12
BOÏTEBBftij
KERKDIENSTEN
Verdwenen logboek duikt weer op en
overleeft gezonken schip nu al 107 jaar
ir
'err^rr'!::: i*
7>
IS
Rotterdams Nieuwsblad
zaterdag
24 juli 1932
- Het is slechts een
klein, onopvallend
berichtje in de NRC
van 9 november 1875:
,,De Engelsche
stoomboot Forth van
Londen naar
Rotterdam is heden
op de hoogte van
Hoek van Holland
gestrand. Het schip is
gebroken en zal
geheel weg zijn. De
equipage is met
levensgevaar door de
reddingsboot te
Maassluis
aangebracht".
De scheepsramp baart weinig
opzien temidden van het
nieuws over de ziekte van
koningin Sophie, de zenu
wachtigheid van Bismarck
en de financiële problemen
van Turkije, Scheepsrampen t
zijn in die dagen aan de orde
van de dag. Zeker in de
stormachtige novembernach
ten, als wind en water in het
zwakbedijkte Maasmondge-
bied een griHig spel spelen
met de door gevaarlijke stro
mingen geteisterde zeil- en
stoomseheepjes.
Het Rotierdamsch Nieuwsblad
zal pas drie jaar later aan z'n
door Frans Alten
dagelijkse berichtgeving be
ginnen. De Nieuwe Brielse
Courant is dan net aan z'n
eerste jaargang begonnen en
gaat pas zes dagen later wat
uitvoeriger in op de gebeurte
nissen tijdens die vroege
maandagmorgen van de acht
ste november als een fikse
zuidwester storm de golven
hoog opjaagt tegen de kust van
Voorne-PuUen. „Buijig" zo
kondigt het zondagblad van de
dag ervoor aan en vermeldt
een barometerstand van 772
millibaar.
Het Engelse stoomschip Forth
De ondergang
van de 'Forth'
is met z'n negentien opvaren
den onder gezag van kapitein
Halfpenny dan al halverwege
zijn laatste reis van Londen
naar Rotterdam. De ondergang,
tegemoet in de monding van
de Nieuwe Waterweg, waarbij
de bemanning op het nippertje
gered wordt.
Zeildoek-pak
Een scheepsramp.die zich nau
welijks aan de vergeelde ko
lommen laat ontrukken en
daar ook weinig aanspraak op
kan doen gelden. Ware het
niet dat een dag of veertien na
de ramp een dik in canvas
zeildoek gewikkeld pak op het
strand van Oostvoorne aan
spoelde. De onbekend geble
ven vinder droeg het pakket
over aan de strandjutter, die
Het logboek van de Forth, zoals dat 107 jaar lang de herin
nering aan een nijver schip levend heeft gehouden. Enigszins
aangetast door de tand des tijds en het gebruik aan boord,
maar verder in onberispelijke staat, behouden aangespoeld
op het strand van Oostvoorne.
de plaatselijke autoriteiten van
de vondst in kennis stelde.
Eenmaal van het stugge touw
ontdaan bleek het zeildoek het
volledig droog gebleven log
boek van de Forth te bevatten,
dat als een historische 'black
box' een nauwkeurig verslag
leverde van de geschiedenis
van het vergane schip.
Dat logboek begon daarna aan
een 107-jarige zwerftocht over
stoffige zolders in Oostvoorne
en omstreken. De scheepvaart
maatschappij P O, eigenaar
van schip eg logboek, claimde
de vondst rïimmer en ook de
geredde bemanning toonde
geen belangstelling. Wat er
daarna met het forse boek is
gebeurd, is niet bekend. Een
paar jaar geleden luisterde het
nog een tentoonstelling op en
daarna verdween hel weer
naar vergeten zolders in het
gezelschap van andere raritei
ten. Tot onlangs een inwoner
van Oostvoorne, die liever on
bekend wenst te blijven, het
bezit kreeg en zich afvroeg
wat er precies met het schip
gebeurd moet zijn In die
stormnacht tijdens de laatste
reis.
Want daar vermeldt het log
boek niets over. Kennelijk
werd het boek na afloop van
iedere reis bijgewerkt en de
oversteek van Londen naar
Rotterdam van 31 oktober en
de terugreis op 3 november
vormen de laatste gegevens.
Zo uitvoerig waren die overi
gens niet, want de regelmatige
stukgoeddienst van P O tus
sen beide havensteden was na
tuurlijk ook geen onderne
ming, die de jeugd doorgaans
visioenen bezorgt over het ro
mantische zeemans-bestaan,
het ruime sop en de woelige
baren.
Alleen die woelige baren, dat
klopte wel, zo zou blïjke-
n. In een wat vervaagd
doch uiterst sierlijk met
kroontjespen vervaardigd
handschrift lezen we uit de
'account of crew wages of the
Forth', dat de reis van 24 tot
30 oktober met een negentien-
koppige bemanning werd ge
maakt:
de eerste en tweede stuurman,
de eerste en tweede machinist,
timmerman J. Puiling, boots
man J. Banzer, de kok Perry,
de stoker Andrews, zes matro
zen, vier man om het vuur on
der de stoomketels brandende
te houden en de scheepsjon
gen, De machinist en de stuur
man verdienden natuurlijk
ook toen het meest: meer dan
twee pound sterling per reis,
de rest moest met nauwelijks
meer dan een pound genoegen
nemen. De gehele reis kwam
s, HTATJOX
Het verslag van de voorlaatste reis van de Forth van 31 oktober tot 3 november 1875 van
Londen naar Rotterdam. „Toen wij uit Rotterdam vertrokken
dan ook niet duurder uit dan
27 pound en acht shilling, zo
blijkt uit de eindrekening.
Daar kwamen nog wat bijko
mende kosten bij voor de wa
tervoorziening en het verwij
deren van de sintejs en de as"
van de stookplaat. Maar met
zo'n vier pond was dat wel be
keken. Zodat de gehele reis
zo'n 32 pound kostte, hetgeen
bij benadering geschat kan
worden op zo'n vierhonderd
gulden. Dat lijkt een koopje,
maar honderd jaar geleden
was dat toch nog een flink be
drag.
Overtocht 23 uur 4
Daar moesten dan ook wel
enige verdiensten tegenover
staan. Wat het schip op de
heenreis vervoerde, wordt niet
duidelijk. Het schip was zon
dag 31 oktober om half elf V
ochtends uit Londen vertrok
ken en had in die dagen 23
uur nodig om de overtocht te
maken. De terugtocht duurde
nog langer: van 3 november
tien uur 's ochtends tot twaalf
uur de volgende dag. En als
we de krabbels juist ontcijfe
ren werd die reis gemaakt in
het gezelschap van 147 scha
pen. Bij het vertrek uit Rotter
dam liep het schip drie uur
vertraging op omdat het moest
wachten op drinkwater.
Hoewel het logboek slechts de
reizen vanaf augustus 1870
vermeldt, is Londen-Rotter-
dam niet de enige route ge
weest. Havens als Oostende,
Hamburg, Boulogne, Calais,
Zeebrugge, Le Havre, Charen-
ta en Antwerpen werden even
regelmatig aangedaan. De
vracht bestond meestal uit
klein stukgoed, maar ook sui
ker, hout, schapen en runde
ren, die onderweg nogal eens
stierven en dan prompt door
de kok tot een voedzame
maaltijd werden verwerkt.
Want ook daarvan maakt het
logboek melding.
Jammer genoeg bestaan er
vrijwel geen technische gege
vens meer over de Forth. Ton
nage en motorvermogen zijn
niet meer te achterhalen. De
driemaster met stoommachine
moet omstreeks het midden
van de negentiende eeuw ge
bouwd zijn in opdracht van de
Engelse reder die het schip
dienst liet doen - voor het
vrachtvervoer tussen de diver
se Noordzeehavens, De tocht
naar Rotterdam was in die da
gen nog niet de meest eenvou
dige. Tot de aanleg en opening
van de Nieuwe Waterweg in
1872 moesten de schepen via
het Haringvliet, ookwel de
Goeree genaamd en het Ka
naal door Voorne om de
(Brielse) Maas en de Rotter
damse havens te bereiken. Het
in 1830 met z'n twee nauwe
sluizen gereedgekomen Ka
naal was al wel een verbete
ring, maar leverde toch een
moeizame en tijdrovende reis
op. Zeker ook gezien de
wachttijd voor de kust van
Goeree tot het tij geschikt was
om binnen te varen. Ook van
die vertraging maakt het log
boek herhaalde malen mel
ding. De aanleg van de Nieu
we Waterweg in 1B72 bekortte
de reis met een flink aantal
uren en na 1872 neemt het
aantal vaarten van de Forth
naar Rotterdam aanzienlijk
toe. Maar opmerkelijk is het
wel dat de lekgeslagen Forth,
toen deze in die vroege mor
genuren geteisterd door de op-
gezwiepte golven en de storm
ten onder ging, een van de
eerste schepen moet zijn ge
weest, zo niet het eerste, dat in
de nog jonge Waterweg ver
ging.
Zou de mogelijke onervaren
heid met het schip van kapi
tein Halfpenny daar wat mee
te maken hebben gehad? Het
blijft gissen. Maar als we mo
gen aannemen dat het in die
dagen toch de kapitein was die
het logboek bijhield en de af
rekeningen ondertekende dan
moet Halfpenny toch een
nieuwkomer zijn geweest. Zijn
naam komt althans nergens
eerder in het logboek voor ge
durende de circa 75 tochten
die het schip tussen augustus
1870 en voorlaatste reis in no
vember 1875 over de Noordzee
maakte.
Aanvaring en mist
Niet al die reizen verliepen
rimpelloos. Nog. geen twee
maanden voor de fatale laatste
reis kwam het schip in de ha
ven van Calais in aanvaring
met een van de netbalken van
een vissersboot. De vissersboot
bleef onbeschadigd, maar de
Forth liep aan de boeg een gat
op ler grootte van een centi
meter of vijf, ongeveer een
meter twintig boven de water
lijn. (Het logboek spreekt over
een „smack", hetgeen een
platbodem vissersschuit met*
dek en een even breed voor-
als achtersteven moet zijn ge
weest). Een reis onder gezag
van schipper Scamell die toch
al niet vlotjes verliep gezien de
geringe diepgang van het
schip op zowel de heen- als te
rugreis door een te laag ge
wicht. De wind kwam uit alle
hoeken, maar de lucht bleef
helder.
Nog vtel slechtere herinnerin
gen zal men gehad hebben aan
kerst- en jaarwisseling van
1874 op 1875, waarmee het,
laatste jaar van de Forth al on
der een ongunstige gesternte
begon. Onder gezag van kapi
tein Hurst voer het schip op
donderdag de dag voor Kerst
mis om twee uur in de middag
vanuit Londen op weg naar
Hamburg. Een oversteek waar
het schip doorgaans onder nor
male weersomstandigheden
zo'n 48 uur voor nodig had.
Wat precies de vracht was is
niet duidelijk, maar het moet -
wel iets belangrijks zijn ge
weest, want meestal bleef het
schip met Kerstmis aan de
trossen. Op de Thames ging
het al mis. Zwarte mist zorgde
voor. een oponthoud van
twaalf uur en het feest van het
licht wordt begonnen, terwijl
men geen hand voor ogen kan
zien. Onder moeilijke omstan
digheden weet de gezagvoer
der het schip naar de overkant
te krijgen en Terschelling 'te
ronden'. Bij de Elbe gekomen
lukt het niet meer. De mist is
zo dik dat het schip 36 uur stil
komt te liggen. Pas maandag
middag om twee uur werrit
met zware ijsgang op de Elbe
Gluekstadt binnengelopen.
Daar blijft de Forth tot don
derdag zes uur in de morgen
liggen en om een uur "s mid
dags wordt eindelijk Hamburg
bereikt. Het is dan 31 decern -
oer en het sneeuwt. Voor het
doorgaans zo eenvoudige reisje
van twee dagen was nu een
volle week nodig. De jaarwis
seling wordt in een vreemde
haven doorgebracht, ver van
huis en haard. Zondag de der
de januari wordt de terugtocht
aanvaard. Hoe het gelukt is
om het schip op nieuwaarsdag
en de daarop volgende zater
dag geladen en gelost te krij-
igen wordt niet vermeld. In die
tijd keken ze niet zo gauw. Nu
zou dat minder makkelijk ver
lopen.
De terugtocht verloopt wat
'voorspoediger'. Nadat het
schip om acht uur in de vroeg
te de haven van Hamburg
heeft verlaten zórgt het zelfde
dikke mistpak op de Elbe we
derom voor vertraging, nu ze
ventien uur. Ook op zee wordt
nog vijftien uur doelloos rond
gedobberd aan het anker.
Woensdagmiddag 6 januari is
de tocht volbracht als om half
vijf de trossen worden uitge
gooid. Na veertien dagen ont
beringen zal het verlaat kerst
diner bij de eigen haard goed
gesmaakt hebben.
Vier dagen later'kiest captain
Hurst alweer het ruime sop.
Koers? Hamburg.... en nu met
124 schapen aan boord. Een
makkie, want doorgaans zatèn
er zo'n goede twaalfhonderd
in het ruim. Hurst, bemanning
en schapen wachtten overi
gens 34 uur vertraging op de
Elbe "wegens 'thick fog*
Maar dit keer waren ze al
weer na een week terug.
Slecht voorteken
Waren het slechte voorteke
nen? De doorgaans bijgelovige
zeelieden moeten daar in
bange uren in de mond yan:
Nieuwe Waterweg wel aan 't
dacht hebben. Die maandag
november betekende hét de
nitieve einde van do nijve
zwoeger die zich zonder
derbreking jaar in jaar uit',
elementen trotserend van h
ven naar1 haven had gespoe
„Gelader. met stukgoeden
met bestemming van Lond
naar Rotterdam kwam het:
zeren stoomschip des morge
ten zes ure voor den Nieut
Waterweg", o vertelt de Nie
we Brielse Courant van 14 n
vember. „Binnen willende 1
pen stootte het schip in
vaarwater en kreeg onmiddi
lijk een lek waardoor de m
chine onbruikbaar werd. Do
de felle stroom werd het sch
op de zogenaamde West g
worpen, draaide daarop rot
en werd als het ware onder
folven bedolven, daar
randing en zware wii
voortdurend in hevigheid tc
namen. Spoedig was het de
door de zee schoongeveeg
Ten negen ure brak het
op de hoogte der machinek
mer doormidden. Het voors
gedeelte schoof vooruit, terw
het achterschip onbeweegü
bleef vastzitten. De bema
ning vluchtte op den boeg
in het wand der voormast
eigei
de
rech
Offi'
klac
de vt
fabri
meli,
Tier
het
mag
fabri
ker
'•de k
met
Dek
'daar
'•Veel
teurs
.i eigei
v geve
hel
kemi
1 ranti
deze
Gara
uit e»
- telijk
1 ment
kunt
voor]
Redding
„Dadelijk na het ontvangt
bericht vertrokken van hi
(Maassluis, red.) de sleepbo
Bato I met ijssloep en de slee
boot Zierikzee met de alhi
gestationeerde reddingskolt
i van de Zuidhollandsche mat
schappij tot redding van sehi
breukelingen,- waarvan de b
manning bestond uit Piet
van Noord, schipper, Cornel
van de Meulen, Marts Ve
steeg, Imand Vroombout
Krijn Schouten, Hendrik
Hooy en Frans Roodenbu:
allen varengezel. Bij aankora
buiten werden alle pogingi
tot redding in het werk geste
doch de reddingsboot moe
door verlies van anker in df
Waterweg terug komen,
achtte een tweede poging zo
der anker onraadzaam, waa
op de Zierikzee naar het wrt
geworden schip stoomde
het geluk had een tros
boord te, krijgen om des nod
de equipage door middel v,
lijnen te redden, wat echt c.er
niet behoefde daar de re
dingsboot het een ander ma Fabri
waagde om, thans opgeslee
door de Bato I, langs het noo
delijke hoofd derwaarts te'ir®
len en de in doodsangst verf
rende schipbreukelingen
een bijna zekere ondergang
redden. De bemanning van
Forth bestond uit negenti
personen die^ allen werden j
red. Waarlij'k een heerlij
voldoening voor de dappe
mannen die hun leven waa
den om redding aan te bre
gen!", zo stelde de krant opg
lucht vast en bracht hulde ai
de 'menschlievendheid onz
medeburgers'. Maar wist oc
nog te berichten dat- redde
en gereddén met dè door
Bato I gesleepte reddingsbej
omstreeks een uur'in de mi;
dag veilig de haven van Maa
sluis bereikten, vanwaar j
uitgeputte drenkelingen d«
bemiddelitïg van' Engels coi
sulair agent C. Dirkzwagi
van de nodige opvang werdt
voorzien en daarna met
Zierikzee naar
werden gebracht.
Rotterdai ^P?e^e
Verhe
„Door de aanhoudende win
en de onstuimige zee is v|
het schip en de lading tot h
den niets gered kunnen wc
den", besluit de krant zijn r
laas,
Zo zou het blijven: op dati
zeildoek verpakte logboek ri
dat de zee, eenmaal geka
meerd, prijsgaf aan de Ooi
voornenaren en de herinni
ring aan 'de Vierde' van
Peninsular and Orient
Steam Navigation CompaÈ
zorgvuldig bewaarde.
zondag 25 juli
Hervormd® Gemeenten.
Centrum: Laurenskerk. 10.30 uur
Mw, ds, K. van Bergen, Laurenspas-
loraflt, 17.00 uw ds, N. Kleermaker.
Prinsekerk: 10.00 uur ds. G.J. Ruiten
berg, Rhoon. Pautusfcerk, Mauntsweg
20: 10.30 uur ds. C.A. Korevaar. Op
standing skerk, Lisplein: 10.00 uur ds.
Reen, avondmaal. Het Trefpunt: 10,30
uur ds. F. oberman, Capelie a/d IJs-
set
Pelfihaven: Oude Kerk Aelbrecht-
skolk; 09.00 uur ds. D.M. van der Lin
de uit Oudewater, 10.30 uur ds. B.
gordewijk lhJ Kralingen, 17.00 uur ds.
J.N. de Ruiter uit ErmeJo, 19.00 uur
ds. O. Weslerveld uit Rozenburg,
kerkdienst voor iedereen m.m.v.
mevr. L. van Dijk-Vetschoor, zang.
Êmmauskapet: 9.30 uur ds. W„ Vos.
Kralingen; Koflaankerk: 10.00 ds.
j.F. Zeemeijer, 17.00 uur ds. W.H.
•/an Kooten van Hiliegersberg. Oos
terkapel: 9.30 uur cand. A. van Herk
van Steelendam. Laanverk: to.00 uur
Eerw. heer G.J-Smouier, 17.00 uur
J.F. Mantz van Rozenburg. Immanuei-
«erk: 9.35 uur ds. E.L. Ruitenberg.
Hil legert berg: Hillegondakerk: 10.00
oor ds. W.H- van Kooien. 19.00 uur
ds. D- Harteve'd. MessiasKerk: 10.00
uur ds. J.D- Hoekstra. Oranjekerk;
10.00 uur mevr, mr. F. Dlerne. Sa'va-
torkerk: geen dienst. Hassaukerk;
neen dienst. Alexanderkerk: 10.00
Sur ds. G3, GaK uit Den Haag, 17.00
uur eerw. Hr. W.L. Kauwerfing. Goede
Herderkerk: 10,00 uur drs. A.H, van
werp. Oergkapef: 10.30 uur prof, heer
j Spema Weiland- Hesseplaats: 9-30
uür ds- J. Blonet. Servicecentrum Va
renhQf- oeen dienst. Zevenkamp
lO.Ou uur ds. H. v.d. Zwan. Sl frarf
ClSCuS Gasthuis: 9.00 uur ds. Y. Stlen-
stra.
Overechie: Grote Kerk: 10.00 uur ds.
E van Wieringen, Adventkerk: 10.00
ds. Tj. Bru:nsma uit Den Haag.
Rotterdam-Zuid: Betlehemkerk:
10.00 uur ds- G. van Doom uit Alphen
a/d Rijn. Carnlssehuis: 10.00 uur ds.
j, van Vliet. Johanneskerk: 10.00 uur
ds. J.G. Kooren. Heilige Doop, Elim-
fcerk: geer dienst. Maranathakerk:
10.00 uur cand- S. de Lange uit Ter-
schuur, 17.00 uur ds, J, Plomp uit Ba-
rendrechl. Morgensterkerk: 9.00 uur
ds. H. Ommering uit Baarn. Open Hot
Middelharnisslraat: 10.30 uur ds, H.
Ommering uit Baarn. Credokerk;
geen dienst. Oude Kerk: 10.00 uurds.
j. vermaas. Chr. Triomfatorkerk:
17.00 uur ds. J. Vermaas. Vredes-
kerk: 10.00 uur ds. L. de Wit. Sonne-
burgh: 10.30 uur dhr. J. Verrspuy uil
Ridderkerk.
Uuelmondr- Adr, Janszkerk: 10.00
uur dhr. J, Luiten. De Hoeksteen:
10.00 uur ds. W. Westerveld. Pel-
grimskerk: 10.00 uur ds. J- Mettau,
17.00 uur ds. M.N. Schtale. Nieuw
Sonneburgh: 9.30 uur dhr. D. Hart
kamp. Meerweide; 10.30 uur dhr. D.
Barendrecht,
Diensten voor gehoorgestoorden:
Rehobothkerk Noordsingel: 10.30 uur
dhr J. van Veeten. Ger. Kerk Brse-
plein: 9-45 uur dhr. B. Bruinlng.
Ziekenhuizen: OijkzJgtziekenhuts:
9.30 uur ds. A. V.D. Klaauw, dienst
van woord en tafel. Bergweg2iekerv
huls: 10.30 uur ds. P.R. Everaars. van
Oamzlekenhuls; 10.15 uur ds. mevr,
J.A. Meulendijk. Dr. Dantëf den Hoed
kliniek: 9.30 uur ds. T.H. Ooslenbrug
uit Ridderkerk. Geriatrische Kliniek
pascatweg: 19.30 uur ds. W. de Bone
uit Leid schend am. Havenziekenhuis:
10.00 uur mw. ds, SljsGng-Bikker. U0-
zia Ziekenhuis: 1030 uur d», M.C. Heypteat: Jufianakerie 9,30 uur geen
Don, Reuma-Centrum Beethovenlaan:
IA.30 uur ds. B. Duisterhol. St. Clara
Ziekenhuis: 14.45 uur dr. E. Masse-
link. Sim Franciscus Ziekenhuis: 9.00
uur ds, Y. Stienstra, Zuiderziekenhuis:
10.45 uur ds. 7.H. Oosten brug uit
Ridderkerk.
Gsrsformserds Kerken:
Rotltrdam-Centrum: Bergslngelkerk:
geen diensten. Statensingelkerk:
17.00 uur ds. A. Reen. Nieuwe Oos-
ierkerk: lO.OO uur ds. P. Sijtsma.
Kerkzaat Eudokla: 10.30 uur ds. P.
Sijtsma. Kerkzaal Atrium: geen
dienst. Studentengemeente Doopsge
zinde Kerk Noordmolanwerf: eerstvol
gende dienst 29 augustus. Jeugdha-
ven 't Ruim, Van Speykslraat: 11.45
uur ds. B. ter Haar.
Oelfshavan: Kerk Duyststraat: 10.00
uur ds. C. Schakel. Zaal Burg. Mel-
neszstraat: 17.00 uur dhr. T. Honlg(Jr).
De Rustenburg Mathenesserlaen:
10.30 uur ds. GJ- Honig.
Kralingan: Pro-Rege: cand. J. Dijk
huizen uit Amstelveen. Hoflaankerk:
17.00 uur ds. OJ. v.d. Ptoag.H.G.
Kralingseveen 10.00 uur dhr. GJ.
Smouter, 17.00 uur ds. J.F. Mantz.
Rotterdam-Zuld: Breepieinkerk: 9.30
en 17.00 uur ds. P. Reedijk.
Lombardijen: Petrakerk: 10,30 uur
ds. LE. van Loo uit Heerjansdam. De
Elf Flanken: 14.30 uur ds. E.J. Duur-
sema van Charlois.
Terbregg a/Om moord/Ze ve nkam p:
Messiaskerk: 10,00 Uur ds, D. Hoek
stra, gecomb. dienst. Open Hof: 9.30
uur ds. J. Blonet. Varenhof: geen
dienst. Zevenkamp Gebouw D.G.S.W-
Roer 20: 10.00 uur ds. W. v.d. Zwan.
Aiexanderstad: Verrijzeniskerk: 9.30
en 17.00 uun dhr. M.A.J. van Heljst.
UtMlmood*; Groene Tuinkerk: 9.30
uur dhr. J, van Drongelen. Zomer-
landkwk: 9.30 uur dr. E. Masselink.
17.00 uur. ds. J. Mettau.
Oversctrie: Maranathakerk; 10.00 en
17.00 uur ds. L. van Datfsafl. Advent
kerk: 17.00 uur ds. B. Koekkoek.
Chariots: Bethetkark: 9.30 uur ds.
E.J. Duursema, 16.30 uur ds. J.M.
Snoek uit waelestein, 9.30 uur geen
opgave ontvangen.
Feijanoord: Kerkgebouw Pr. Hendrik
laan: 10.30 uur cand. dra. H. Weeter
ing te Papend recht, 17,00 uur geen
opgave ontvangen, 1?.00 uur dhr. D.
BByersbergen.
Hillagersbarg/Schiabroek: Mel-
doornkerk: 9 J0 uur ds. J.F. Mantz te
Rozenburg. Vredevorstkerk: 9.30 uur
dr. Y. Feenstra, 17.00 uur ds. W. Da-
vfdse te Zevenhuizen. Nassaukerk:
17.00 uur dhr. A. den Hartog. Oranje
kerk: 10.00 uur mevr. F.T. Diemer-
Lindeboom.
Zuidwijk; Credokerk: 10.00 dhr. M.A.
Lodder. Morgensterkerk: 10.00 uur
ds. H. Ommering te Baarn.
Pandrecht: Chr. Triomfatorkerk: 9.30
uur geen dienst, 17.00 uur ds. J. Ver
maas van R'dam-Zuid.
Berk el en Rodenrija: De Ark: 9.30 en
17.00 uur ds. P.J. Moet, H.A.
Katholieke Kerken:
Oud-Kathoiieke Kerk
Paradijskerk, Nieuwe Binnenweg:
zond 9.30 uur. Parochie van H-H.
Laurentius en Maria Magdalena No-
belstraat: hoogmis om 10.15 uur.
Rooms-Katholiake Kerk
Centrum: Bosje: zat. 19.00 uur, zond.
10.30 en 12.00 uur. Ëendrachtskerk:
zat. 18.00 uur (Spaans), zond. 10.00,
11.30 (Spaans) en 12.45 uur. Jozef-
Paradijskerk: zat. 17,30 uur, zond.
11,00 uur. Steiger: zat. 18.30 uur,
zond. 10.30 en 12.15 uur. Una Sancta
(Karei Doormanstraat): zond. 10.30
en 11.30 uur. Arau naga meen te In de
Doopsgezinde Kerk Noord molen werf:
zond. 8-45 uur. Zusterkapel Een-
drachtstraat: zond. 11,00 (Italiaans),
17.00 uur (Hongaars). Apostolaat ter
Zee: zat. 20.00 uur, zond- 10.00 en
22.00 uur.
West: Antonlus Abt, Mathenesserdijk
459: zat. 18.30 uur. Kapel Franclscus-
college; zond. 10.30 uur (Franse Mis).
Laurentius en Elizabeth (kathedraal):
zat. 19.00 uur, zond. 09.45, 11.30 en
13.00 uur (Kroatlsch). Oud-Mathenes-
se (H.Hart): zat. 17.00 uur, zond.
11.00 uur. Delf shaven (Wijkgebouw
Petrus): zat. 18.30 uur. Wlllibrord: zat
19.00 uur, *ond. 9.45 en 11.30 uur.
Spangen (Nicolaas): zat. 17.00 uur,
zond. 9.30 en 11.00 uur. Kapel Hondi-
usstraat zat. 18.00 (Portugees).
Ovarschie: O.L Vrouw v. altljdd. bij
stand: zat. 18.45 uur. zond. 930,
1030, 12.00 en 16.45 uur. St. Petrus
Banden (Delftweg 13): zaL 18.45 uur,
zond. 930, 11.30 en 18.45 uur.
Noord: Slljdorp: zal. 19.00 uur, zond.
10.00 en 11.30 uur.
Crooswijk Nieuwe Kerk Barbara-Ver
losser Crooswijkseweo 36: zat. 18.00
uur, zond. 9.30, 10.30 en 12.00 uur
(Portugese- Mis). Famillekerk (Berg-
singet): zat. 18.45 uur. zond. 9.30 en
11.00 uur. HiJdegardls: zat. 18.45 uur,
zond. 10.30, 12.00 en 18.00 uur. Pro
venier (Dienstencentrum Walenbur-
gerweg): zond. 10.00 uur. Kapel Wa
lenburg: zond. 11.00 uur (Engelse
mis).
Hillegaraberg/Schlabroek: Christus
Koning: zat.t8.30 uur, zond.9.30 en
11.00 uur. Lidulna- zat. 19.00 uur,
zond. 9.30, 11.00, 12.30 en 19.00 uur.
Paulus: zat. 19.00 uur, zond. 9.30 en
11.30 uur. Verrijzeniskerk: zat. 19.00
uur, zond. 930 en 11.00 uur.
Oo*t: Kralingen Lambertuskerk: zat.
19.00 uur, zond. 9.00, 1030, 12.15 en
19.00 uur. Alex an derpol der (Caecllia):
zond. 10.00 uur. Ommoord (Open
Hof): zat. 19.00 uur, zond. 11.30 uur.
St. Paulus (Capelle): zat. 19.00 uur,
zond. 10.30 uur.
Charlota Michael en Clemens: zat
19.00 uur, zond. 8.30, 10.30 en 12.00
uur. Pendrecht Bavo: zat. 19.00 uur,
zond. 10.00 en 11.30 uur. Zuidwijk:
zat. 19,00 uur, zond. 10,00, 11.30 en
18.30 uur.
Zuid-West: Heypleat (Bonlfatlua): zat.
19.00 uur. zond. 9.45 uur. Hoogvliet
(MariaKerk): zat. 18.30 uur, zond.
10.00 uur. Hoogvliet-Meeuwenplaat:
zond. 11.00 uur. Pernis {Emanuei-
kerk): zond. 9.00 uur.
Zuid-C: H. Franciscus van Asslsië
(Huizo Maasvefd Afrlkaanderpteln):
zat. 19.00, zond. 9.45 uur. H.H. Mar
telaren van Gorcum en O.L.Vrouw
van Lourdes, Stleltjesslraat 14: zat.
1630 uur en zond. 9.30, 11.00 uur
H.Margaretha M-Alacoque: zond.
11.15 uur. Krulsvindlngkerk: zal.
19.00 uur, zond. 9.30 en 11.00 uur.
Tareslakapel (Lange Hflteweg): zat.
1830 uur. zond. 930 uur.
Zuid Ooft: Lombardijen (Engelbe
waarders): 2at. 19.00 uur, zond. 10.00
uur. Usselmonde (Kruisverheffing):
zat. 19.00 uur, zond. 10.00 en 11.30
uur. Usselmonde (Wederkomst): zat.
19.00 uur. zond. 9.30 en 11.30 uur.
Barendrecht: SL August in us kerk: zat.
19.00 ttvrj Eucharistieviering, zond.
09.00 umt Eucharislleviedrvg, 10.30
uur Hoogmis.
Vrijzinnig Hervormden: Groothan
delsgebouw Ingang Stationsplein:
10.30 uur Eerw. Hr. M.S. Sloager, uit
Kampen.
Doopsgezinde Gemeente: Doopsge
zinde Kerk Noord molen werf, 10.30
uur ds. W.H. Kuipers.
Evangelisch Lutherse Kerfc: Andre-
askerk, Heer Vrankestraat 51; 10.00
uur ds, A.K. van der Mey uit Zoeter-
meer. Lutherkapel. Nozemanstraat
10: geen dienst. Vaste Burchtkerk,
van Swietenlaan 1: mw. H.W. Schte-
baum-Muller. Kinderdiensten elke
zondag 10.00 uur in de Andreaskerk
en de Vaste Burchikerk.
Vrije Evangelische Gemeente: Rot
terdam-Centrum: 10.30 uur br. H-G.
Dekker te Utrecht, Rotterdam-Zuid:
Aristotelesstraat, 10.00 uur Dienst.
Pinkstergemeente: Riadelffacentrum
Espelo: 10.00 en 19.30 uur M. van
Stapele, maandag 20.00 uur Bijbel
studie. dinsdag 20.00 uur interkerke
lijk Jongeren Contact.
Pinkstergemeente: R'dam-Zuid We
vers hoek straat 80 (nabij Zuidpteln)
10.00 uur dhr. F.F. Schetter.
Pinkstergemeente 'Gemeente Gods':
Kapel Bonaventu rast raat 15: 10.00
uur br, K. van BaJen.
Gereformeerde Gemeente:? Rotter
dam-West, Willem van Zuyfenstraat:
10.00 en 17.00 uur leesdlenst. Rotter
dam-Zuid, Mljnsherenpteln 9: 10.00
en 1630 uur geen dlensi.
Baptisten Gemeente: Rotterdam-
Centrum: 10.00 uur ds. J.B. v.d.
Veen. Rotterdam-Zuid Jagerslaan 9:
9.30 uur eredienst Uieo. slud. F. Smit
uit Hoogvliet Usselmonde Kreekpad
7: 9.30 uur eredienst.
Nieuw-ApostoTieche Kerk: Rotter
dam-Zuid (Hlllevtlet 139) Lv.m. ver
bouwing zijn de diensten tot om
streeks October verplaatst naar Gerrit
v.d. Lindestraat 63. Rotterdam-West
(Gerrit v.d. Lindestraat S3a>. 9.30 en
16.00 uur Dienst, dond. 20.00 uur
dienst Rotterdam-Hoogvliet (Kruis-
netlaan 200) 9.30 en 16.00 uur Dienst.
Gereformeerde Kerken (vrijge
maakt):? Rotterdam-Centrum Schfe-
kade: 9.30 en 16.30 uur ds. C.J. de
Ruyter. Del (shaven Kuiperstraat: 9.30
en 16.30 uur Dienst Rotierdam-
Noord Larixlaan: 9.30 en 1730 uur
Dienst. Rotterdam-Oost Berlage-
Brraat: a.15 en 1630 uur ds. A. Veef-
klnd. Flotterdam-Zuid/Ussel monde
Bollenland: 9.30 en 1630 uur ds. P.
Plaatsman. Charlois Tallngstraat:
9.30 en 16.30 uur Dienst.
Leger dee Heiia: Centrum, Congres
zaal (William Boothlaan 6-10):. 10.00
uur kapt. en mevr. L.G. Markies-Vink.
m.m.v. zangbrigade en muziekkorps.
Noord (Telllngerstraat 13-15): 10.00
en 19.30 uur majoor A.C. van Engelen
en majoor J. Arisse, m.m.v. zangbri-
gade en muziekkorps. Delfshaven
'(Spanjaardstraat 11): 10.00 en 1930
uur Lt. D.J. Verhulst. Kralingen (Hoge
Boezem 1-2): 10.00 en 18.00 uur
kapt. G.T. Peereboom, m.m.v. zang
brigade en muziekkorps, Rotlerdam-
Zuld (Texelsestraat 37): 10.00 en
19.00 uur ft. kat J.B. Hoevers, man.v.
zangbrigade en muziekkorps. Feije-
noord (Oranjeboomstraat 74): 10.00
en 18.30 uur lult. en mevr. T. Schol-
tens-Stuurop, m.m.v. zangbrlgade en
muziekkorps.
Remonstrantse Gemeente: Remon
strantse Kerk Mathenesserlaan: 10.30
uur gezamelijke dienst in Doopsgezin
de Kerk ds. W.H, Kuipers.
Nederlands-Gereformeerde Kerk:
Verenlgingsgbouw Oranjestraat 6,
Overschie: 9.30 uur en 16.30 uur
cand. P.J.H. Krol.
De Christelijke Wetenschap: (Schie-
damsevest 190) zond. 11.00 uur the
ma 'Waarheid', avonddiensten 1e en
3e woensdag van de maand 20.00
uur.
Pinkstergemeente 'De Kandelaar':
(Nieuwe Binnenweg 326) 10.00 uur br.
A. Lock. 19.30 uur gastspreker.
Gereorganiseerde Kerk van Jezus
Christus van de Hel!Igen der laatste
dagen: Groenezoom 256: 11.00 uur
Dienst.
Scandinavische Kerken:? Den Nors-
ke Sjümannsklrke. Noorse Kerk
Drooglever Fortuynplein 4: KI- 11 Höy-
messe, kl. 20. Aftensang og (est. Pas
tor Stelnar Moe. Kong Olavs Kapell.
Europaweg 224 Europoort Rozen-
buig: kl. 19.30. Aftensang og feat
Svenska Sjömanskyrkan, Zweedse
Kerk Parklaan 5: kt 11. Högmössa
med nattvard, pastor K G. Lundmark.
Dansk Sömandsklrke, Deense Kerk
Coolhaven 1-7: kl 20, Gudstjeneste,
Pastor VJggo Jacobsen. Suqmen Me-
rimie8kirkko, Finska Sjömanskyrkan,
Firtse Kerk 'a GravendlJkwaJ 64: kto.
L9. *ïlumalanpalvelus, kl. i9. Guds-
tjSnst Pastor Jarmo Kökkö.
Deutsche Evangelische Gemeurd
(Centrum 's Graven dij kwal 65) 1CJ
uhr Pfarrer Nocke. t|
Scats Church: (Schledamsevest 11
10.30 uur a.m. Service. J
8L Mary's Church: (Church of Er
land) 9.30 a.m. Holy Communie t,
10.30 a.m. Morning Prayer, 7.30 pJ
Evensong, Rev. G.G. Allen. j
Russisch Orthodoxe Kerk: (PersJj
straat) do. 19.00 uur, vr. 14.30
19.00 uur, zat 10.00 en 24.00 u> -
zond. 10.30 uur. j
Waalse Kerk: 9 h 30 pasteur R. G
gandet.
Omgevingj
Hoogvliet: Antwoordkerk: 10.00 li
spreker onbekend. Deltakerk: 10X
uur ds. GJ. van der Linde. De Bror
9.00 uur ds. H. Visser uit Rotlerd» i
Vaste Burchtkerk: 10.00 ds H. v«
den Heuvel, 19.00 uur ds. G.J.
der Linde, Herv/Ger. dienst. R-K. Af 1 Er 2ijn
riakerk: zat 18,30 uur, zond. 10.3Q« &op w
18.00 uur H.Mis. Meeuwenplaat: d
18.30 uur, zond. 11.15 uur H.Mis. -,FA
Pemts: Nederlands Hervormde Ka
9,30 uur ds. M.C, Malipaard, 1IL
uur ds. E.J. Duursema gezamel?
dienst in de Ger. Kerk. Gere lom»
.de Kerk: 9.30 uur prof. mr. I.A- B
penhorst uit 'Zeist, 18.30 uur g?
dienst in Ned. Herv. Kerk. Baptlsl «verksti
Gemeente: 9.45 uur student W. tsche be
.zirig uit Bosch en Duin. (R.K.)
nueikerk: zond. 9.30 uur H.mls.
f.
r-tïieire
Rhiw^Ned.'^HenJr Kerk
voorm. gez. dienst NH/Ger. in de M L «ente
ranathakerk, 16.30 uur ds. G-J- '£n v6St
Bogerd. Gereformeerde Kerk KleK^ *Den Hj
930 uur ds. G.J. v.d. Bogerd öj ;£en le
dienst NH/Ger., 18.30 uur dienst kit-,
de Dorpskerk. Geret Kerk (vrijf J
maakt): 10.00 uur da. A. v.d. Stof 11
16.30 'uur ds. A. v.d. Sloot. R«j noo
Katholieke Wllilbrorduskerk:
19.00 uur H.mSs, zond. 10.30
Hoogmis met volkszang. Kapel
ziekenhuis: zond. 9.00 uur H.mls.
ZuTdtond: Gereformeerde- Kerk: 9
en 17.00 uur ds. G.J. ter Laak uit Y
Brietfe: Herv. Gereformeerde Ke !*b
St Cath. Kerk, 19.00 uur ds. WsP|
wes uit Nieuwenhoom. GeuzBnj^
9.30 ds. J. Keyzer uit Barendrecht 1
•°f geh
joegt e.
ifit Is et
iöie typ
wen in
het ha;
