KUNST/RTV
R1
BS
Ik haat jullie, want jullie
doden mijn mooiste dromen
Marathonloop
als therapie
1 HiSl
Sovj et-dissident
welkom
in Frankrijk
TOSCANINI CONTRA HET ORKEST:
J J
li i
9De stroom die ons meevoert
Tekeningen
uit Hermitage
in Italië
Rotterdams Nieuwsblad
24 lull
Arturo Toscanini, de le
gendarische Italiaanse
dirigent, staat, 25 jaar
na zijn dood, -weer volop
in de belangstelling.
Zijn plaatopnamen wor
den door RCA opnieuw
uitgegeven, er zijn in de
laatste jaren enkele boe
ken over hem versche
nen en jX maandag was
via de Duitse televisie
een omvangrijke, aan
Toscanini gewijde Oos
tenrijkse documentaire
te zien, waarin collega's
als Karajan, Mehta en
Solti de Italiaanse mae
stro om beurten de he
mel In prezen.
Ondanks deze overvloed
aan informatie is het
beeld dat we van Tosca
nini als dirigent hebben
nog steeds onvolledig.
Wat was het geheim
waardoor hij In staat
was 'de hele conceptie
van het dirigeren te ver
anderen en aanvechtba
re opvattingen van een
hele generatie postro-
mantische dirigenten
vóór hem recht te zet
ten?1, aldus George Szell,
eens leider van het be
faamde Cleveland Or
chestra, over zijn colle
ga.
Is Toscanini's betekenis
wel te achterhalen door
naar zijn platen te luis
teren? Het meeste van
wat in de handel is geko
men werd opgenomen
nadat hij de tachtig was
gepasseerd. En veel men
sen die de turbulente
carrière van Toscanini
hebben gevolgd zeggen,
dat hij toen al lang over
zijn hoogtepunt heen
was. Enkelen beweren
zelfs, dat hij al geruime
tijd aan aderverkalking
leed.
ïïÊKm
1
Kg
Op 30 november 1920 begon de langste en de meest uit
puttende buitenlandse toemee die een symfonieorkest
ooit heeft gemaakt De President Wilson vertrok uit Na
pels met bestemming New York. Aan boord bevonden
zich Arturo Toscanini, toen al 's werelds beroemdste di
rigent, en de beste musici van Italië.
Artisticiteit en prestige reikten eJkaar de hand. Teneinde in
de Verenigde Staten de vergelijking met de beroemde orkes
ten van Philadelphia en Boston te kunnen doorstaan waren
leden van het orkest van de Milanese Scala geselecteerd en
aangevuld met andere musici uit heel Italië. Het Amerikaan
se publiek keek met spanning naar Toscanini uit Hij had in
1915 met slaande ruzie de Metropolitan Opera verlaten. Hij
had gezworen dat hij nooit meer een voet in dat gebouw zou
zetten.
Het Orchestra Arturo Toscani
ni, zoals het kersverse Ita
liaanse reisorkest werd ge
noemd, zette op 13 december
voet op Amerikaanse bodem.
De bedoeling was, dat de toer-
nee tien weken zou duren {ge
schatte kosten 180.000 dollar),
maar het werden er zestien, zo
groot was het succes (250.000
mensen bezochten 133 concer
ten), zo aantrekkelijk waren
de aangeboden contracten.
Na een paar dagen rust reis
den Toscanini en zijn orkest
naar Camden, New Jersey,
waar de studio van de Victor
Talking Machine Company
was gesitueerd. Het contact
tussen de maestro en de plate
nindustrie, dat daar onder bi
zarre omstandigheden tot
stand kwam, zou weliswaar
ongeregeld maar op vruchtba
re wijze in stand blijven tot
zijn afscheid van het podium
in 1954.
Wasplaten
Hoe het in de Victor-studio
toeging weten we door het
schriftelijke relaas van de
slagwerker Nuccio Fiorda.
„Het orkest, waarvan de bezet
ting tot het allernoodzakelijk
ste was teruggebracht, werd in
een soort houten nis gepropt.
De contrabassen werden bijna
door de tuba verdrongen. Met
de Victor Company was over
eengekomen, dat geen plaat
zou worden uitgebracht zonder
toestemming van de maestro.
Het vastleggen door middel
van wasplaten maakte, dat
geen correcties konden wor
den aangebracht. Als er iets
fout ging moest het hele stuk
over. Aangezien Toscanini
voortdurend ontevreden was
moest alles dagenlang worden
herhaald. De directeur van de
maatschappij zei op een dag:
Als Toscanini nog eens terug
komt staat Victor Company
voor een bankroet".
Toscanini kwam terug en Vic
tor bleef toch bestaan. Aan het
einde van de toernee, in maart
1921, reisde het orkest weer
naar Camden. Er werden en
kele stukken opnieuw opgeno
men en andere aan het pro
gramma toegevoegd.
De bekende driftbuien an
Toscanini kregen onder ei ge
geven omstandigheden een
ongekende intensiteit. Enrico
Minetti, één van de violisten
in het orkest, schreef daarover
later: „Toscanini schreeuwde,
dat er werkelijk niets deugde,
dat het resultaat één grote rot
zooi was. De maestro zwoer
dat hij nooit meer aan een
plaatopname zou meewerken".
Obscuur
Gelukkig is Toscanini daar la
ter van teruggekomen. Maar
zijn woede van destijds is best
voorstelbaar. Want wie het re
sultaat van die vreemde bij
eenkomsten bij de firma Vic
tor beluistert, bemerkt dat er
inderdaad weinig van deugt.
Die eerste opnamen van Tos-
-canini van december 1920 en
maart 1921 hebben zestig jaar
lang een nogal obscuur be
staan geleid. RCA, nazaat van
Victor, heeft het grootste deel
ervan nu voor het eerst op een
handelsplaat gezet. Het is een
vreemde ratjetoe: losse delen
uit symfonieën van Mozart en
Beethoven, fragmenten uit
Mendelssohns 'Sommernacht-
straum', 'La damnation de
Faust' van Berlioz, 'Carmen'
en TArlésienne' van Bizet,
Donizetti's ouverture 'Don
Pasquale' en nog veel meer.
Dat alles klinkt belabberd en
de tempi, wellicht mede gedic
teerd door de beperkte tijds
duur van de wasplaten, zijn
uitgesproken bizar. Dit materi
aal geeft ons zeker geen ge
loofwaardig beeld van Tosca
nini.
Objectief
Harvey Sachs legt in zijn Tos-
canini-biografie uit 1978 (J.B.
Lippincott Company, Philadel
phia/New York), verreweg de
uitvoerigste en de beste, uit,
dat alle verhalen over 'de ob
jectieve interpretaties' en 'de
snelle tempi1 van de dirigent
berusten op misleidende, of al
thans eenzijdige informatie:
opnamen van een weliswaar
door
Aad van der Ven
vitale, maar niettemin stok
oude dirigent, die zijn inter
pretatiestijl in de loop der ja
ren sterk had veranderd.
Voor zijn zeventigste heeft
Toscanini slechts ongeveer
vier uur muziek opgenomen,
waarvan maar een fractie in
de handel is gekomen. En de
meeste platen die nu verkrijg
baar zijn bevatten opnamen
van Toscanini na zijn tachtig
ste. Harvey Sachs signaleert
onder meer het verschil tussen
de drie opnamen die Toscanini
van Beethovens Missa Solem-
nis heeft gemaakt. De inter
pretaties van 1935 en 1940 (al
lebei opnamen die niet in de
handel zijn) duren ongeveer 84
minuten, de versie van 1954
(Toscanini was toen 87), de
enige die verkrijgbaar is,
neemt circa 75 minuten in be
slag.
Snelheid
De Duitse dirigent Ferdinand
Leitner heeft eens gezegd, dat
veel van zijn collega's naarma
te ze ouder worden sneller
gaan dirigeren, juist omdat zij
de indruk willen wegnemen
dat zij ouder worden. Een feit
is, dat er qua tempo ook heel
duidelijke verschillen zitten
tussen Toscanini's niet meer
verkrijgbare Engelse opname
van de complete Beethoven-
symfonieén uit 1939 en zijn
Amerikaanse Beethoven-serie
uit het begin van de jaren vijf
tig, die nu in de RCA-serie
'Toscanini, the man behind the
legend' een plaats heeft gekre
gen. De laatste uitvoeringen
zijn vrijwel allemaal sneller.
Maar nog groter en eigenlijk
interessanter is het verschil
qua uitdrukkingskracht De
Arturo Toscanini
uitvoeringen uit 1939 zijn min
der streng, bezitten een vrijere
adem, dan de meer recente,
die wel eens een ietwat machi
nale indruk maken.
VARA
In 1938 maakte de VARA ra
dio-opnamen van Toscanini's
optreden met het Residentie-
Orkest het enige Nederlandse
orkest waarmee hij heeft sa
mengewerkt. Hans Kerkhoff,
destijds muziekchef van de
VARA, stelde de glasplaten
met die opnamen ter beschik
king van de Engelse platen
maatschappij Dell'Arte. De op-,
name van Richard Strauss'
'Tod und Verklarung' bleek
danig beschadigd, maar die
van werken van Cherubini,
Debussy, Dukas en Haydn
konden zonder problemen op
een elpee worden gezet, een
produktie die door het Resi
dentie-Orkest massaal is inge
kocht om er in het komende
seizoen de abonnementhou
ders gratis mee te verblijden.
Enkele oudgedienden van het
Haagse orkest kunnen nog
smakelijke verhalen vertellen
over de opwinding die de
komst van Toscanini in 1937
en 1938 met zich meebracht
En natuurlijk over de woede
uitbarstingen van de maestro,
die halverwege repetities ver
ontwaardigd wegliep en die
enkele blazers naar huis stuur
de (de achter de deur ijsberen
de bestuursleden zorgden met
een voor vervangers). De uit
voering van 'La Mer' van De
bussy in 1937 was zodanig, dat
de Nederlandse componist Ru-
dolf Escher zich ijlings achter
zijn bureau zette om een boek
je over Toscanini en Debussy
te schrijven.
Ook de concerten die Toscani
ni en het R.O. een jaar later
gaven oogstten een en al lof en
bewondering. Wat begrijpelijk
is als je naar de plaat met on
der meer een fantastisch exac
te en briljante uitvoering van
Haydns symfonie nr. 101 luis
tert. Er staat overigens toch
ook al een voorbeeld van Tos
canini's in latere jaren verder
ontwikkelde snelheidsmanie
op: TApprenti sorrier' van
Dukas.
Wagner
Eén componist is altijd ont
snapt aan Toscanini's neiging
tot het kiezen van steeds snel
lere tempi: Wagner. Sterker
nog: de langzaamste 'Parsifal'
die in Bayreuth ooit is opge
voerd was de 'Parsifal' van
Toscanini. Misschien hield
Toscanini nog meer van Wag
ner dan van Verdi. Lees in het
onthullende, maar volgens
Sachs niet voor honderd pro
cent betrouwbare boekje 'Tos
canini in Bayreuth' van
Berndt W. Wessling (Kurt
Desch Edition, München) hoe
Toscanini het gekonkel van ja
loerse collega's en wantrou
wende zangers heeft getrot
seerd, al hield hij het er, met
de opkomst van Hitler, nog
korter uit dan in zijn vader
land, toen daar eenmaal Mus
solini aan de macht was.
Wagner vormt een hoofdstuk
apart in de interpretatiekunst
van Toscanini. Herbert von
Karajan heeft in het begin van
de jaren dertig vrijwel alle re
petities van Toscanini in Bay
reuth bijgewoond. Hij zegt; „Ik
was er weken dronken van".
De twee aan Wagner gewijde
platen in de nieuwe RCA-se
rie, die voornamelijk opnamen
van rond 1950 bevatten, zïjn
van een wonderbaarlijke
schoonheid. Er is sprake van
een poezie, een helderheid en
een continuïteit van beweging
die waarschijnlijk geen enkele
andere dirigent in deze mu
ziek ooit tot stand heeft ge
bracht. Het orkest is het NBC
Symphony Orchestra, het in
New York in 1937 speciaal
voor Toscanini opgerichte ra-
dio-orkestlkvaarmee de mae
stro verreweg zijn meeste pla
ten heeft gemaakt. De opna
mesessies hadden meestal
plaats in de om zijn droge a-
koestiek berucht geworden
NBC-studio 8-H, waarvoor
Toscanini een onbegrijpelijke
voorkeur had (met die opna
men valt ook via de nieuwe
'half speed mastering'-tech
niek die RCA nu heeft toege
past weinig eer te behalen).
Boeman
Toscanini kwam naar Ameri
ka als de grootste boeman van
de internationale muziekwe
reld. Vaders wezen, wanneer
hun kinderen ondeugend wa
ren, waarschuwend op de affi
ches met zijn portret (aldus
Harold C. Schdnberg in 'The
great conductors'). Maar de
mflsici van het NBC Sym
phony Orchestra leerden hem,
met zijn driftaanvallen die
vaak gepaard gingen met het
breken van zijn 47,3 cm lange
dirigeerstokken, maar ook
plotselinge buien van kame
raadschappelijkheid, begrijpen.
Solocellist Frank Miller, des
tijds solocellist in het orkest:
„Hij riep wel eens: Ik haat jul
lie, want jullie doden mijn
mooiste dromen".
Toscanini maakte van het
NBC Symphony Orchestra,
dat hij tot 1954 heeft geleid,
binnen enkele jaren één van
de meest geperfectioneerde or
kesten van de wereld. Luister
naar de eerder gemoemde
Wagner-opnamen, naar de op
windende uitvoeringen van
Rossinï-ouvertures, naar de in
drukwekkendste Verdi-inter-
pretaties van deze eeuw. Maar
qua zeggingskracht heeft Tos
canini de hier en daar nog an
tiquarisch verkrijgbare opna
men, die hij tegen het einde
van de jaren dertig in Londen
en New York, met de orkesten
van de BBC en de NBC maak
te, nooit meer overtroffen.
RCA-serie 'Toscanini,
the man behind the
legend':
'Toscanini conducts La Scala
Orchestra', 1920-1921. VL
46024.
Beethoven: 9 symfonieën.
VL 46020 (7 platen).
Beethoven: symfonieën nrs.
5 en 7. VL 46001.
Beethoven: symfonie nr. 9.
VL 46002.
Mozart symfonie nr. 40;
Schubert symfonie nr. 8. VL
46003.
Respighi: 'Fontane di Roma
'Feste romane' en 'Pint di
Roma'. VL 46000.
Rossini: 6 ouvertures. VL
46004.
Rossini: 3 ouvertures; Verdi:
2 ouvertures. 46006.
Verdi: Requiem. VL 46010 (2
platen).
Verdi: 'Rigoletto' (vierde
acte), 'Inno delle NazioniTe
Deum'. VL 46005.
Werken van Smetana, Sibe
lius, Suppê en Saint-Saèns, VL
46007.
Wagner: Tristan und Isolde'
("voorspel en 'Liebestodj en
'Parsifal' (Voorspel en 'Char-
freitagzauber'J. VL 46009.
Wagner: fragmenten uit 'Die
Walküre' en 'Siegfried'Sieg
fried Idyll'. VL 46008.
Hilversum Wie maandag
avond kijkt naar de televisie
film 'De stroom die ons mee
voert' zal na afloop wellicht
deze eerste conclusie trekken:
hardlopen is goed voor de
geestelijke gezondheid. Proble
men verdwijnen waar de jog
gers verschijnen.
In zekere zin is dat een groot
compliment voor deze film. De
Zwitser Raymond Vouillamoz
hij moet gezien de sfeer van
zijn werkstuk een groot be
wonderaar zijn van Claude
Goretta is er in elk geval tn
geslaagd om aan te tonen hoe
de psyche van de mens tijdens
een grote fysieke inspanning
'aan het werk' gaat. Of liever:
hoe lichaam en ziel gedurende
zo'n gigantische tocht één zijn.
De bekende acteur Jean-Luc
Bideau speelt in deze film de
rol van de 40-jarige Simon die
de beroemde hardloop-wed
strijd tussen de Zwitserse
plaatsen Morat en Fribourg
loopt. Deze wedstrijd is een
sinds 1933 bestaand jaarlijks
evenement, waarvoor heel
sportief Zwitserland op de
been komt. Getrainde atleten
lopen er in mee, maar ook dui
zenden amateurs, al dan niet
goed voorbereid op de raee.
Tot die laatste categorie be
hoort Simon, die zich ooit in
dronkenschap door een wed
denschap met z'n vriend Ju-
lien heeft verplicht tot het lo
pen van de race. Aan de start,
temidden van gespierde atle
ten, wordt het Simon bang te
moede. Tijdens het lopen
krijgt hij het zwaar te verdu
ren: hij lijdt, voelt zich ziek,
alleen, wanhopig en dodelijk
vermoeid.
In die toestand van lichamelij
ke nood ontstaat bij Simon een
koortsachtige situatie, waarin
allerlei beelden uit het verle
den zich onafwendbaar aan
hem opdringen: de relatie tot
zijn vrouw en kind, zijn vrien
den en vooral de gruwelijke
dood van zijn vader, die oor-
Telsviara, maandag, Ned. 2,
VARA, 21.50 23^5 uur. 'De
stroom die one meevoert' ('Ce
fleuve qui nou* charrie'). Regie:
Raymond Vouillamoz. Met
Jean-Luc Bideau in de hoofd
rol.
zaak is geworden voor zijn g
stoorde gedrag.
Schuldgevoel
Om terug te komen op het b
gin: Simon 'loopt' dat pr«
bleem er uit. Naarmate hij c
finish nadert, bereikt hij i
zijn geest de kern van zijn pr<
bleem: een groot schuldgevo-
ten opzichte van zijn vade
die zelfmoord pleegde op h<
moment dat Simon voor
eerst kennismaakt met zijn I»
tere echtgenote. Zijn moeder
oorzaak van dat schuldgevoe
door
Peter van der Hoest
ze laat niet af hem te verwi
ten dat hij er op het momei
van zijn vaders dood niet wa
Vlak voor de finish lopen c
beelden in zijn geest door e
kaar. Hij denkt achter de lijl
koets van zijn vader aan 1
hollen. Zijn moeder zit op c
bok en jaagt de paarden op. O
de finishstreep grijpt hij c
rouwkrans op de kist en slir
gert hem ver van zich af.
Bideau geeft Simon schitb
rend gestalte. Hij maakt va
hem een logge, ingezakte, t
dikke en uitgebluste man V(
cynisme. Bideau, niet bepaal
een atleet, heeft in werkelijk
heid de marathon helemai
gelopen. Op zijn lichaam zate
mini-mierofoons bevestigt
ontwikkeld door de CIA e
transpiratie-bestendig. Al di
tijd waren er zes camera's o
hem gericht die hem volgde
tussen de in totaal zevendu
zend andere zwoegers.
Jean-Luc Bideau, uitgeput maar bevrijd aan ds finish.
Parijs De Franse PEN-
club heeft de Sovjetrussi-
sche orientalist Igor
Ogoertsow uitgenodigd
zich als 'permanent geno
digde' in Frankrijk te ves
tigen. Ogoertsow, die geas
socieerd lid van de Franse
PEN-club is, woont mo
menteel voor vijf jaar in
gedwongen ballingschap
in het noorden van de
Sovjet-Unie na vijftien
jaar in strenge werkkam
pen te hebben gezeten.
In een communiqué dat
vrijdag in Parijs is uitgege
ven staat dat de PEN-club
een telegram met de uit
nodiging aan Ogoertsow
heeft gestuurd, naar aan
leiding van een beroep
van zijn familie op presi
dent Mitterrand om te be
vorderen dat de ziekelijke
filosoof naar Frankrijk
kan emigreren .Het ge
meentebestuur van
Aix-en-Provence m mid
den Frankrijk heeft
Ogoertsow en zijn familie
op zijn beurt uitgenodigd
om zich te vestigen in deze
plaats, waarvan hij erebur
ger is.
De 45-jarige Ogoertsow
richtte in 1964 de Soci
aal-Christelijke Panrussi-
sche Alliantie op. Hij werd
in oktober 1967 wegens ac
tiviteiten tegen de veilig
heid van de staat veroor
deeld tot vijftien jaar
werkkamp, gevolgd door
vijf jaar verbanning.
Rome In de Uffizi in Flo
rence worden vanaf donder
dag ongeveer honderd teke
ningen uit het beroemde mu
seum de Hermitage in Lenin
grad tentoongesteld. De teke
ningen zijn voor het eerst in
West-Europa te bezichtigen.''
Er is werk bij van Rembrandt,
Rubens, Durer, Holbein, Tin-
toretto, Veronese, Canaletto en
Watteau.
Honderd tekeningen en etsen
uit het bezit van de Uffizi
worden in de herfst naar Le
ningrad gestuurd. Aanleiding
tot de uitwisseling is het
400-jarig bestaan van de Uffi-
zi.(DPA).
