ROTTERDAM
17
Het 'Kunstgesticht'
komt in Delfshaven
.J
mm
mÊÊÊ
Van Gemeren in '75
vertrouwelijke brief:
Politie
bekijkt
New York-
marathon
Rotterdams Nieuwsblad
zaterdag
15 oktober 1983
In de publicaties over Patrimoniums
Woningstichting (PWS) een belangrijk
'detail': de ruim vijftig miljoen gulden
schuld, die de 'Patrimonium-groep' vol
gens een ambtelijke schatting zou heb
ben. Dat bezorgt Rotterdams grootste
woningbouwcorporatie jaarlijks een
renteverlies van vier tot vijf miljoen.
Al zo'n twee jaar leeft de mythe, dat
PWS bankroet is. Dat is altijd tegenge
sproken door ex-directeur Pieter van
Gemeren met het argument, dat nog di
verse posten waren te declareren bij het
rijk.
Ook de gemeente begint de laatste tijd
steeds meer te twijfelen.
Het is voor het college van burgemees
ter en wethouders van het grootste be
lang om zo spoedig mogelijk de ondui
delijkheden over de in opspraak geko
men PWS en haar geliquideerde project
ontwikkelingsmaatschappij Patrimoni
um Ontwikkeling BV op te lossen.
Niet alleen de zichzelf niet-deskundig
noemende PWS-bestuursleden hebben
nu al meer dan drie maanden bedenk
tijd gehad om commentaar te geven;
ook de gemeente, die een toezichthou
dende taak heeft op de woningbouwcor
poraties, schijnt moeite te hebben met
het geven van acceptabele verklaringen
voor het gevoerde beleid.
Dat is niet zo vreemd: een woningbouw
corporatie moet normd£l gesproken
jaarlijks na een periode van zes maan
den haar financiële verslaglegging hij
de gemeente hebben ingeleverd. Mèt
goedkeuring van een accountant.
Terwijl eerder wel is gesproken over
bij voorbeeld het PWS-jaarverslag over
'81, heeft men daar nooit bij gezegd, dat
dat verslag geen accountantsverklaring
heeft.
Sterker nog: de boekhouding van de
Stichting Patrimoniums Bejaardenhuis
vesting (SPB), via welke miljoenen
van PWS zijn doorgesluisd naar de BV,
is al sinds 1974 niet meer door accoun
tants goedgekeurd.
Aangezien de geldstromen van PWS
naar de BV via SPB zijn gelopen, komt
het er op neer, dat de jaarverslagen van
Rotterdams grootste woningbouwcor
poratie sinds '74 niet meer volledig zijn
goedgekeurd. Sinds Van der Ploeg wet
houder voor stadsvernieuwing werd.
Het gemeentebestuur anno '83 wil de
langverzwegen raadsels echter niet lan
ger onopgelost laten. Het accountants
kantoor Moret Limperg is op volle
kracht bezig om enige helderheid te
scheppen. Speciaal voor de 'Patrimoni
um-groep' vrijgemaakte ambtenaren en
de gemeentelijke accountantsdienst zijn
in de weer.
Het eerste resultaat van Moret Lim
perg, dat werd goedgekeurd door het
PWS-bestuur, was het verslag van Pa
trimonium Ontwikkeling BV. Maar zo
wel PWS als de gemeente Rotterdam
wil dat verslag niet vrijgeven.
Ook de gemeente Bergschenhoek, die
evenals Rotterdam toezicht had moeten
houden, lijkt niet geneigd het verslag
van de in '81 geliquideerde BV te willen
afstaan. (Het verslag is overigens nog
niet in het bezit van deze gemeente).
Burgemeester G.Th.J. Heydra liet don
derdagavond weten, dat - als hij het
verslag heeft - hij 'toch waarschijnlijk
wel het standpunt van Rotterdam zal
volgen'.
Bergschenhoek begint zich wel te inte
resseren in de 'Patrimonium-affaire':
Rotterdam is zich al aan het oriënteren
in hoeverre Bergschenhoek voor de ver
liezen, geleden met vrije-sectorbouw in
het Bergschenhoekse Boterdorp, kan
worden aangesproken.
'Woningcorporaties hebben
strenge geleefd onder bevoogding'
Rotterdam, 's werelds grootste havenstad, en het dorpse Bergschenhoek zullen in de na
bije toekomst een woordje met elkaar te wisselen hebben. Er zal gesproken moeten wor
den over een omstreden onderwerp: de financiële verslaglegging van Patrimonium Ont
wikkeling BV,
Voor wie het nog niet weet: deze BV werd in '73 buiten medeweten van de gemeente
Rotterdam opgericht door de Patrimoniums Woningstichting (PWS), die daarmee de rea
lisatie van vrije sector-woningen in Bergschenhoek mogelijk maakte. Op aandrang van
Rotterdam en het rijk werd de BV in '81 geliquideerd. Vorig jaar nam PWS - een toegela
ten instelling in zowel Rotterdam als Bergschenhoek - de rechten en verplichtingen over.
Met het definitief ophelderen
van de handel en wandel
van Patrimonium Ontwikke
ling BV heeft Rotterdam een
moeizame start gemaakt. Zij
is thans aan het uitzoeken
hoeveel de schade bedraagt.
Is dat eenmaal bekend, dan
zal met belangstelling wor
den uitgekeken naar het ant
woord op de vraag: Wie 2al
het gaan betalen? Bergschen
hoek of Rotterdam?
door
Kees Jonker
Het Rotterdamse gemeentebe
stuur, dat in deze krant heeft
kunnen lezen hoe het niet-
goedgekeurde verliessaldo van
de BV kunstmatig verlaagd is
mede doordat het college zelf
onbewust instemde met het
opwaarderen van het PWS-
kantoor, is aan het uitrekenen
hoe groot de verliezen nu wer
kelijk zijn. Het in een notarië
le akte door PWS opgevoerde
verliessaldo van 799.154, 36 is
mmstens twee miljoen hoger.
Rotterdam wil niet voor het
'Boterdorp-debacie' opdraaien.
Vaag
Er is niet veel fantasie voor
nodig om te verwachten, dat
Rotterdam Bergschenhoek zal
gaan verwijten, dat zij bouw
vergunningen verleende voor
de bouw van villa's van vier
ton. Bouwvergunningen ver-
Strekt aan een BV, waarvan
PWS uiteindelijk de enige
aandeelhoudster was. Het geld
voor die villa's kwam op tafel
door leningen die SPB ver
strekte. Ook bankinstellingen
traden op als financier. Een
„risicoloos" project: de over
heid stond automatisch garant,
zonder dat zelf te weten.
Tevens kan Rotterdam aan
Bergschenhoek de 'kritische
vraag' stellen: Waarom heeft u
nooit duidelijkheid geeist om
trent de al of niet gemaakte
winsten om te kunnen oorde
len of de oorspronkelijke doel-
e. Het financiële risico, dat de woningstichting zou lopen door de activiteiten
binnen de Ontwikkeling B.V., is uitvoerig besproken.
Dit risico bestond, als de prijzen die gepland waren voor de verkoopwoningen
in de Gemeente Bergschenhoek, met gerealiseerd zouden worden. Hierdoor zou
uiteindelijk geen sluitende exploitatie worden verkregen.
Daartegenover stond, dat vanaf de aankoop van de qronden tot aan de afslui
ting van het project, extra rente-opbrengsten door de woningstichting werden
gerealiseerd op basis van het hiervWr besproken liquiditeitenüeheer.
Uit berekeningen bleek, dat uitgaande van de geplande bouwproductie in de
Ontwikkeling B.V. gerekend mocht worden op een extra rente-opbrengst van mi
nimaal 1.ZOO.000,--, hetgeen ruimschoots dekkend was voor het risico dat
binnen de Ontwikkeling B.V. werd gelopen.
Resumerend kunnen wij stellen, dat:
a. De woningstichting er in de jaren vanaf 19&8 >n geslaagd is het sociaal,
technisch en financieel management vroegtijdig aan te passen aan de eisen,
die gesteld werden door toekomstige ontwikkelingen.
b. De woningstichting er in geslaagd is voor de kwalitatieve en kwantitatieve
uitbreiding van bet management voldoende financiële basis te vinden door ver
breding en verdieping van de taakstelling.
c. 0e activiteiten binnen de Ontwikkeling B.V. de financiële draagkracht van de
woningstichting tztbc.". .c,-sterkt, doordat eer< 1 l^uiditeitenoeheer mogelijx
was, hetgeen in hoge extra rente-opbrengsten resulteerde.
d. Het risico, dat de woningstichting liep en loopt door de activiteiten binnen
de Ontwikkeling B.V.ruimschoots wordt gedekt door de extra rente-opbreng
sten binnen de woningstichting.
e. Qe financiering van de bouwactiviteiten van de Ontwikkeling B.V. in prlncioe
volledig door externe financiering wordt gedekt.
Daarmee werd bereikt, dat de financiële middelen van de woningcorporatie
t.a.t. beschikbaar konden komen.
f. De woningstichting net deze taakuitvoering heeft voldaan aan haar belangrijk
ste doelstelling* n,l. werkzaam te zijn ten dienste van de volkshuisvesting.
Passage uit de brief van 18
april 1975.
stelling van de BV was be
reikt?
Die doelstelling luidde een
voudig: De winsten van de
vrije sector-bouw zullen ten
goede komen aan de sociale
woningbouw.
Weliswaar kan de huidige
Bergschenhoekse burgemees
ter G.Th.J. Heydra (CDA) zich
vaag herinneren, dat hij eens
heeft gehoord, dat er gevraagd
zou zijn naar die cijfers van de
BV, Maar antwoord is nooit
gekomen van de zijde van
PWS. Dat weet de opvolger
van de gepensioneerde Arie
van Gent (CHU), die de 'Patri
monium-groep' in Bergschen
hoek binnenhaalde, zeker.
In het verlengde hiervan kan
Rotterdam zich afvragen in
hoeverre Bergschenhoek
'maatschappelijk onaanvaard
baar' heeft gehandeld door toe
te zien hoe de BV 75.000 gul
den betaalde ten behoeve van
een tennispark in Boterdorp,
zoals 'haast onvindbaar* staat
vermeld in het geheim ver
klaarde BV-verslag.
En wie weet wat er nog meer
in staat, wat Rotterdam noopt
tot het stellen van vragen.
Hoe 'kritisch' Rotterdam zich
ook tracht op te stellen tegen
over Bergschenhoek, één ding
is onvermijdelijk: Rotterdam
zal zelf evenmin aan kritiek
ontkomen. Aangezien de boek
houding van PWS, waarop
Rotterdam toezicht had moe
ten houden, sinds 1974 niet is
goedgekeurd moet wethouder
ir. Pim Vermeulen (PvdA) de
vraag beantwoorden hoe het
allemaal mógelijk is geweest,
Om een indruk te krijgen van
wat zich in de jaren '70 kon af
spelen, vormen een tweetal
zeer vertrouwelijke brieven
van Pieter van Gemeren (dè
man achter de 'Patrimonium-
groep') een aardig steuntje. In
Pieter van Gemeren.
april en mei '75 verstuurde hij
brieven naar de toenmalige
wethouder drs. Jan van der
Ploeg (PvdA) en staatssecreta
ris drs. Marcel van Dam
(PvdA).
In april '75 schrijft Van Geme
ren vertrouwelijk aan Van der
Ploeg.' „De woningcorporaties
in Rotterdam hebben na de
tweede wereldoorlog jarenlang
geleefd onder een 2eer strenge
bevoogding van de plaatselijke
overheidsdiensten."
Volgens de toenmalige PWS-
directeur werden de corpora
ties 'in hun streven naar zelf
standigheid gehinderd door de
deskundigheidsmacht van de
gemeentelijke diensten, die er
ongewild de oorzaak van wa
ren, dat de corporaties niet tij
dig deskundig bemand waren'.
Van Gemeren anno '75: „Een
tweede punt in deze 2aak is,
dat de woningcorporaties in
feite niet over de financiële
middelen beschikten om
vroegtijdig hun management
aan te passen aan de gestegen
kwalitatieve en kwantitatieve
eisen van het voikshuisves-
tingsproees. De overheidsin
stanties hadden echter wel de
beschikking over voldoende
financiële middelen.. Tegen
deze ontwikkeling heeft Patri
moniums Woningstichting zich
vanaf 1965 verzet."
Van Gemeren over zijn eigen
wijk Boterdorp: „Binnen de
gemeente Bergschenhoek wer
den wij betrokken bij de ont
wikkeling en realisering van
een geheel nieuw bestem
mingsplan "...„Voor deze pla
nontwikkeling waren er heel
wat gegadigden, die op de tra
ditionele wijze woningwet-
bouw wilden koppelen aan
verkoopwoningen. Binnen Pa
trimonium is toen uitvoerig
gestudeerd op de mogelijkhe
den om de uitvoering van het
bestemmingsplan zelf ter hand
te nemen. De beslissing om dit
plan ook werkelijk uit te voe
ren, werd echter pas genomen,
nadat daarbij ook betrokken
was de noodzaak om in het ka
der van de stadsvernieuwing
het management van de wo
ningbouwcorporatie kwalita
tief en kwantitatief aan te pas
sen." Daarin moet de Patrimo
nium-topman zich vergist heb
ben: in '71 reeds kocht de BV
grond in Bergschenhoek, ter
wijl pas drie jaar later de
stadsvernieuwing van de
grond kwam.
Van Gemerens vertrouwelijke
brieven zijn lang van stof.
Na vijf kantjes aan Van der
Ploeg 'minder kwalitatief dan
kwantitatief' te hebben volge
schreven geeft hij een resumé,
op deze pagina afgedrukt.
Weinig doorzichtig
Mei '75 krijgt staatssecretaris
Van Dam een brief van Van
Gemeren, waarin wordt ge
suggereerd, dat Van Dam dom
is, omdat hij de bedrijfsstruc
tuur van de 'Patrimonium-
groep' ingewikkeld vond. Het
PWS-bestuur (lees: Van Ge
meren) merkt op: „U schrijft,
dat nevenactiviteiten zijn ont
plooid, die in afzonderlijke in
stellingen zijn ondergebracht.
Daardoor is naar uw mening
een structuur ontstaan, die
weinig doorzichtig is. Deze
stelling wordt wei geponeerd,
maar enig bedrijs, dat deze
stelling juist zou zijn, wordt in
uw brief niet gegeven. Wij
menen dan ook, dat het tegen
overgestelde waar is." Met an
dere woorden: de PWS-be-
stuursleden, beweerden acht
jaar geleden, dat zij alles wis
ten, terwijl zij zich nu plotse
ling niets meer kunnen herin
neren.
Van Gemeren. die zich toen al
een zeer gunstige hypothecaire
lening had verstrekt via SPB,
stuurt Van Darn vervolgens
ook nog eens het bos in, daar
bij tevens zijn ambtenaren
korps zwartmakend: „U
schrijft, dat er op financieel
gebied tussen onze stichting en
de neven instellingen reke-
ning-cou rant-ver houd i n gen
bestaan, die u ontoelaatbaar
acht. Naar uw mening ont
breekt daarbij een recent
overzicht van de financiële
verhoudingen"... „Wij nemen
dan ook aan, dat u terzake
geen juiste ambtsberichten
hebben bereikt"...„Het moet
uw controlerende ambtenaren
bekend zijn dat onïe 'afdeling
interne en externe informatie'
maandelijks volledige over
zichten produceert inzake de
door u genoemde financiële
verhoudingen. Om daarbij te
wijzen op de momentopnamen
van de beschikbare jaarversla
gen, komt ons dus bijzonder
onzakelijk over." Van Geme
ren vermeldt daarbij niet dat
al vanaf dat moment geen ac-
coun tan tsgoedkcu ring meer
verkregen kor» worden.
Nog zo'n voorbeeldje daarvan:
Terwijl PWS de activiteiten
van de BV grotendeels finan
cierde met geldleningen, die
werden doorgesluisd via SPB,
staat in die brief aan Van
Dam: „Het moet u bekend zijn,
dat in principe volledige exter
ne financiering geregeld is
voor de activiteiten van de be
sloten vennootschap, maar dat
daarvan uit het oogpunt van
een optimaal liquiditeitenbe-
heer niet volledig gebruik
wordt gemaakt. Dat wij met
deze activiteiten de volkshuis
vesting dienen, moet uw rap
porterende medewerkers be
kend zijn."
Dat laatste is de 'rapporteren
de medewerkers' nooit bekend
geweest. Van Gemeren sugge
reerde iets, dal in strijd met de
realiteit was en dat heeft hij
jarenlang kunnen volhouden.
Die tijd is voorbij: het Rotter
damse college van burgemees
ter en wethouders heeft beslo
ten bij het ministerie aan te
dringen op een strafrechtelijk
onderzoek. Staatssecretaris mr.
Gerrit Brokx (CDA) is nu aan
de beurt om te beoordelen of
er inderdaad een onderzoek
zal worden ingesteld door zijn
recherche-afdeling
Pieter van Gemeren, de man
die altijd werd beschouwd als
de voortrekker van het Rot
terdamse stadsvernieuwings
proces, zwijgt tot op heden in
alle talen.
I Rotterdam Een subsi
de van het Bureau Al-
ternatief Werk maakt 't
j'Het Rotterdams Kunst-
gesticht1 -waarschijnlijk
i mogelijk uit de benauw
de huisvesting- in Span
en te verhuizen naar
i Delfshaven. Een verbete-
s ring die de produktie
j van het collectief zal sti-
muieren.
De stichting was oorspronke-
«jk een idee van de nu 27-ja-
nge Gerard ïmmerzeel. Hij
zat in 1975 op de Academie
yoor Beeldende Kunsten,
waar 'individueel kunste
naarschap' werd gepropa
geerd. „Wij hadden het idee
p aanvankelijk waren dat
Michiel Brink en ik om
tt*t een groep kunstenaars
samen te werken. Daar had
den w© werkruimte voor no
dig".
Die ruimte werd een hoek-
pandje in Spangen, waar nu
een aantal drukpersen is opge
slagen en waarin jarenlang
tweedehands boeken en gram
mofoonplaten werden ver
kocht, Sommige aan het pro
ject deelnemende kunstenaars
werden afgeschrikt door deze
activiteit, maar het was wel de
enige manier om het hoofd bo
ven water te houden. Er is nu
een aardige subsidie gekomen
die het mogelijk maakt huis
vesting en activiteiten te ver
beteren.
Eén van de eerste projecten
van het Kunstgesticht was de
lay out van de 'Gazet van
Spangen', een wijkorgaan. La
ter werd de groep gevraagd
woonerven te ontwerpen,
daarna kwam men zelf met
plannen om de gevels van de
huizen minder grijs te maken,
het 'gevelproject'. Zo werden
de poort van een zandspeel-
plaats, een buurthuis en een
transformator-huisje beschil
derd. De winkel bracht het
Kunstgesticht in contact met
mensen uit het boekenvak, er
ontstonden ideeën zelf druk
werk te gaan maken.
In bezit waren al een etspers,
een fototoestel en een donkere
kamer. De inventaris werd
uitgebreid met een boekdruk
pers, er werden houtsneden en
lino's gemaakt. Een offsetpers
en een stopcylinderpers een
machine uit 1905 volgden.
Het eerste subsidie, vorig jaar,
leidde tot de oprichting van de
stichting. Doelstelling: het uit
voeren van artistieke produk-
ties die een groot publiek kun
nen bereiken.
De stichting produceert voor
zeer lage prijzen boekjes met
onder meer grafiek. Een nieu
we activiteit is het geven van
cursussen. „Wij willen de tech
nieken die we hier uitvoeren
andere mensen bijbrengen"
zegt Gerard ïmmerzeel. „Onze
activiteiten zijn nu ook minder
op de wijk en meer op de hele
stad gericht".
Subsidie
Het collectief Maarten
Schmitz, Henk de Bont, Ge
rard Immerzeel. Frans de
Groot, Anna Ramsair, Michiel
Brink, Ria Annotee en Luuk
Simonis vroeg dit jaar een
ferme subsidie aan bij het Bu
reau Alternatief Werk en
krijgt „vrijwel zeker" 2250,-,
een bedrag dat vooral zal wor
den besteed aan een nieuwe
huisvesting in Delfshaven. In
dat pandje aan de Taanders-
straat moeten de vloeren ge
stut worden om de zware ap
paratuur te kunnen dragen en
als er iets naar binnen of naar
buiten moet gaan de ramen er
uit, door de deur kan het niet.
Het subsidie zal ook worden
gebruikt voor de aanschaf van
middelen om in samenwer
king met het NIVON cur
sussen te geven en voor de
verhuizing. En als het geld op
is? „Binnen een jaar zullen we
kostendekkend moeten wer
ken", aldus Immerzeel.
Behalve de boekjes die
door het Kunstgesticht
worden uitgegeven zullen
er ook andere drukwer
ken verschijnen: een ka
lender voor 1984 en een
serie prentbriefkaarten
die bestemd zijn voor de
grote vredesdemonstratie
op 29 oktober in Den
Haag. „En in januari gaan
we echt goed van start",
zegt Immerzeel,
Rotterdam Evenals
voorgaande jaren gaat
een delegatie van de
Stichting Rotterdam Ma
rathon hetzelfde evene
ment in New York bekij
ken, om verbeteringen te
kunnen aanbrengen in
de organisatie van het
evenement in de Maas
stad.
Naast delegatieleider drs.
Gerard Rooyakkers, die
zich vooral zal onderhou
den met de topatleten en
de organisatoren, zullen
ook hoofdinspecteur van
politie Henk Jansen en
de secretaresse van de
Stichting Rotterdam Ma
rathon Wil de Graaff
deel uit maken van het
gezelschap. Jansen, hoofd
van de verkeerspolitie,
maakt speciaal de reis
mee om het werk van
zijn Amerikaanse colle
ga's voor en tijdens het
evenement te observer
en.
