KUNST/RTV
'Die Zauberflöte'
als ontwenningskuur
Speelse rondreis door
de Amerikaanse muziek
Doemdenkers
openen
Berli j n-maand
ABN Bank
Reconstructie beperkt onzin tot het uiterste
Buitenlandse interesse
NOS weigert 'nachtprogramma'
De zelfstandige ondernemer kan een
lastig heerschap zijn. Geen wonder, nu winst ai
lang geen vanzelfsprekend bedrijfsresultaat is.
Hij moet actief, vindingrijk en op vasthoudende
wijze zaken doen. Daarbij is lastig zijn geen slechte
eigenschap.
Tenminste, zo ziet de ABN dat
Bij de ABN worden zaken gedaan zo
als u dat met uw eigen afnemers en
leveranciers gewend bent In een
open, zakelijke verstandhouding.
Waarbij niet zelden een stevig stand
punt wordt ingenomen. Kritische
klanten zijn bij de ABN even ge
bruikelijk als bij de model
slager om de hoek.
Wellicht is dat een
mentaliteit die u aan
spreekt In dat geval zijn we, wat
ons betreft, in zaken.
BANK VOOR ONDERNEMEND NEDERLAND
Rr.terddms Nieuwsblad
mi&ndag
'Die Zauberflöte'
ongeveer zoals in 1791.
Duitse popgroepen
met wanhoops-
uitstraling als
gemeenschappelijke
noemer.
'Revolutie en
ontsluiering': Amerika in
het Holland Festival
Palle Furh Jargensen als de neger Monostatos en Marjanne Kweksilber als Pamina
i Mozarts opera 'Die Zauberflöte'.
Den Haag De produktie van 'Die Zau
berflöte' m hel Holland Festival heeft de
belangstelling getrokken van een groot
aantal buitenlandse operahuizen. Vast staat
al, dat deze historische enscenering, in 1983
of 1984 te. zien zal zijn in talrijke Noordita-
liaanse theaters.
De directies van veel authentieke barok-
theaiers daar zijn er bijzonder op gebrand
juist deze produklie aan hun publiek te to
nen. Ook operahuizen in Wenen, Parijs,
Londen, Helsinki, Israel, Toronto en enkele
Westduitse steden hebben belangstelling.
Den Haag Gesproken onzin
is moeilijker te verieren d«m
gezongen onzin. Dat is één van
de wetten van zowel de show
business als de opera En tn de
onverkorte versie van Mozarts
opera 'Die Zauberflöte'. die nu
in het Holland Festival wordt
gepresenteerd, wordt veel ge
sproken.
'Die Zauberflöte' is de meest
'overgeinicrpreteerde' opera
aller tijden. Wat is hierbij alle
maal niet voor zoete koek ge
slikt9 In de quasi -diepzinnig
heden van de opperpriester
Sa rast ro, voornamelijk be
staande uit cliché's over deugd
en wijsheid plus wat schimp
scheuten aan het adres van 'de
vrouwtjes' heeft men zelfs een
humanitaire boodschap willen
zien. Het kon. het mocht im
mers niet waar zijn. dat Mo
zart zich in het jaar van zijn
dood met flauwekul, i e het
tekstboek van Sehi kaneder,
zou hebben beziggehouden
(ook al doet al bijna twee eeu
wen het verhaal de ronde, dat
de componist door zijn op-
d rachtgeve r 1 et' er Uj k m oest
worden opgesloten om de ope
ra op tijd te kunnen voltooi
en). Ondanks de v rij metsel aar-
sideeen die er in zijri gelogd is
'Die Zauberflöte' gewoon de
beste eind-achttiende-eeuwse
musical.
De beste ontwenningskuur te
gen een overdosis Zauberflote-
wj» rook bestaat uit het lezen
van Hildesheimers veelbespro
ken Mozari- biografie al
slaat de schrijver op zijn beurt
soms wat door en om de
zaak stevig af te ronden is»
Wolf Rosenbergs artikel 'Mo
zarts Raehe an Schi ka neder' in
het boekje '1st die Zauberflöte
ein Mach werk9' Over de 'ont-
Botterdam 'Revolutie en
intsluienng' is vrij vertaald de
titel van de serie van negen
joncerten in het Holland Fes
tival, georganiseerd in samen
werking met het Nederland -
Amerika Bicentennial-eomité.
Een veelzeggend etiket, die ti
tel, want de nogal revolutio
naire ontwikkeling in de
Noordamerikaanse muziek
vanaf de jaren dertig van deze
eeuw is,, vergeleken bij de ge
leidelijk verlopen ontwikke
ling m de Westeuropese mu
ziek welhaast spectaculair te
noemen, terwijl de relatieve
onbekendheid van de Europe
anen met de muziek tot 1950
uil de Verenigde Staten de an
dere helft van de titel ver
klaart.
De samensteller van de pro
gramma's. de pianist Yvar
Mikhashoff. is er terecht van
uitgegaan dat de naoorlogse,
voornamelijk avantgardisti-
sche muziek uit zijn Tand de
Europese podia wel bereikt
heeft. Het leeuwedeei van de
serie concerten ujerd in het af
gelopen weekeinde in de Doe
len gegeven. Weinig mensen
waren er voor warm gelopen.
De twee concerten van vrij
dagavond gaven een duidelijke
indruk van de Amerikaanse
rauziek tot het begin van deze
eeuw. Vooral het programma
«ho American Union', dat
werd uitgevoerd door The Ca-
JArts Twentieth-Century
Players, een aantal studenten
van het California Institute of
Arts, gmg ver terug in de ge
schiedenis De Low Dutch
Tune uil het Bay Psalm Book,
de eerste uitgegeven muziek in
Amerika (1698), was daar een
voorbeeld van. Helaas bleken
speciaal de strijkers van de
Cal Arts Twentieth-Century
Players elke vorm van door
zichtigheid en finesse te mis
sen.
Eigenlijk was dit hele eerste
omcert van het ensemble in
«evolution and Revelation'
Weinig bevredigend. De naar
vve mogen aannemen toch wel
objectieve keus uit de vroege
Amerikaanse muziekgeschie
denis bleek op een artistiek
'aag niveau te staan, terwijl de
uitvoerenden zich hierdoor al
lesbehalve lieten motiveren.
Kitscherige battlepieces en du
bieuze, voornamelijk op natio
nalistische gevoelens geente
stukken wisselden elkaar af.
Volksmuziek
Interessanter was 'The Ameri
can Fiddler', een programma
De Doelen, Botterdam: vier
concerten uit de serie 'Revolu
tion and Revelation': 'The Ame
rican Union', 'The American Vi
sionaries' en 'The American In
ventors' door The CalArts
Twentieth-Century Players
o.l.v. Daniël Shulman en 'The
American Fiddler' door Vera
Beths (viool) en Reinbert de
Leeuw (piano).
dat gebracht werd door de vio
liste Vera Beths en pianist
Reinbert de Leeuw. Het ging
hier om een overzicht van de
20e eeuwse muziek voor deze
bezetting en al neemt het ka
rakter en de plaats van de
viool binnen de Amerikaanse
muziek dit met zich mt-i, ook
hier viel de steeds terugkeren
de volksmuziek als inspiratie
bron op. Naïviteit en mis-
plaastste interpretaties van
lichte muziek kwamen hier
regelmatig aan bod. al bezat
'The American Fiddler' wel
degelijk enkele hoogtepunten.
De pastorale Suite uit 1957 van
Hovhaness voor viool, piano
en slagwerk bijvoorbeeld intri
geert door het palet van klan
ken en de evenwichtigheid
van de compositie.
Werkelijk fascinerend is de
eerste vioolsonate van Antheil.
Het gold hier de eerste volledi
ge uitvoering. De twee mïd-
door Tom Ruijfrok
den delen van het stuk zijn on
langs door Mikashoff terugge
vonden. nadat ze lange tijd
verloren zijn gewaand. In het
bijna rhapsodise he eerste deel
zit een obsederende opbouw,
terwijl de middendelen mis
schien wat lang, maar zeker
niet vervelend zijn. De uitvoe
ring van Vera Beths en Rein
bert de Leeuw was geweldig:
temperamentvol, gedetailleerd
en technisch uitstekend.
Yvar Mikhashoïf...samenstelling...
wijl aan het eind van de jaren
twintig Copland terugkeerde
uit Parijs, vol van do ideeen
van zijn lerares aldaar, de
componiste en pedagoge Nadia
Boulanger en van haar grote
voorbeeld Strawinsky.
Copland wist veel van zijn
Amerikaanse collega's enthou
siast te maken voor het neo
classicisme van Stravinsky. De
invloed van Nadia Boulanger,
die in deze periode? veel Ame
rikanen onder haar vleugels
kreeg, is in deze zeer groot ge
weest.
De totaal andere klank, de toe
genomen inhoud van de Ame
rikaanse muziek sinds die pe
riode, w as te constateren op de
concerten van zaterdagavond
en gisteren- 'The American
Visionaries" en 'The American
Inventors', beide programma's
door het Cal Arts-ensemble
'The American Visionaries'
bood enkel stukken van rond
1930, waarbij de meer volwas
sen sfeer, in vergelijking tot de
eerste twee programma's, zeer
opvallend was. Het sextet voor
klarinet, strijkkwartet en pia
no (1937) van Copland bijvoor
beeld is een indringend werk.
met een aanvankelijk wat
springerig karakter, maar naar
het eind toe wint het stuk aan
diepgang, veroorzaakt door
een verstilde harmoniek, met
tenslotte een zeer geladen,
maar prima uitgebalanceerde
finale
Vooral het perfect uitgevoerde
'In the Night' voor slagwerk,
harp, piano, strijkers en hoorn
van Ives maakte grote indruk
door de lyrische sfeer, de sug
gestieve instrumentatie en de
grote inventiviteit.
Het programma 'The Ameri
can Inventors' droeg als on
dertitel 'naar een onbekend
stadium' en dat is precies waar
het hier om ging. Composities
van rond 1950, die de periode
van experiment en onbegrens
de mogelijkheden inluidden.
Het concert voor geprepareer
de piano en orkest van John
Cage is wat dit betreft bijna
een repertoire-stuk, geworden
al zal het zelden zo vlammend
zijn vertolkt als hier door de
pianiste Gay lord Movrey.
Omwenteling
De omwenteling binnen de
Noordamerikaanse muziek
grotendeels tussen 1920 en
1930 tot stand. Op de podia
klonken aanvankelijk nog,
naast de conventionele eigen
muziek, de degelijke Duitse
klassieke muzieken. Franse
muziek was uit de boze. Op
vallend is dan ook dat juist uit
deze hoek de basis van de mu
zikale revolutie kwam. De in
1918 naar de VS geemigreerde
Varèse richtte The Internatio
nal Composers Guild op, ter-
Van der Hoogtprijs voor Kester Freriks
Leiden De Maatschappij der Nederlandse Letterkunde heeft
de Van der Hoogtprijs toegekend aan Kester Freriks voor zijn
boek 'Holderlins toren'. Deze aanmoedingsprijs voor jonge au
teurs en debutanten bestaat uit een erepenning en een bedrag
van 1000 gulden
'Holderlins toren' is een roman over de eenzaamheid. Het is het
tweede boek van Freriks. die zijn debuut maakte m 1979 met de
verhalenbundel "Grand hotel Lembang'.
In de roman heeft hij. naar oordeel van de jury, 'door de frag
mentarische opzet en de veelheid van elementen die hij tracht
samen te brengen, een waagstuk ondernomen dat een stap voor
waarts betekent terr opzicht van zijn debuut'. De jury bestond
uit: Judith Herzberg, Willen G. van Maanen, Eddy van Vliet,
Anne Wadman en Willen* van Toorn.
Koninklijke Schouwburg, Den
Haag: 'Die Zauberflöte' van Mo
zart. Muzikale leiding: Ton
Koopman. Regie: Nando Schel
len, Co-regie, research en dra
maturgie: Rinus Etling. Recon
structie dekors: Tom Kleijn en
Gïja Stuyting, Reconstructie
kostuums: Rudolf Corens. Met
solisten, Amsterdam Baroque
Orchestra en Utrechts Kamer
koor Viva la Musiea. Herhalin
gen: 8 en 9 juni in Don Haag
(Koninklijke Schouwburg), 11
en 12 juni in Rotterdam
(Schouwburg). Radio-uitzen
ding: 9 juni, 20.do-23.55 uur (Tol
23.00 Hilversum IV, daarna Hil
versum II).
VARA moet film schrappen
Hilversum De zaterdagavond van 23 00 tot 00 30 bij de VARA
op het programma staande fdm 'De bus' is met op het scherm
verschenen. NOS-techmei weigerden hun medewerking tot uit
zending te verlenen Du omdat de ondern coming» ra ad van de
NOS nog geen beslissing heeft genomen over de datum vr.n in
gang van de mogelijkheid het uitzenden op 'nachtelijke' uren
tijdens de weekeinden Herman van Wijk. ormoepsecretaris van
de VARA, meldde de kijkers zaterdagavond, dat de VARA er
vanuit gtng dat het uitzenden van een film van elf uur 's avonds
tot half één' mei als nachtprogramma' mag worden aange
merkt. Bovendien zou de VARA niet door de NOS zijn ingelicht
over hei genomen besluit „We zuillen het er dan ook met bij
laten zitten", aldus Van Wijk
Voor vrijdag 18 juni heeft de VARA overigens weer een om
rond elf uur beginnende film op het piogramma staan Dat
wordt dan niet zoals eerder gepland 'De boom der wensen',
maar 'Les choses de la vie", met in de hoofd rullen Romy Schnei
der en Michel Piccoli
luisterende" zaken die daarin
te berde worden gebracht le
zen we niets in het Holland
Festival boekje 'Op 2oek naar
Mozart'.
Wrijving
De festival produktie op zich
zelf kan in eeiFbepaald opzicht
ook werken als een on twen -
ningkuur Niet omdat die pro
duklie muzikaal zo geslaagd
zou zijn, 7.0 interessant, dal de
wrijving tussen muziek en
tekst en de tegenstrijdigheden
binnen de tekst daardoor ver
gelen zouden kunnen worden
Wel omdat door hel recon
strueren (m samenwerking
met het Instituut voor Thea
terwetenschap) van de premiè
re in 1791 meer dan gewoon
lijk de naïeve doorzichtigheid
van een sprookjesopera naar
boven is gekomen
Sarasiro en zijn priesters zijn
gewoon kerels met rare mut
sen, Tammo is gewoon een
achttiende-eeuwse Pat Boone
en de Koningin van de Nacht
is een paranoïde dame die echt
wel aan psychotherapie toe is
De 'ongelovige' buitenstaan
ders Papageno en Papagen a
(moeten we du tweetal nu wel
of niet als alter-ego's van Ta
rn ino en Pamina zien?) krijgen
van het publiek de sympathie
die zij door hun nuchterheid
verdienen. En iedereen zingt
en praat, zoals destijds de ge-
door Aad van der Ven
woonte was recht de zaai m.
wij treden voor u op, zoek er
niet teveel achter.
Misschien is dat de belangrijk
ste winst van deze produktie:
het verhelderende, het 'reini
gende' vanuit de historische
beperking. Alle scenische ele
menten, de verrukkelijke de
kors (ontworpen naar het
voorbeeld van oude prenten),
de levendige regie, beseheiden
belichting, droegen daartoe bij.
En de complete gesproken
teksten, of we nu wel of niet
in de pretentie die ze vaak
hebben geloven, maken in elk
geval de motiveringen van be
paalde personages duidelijker.
Onderbelicht
De muzikale realisering had
zaterdagavond tijdens de Ne
derlandse première (twee we
ken geleden werd de produk
tie al m Bologna gepresen
teerd) niet helemaal de wer
king, die men op grond van de
bij de musici veronderstelde
kwaliteiten moeht verwach
ten. De sonoriteit van de oude
instrumenten was heel fraai,
de partituur klonk helder en
evenwichtig, maar bc-paaidc
kanten van de muziek, vooral
het spanningselement, werden
onderbelicht
Dat lag misschien minder aan
Ton Koopman dan aan een
aantal zangers en zangeressen,
bij wie men zich afvraagt of zij
wel affiniteit met deze stijl
hebben De rollen van Papage
no en Pa page na zijn altijd het
dankbaarst Michel Verschae-
ve en Thea van der Putten
maakten daar iets kostelijks
van. De altijd al wat saaie Ta
mmo werd er bij Guy de Mcy
niet boetender op en Marjanne
Kweksilber wilde wel expres
sief zingen, maar haar stem
leent zich met zo voor deze
muziek en zij leek meer op de
moeder dan de dochter van de
Koningin van de Nacht (over
'authentieke reconstructie' ge
sproken: de Pamina-vertolk
ster bij de wereldpremière,
Nannina Gottlieb, was 17).
Isabelle Poulonard was een
trefzekere maar qua drama
tiek onvoldoende Koningin
van de Nacht en de Sarastro
van Harry van der Kamp was
ook al geen toonbeeld van uit
straling En er zijn nogal wat
kleine rollen, ook spreekrol-
len, die nogal amateuristisch
klinken Van 'Die Zauberflöte'
in deze bezetting moet nota
bene een plaatopname worden
gemaakt.
De Meervaart, Amsterdam.- Neue Deutsche Wel
le, openingsavond van de Berlijn-maand bin
nen hel Holland Festival, direct uitgezonden
door de VPRO-televi9ie. Presentatie: Romy
Haag. Met de groepen White Russia, Hot Java
Band, Neon Babies, Malaria en Einsturzende
Neubauten. Herhalingen (met ander program
ma): 12 en 21 jum in De Meervaart.
Amsterdam De Berlijn -
maand in De Meervaart valt
weliswaar onder het Holland
Festival, maar is voortgeko
men uit de manifestatie 'Ber
lijn-Amsterdam '20-'40', die al
eerder dit jaar begon. De be
doeling is om, na de stortvloed
van culturele informatie over
het Berlijn van tussen de we
reldoorlogen, ook flink wat
aandacht te besteden aan de
cultuur van het hedendaagse
Berlijn,
Dat die cultuur bijzondere
kanten heeft, vindt zijn oor
zaak voor een groot deel in de
politiek en geografisch 'aparte'
ligging van de stad. naast ui
teraard hel verleden dat Ber
lijn heeft als cultureel centrum
van Europa, De Westberlijnse
kunst wordt door de regering
van de Bondsrepubliek enigs
zins in de watten gelegd, ter
compensatie van de geïsoleer
de toestand waarin de stadsbe
volking zich bevindt.
Men zou dus een bloeiend
kunstleven kunnen verwach
ten, en daarom bevreemdt het
door Rob Vermeulen
wat dat de Berlqn-maand
werd geopend met aandacht
voor een verschijnsel, dat het
niet bepaald van bloei moet
hebben: de Duitse new wave,
de popmuziek die eeheel be
paald wordt door de wanhoop
en de uizichtlnosheid van de
jeugd in dit door donkere wol
ken bedekt tijdsgewricht.
De groepen die gisteravond in
De Meervaart optraden bleken
die wanhoops-uitstraling dan
ook als voornaamste gemeen
schappelijke noemer te heb
ben. Hun muzikale opvattin
gen liepen verder sterk uiteen,
maar geen van de musici hel
ook maar één glimlach zien.
en van enig positief contact
met het publiek was absoluut
geen sprake. De teksten
meest Duits-, soms Engelstalig
spraken van doem leeg
heid, uit de muziek klonk
slechts het einde van de we
reld door.
De samenstellers van de avond
hadden in elk geval nog wel
oog gehad voor een zekere lijn
in het geheel White Russia, de
Romy Haag.„zorgde als
enige voor wat vrolijkheid...
Hot Java Band en Neon Ba-
bics, die de eerste helft van
hel programma voor hun re
kening namen, slaan muzikaal
beduidend dichterbij de 'tona
le* popmuziek dan de twee-
laatste acts, Malaria en Ein
sturzende Neubauten. Bij do
vrouwengroep Malaria dient
de machina ie eentonigheid
zich al aan, de drie bleekneus
jes van Einsturzende Neubau
ten lijken de door menselijke
emoties bepaalde muziek ie
willen vervangen door machi
nale, vernietig! ngs-ach li ge ge
luiden, waarin de stem alleen
nog dient om de rol van
slachtoffer te spelen
Heel relativerend in dit alles
werkte de presentatrice Romy
Haag. die tussendoor regelma
tig wat Duitstalige chansons
ten gehore bracht. De sinds
tien jaar in Berlijn woonachti
ge Nederlandse was de enige
die voor wat vrolijkheid wist
te zorgen, door op een wat
schaapachtige manier leden te
werven voor de VPRO die
de avond direct op het scherm
bracht en door met haar
immigrantentaaltje te kokette
ren Normaal werkt dat laatste
heel irritant. maar temidden
van de doemdenkers van de
'Neuc* Deutsche Welle* klonk
net als muziek in de oren
ADVERTENTIE.
