8
KUNST/RTV
Ackamoor
en Jones
vooral saai
Llï
David
Ni ven
meer
ster
dan
acteur
Chéreau
en Wagners
'Ring des
Nibelungen
m
Tony Eyck niet in
'NOS-SportieF
Vlaamse meester
naar Amerika
R.
vc
m
zit
bc
Rotferdams Nieuwsblad
zaterdag
30 juli 1983
Vier omroepen de NOS. de VPRO, de
KRO en de VARA werken in de komen
de weken op een voor Nederland unieke
manier samen. Gezamelijk laten zij de vier
delige operacyclus 'Der Ring des Nibelun
gen7 van Wagner (hij overleed een eeuw ge
leden) zien, zoals die in 1979 en 1980 werd
opgenomen in het kader van de Bayreuther
Festspiele. Het gaat hier om de destijds ge
ruchtmakende produktie, geregisseerd door
Patrice Chéreau en gedirigeerd door Pierre
Boulez, die in 1976 in première ging.
Op 2 augustus zendt de NOS een inleidende
documentaire over deze produktie uit,
waarna op 3 augustus (VPRO) de eerste
opera, 'Das Rheingold' volgt 'Die Walkure-
wordt op 14 augustus (KRO) uitgezonden,
'Siegfried' op 17 augustus (NOS) en 'Götter-
dammerung' op 28 augustus (VARA).
Van de vier opera's zijn van de eerste en de
laatste de geluidsbanden gelijktijdig via de
radio in stereo te ontvangen. Voor radio-uit
zending op 14 en 17 augustus was een zend-
tijdruil noodzakelijk, die niet kon worden
gerealiseerd.
'Het tijdperk
van de goden
is voorm
Die Wa
kure
eer-
acte:
Peter
mann
(Siegmund)
Jeanni
ne Altmey
er (Sieglin-
door
Aad van
der Ven
Het meestal rustige Beierse™ stadje Bayreuth werd in
1976' twee keer opgeschrikt. Ten eerste door het huwe
lijk van de huidige huisheer van de Bayreuther Fest
spiele Wolfgang Wagner hïj was pas gescheiden
met zijn 32-jarige secretaresse Gudrun Mack, Ten twee
de door de voorstellingen van de nieuwe produktie van
Richard Wagners operacyclus 'Der Ring des Nibelun
gen'.
Beide gebeurtenissen maakten
de toch al niet bijster affectie
ve verhoudingen binnen de
familie Wagner er niet beter
op. En de nieuwe 'Ring' ver
deelde de Wagner-liefhebbers,
waar dan ook ter wereld, in
twee kampen.
De stokoude Winifred Wag
ner, bij wie Hitier zo graag lo
geerde, bad haar oordeel over
de regie van Patrice Chéreau
al klaar na een paar repetities,
die zij vanuit de familieloge in
het Festspielhaus gadesloeg.
Zij ontwaarde op het toneel de
drie Rijndochters vermomd als
prosütuées, de oppergod Wo-
tan in een luxe ochtendjas en
het booswicht Hagen als een
soort aan lager wal geraakte
veehandelaar in een slobber-
pak.
Haar zoon Wieland had haar
in de jaren zestig al geschokt
met zijn abstracte enscènerin-
gen op een vrijwel leeg toneel.
Maar wat nu met het erfgoed
van haar schoonvader was ge
beurd, het andere uiterste,
tartte iedere beschrijving.
„Hier zijn een paar gekken
losgelaten", riep zij met beven
de stem. Een groot deel van
het publiek dacht er ongeveer
net zo over. Al na "Das Rhein-
gold'r de 'Vorabend' van Wag
ners gigantische tetralogie,
brak groot tumult los, toen
Chéreau zich in spijker
broek, nogal contrasterend
met de kleding in de zaal op
het toneel vertoonde.
Had de jeune premier van het
Franse theaterbedrijf Wagners
omvangrijkste Gesamtkuns-
twerk niet verkracht? En dat
op de heilige grond van Bay
reuth, waar Wagner precies
honderd jaar daarvoor getuige
was van de luisterrijke ope
ning van zijn eigen theater.
Oude Wagnerianen staken de
koppen bij elkaar. Er werd
een vereniging opgericht om
dergelijke geweldplegingen op
het werk van de grote compo
nist tegen te gaan, om de tra
dities in stand te houden. En
een aantal begunstigers van
het festival van Bayreuth
deelde Wolfgang Wagner mee,
dat er pas weer een donatie
zou komen wanneer een ande
re produktie van de 'Ring'
deze schande ongedaan zou
hebben gemaakt-
Akkoord
Het had in dat jubileumjaar
1976 in Bayreuth allemaal an
ders kunnen gaan, wanneer de
Berlijnse regisseur Peter Stein
niet had afgezegd. Goede raad
was duur. Pierre Boulez, na
zijn omstreden 'Parsifal'-voor-
stellingen nu geengageerd om
de nieuwe produktie van de
'Ring' te dirigeren, adviseerde
Wolfgang Wagner de toen in
Duitsland nog volstrekt onbe
kende Chéreau in de arm te
nemen. Kleinzoon Wagner
ging akkoord, hoewel Chéreau
meer ervaring met alternatief
volkstheater had dan met ope
ra en hij wel eens schijnt te
hebben gezegd of geschreven,
dat hij Wagner 'verschrikke
lijk vervelend' vond. Chéreau
bracht dekorontwerper Ri
chard Peduzzi en kostuumont
werper Jacques Schmidt mee
en het Franse team ging aan
het werk.
Aan het begin van de Bayreu
ther Festspiele 1976, enkele
dagen voor de geruchtmaken
de eerste voorstellingen van
Chéreau's 'Ring', publiceerde
Wolfgang Wagner, die zelf
heel wat opera's van zijn
grootvader heeft geregisseerd,
een soort geloofsbelijdenis. Hij
stelde, dat om met Brecht te
spreken het soms noodzake
lijk is een traditie met onthei
ligende middelen voort te zet
ten. Hij schreef ook, dat enscè-
neringen in Bayreuth vragen
mogen oproepen die niet met
een beantwoord kunnen wor
den. En dat kunst alleen kan
gedijen in een omgeving die
het experiment niet schuwt.
Een oratio pro domo, aange
zien Wolfgang Wagner onge
twijfeld felle aanvallen op
Chéreau's 'Ring' en dus te
gelijk op zijn eigen beleid
verwachtte. Toch was het ge
luid in het tot voor kort con
servatieve Wagner-bolwerk
Bayreuth eerder gehoord.
Wolfgangs broer Wieland, die
door zijn wijze van regisseren
de Wagner-interpretatie na de
oorlog sterk heeft beïnvloed,
sprak ook graag over 'Bay
reuth als werkplaats'.
Wieland Wagner heeft ook
eens gezegd: „Wanneer mijn
grootvader nog had geleefd,
had hij ongetwijfeld in Holly
wood gewerkt". En opmerke
lijke mededeling uit de mond
van iemand, die de uiterste
versobering in zijn enscenerin
gen nastreefde. Chéreau daar
entegen heeft de 'Ring' gevisu
aliseerd op een manier die
herhaaldelijk als 'filmisch* is
omschreven. Er is dan ook
nooit een betere gelegenheid
geweest Wagners tetralogie via
de televisie over de hele we
reld te verspreiden dan door
middel van deze produktie.
Filmisch en sterk dramatisch,
dat is Chéreau in zijn interpre
tatie allebei. Na de afstand
scheppende, anti-theatrale, bij
na onmenselijk verheven ens-
cèneringen van Wieland Wag
ner hij maakte na de oorlog
schoon schip, haalde de bezem
door Bayreuth, ruimde het
vele overbodige op heeft
Chéreau als het ware het werk
van Richard Wagner aan het
theater teruggegeven. De go
den zijn bij Chéreau niet meer
goden, maar mensen die op de
maatschappelijke ladder iets
hoger zijn gekomen dan de
meeste anderen.
'Der Ring des Nibelungen', ge
baseerd op de Noordeuropese
mythologie, speciaal het mid
deleeuwse Nibelungenlied,
speelt in een denkbeeldige we
reld. We worden geconfron
teerd met goden, helden, mon
sters en tovenarij en met
dwergen (Nibelungen) die in
het binnenste van de aarde le
ven. Maarten 't Hart is niet de
enige die op opvallende paral
lellen heeft gewezen tussen
Tolkiens 'In de ban van de
ring' en Wagners werk over
de eeuwige strijd tussen goed
en slecht, macht en liefde, met
het goud als symbool van al
het kwaad.
Chéreau beschouwt in na
volging van George Bernard
Shaw in 'The Perfect Wagne-
rite' (1898) het werk als een
door mythologie gemaskeerde
politieke allegorie. Er zijn
meer regisseurs geweest, die
de 'Ring' op die manier op het
toneel hebben vertaald, maar
wellicht niemand heeft dat
consequent, zo menselijk in
voelbaar gedaan als Chéreau.
Hij benadrukt daarmee de rol
van Wagner als revolutionair,
als volgeling van de maat
schappijfilosofen Proudhon en
Bakoenin.
Wagner werd geconfronteerd
met de opkomst van de indus
triële samenleving, waarin het
voor hem als beginnend kuns
tenaar vrijwel onmogelijk was
zich te ontplooien (dat hij later
kwispelstaartend grote geld
sommen van koningen aan
nam is een ander verhaal).
Gregor Dell in, een van de bes
te Wagner-biografen, schreef:
Foto links
onder
De Walkü-
renrots, die
herhaaldelijk
in 'Der Ring
des Nibelun
gen' te zien
Foto rechts
onder
Bayreuth
anno 1876:
Georg Unger
als Siegfried
in de eerste
produktie van
'Der Ring des
Nibelungen'.
„De industralisatie maakte al
les grauw. De zelfvernietiging
van onze wereld begon".
Wagners 'Götterdammerung',
de ondergang van het Walhal
la door de drang naar macht
van de goden, Is voor Chéreau
geen eindpunt, maar maat
schappelijke omwenteling. Het
gaat erom wat er na komt. Hij
laat dat op een onvergetelijke,
beklemmende en toch 20 sobe
re manier zien. Het laatste
beeld tijdens de kolkende mu
ziek van het slot van 'Götter-
démmerung', tevens het slot
van de 'Ring', is een mensen
menigte die voor zich uit
staart, vlak voor de overdekte
orkestbak.
Chéreau: „Ik wilde hier de
mensen, die voor die tijd niet
aan de belangrijke beslissingen
in het leven hadden kunnen
deelnemen, laten zien met hun
twijfels en vragen, door ze
naar de muziek te laten luiste
ren, omdat die muziek een
boodschap bevat. Het tijdperk
van de goden is voorbij. De
waarden op deze wereld moe
ten opnieuw gedefinieerd en
gevonden worden. De mensen
staan vandaag de dag voor een
afgrond en luisteren intens
naar een orakel, dat uit de
diepte van de aarde komt.
Maar zij weten niet wat het
betekent".
Vorm
Wat heeft de oude, conserva
tieve Wagnerianen in 1976 en
de jaren daarna, toen de 'Ring'
•van het Franse team in Bay
reuth werd herhaald, zo ge
shockeerd? Niet het maat
schappijkritische karakter vah£
de voorstellingen op zichzelf,""
want een dergelijke 'vertaling***
was ook van andere regisseurs^"
bekend. Wel de manier waar-J?
op Chéreau en zijn medewer-'*
kers hun interpretatie hebben
vormgegeven
Chéreau lijkt de woorden van
Adorno ter harte te hebben
genomen. Namelijk diens op
vatting, dat het werk van
Wagner onoverbrugbare con
tradicties bevat, die dan ook
als zodanig getoond moeten
worden, niet gemaskeerd. Wat
zien we wanneer aan het be
gin van 'Das Rheingold' de
muziek oerkracht, natuur, de i
schoonheid van de golvende
rivier etc. suggereert? Een wa
terkrachtcentrale (symbool J
van de betrekkelijke
macht van de mens over het
water), die bevolkt wordt door
de het goud bewakende, zich
intussen als prostituêes gedra-
gende 'Rheïntochter'.
De gebeurtenissen in de 'Ring'
zijn van alle tijden, meent ook
Chéreau. We zien dat aan de
dekors Griekse facades
naast beton en de kostuums.
Het Walhalla is een statig he
renhuis uit het midden van de
vorige eeuw, waarin de bezit
tende klasse woont, degenen
die de baas zijn over de nieu
we machines a la Jules Verne.
Aan de zijkant van dat huis
een mijnschacht als symbool
van de uitbuitende onderne
mer. En het dekor van de
tweede acte van 'Götterdam-
mering' is een kopie van een
stukje achterbuurt van East
Side in New York.
Muziek
Door de hoog oplaaiende dis-
cussies over het aandeel van;
Chéreau. Peduzzi en Schmidt l
is de rol van de muzie' in de;
onderhavige produktie van
'Der Ring des Nibelungen' wat i
op de achtergrond geraakt,
Misschien bewoog die muziek 1
zich ook letterlijk meer op de i
achtergrond dan gewoonlijk.
Pierre Boulez heeft we ho-
ren dat ook via de Philips-**
plaatopname die van deze pro
duktie werd gemaakt ge
streefd naar niet alleen de ui-.'
terste helderheid in het orkest,
maar ook naar een balans in"-
het voordeel van de zangers,
en zangeressen, nog meer dan
dat in het Bayreuther Fest
spielhaus met zijn overdekte^
orkestbak normaal is. Boulez*
vindt hierbij de componist aan*
zijn zijde. Want Richard Wag
ner heeft gezegd, aldus Hein-»
rich Porges in 'Die Bühnen-'
proben zu den Bayreuther
Festspielen des Jahres 1876',.
„de rijkdom van het orkest
mag, tot op zekere hoogte, niet
worden gehoord, niet wordën
opgemerkt, maar moet een or-"
ganisch geheel vormen met
het drama".
Bayreuth heeft .afscheid geno
men van Chéreau, van Peduz
zi, van Schmidt en van Boulez,
In de afgelopen week ging een.
nieuwe produktie van 'Der
Ring des Nibelungen' in pre-,
mière. Een minder maatschap
pijkritische, meer romantische^
'Ring' met Peter Hall als regis
seur en de draufgbnger Georg
Solti als dirigent. De begunsti
gers van de Festspiele die iir
1976 afhaakten kunnen hun
bankrekening weer aanspre-'
ken. 1
FOTO LINKS
Met Deborah Kerr in
'Separate tables',
waarmee hij een Oscar
won.
FOTO RECHTS
David Niven in een
typerende pose, als
getikte aristocraat in
'De wereld rond m
tachtig dagen'.
Chateau d'Oex „Ik heb
werkelijk een mooie car
rière gemaakt met heel,
heel weinig inspanning".
Dat zei de gisterochtend
overleden David Niven in
1977 in een interview.
Een uitspraak die gemakke
lijk tot het oordeel Verwaand'
zou kunnen leiden, ware het
niet dat Niven nu juist tot de
minst verwaande Hollywood-
sterren van de afgelopen de
cennia moet worden gere
kend. Dat het hem allemaal
min of meer is komen aan
waaien leek altijd een zekere
blijde verbazing op te wekken
op het gezicht van deze oer-
Britse Brit, die helemaal niet
uit Engeland kwam en er ook
nauwelijks ooit gewoond
heeft.
David Niven werd geboren op
1 maart 1910 in het Schotse
plaatsje Kirriemuir. Hij stam
de uit een geslacht van be
roepsofficieren, een carrière
die aanvankelijk ook voor
hem leek weggelegd. Het le
door
Rob Vermeulen
ger beviel hem echter slecht,
en de jonge Niven nam de
wijk naar Canada waar hij
als houthakker werkte en
later naar New York, om en
kele jaren lang van alles en
nog wat te doen.
Hij beproefde zijn geluk in
Hollywood en kwam in de
kaartenbakken van de film
studio's als 'Angelsaksisch
type nr. 2008'. Figuranten rol
letjes in B-westerns leidden er
al snel toe, dat producer Sam
Goldwyn zich over hem ont
fermde. Nivens echte debuut
werd 'Dawn patrol' uit 1938.
een succes dat werd gevolgd
door films als 'Wuthering
heights', 'Raffles' en 'The first
of the few', waarmee hij zijn
naam vestigde.
In 1941 kwam een einde aan
het eerste deel van Nivens
filmcarrière. Hij diende als
commando in het Britse leger,
maar pakte na de oorlog de
draad weer op in Hollywood.
'A matter of life and death',
'The perfect marriage', 'The
moon is blue', 'De kanonnen
van Navarone', 'De wereld
rond in tachtig dagen' en 'The
pink panther' vormen slechts
een greep uit de lange reeks
films waarin hij hoofd- of bij
rollen speelde.
gma
Door zijn aangeboren geestig
heid en flegma paste David
Niven vooral in komedies of
niet te zware avonturenfilms.
Hij bezat het vermogen om
een film met een middelmatig
scenario de moeite waard te
maken, over' os zonder dat
zijn acteertalu grote hoogten
bereikte. Niven behoorde tot
de acteurs die putten uit hun
eigen persoonlijkheid om een
beperkte reeks types te kun
nen neerzetten, een werkwij
ze die vooral bij hem tot een
vlotte en ongekuns uit
straling leidde. Zo kon hij een
grote ster worden, zonder
echt een groot acteur te zijn.
In 1959 won Niven een Oscar
als beste acteur in Terence
Raitigans 'Separate tables*.
Behalve zijn autobiografie
waarvan twee delen versche
nen zijn, aan een derde deel
werkte hij nog schreef hij
enkele jaren geleden een oor
logsroman, "Go slowly, come
back quickly'. Na het overlij
den van zijn -erste vrouw tn
1946 was hij hertrouwd met
het Zweedse iotomodel Hjör-
dis Tersmedes, met wie hij
lange lijd aan de Franse riviè-
ra woonde. fij laat twee
zoons en twee '-xrhters ach
ter.
Hilversum De pianist Tony Eyck doet, in te
genstelling tot eerdere berichten, niet mee aan
het nieuwe radioprogramma 'NOS-Sportief,
dat per 3 oktober de huidige ochtendgymnas
tiek gaat vervangen. Eyck zal alleen een her
kenningsmelodie voor het programma maken.
De verdere muzikale omlijsting zal met gram
mofoonplaten gebeuren.
Dit hebben de NOS en de Ochtendgymnastiek-
-pianist Rudy van Houten meegedeeld. Van
Houten heeft jarenlang aan de Ochtendgym
nastiek meegewerkt. Daaraan is vorig jaar
decmber een eind gekomen. Vanaf die tijd wer
ken de samenstellers van het programma met
bandopnamen van Van Houten.
Londen Een schilderij van de Vlaamse
meester Anthonie van Dyck (1599—1641) is
voor 5,8 miljoen gulden door een Britse par
ticulier verkocht aan het J. Paul Getty-mu-
seum in het Californische Malibu. Het be
treft een portret van de Engelse hofdame
Anne KiJligrew.
Van Dyck maakte het anderhalve meter
hoge schilderij tijdens zijn verblijf in Lon
den. Degene die het meest van de transactie
profiteert is de Britse fiscusdie 75 procent
van de verkoopprijs opstrijkt.
Amsterdam Het lijkt er
weieens op dat de jongste ge
neratie improviserende mu
zikanten krampachtig aan
het zoeken is naar nieuwe
uitdrukkingsmogelijkheden.
Het geforceerde gebruik van
nieuwe namen voor oude
jazzvormen zoals 'loft-jazz'
en 'free-funk' zou daar
een voorbeeld van kunnen
zijn. Evenals het bedenken
van projecten die raakvlak
ken vertonen met andere
kunstzinnige disciplines.
Zo presenteerde altist Julius
Hemphill een aantal jaren ge-
door
Willem Bruring
leden audio-visuele projecten
voor saxofoon, b.J recorder
en videoscherm, as de Am
sterdamse saxofonist Rinus
Groeneveld actief met combi
naties van beeldende kunst en
geïmproviseerde muziek en
baarde pianist Harry de Wit;
opzien door voorstellingen met
danseressen. Een soortgelijke
aanpak wordt dez*r dagen ge
volgd door de Amerikaanse
alt-saxofonist Idris Ackamoor,
die samen met danseres/zan
geres Rh odessa Jones een vier
tal optredens verzorgt onder
het motto 'Jazz and Perfor
mance'.
'Suppositions on History' heet
te het eerste programma uit
deze reeks, dat betrekking had
moeten hebben op de fameuze
'koppels' uit de jazzmuziek, zo
als Billy Holliday/Lester
Young en Max Roach/Abbey
Melkweg, Amsterdam: 'Suppo
oit ion» on Hiatory', jazz- an per-
fofmance-»how van IdrU Acka
moor en RhodMoa Joneo. Her
halingen: vanavond en morgen
avond.
Lincoln. Had moeten hebben,
want in de uitwerking was
daar weinig van te merken.
Neem een saxofoon, een antie
ke piano, een aantal inheemse
muziekinstrumenten en een
computerpianootje. Voeg daar
bij een zangeres annex danse
res, sleep er nog wat artistieke
media met de haren bij en
zorg dat het geheel niet langer
duurt dan één uur. Zoiets moet
Ackamoor gedacht hebben
toen hij zijn 'Suppositions'
schreef. Helaas is er iets meer
nodig om een boeiende terug
blik op de jazzgeschiedenis te
geven.
Aekamoor's 'performance' had
niet alleen weinig met his tori/
sche musici te maken, hei
bleek bovendien een uiteisi
saaie voorstelling. Met als twij~"
felachtige hoogtepunten eeft 1
aantal gezochte theaterefffc--
ten, een slecht bewegende
danseres en onnozele toneeldi
alogen: de nieuwe jazzmusici,
blijven iets tragisch hebben if»
hun pogingen om vooral baan
brekend te zijn. En eigenlijk is
het enige nieuwe en interö-,'
santé aan dit soort optredens,
dat ze steeds korter duren.
In muzikaal opzicht viel er
evenmin veel te 'beleven- M"*
kamoor plaatste wat free-jaïK
ciché's en mevrouw Joh®5'
toonde aan dat zij heel hoog eft-
heel schril kan zingen, zodel'
voor de toekomst van haèT'
stembanden moet worden ge*
vreesd. Net als voor de toer
komst van dit soort program?-
ma's.
SR
zie5,
opt
Rotte
tiepk
den 1
denie
vorig
Dord.
te we
Dit t
beddt
de sti
zen i
Dord
Daari
drech
rijk r
geme
in ee
schra
120 b
Voon
dat o[
sïe m
huis
sèerd
hbis
nieuw
kelen
een g
doen
Ook c
zieker
waarv
zijn g
voor j
kenht
hied 1
Het p]
bestuu
trokk<
sturen
andert
half
spreke
depute
man j
den di
stelde:
zend 11
-Er is
tussen
de ove
man.
minde:
Het pr
bij de 1
van ni
de toe
twee jj
bruikte
bi het
denier?
g 2
4762 fc
1294. H
pat ui
Haag,41
Hond
Dordre
Be reg
lanuarï
fen. R,
m Don
