12
ROTTERDAM
KERKDIENSTEN
Aanzetten van een vinger kost nog altijd vier uur:
mm,
- -
Dijkzigt
nog niet
erkend als
replantatie
centrum
Rotterdams Nieuwsblad
zaterdag
7 mei 1983
In 1976 werd in het acade
misch ziekenhuis Dijkzigt voor
het eerst een duim aangezet.
Een twaalf uur durende opera
tie. Nu, zeven jaar later is het
aanzetten van vingers, handen
en voeten een routinekwestie
geworden, die niettemin ge
middeld nog vier a zes uur
duurt.
Deze krant meldde 23 maart
een nieuw staaltje van het mi
cro-chirurgisch team van Dijk
zigt. Dr. A. R. Smith (34) had
voor het eerst een vinger 24
uur met kunstbloed in leven
gehouden en daarna weer aan
de hand gezet. Een wereldpri
meur. Een gesprek over re-
plantaties, micro-chirurgie, die
dergelijke ingrepen heeft mo
gelijk gemaakt en het fabeltje
dat de chirurg als een kasplan
tje moet leven.
Elke
steek
moet
perfect
AA'
'A'VAA.
fff-N'.
inéf v
Rotterdam De eerste operatie met kunst-
bloed op 22 februari mislukte. Een jongeman
verloor door een bedrijfsongeval vier vingers.
Drie vingers konden direct worden aangezet,
de vierde vinger (elke replantatie van een
vinger neemt vier uur in beslag), zou daarom
twaalf uur van bloed, dus van leven, versto-
ken blijven. Dr. Smith besloot het te wagen.
Zorgvuldig werd de vierde vinger in een bad
van kunstbloed gelegd om na 24 uur weer te
worden aangezet. Helaas moest de vinger na
twee dagen alsnog worden geamputeerd, hoe
wel de vinger in eerste instantie goed leek te
functioneren.
Na die eerste operatie, heeft
i het team van dr. Smith nog
twee kunstbloedoperaties ver-
richt. De laatste operatie, twee
weken geleden, is gelukt. „Een
bloembollenkweker", vertelt
de plastisch-chirurg. „De vin-
ger is op dit moment alleen
ontstoken. De man is na de
operatie, ondanks al onze
waarschuwingen, direct weer
in de bloembollen gedoken."
Lachend, „Hij is zich zijn unie
ke situatie waarschijnlijk niet
bewust."
Geen erkenning
Sinds de eerste vingeroperatie
in 1976, heeft de microchirur-
gie in Dijkzigt een stormachti
ge ontwikkeling doorgemaakt.
Niettemin moeten de micros
copische spoedoperaties tussen
het dagelijkse operatiepro
gramma, dat verder bestaat uit
uit andere facetten van de
plastische- en reconstructie-
chirurgie, door worden ver
richt. Dijkzigt heeft, ondanks
het feit dat zij zich in de 'top
tien' van de wereld bevindt op
microchirurgisch gebied, nog
steeds niet de officiële erken
ning als replantatiecentrum.
Binnen het academisch zie
kenhuis wordt dat in hevige
mate betreurd. Immers, erken
ning zou meer geld en meer
personeel betekenen en daar
mee de mogelijkheid de micro-
chirurgische ontwikkeling
nauwlettend te volgen en uxt
te breiden.
„Replanteren is niet iets wat je
helemaal alleen kunt doen
betoogt dr. Smith, „Uit het
door bezuinigingen aangetaste
personeelsbestand hebben we
toch een team kunnen samen
stellen. De kern van dit team
bestaat uit medewerkers van
de afdeling plastische- en re
constructie chirurgie, de alge
mene heelkunde, de revalida
tie en de experimentele micro-
chirurgie. Het is echter niet zo,
dat we een aantal vaste men
sen hebben, die zich uitslui
tend hiermee bezighoudt. Het
moet nog steeds tussendoor ge
beuren en we moeten een
groot beroep doen op de good
will van de mensen. Als ik
twintig uur achtereen heb geo
pereerd en ik sta onder de
douche en word opgeroepen,
dan heb ik ook weieens geen
zin. Maar dan ga je door op ka
rakter, zoals dat in de fietswe
reld heet. Wij zijn gemoti
veerd, maar die motivatie
houdt ergens op. Wij hopen op
steun van buitenaf.'*
Steek
Microchirurgie heeft het re-
planteren van vingers, voeten
en handen mogelijk gemaakt.
Na de overwinning op de chi
rurgie van botten en de pezen,
twintig jaar geleden, bleven de
zenuwen en de bloedvaten
knelpunten. Met miniscuul ge
reedschap en gespecificeerde
technieken kan de chirurg
middels de microscoop bloed
vaten en zenuwen weer aan
elkaar hechten. Het gebied
wordt door de microscoop zo'n
vijftien keer vergroot en
dwingt zo de chirurg tot een zo
hoogst mogelijke concentratie.
Handen aanzetten is een veel
moeilijker opgaaf dan vingers,
doordat er veel meer structu
ren gehecht moeten worden.
Doordat het gebied voor het
blote oog onzichtbaar is, voelt
Een 5-jarig jongetje verliest
twee vingertopjes op de glij
baan. Enige tijd na de opera
tie kan hij zijn vingertjes weer
buigen (links) en zien ze er zo
uit (rechts).
foto's: Audiovisueel centrum
(Lex Doff)
de micro-chirurg geen diepte
en zal elke handeling coördi
nerend moeten doen. Ieder de
tail telt, alles moet perfect.
Een plotselinge beweging kan
noodlottig zijn of het begin
van weer een langdurige ope
ratie betekenen. Veel oefening
en uithoudingsvermogen zijn
volgens Smith de belangrijkste
drijfveren.
„Vroeger hadden we vee! pro
blemen met de techniek", ver
telt dr. Smith. „Dat hebben we
nu onder controle. Ons streven
is om de uiteindelijke functie
van de vinger, of voet weer zo
volledig mogelijk te maken.
Lukt die eerste operatie niet,
dan schromen we niet op
nieuw twaalf uur te opereren.
Want voor alles is het beter
een stijve eigen hand te heb
ben, dan een prothese. Met een
been is dat bijvoorbeeld discu
tabel. Een been is minder ge
compliceerd dan een hand en
heeft minder functies. Met een
prothese ts dan gemakkelijker
te leven."
Een harde uitspraak, die ech
ter gebaseerd is op medische
ervaring- Zo stelt dr. Smith dat
het microchirurgisch team niet
onder alle omstandigheden
opereert. „Een mens kan rus
tig zonder vingertopje leven",
aldus de micro-chirurg, die on
der meer anderhalf jaar werk
zaam is geweest aan de Har
vard universiteit in Amerika
en het gerenommeerde zie-
door
Karin Kuijpers
ken huis Massac huttes General
Hospital. Naast het Dijkzigtzie-
kenhuis is Smith ook verbon
den aan het Holyziekenhuis in
Vlaardingen.
Puntensysteem
Aan de hand van de opgedane
ervaringen, vanaf 1976 zijn er
260 vingers en 75 handen en
voeten gereplanteerd, is een
puntensysteem opgesteld. Al
vorens tot replantatie over te
gaan, bekijkt men de aard van
het ongeval (amputatie of ver
brijzeling), het aantal vingers,
het niveau van de amputatie
(het, topje of de hele vinger),
de cosmetische wens, de leef
tijd („bij een kind opereren we
altijd, maar dat wil niet zeggen
dat we niet opereren als het
om een bejaarde gaat") en het
beroep.
,3ij een pianist zullen we alles
in het werk stellen om hem de
functie van zijn handen terug
te geven. Daar moet hij im
mers de kost mee verdienen",
redeneert Smith. „Dan is een
dergelijke operatie minder
duur voor de samenleving,
dan wanneer hij tot zijn pensi
oen toe van de algemene mid
delen moet leven. Dat is dan
een van de overwegingen. Een
andere patiënt zal bijvoorbeeld
wel zijn vingertopje of pink
kunnen missen en komt dan
minder snel in aanmerking
voor replantatie. Vaak wegen
dan de voordelen niet op tegen
de nadelen van een ingrij
pende operatie, drie weken
ziekenhuis, twee maanden re
validatie en de kans om naar
de wao te worden afgevloeid,
terwijl de vroegere functie van
de hand er niet mee terug
komt. Het lijkt een wrede me
thode, maar wij zijn ook door
schade en schande wijs gewor
den."
„Een replantatie kost vijftig a
zestigduizend gulden. Daarbij
zijn de begeleiding, de operatie
en de revalidatie inbegrepen.
Ijs
Ook hangt de kans op replan
tatie af van het soort ongeluk
en de manier waarop de lede
maat naar het ziekenhuis
wordt vervoerd. Een afgeruk
te vinger maakt nauwelijks
kans, een recht doorgesneden
vinger heeft de gunstigste
prognoses. Het best kan men
de vinger, hand of voet ver
voeren in een plastic zakje,
door ijs aan de buitenkant ge
koeld. Dr. Smith verbaast zich
nog immer op de manier
waarop sommige mensen hun
afgerukte ledematen vervoe
ren. „Onder de tong, of in de
alcohol of sterk water. De gek
ste dingen verzinnen ze in pa
niek. Maar hoe warmer het af
gerukte deel wordt bewaard,
hoe sneller afbraak optreedt.
Alcohol is zonder meer desas
treus want dat verwoest het
weefsel.
De haast die met replantatie
gepaard ging, is met de ont
dekking van het kunstbloed
iets afgenomen. Dat betekent
niet dat soms dure overtochten
per helikopter of de rijkspoli
tie in Driebergen voorgoed
voorbij zijn. Dr. Smith is de
mening toegedaan dat het al
tijd zin heeft zo snel mogelijk
naar Dijkzigt te komen, ook al
blijkt dan ter plaatse dat re
plantatie niet wordt verricht.
„De mensen moeten de weg
weten. Liever heb ik dat er
hier tien voor niets komen dan
dat er één wegblijft, die we
kunnen redden.
Het kunstbloed is in Japan
ontwikkeld. Dr. Smith moest
voor de operatie op 22 februari
speciaal toestemming vragen
bij het riik, omdat het kunst
bloed officieel nog niet was
vrijgegeven.
„Gekoeld is een vinger tien k
twaalf uur houdbaar en als bij
een ongeluk iemand één vin-
fer verliest, is toepassing van
unstbloed niet noodzakelijk,
omdat direct weer aanzetten
altijd beter is. Er zijn echter
ongelukken met levensbedrei
ging en het verlies van enkele
ledematen. Dan is het belang
rijker eerst die levensbedrei-
Dr. A.Smith: „Niet roken en
niet drinken een fabeltje..."
ging op te heffen om vervol
gens tot replantatie over te
gaan. In zo'n geval is het
kunstbloed van groot belang."
Ook gebeurt het wel eens dat
een patiënt met een afgerukte
vinger binnenkomt, terwijl het
team reeds bezig is met een
andere micro-chirurgische in-
freep (een teen-duim operatie
ijvoorbeeld). Ook hier bete
kent kunstbloed dan de uit
komst.
Fabeltjes
Samen met algemeen chirurg
dr. H. van Urk en de assisten
ten van de plastische chirur
gie, voert Smith de micro-chi
rurgische operaties uit. Het
academisch ziekenhuis Dijk
zigt is tot nu toe de enige in
Nederland die zich zo intensief
met het vraagstuk replantatie
bezighoudt. „We zijn goede
leerlingen geweest van de
Duitsers, Australiërs, Japan
ners en Amerikanen", zegt dr.
Smith. „Die zijn heel ver op
dit gebied, maar we hebben dit
niveau ook bereikt. Wat wij
tekort komen, is de mens
kracht op meerdere onderzoe
ken te verrichten."
Dr. Smith is van mening dat
veel mensen de microchirurgie
kunnen leren. „Technisch is
het niet een moeilijk vak. Uit
houdingsvermogen is heel erg
belangrijk en de natuurlijke
trilling van je handen. En je
bent er niet alleen met de ope
ratie. Als iedereen bereid is
mee te werken, kunnen re-
plan taties pas slagen."
Gedrevenheid is nodig om het
micro-chirurgisch werk te
verrichten. Omdat alles zich zo
miniscuul afspeelt, moet de
micro-chirurg beschikken
over een uiterst vaste hand. In
de volksmond wordt verteld
dat microchirurgen niet mo
gen drinken, roken en niet
laat naar bed kunnen gaan.
„Fabeltjes", vindt dr. Smith,
„wij leven gewoon ons leven.
„Wij moeten alleen oppassen
met 2ware dingen tillen, want
dat geeft trillingen in je han
den. Maar na een operatie van
twintig uur, lachen we wel
eens, hoor. Bij iedere goede
wetenschapper is de hobby
zijn werk."
zondag 8 mei
Hervormde Gemeenten
Centrum: Laurensker-k, 9 30 ds. H.J.
Lam uit Oude Pekela 11,00 dienst,
17.00 ds N Kleermaker. Prinsekerk:
10.00 ds. H de Lange, Opstandmgs-
kerk, Lisptein: 10 00 ds F. Oberman.
Hei Trefpunt 10,30 ds. HJ. van der
Steen.
Delfshavem Oude Kerk Aelbrecht-
skolk: 9 00 dhr. K.
Terbree. 10.30 ds. W. Dekker. 17 00
ds. W. Dekker, 19.00 ds J,G. Koeren,
kerkdienst voor iedereen, m.m.v, het
Tmmanuei Kerkkoor Vlaardingen'.
Emmauskapel: 9.30 ds. W. Vos
Stralingen: Hoflaankerk: 10.00 ds.
OJ. van der Ploeg. 17.00 ds. J.F. Zee
meyer. Oosterkapel: 9,30 ds. EL. Rui
tenberg Laankerk: 10.00 eerwaarde
heer G.J. Smouter. 17.00 ds. J. Lems.
Immanuelkerk: 9.35 ds. B. Border-
wyk. Aula PJ. Evertseschool Malmd-
pad* 10.00 ds. J.F. Zeemeyer.
Hillegersberg: Hillegondakerk:
JO.OO ds. W.L. Heymans, 17.00 ds K.
Schipper. Oranjekerk: 10.00 ds, T.D
van Soest, 17.00 geen dienst Alexan-
■derkerk: 10.00 de. N. Kleermaker.
Goede Herderkerk: 10.00 ds. J. de
Heer. Bergkapel: 10.30 ds. W. Hudig.
Open Hofkerk: 9.30 ds. P.A.R Sille-
vis Sm Ut, 17,00 ds. B. Duisterhof, Ze
venkamp: 10.00 ds. Ch.J. Gall, Den
Haag. Messiaskerk: 10.00 ds. B. Duis
terhof. Varenhof: 11.00 ds. de Bak
ker. St F ran rise us Gasthuis: 9.00 ds.
eerw. J. v.d. Kmjff.
Overschiet Grote Kerk: JO.OO ds. E.
Van Wienngen, Adventkerk: 10.00
ds. P. Loots ma uit Krimpen a.d. IJs-
sel.
Rotterdam-Zuid: Bet] ehem kerk:
20.00 ds. J. van Dok. Camissebuis
Lepelaarsingel: 10.00 ds J. van .Vliet.
Johanneskerk: 10.00 ds. J.G. Kooren.
Julianakerk: 10.00 ds- Ir. D. Harte-
veld, Rotterdam. 17 00 ds H Benard,
HGD. Elimkerk: 17 00 ds. J.G. Koor-
en Maranathakerk' 1C.00 ds. H.
Veldhuizen uit Aiblasserdam, 17 00
ds. Iz_ Kok. Morgensterkerk: 10 00 ds.
Ph. Cornelder uit Houten. 17 00 dr.
J.G. Kooren. Open Hof Kerk Middel-
hamisstraat: 10 00 ds. J.J. van Tbiel.
Vredeskerk: 10.00 ds. L. de Wil CJV
Jeugdcentrum Feyenoord: 10.00 ds.
L de Wit. Oude Kerk: 10 00 ds. J
Vermaas, m.m.v. Jeugdkoor Charlois.
Sonnebtirgh: 10.30 dhr. D. Hartkamp
Zuiderkapel: 10.00 ds. G. de Pater uit
Haastrecht en 1500 bijbellezing
RK.kapel. Suelyesstraat 1-4- 1830 oe
cumenische dienst Zuiderkapel.
10.00 dhr. G. de Pater uit Haastrecht
en 15.00, bijbellezing. Dr Dame! den
Hoedkliniek: 9,30: ds. P.N.B Pool.
IJ5selmonde: Adr. Janszkerk: 1000
A. Baas. De Hoeksteen" 10 00 D H.
Bosma. Pelgnmskerk: 10.00 M.N
Schrale. Herv/Ger. dienst in de
Groene Tuinkerk, 9 30 uur mevr.
J. F.Koop mans-Sch o tan us, 17,00 ds
D.H. Bosma. Nieuw Sonneburgh" 930
dhr. JJ. Rooimans. Clara-ziekenhuis*
14 45 uur H. Bernard.
Diensten voor gehoorgestoorden:
Immanuelkerk Berlagestraat Alexan-
derpolder 9 30 ds B Bruimng. Bree-
plemkerk (ingang van Malsemstraat):
17.00 dhr. H.A. Landman.
Ziekenhuizen: Dijkzigt 9 30 Pastor
J.v.d. Haak, dienst van woord en ta
fel. Bergwegziekenhuis. 10.30 ds P.R.
Everaars. Van Dam/Bethesda: 10.15
ds. mevr. J.A. Meulendnk. Dame]
den Hoedkliniek: 9.30 ds P.N.B.
PooL Havenziekenhuis 10.00 ds. J.
Bakker. De Twee Bruggen: 19.30 ds.
P.R. Everaars. Eudokia: geen opgave.
Xkazia Ziekenhuis: 10.30 ds. Iz. Kok.
Rheuma-Centrum Bee the venlaan:
14.30 ds. de Ruiter. Sint Clarazieken-
huis: 14 45 ds H. Benard Sint Fran-
ciscus 9 00 ds J. v.d Knyf Zuiderzto-
kenhuis' 10 45 ds. P.N.B. Pool
Gereformeerde Kerken:
Rotterdam-Centrum: Bergsmgel-
kerk: 10 00 dr R Fernhout te AÏ-
phen a.d Rijn, 1700 ds A Reen
Nieuwe Oosterkerk: 10 00 ds A.
Reen. Kerkzaal Atrium: 10 00 J. Snij
der. voorber. H A. Kerkzaal Eudokia
10.30 dr. B. Rietveld te Zoetermeer,
Jeugd haven 't Ruim, Van Speyk-
straat: 11.45 ds. B ter Haar
Delfshaven: Kerk Duyststraat 10 00
ds. PM Brouwer. Zaal Burg Mei-
neszstraat 17 00 ds EJ. Duursema
Aula Tec hu School 'De Poort" 10 00
ds. A.M Brouwer, De Rustenburch.
geen opgave ontvangen.
Ktalingen: Pro Rege 10 00 ds. J
Lems, 17 00 ds J.F. Zeemeyer. gez
dienst.
Overschiet Maranathakerk: 10 00, ds.
L. van Dalfsen, 17.00 ds. B Koekoek
te Alexanderstad.
Terbregge/Ommoord /Zevenkamp:
Salvatorkerk. 1Ü.0Ö ds W vd Zwan,
17 00. bybelstudte Open Hof. 930 ds
P.A.E Sdievis Smitt, 17.00 ds B
Duisterhof. Varenhof 1100 ds A J.
de Bakker te Schiedam Gebouw
D.G.S W. Roer 20 10 00 ds Chr. Gall.
H.A..
Hillegersberg/Schiebroek: Mei-
doornkerk: geen dienst. Vredevorst-
kerk: 9 20 ds A. Vos te Ecmnes Nas-
saukerk: 10 00 dr. Y. Feenstra, 17,00
ds. J. v d. Wal.
Kralingseveen 1000 dhr. GJ.
Smouter en 17.00 ds. J. Lems
Lombardijen: Petrakerk 9.30 drs K
Kuiper, 17 00 drs. M. de Geus uit
Westmaas. De Elf Ranken: 14 30 ds
J.F. Mantz uit Rozenburg
Alexanderstad: Verrijzeniskerk:
9.30 ds. B Koekkoek en 17.00 ds L
van Dalfsen.
Rotterdam-Zuid: Breepletnkerk:
1000 en 17.00 ds CJ. Meeuse.
Charlols: Bethelkerk: 9.30 ds. E.J.
Duursema, 16.40 dr J. Vlaardinger-
broek, Waelestein: 9 30 ds J. van An-
del te Ca pel le a d, Ussel.
Pendrecht: Chr, Tnomfatorkerk:
9.30 dr. H. Benard uit Pendrecht.
Open Hofkerk: 17.00 drs. L. van
Oud beusden uit Hoogerheide.
IJsselmonde: Groene Tuinkerk: 9.30
mevr J.F. Koopmans-Schotanus.
17.00 ds. D.H. Bosma. H.G.. Sonne
burgh: 9 30 dhr J. Rooimans, Clara-
zsekenhuis: 14.45 ds H. Bénard.
Zoidwijk: Credokerk: 1000 ds. A.
Bolwijn uit Den Haag. Morgenster-
kerk: 17.00 dr. J.G. Kooren
Katholieke Kerken:
Oud-Katholieke Kerk
Petrus en Paulus-Paradijskerk: zon
dag 9.30 H mts. Laurentius en Maria
Magdalena Nobelstraat 22: Hüis
10 15 u.
Rooms-katholieke Kerk
Centrum- Bosje: zan. 13.30, zond.
10 30 en 12.00. Eendrachtskerk: zat.
1B.OO (Spaans), zond. 10.00, 11.30
(Spaans) en 12.45. Jozef-Paradyskerk:
zat. 17 30, zond. 11,00. Steiger: zaL
18 30. zond 1030 en 12.15 Kapel
(Karei Doormanstraat); zond. 11.00
(Italiaans), Schipperscentrum: zond.
11 00. Araunagemeente in de Doops
gezinde Kerk Noordmolenwerf:
zond. 8.45 Apostolaat ter Zee: zaL
20.00. zond. 10 00 en 20.00
West: Antomus Abt, Mathenesserdijk
459. zat 18 45. Kapel Franc Escus-col-
lege. zond. 10.30 (Franse Mts). Lau-
renuus en Elizabeth (kathedraal)- zat.
1900. zond 0945. 11.30 en 13.00
(Kroalisch). Oud-Mathenesse
(H-Hart) zaL 17 00, zond. 9.30. Willi-
brord. zat. 19 00, zond. 9,45 en 11.30
Spangen (Nicolaas)' 2ond. 11.00. Ka
pel HondiusstraaL zat. 1800 (Portu
gees).
Overschie: O.L. Vrouw v. altijdd. bij
stand zaL 18.45, zond. 9.00, 10.30,
12 00 en 18.45 St. Petrus Banden
(Delftweg 13). zat. 1B.45, zond. 9.15 en
10.30.
Noord: Blijdorp: zat. 19 00, zond.
11J30. Crooswijk Nieuwe Kerk Bar-
ba ra-Verlosser Crooswyicseweg 36:
zat. 18.00. zond. 9 30, 1030 en 12.00
(Portugese- Mis). Fanuliekerk (Berg-
singel)- zat. 1845, zond, 930 en 11 00.
Hildegardis' zaL 18.00. zand- 10.30,
12 00 en 18 00. Provenier (Diensten
centrum Walenburgerweg): zond.
10 00. Kapel Walenburg: zond. 11.00
(Engelse mis).
Hillegersberg/Schiebroek: Christus
Koning: zat.18.30, zond. 9.30 en 11.00.
Liduina: zat 19.00, zond. 9.30, 11.00,
12.30 en 19.00. Paulus: zat. 19.00,
zond. 9.30 en 11.30. Verrijzeniskerk:
zat 19.00, zond, 9.30 en 11.00.
Oost: KraJingen Lambertuskerk: zat
19.00. zond- 9.00, 10.3D. 12.15 en 19.00.
Alexanderpolder (Caecilia): zond.
10-00. Ommoord (Open Hof); zat
19.00, zond. 11 30.
Charlois: Michael en Clemens: zat
19.00, zond. 8.30. 10 30 en 12.00. Pen
drecht Bavo- zaL 19.00, zond. 10.00 en
11.30. Zuïdwyk (Parochie O.L.
Vrouw onbevlekt Ontvangen): zat
19.00, zond. 10.00 en 1130.
Zuid-West: Heyplaat (Bomfatius):
zaL 19.00, zond. 10.00. Hoogvliet (Ma-
riakerk): zaL 18.30, zond. 10.30 en
18.00. Hoogvliet-Meeuwenplaat- zat.
18.30, zond. 11.00. Pemis (Emanuel-
kerk): zond, 9.00.
Zuid-C: H. Pranciscus van Assisté
(Huize Maasveld Afnkaanderplein).
zat, 19.00, zond. 9.45. H H. Martelaren
van Gorcum en O.L Vrouw van
Lourdes, Stieltjesstraat 14: zat. 18 30
en zond. 9.30, 11.00. H. Margaretha
M. Alacoque: zond 11.15. Kruisvm-
dingkerk: zat 19,00, zond. 9.30 en
11.00. Teresiakapel (Lange Hilleweg):
zat. 18.30. zond. 9.30.
Zuid Oost: Lombardyen (Engelbe
waarders): zat. 19.00, zond. 10.00. IJs-
selmonde (Kruisverheffing). zat
19.00, zond. 10.00 en 11.30. Dsselmon-
de (Wederkomst): zat 19.00, zond.
9.30 en 11.30.
Overige diensten:
Vrijzinnig Hervormden: vrijzinnige
samenkomst in de scheepsbrug, sta
tionsplein C.S., zo. 10.30 dr. J. Buit-
kamp.
Doopsgezinde Gemeente: Doopsge
zinde Kerk N oord molen we rf, 10.30
ds. W.H. Kuipers.
Evangelisch Lutherse Kerk: An-
dreaskerk, Heer Vrankestraat 51.
10.00 ds. BB. Wertz. Lutherkapel,
Nozemanstraat: 10.00 ds. J. de Ruyter
uit Maassluis. Vaste Burchtkerk, van
Swietenlaan 1: 10.00 ds. W.J. van
Beek. Kinderdiensten elke zondag
10,00 in Andreaskerk en Vaste
Burchtkerk.
Remonstrantse Gemeente: Ma the-
nesserlaan: 10.30 ds, mw. M.A. Bosan-
Huizinga.
Pinkstergemeente: File delf ïacen-
trum Espelo: 10.00 en 19.30 dhr. P.
Gutst, maandag 20.00 Bijbelstudie,
dinsdag 20,00 interkerkelijk Jonge
ren Contact, Woensdag 14.30 Kinder
Bijbelclub.
Gereformeerde Gemeente: Rotter
dam-West, Willem van Zuyienstraat:
10.00 Leesdienst, 19.00 ds. C.J. Meeu
se. Rotterdam-Zuid, Mijnsherenpleln
9: 10.00 en 16.30 ds. C.J. Meeuse.
Alexanderoolder 10.00 en 16.00 ds.
T.M. van Dijk.
Kerk van de Nazarener. Carmsse-
singel 240: 10.30 ds. J. Smink, viering
HA-maal, 19.00 ds. J. Smink.
Baptisten Gemeente: Rotterdam-
Centrum: 10.00 dr. O. de Vries. Rot
terdam-Zuid Jagerslaan 9: 9.30 ere
dienst. ds, A. Boeschalen. Usselman-
de Kreekpad 7: 9.30 en 18.30 ds. F.
Lourens, 18.30 H.A.-maal.
Gereformeerde Kerken (vrijge
maakt): Rotterdam-Centrum Schie-
kade: 9.30 en 16.30 ds. C J. de Ruyter.
Delfshaven Kuiperstraat: 9 30 en
16130 ds. C. van der Leest Rotter
dam-Noord Larixlaan: 930 ds. C.J.
Smelik, 17.00 preekvoorziening. Rot
terdam-Oost Eeriagtatraat: 8.15 en
16.30 ds. A. Veefkind Rotterdam-
Zuid /Usselmonde Bollenland: 9.30 en
16.30 ds. P. Plaatsman. CharloLs Ta-
hngstraaL 9.30 en 16.30 Dienst.
Leger des Hells: Centrum, Congres
zaal (William Boothlaan 6-10). 10.00
en 18.30 kapt. J.C.IJ, van Vliet,
m.m.v. muziek en zangbngade.
Noord (Tellingerstraat 13-15): 10.00
en 19.30 maj. A.C. van Engelen en
maj. J. Ansse, m.m.v, muziek en
zangbrigade. Delfshaven (Spanjaard
straat 11): 10,00 en 19.30 luit. F.P.
Brand. Kralingen (Hoge Boezem 1-2):
10.00 en 18,45 kapL C.T. Peereboom.
Rotterdam-Zuid (Texelsestraat 37).
10.00 en 17.00 maj. J.C. de Rijke,
m.m.v. zangbngade en muziekkorps,
Feyenoord {Oranjeboomstraat 74):
10.00 en 18.30 luit. en mevr, T. Schol-
tens-Stuurop. m m.v. muziek en
zangbrigade.
Kerk van Jezus Christus van de
heiligen der laatste dagen: Rotter
dam-Noord Oosteinde 73: 9.30
Avondmaalsvergadering, 10.50 zon
dagschool. 11.40 Priestersch. verg, en
zusters hulp ver. 10.50 Jeugdwerk.
Rotterdam-Zuid Bas Jungenusstraat
121: 9.30 Avondmaalsvergadering,
10.50 zondagschool, 11.40 Priestersch.
verg. en zusters hulp ver. 10 50
Jeugdwerk. Schiedam /Vlaardingen
Schiedarr.seweg 115 Vlaardingen:
9.30 Priesterschap verg. en zusters
hulp ver. 10.30 zondagschool, J1.20
Avondmaalsvergadering, 9.30 Jeugd
werk.
Nederlandse Protestantenbond:
Het Nieuwe Verbond Jagerslaan 9:
11.00 E. Westra uit Voorburg Schie
dam kerkgebouw Westvest 92: "s-
morgens geen dienst, 's-middags: 3.00
uur ds. H.J. Bos.
De Christelijke Wetenschap:
(Schiedamsevcst 190) 11,00 thema
'Proeftijd na de dood', avonddiensten
le en 3e woensdag van de maand
20.00,
Gereorganiseerde Kerk van Jezus
Christus van de Heiligen der laat
ste dagen: Groenezoom 256: 11.00
Dienst,
Scandinavische Kerken: Den Nors-
ke Sjdmannskirke, Noorse Kerk
Drooglever Fortuynplem 4: kl. 11.
Höymesse. kl. 20. Aftensang og fest,
Pa3tor Trygve Danielsen. Kong
Olavs Kapell, Europa weg 224 Euro
poort Rozenburg- kl. 16. Famiheguds-
tjeneste, 3d. 19 30 Aftensang og fest,
pastor Atle Jobansen. Svenska Sjö-
manskyrkan, Zweedse Kerk Park
laan 5: kl. 11. Högmassa med natt-
vard. Pastor Karl Gustav Lundmark.
Dansk Sömandskirke. Deense Kerk
Coolhaven 1-7: kl 20. Gudstjeneste,
Pastor Vïggo Jacobsen. Suomen Me~
rimieskirkko, Fmska Sjömanskyr-
kan, Finse Kerk 's Gravendijkwal 64:
klo. 14. Jumalanpalvelus, ki. 14.
GudstjansL Pastor Kaarlo Kalkala
Waalse Kerk: (Schiedamsevest) 9,30
Pasteur R. GigandeL
Deutsche Evangelische Gemeinde:
(Centrum 's Gravendijkwal 65) 10.00
lihr Pfarrer Schloss
Scotch Church: (Schiedamsevest
119} 10.30.
St. Mary's Church: (Church of Eng
land) c9.00 holy communion. 10 30.
morning prayer. 19.30 evening pray-
Russisch Orthodoxe Kerk: (Perstjn-
straat) 10.30 Geen opgave ontvangen-
Omgeving:
Hoogvliet: Antwoordkerk; 10.00 ds.
A. Bakker, H. Avondmaal. Delta-
kerk: 10.00 ds. R. Lafeber uit Hoog
vliet, kmdernevendienst. 17,00 ds A.
Bakker. Dorpskerk: 19.00 dhr. M.C.
Malipaard uit Pernis. De Bron: 9.00
ds. A. de Jong uit Rotterdam, H.A-
vondmaal. Vaste Burchtkerk: 10.00
ds. H. v.d. Heuvel, jeugddienst
m.m.v. IJE-Koor uit Papendrecht.
kindernevendienst.
Pernis: Nederlands Hervormde
Kerk: 9.30 ds. C. van Wijngaarden,
18.30 ds. C. de Jong uit De Lier. Ge
reformeerde Kerk: 9.30 ds. P- van
Hali, 17.00 drs K. Kuiper uit Lcm-
bardijen. Baptisten Gemeente: 9.45
ds. S-P. van der Steen uit Ernmen.
Rhoon: Ned. Herv. Kerk Dorpsdyk;
9.30 ds, CJ. v.d. Bogerd, 17,00 ds.
GJ. Ruitenburg. Hervormd Cen
trum: 9 30 zondagschool. Marantha-
kerk. Kleidijk: 9.30 ds. A. Griffioen
ten Papendrecht, 17.00 dhr. J. Andela
te Spijkenisse. Ger. Kerk (vrijge
maakt): 9.45 en 16 30 C. Bnl te Zwol
le. Rooms Katholieke Wtlhbrordus-
kerk: zaL 19.00 Lof. zond, 10 30
Hoogmis, don 9.30 H. Mis. Kapel Del-
tanekenhuis (Poortugaal): zond. 9 00
H mis.
Bleiswijk: Ned. Hervormde Kerk:
9.30 en 18.30 dienst. Gereformeerde
Kerk: 10.30 ds W.A. v.d. Berg uit Bo
degraven. 18.30 ds G.Assies uit Zoe
termeer. Rooms Katholieke Kerfc
Zaterdag 19.00: mis, zondag 8.30. mis
10.00; hoogmis, 1130: Mis.
Bcrkel en Rodenrijs: Ned, Her
vormde Kerk: 10.00 ds. B. Veldkamp
uit Den Haag. 19 00 kand. J.A. Wege-
reff uit Spijkenisse. Gereformeerde
Kerk; 10 00 en 17.00 dienst. Roden
rijs: Zaterdag 18.00: gewone DUA
zondag 10.15: hoogmis. De Wijnstok
10.30 dienst in gezondheidscentrum- -j
