkt dat onze Zuiderburen ver
houdingsgewijs over meer monu
menten beschikken dan ons land.
Volgens Woudenberg is Brugge een
voorbeeld voor heel België. Daar is
al veel gerestaureerd en wordt nog
veel gedaan. Op het platteland van
onze Zuiderburen komt volgens
hem de restauratie op gang.
Woudenberg: "In België zijn we niet
gevraagd maar hebben we zelf het
initiatief genomen. We hebben nog
al wat Brabanders in dienst en die
sturen we naar Utrecht, Zuid-Hol
land. We dachten: waarom zouden
we die niet eens de andere kant op
sturen? Ons eerste werk daar was
een kasteeltje bij Antwerpen. Dat
werk liep goed en toen kregen we
het verzoek van de schepenen van
Brugge om daar eens te komen pra
ten. Deze schepenen hadden hun
beklag bij Stadsherstel in Amster
dam gedaan dat zij geen aannemers
meer konden krijgen die in Brugge
wilden restaureren en dat rij zo ver
schrikkelijk duur waren".
Woudenberg heeft achteraf wel ge
hoord wat het probleem was en dat
ervaart hij ook wel: men moet daar
ontzettend lang wachten op z'n geld.
Dat heeft volgens Woudenberg de
animo van de plaatselijke aanne
mers verminderd en daardoor wer
den ze duur. Nou krijgt Wouden
berg er het ene werk na het andere,
zodat men besloot een vestiging in
Brugge op te richten. Het is geen
apart bedrijf, want in België zit men
met z'n erkenning.
Informerend naar de toekomst ant
woordt Gijsbert Johannis Wouden
berg: "Er komt binnenkort een op
leiding voor steenhouwers. Als er
geen maatregelen getroffen worden
kan over zo'n 20 jaar de laatste
steenhouwer het licht uit doen. Op
dit moment zijn in ons land zo'n 100
steenhouwers in de restauratie
werkzaam. Trouwens, opleiding is
bij Woudenberg een gegeven, bijna
zo lang het bedrijf in de restauratie
zit. Woudenberg: "Voor de restaura
tie hebben we goede vakmensen no
dig, die echt het ambachtelijke in
hun vingers hebben".
Over de opleidingen heeft Wouden
berg zeer uitgesproken meningen.
Toen nog niemand van leerling
bouwplaatsen had gehoord, rette hij
zoiets al in eigen bedrijf op. Daar
naast werden op verschillende
bouwwerken jongens gezet die daar
werden opgeleid. Wekelijks zouden
ze begeleid moeten worden maar
daar kwam in de praktijk te weinig
van terecht
Woudenberg: 'Toen de "echte"
bouwplaatsen in Nederland opkwa
men schoot ons bedrijf daar direct
op in. De Stichting Vakopleiding
zag het aanvankelijk echter niet zit-
.ten met bouwplaatsen in de restau
ratie. Wij daarentegen wel en heb
ben een eigen leerling-bouwplaats
opgezet in Vianen. Wij kochten
daartoe een oud pand aan en zo is
het gebeurd. Restaurateurs zijn ei
genlijk kunstenaars. Zij houden de
scheppingen van toen in stand met
hun vakmanschap".
Volgens Woudenberg komt het res
taureren nooit stil te leggen. Als er
iets in de werkverruimende sfeer
wordt gedaan komt de restauratie
aan de beurt Eigenlijk heel begrii-*
pelijk. De nieuwbouw is namelijk
maar voor 30 procent arbeidsinten
sief en in de restauratie bedraagt de
verhouding 70 procent arbeid en 30
procent materiaal.
Tenslotte wijst Woudenberg op de
instelling "Monumentenwacht". Be
zitters van monumenten kunnen
hier lid van worden. Het monument
wordt dan één of twee keer per jaar
geïnspecteerd. Hiermee schuift men
volgens Woudenberg een volgende
restauratie vooruit Tijdens de in
spectie worden kleine reparaties
uitgevoerd. Wat de opdrachten op
korte termijn betreft is Woudenberg
vrij positief. De bulldozer gaat er -
dan ook minder tegen aan.
0
