KONST/RTV
De ijzeren revolutie
in de architectuur
m
'Lou en Daan' te
gast bij RPhO
Iiaitink
als
platen-
dirigent
Veel sfeerweinig
duidelijkheid
bij het RO Theater
Psychedelische disco
van Cabaret Voltaire
r"
Vijftigste
'Derde
Spreker'
Slim Pickens
overleden
Rotterdams Nieuwsblad
maandag
12 december 198C i
T eveel
ogen
in het
westen
Schouwburg, Rotterdam RO
Theater speelt 'Onder ogen van
het westen' naar de roman 'Under
Western eyes' van Joseph Con
rad vertaling Helen Cooper Re
gie Tim Aibery Decor en kos
tuums' Anthony McDonals Met
Annelies van der B», Jaap van
Donselaar, Ria Eimera, Carta Har
dy, Hans van Hechten, Evert de
Jager, Paul Rottger en Lineke
Rijxman
Rotterdam Na het vertrek
$an artistiek leider Franz Ma-
njnen heeft het RO Theater de
eerste stappen op een nieuwe
weg gezet Zowel 'Vliegen als
de nieuwste produktie 'Onder
ogen van het westen' zijn ge
makkelijker toegankelijk dan
de vanuit symboliek opgetrok
ken theaterbouwsels uit voor
gaande jaren Toch is de visue
le kracht van Marijnen nog
dermate het visitekaartje van
het RO Theater, dat die ook de
draagkracht vormt bij 'Onder
ogen van het westen'
Dat is met omdat de inhoud
overspoeld zou worden door
stilistisch stuntwerk, maar om
dat de roman van Joseph Con
rad te zeer m fragmenten uit
elkaar getrokken is De stuw
kracht van het verhaal is
daarmee verdwenen Het pu-
door Renee de Haan
bliek moet op de tenen lopen
om de abrupte persoons- en lo-
katieverwisselingen in een ge
heel in te passen Die inhoude
lijke puzzel blijft een manke
ment, al wordt dit
seerd door een gl
sfeerschepping
In een ouderwetse, monumen
tale bibliotheek is de symme
trie van kasten tafels en deur
tjes dei mate doorgetrokken
dat de strakke regels van het
oude Rusland voelbaar wor- Potpourri
den Het zwijgende ensemble-
waardigheidsbekleders van
het regiem
spel van de spelers roept de
dreiging op van het totalitaire
systeem waar zij zich allen
aan hopen te ontworstelen Als
een colonne vliegen deze leden
van een revolutionaire party
de omringende balustrade op,
om even later pas op een eigen
plek te maken
De ene keer
bevindt die plek zich in Rus
land, even later in Geneve En
bovendien spelen sommige ac
teurs xn de tussentijd hoog-
Deze potpourri aan dubbelper-
sonages wordt er met duidelij
ker op doordat reacties achter
af, gelezen dagboekfragmen
ten en gespeelde scenes als
vanzelf in elkaar vloeien
Prachtige sfeerschakenngen,
die helaas met altijd thuis te
brengen zijn De enige die zich
van dit ensemble onderscheidt
is de filosofiestudent Razumov
die tegen zijn wil in de revolu
tionaire beweging terecht
komt Hij wil studeren, theore
tiseren, maar wordt, nog voor
hy er njp voor is, de praktijk
m geslingerd
Vrijheid betekent voor hem
het onafhankelijk kunnen
denken En iedere daad van
geweld blijft moord ongeacht
de drijfveer Om die reden
geeft hy heimelijk een mede
student aan die een moordaan
slag beraamd heeft op een
Russische leider Die daad
blijft hem achtervolgen omdat
de revolutionairen hem steeds
meer als symbool zien Hij de
Judas van de party, wordt als
een soort verlosser ingehaald
Deze grillige levensloop komt
Hans van Hechten en Paul
Rottger in 'Onder ogen van het
westen'
er ondanks de verwarrende
achtergrond vnj duidelijk uit
De inspanning die men zich
daarbij moet getroosten laat
echter te weinig ruimte open
voor een diepe indruk De
kracht van dit stuk moet daar
voor teveel by elkaar gesprok
keld worden Uit teveel ver
schillende ogen van revolutio
nairen, leiders, vluchtelingen
blijkt het ondoenlijk om een
scherpe blik bij de westerling
op te roepen
Amsterdam Zaterdag is
de vijftigste roman ver
schenen in de Derde-Spre
kerserie, een reeks romans
uit Afrika, Azie en La-
tyns-Amenka die mede
wordt uitgegeven door de
NOVIB Het boek, 'Kind
van alle volken' van de
Indonesiër Pramoedya
Ananta Toer, werd ter ge
legenheid van de Interna
tionale Dag van de Rech
ten van de Mens gepresen
teerd aan professor Gerrit
Bergers, voorzitter van de
Nederlandse tak van de
schrijversorganisatie PEN
Ananta Toer, wiens boe
ken m Indonesië nog altijd
'verboden zijn, heeft van
1965 tot 1979 op het be-
aruchte eiland Boeroe ge
vangen gezeten op verden
king van communistische
sympathieën PEN steunde
de familie van Ananta
Toer tijdens diens gevan
genschap
Presentator Aad van den
Heuvel hekelde het weg
blijven van minister
Bnnkman van WVC die
aanvankelijk het boek m
ontvangst zou nemen
„Het zullen wel weer eco-
ydmische en geen culture
le omstandigheden zijn,
die daaraan ten grondslag
liggen'zei hy Hoewel,
Pramoedya is natuurlijk
7o'n 'enge linkse' man
Modesto, Californie De
Amerikaanse acteur Slim Pic
kens, bekend door zijn rol in
de film 'Dr Strangelove', is op
64-jarige leeftijd in de Califor-
nische stad Modesto overleden
Hij leed aan longontsteking en
had vorig jaar een operatie on
dergaan voor de verwijdering
van een hersentumor
Pickens speelde in een hele
reeks cowboy-films en later in
andere films als 'The great lo
comotive chase', 'One-eyed
jacks', 'Major Dundee', 'Rough
night in Jericho en 'The Cow
boys*
Centrum voor Kunst en Cultuur,
Sint Pietersabdij, St Pietersplein
9, Gent 'Vrij gedacht in Uzer', de
ijzerarchitectuur m het industriële
tijdperk Tevens 'Onder Stoom',
de geschiedenis van de stoom
machine Openingstijden dage
lijks behalve maandag van 9 00
12 30 en van 13 30 1730 uur.
Toegang gratis CstBlogus
Bfrs 450 (ƒ25,-) Tot 15 januan
1984
Gent De Eiffeltoren en
het Bauhaus Ooit overwo
gen of er tussen deze twee
enige overeenkomst zou
zijn7 Ooit bedacht, dat het
zo 20e-eeuwse Bauhaus
mede z'n oorsprong zou
hebben m de gietijzeren to
ren van Gustave Eiffel,
symbool bij uitstek van de
19e eeuw7
Toch is de relatie tussen deze
twee fenomenen met zg
vreemd als ze op het eerste ge
zicht lijkt Voor de samenstel
Iers van de tentoonstelling
'Vrij gedacht in ijzer* is die re
latie zelfs een vaststaand gege
ven In hun opvatting staat de
omwenteling in de architec
tuur, die met de invoering van
ijzer als bouw- en constructie-
matenaat gestalte kreeg, ook
aan de wieg van het moderne
bouwen Een opvatting die ze
van voorbeelden voorzien en
ook terdege onderbouwen ook
al vraagt dat laatste bet lezen
vap nogal veel tekst
De belangrijkste verdienste
van deze stellingname is ech
ter, dat daarmee ook de I9e-
eeuwse architectuur, voor zo
ver deze m ijzer is uitgevoerd,
tn een actueel perspectief
wordt geplaatst Vermeden is,
dat de tentoonstelling alleen
maar een nostalgische terug
blik zou worden, een panora
ma van een bouwstijl die 'wel
mooi' was, maar niet of met
meer van deze tijd
Dat gevaar zit er namelyke
terdege wel in De stationshal
len plantenserres, winkelpas
sages, warenhuizen en fabrie
ken die in de St Pieters Abdij
op foto of tekening getoond
worden roepen in eerste in
stantie het beeld van vroeger
op De tijd van de wereldten
toonstellingen, van dames met
hoeden als wagenwielen en
heren met forse snorren bly
bijeen in paardetram of omni
bus
Dat beeld is fout en vraagt om
correctie Het gebruik van ij
zer als vervanging van hout
en steen dateert uit het einde
van de 18e eeuw Men schrijft
1779 als m het Engelse Coal-
brookdale de eerste gietijzeren
brug over de rivier de Severn
wordt gelegd
Vanaf dat moment gaat het
hard, heel hard De Engelse
industrie overstroomt de we
reld met fabriekshallen, brug
gen, loodsen en zelfs gouver
nementele paleizen, die des
noods in handige 'prefab'-ele-
Centrale koepel in het Brusselse Hotel van Eetvelde, ontworpen
door de Art Nouveau-bouwmeester Horta (1897)
Be
De hal van het Antwerpse Centraal Station, van De la Censerie
(gebouwd 1895—1899)
De Forth Bridge in Edinburgh, een van de meesterwerken uit de
bruggenbouw (1889)
menten geleverd konden wor
den In Amerika levert de
'homo industnalis', James Bo-
gardus, halverwege de 18e
eeuw gietijzeren gevels voor
de eerste wolkenkrabbers
vooruitlopend op onze huidige
vliesgevelcultuur Kortom, de
ijzeren revolutie is begonnen
Ze zal voortduren tot aan de
Eerste Wereldoorlog en een
onuitwisbaar stempel drukken
op de gehele I9e eeuw
Interieur
De tentoonstelling kan van dit
alles slechts beknopt verslag
doen Men heeft zich voorna
melijk moeten behelpen met
fotomateriaal Waar mogelijk
heeft men dit aangevuld met
oorspronkelijke ontwerpen,
reeonstructietekemngen of
origineel gietijzeren materiaal
als balustrades, modellen voor
torenspitsen, beelden en deco
raties Zelfs is er tn een zaal
tijdelijk het interieur van een
Gentse spinnerij/breiery opge
bouwd
Onder een kleine
overkapping in ijzer en glas
worden daar heel realistisch
de werkomstandigheden van
de 19e-eeuwse arbeider ge
schetst Die blijken, zeker na
lezing van de catalogus waarin
ook op de sociale geschiedenis
wordt ingegaan, verre van ide
aal, ook al suggereert die op
stelling anders
Veel aandacht besteedt de ten
toonstelling ook aan de jaren
lange strijd om erkenning Ar
chitecten beschouwden zich
superieur aan de constructeurs
en ingenieurs die in ijzer ont
wierpen Hallen, bruggen,
loodsen en tentoonstellingspa-
leizen werden met als archi
tectuur beschouwd, of ze wer
den dat pas als ze voorzien wa
ren varu een toegangspoort die
door een erkend en befaamd
architect ontworpen was
Toen die erkenning er uitein
delijk toch kwam en ingezien
werd dat met ijzer heel goed te
bouwen viel al was het
maar vanwege de grote boog-
afstand die er mee overwon
nen kon worden, zoals m sta
tionsoverkappingen ont
brandde er nota bene een styl-
stnjd De vraag was of er in
gothische of classicistische stijl
gebouwd moest worden Aan
een eigen, nieuwe stijl, gedic-
door Cees van der Geer
teerd door de constructie en
het matenaal zelf, was men
kennelijk nog niet toe, ook al
waren gebouwen als Kew
Gardens en Chrystal Palace
schitterende voorbeelden van
een letterlijk glasheldere
architectuur
De stryd werd, zeker in het
katholieke Belgie, beslist ten
voordele van de namaak-go-
thiek Dat gebeurde niet alleen
vanwege de (vermeende') ver
wantschap met de gothische
gewelfbouw, maar ook omdat
de gothiek een religieuze ach
tergrond had en het classicis
me van een weieidser signa
tuur was Architectuur als
godsdiensttwist' Vlaanderen
werd herdoopt Bijna alles leek
op een kathedraal, abdij of
vesting en zelfs de Gentse vis-
afslag kreeg een gothisch man
teltje
Het hoogtepunt en tegelijker
tijd het einde vond de ijzeren
architectuur in de Art Nou
veau die in mensen als Victor
Horta en Henry van de Velde
eigentijdse ontwerpers trof Zy
wisten in een schitterende
synthese oud en nieuw te ver
enigen tot een stijl, die grandi
oos gebruik maakte van de
mogelijkheden van het gieten
Ten slotte is deze Gentse pre
sentatie, alhoewel met na-
drukkelijK als zodanig gepre
senteerd een warm pleidooi
voor de industriële archeolo
gie, die zich ten doel stelt tech
niek en architectuur van de
industriële revolutie te be
schrijven en waar mogelijk te
behouden Veel is er inmiddels
al verloren gegaan en wat nog
rest verkeert vaak in deplora
bele toestand, met alleen xn
Belgie, maar ook xn Neder
land
Een soortgelijke tentoonstel
ling, aangepast aan het Neder
landse bezit, zou hier dus ze
ker op zyn plaats zijn Voorlo
pig is er nog een reiqe naar
Gent voor nodig geen opga
ve, als men weet dat die
Vlaamse stad, behalve deze
expositie en, in hetzelfde ge
bouw, ook nog de tentoonstel
ling 'Onder stoom', nog veel
meer te bieden heeft
De Doelen, grote zaal, Rotterdam
Rotterdams Phil harmonisch Or
kest o I v James Conlon, m m v
Louis van Dijk en Darnel Wayen-
berg (piano), werken van Debus
sy, Ravel en Poulenc
Rotterdam. De pianisten Da
niel Wayenberg en Louis van
Dijk spelen al jaren zalen vol
met gemengde programma's
van jazz en klassiek Dit week
einde zaterdagavond en gis
termiddag, zaten ze weer te
genover elkaar, ieder aan een
vleugel nu omringd door de
musici van het Rotterdams
Philharmomsch Orkest
Het duo Lou en Daan, zoals de
heren elkqar noemen, speelde
met het orkest onder leiding
van James Conlon het concert
voor twee piano's van Francis
Poulenc De muziek is Poulenc
ten voeten uit speels, humo
ristisch, soms absurd, maar
ook heel lyrisch zoals in het
langzame middendeel Dit
Larghetto lijkt af en toe op
een Frans chanson en dan
weer op een knipoog naar de
Weense klassieken een clo
chard die zich als Mozart ver
momt
Het concert lijkt heel geschikt
voor Wayenberg en Van Dijk,
omdat de twee boekdelen
swingen alsof het jazzstukken
zyn Het duo speelde ook met
de nodige vaart, maar wat on
genuanceerd en met altijd nt-
misch evenwichtig
Beter verzorgd kwam het pia
noconcert in G van Ravel
over, dat Daniel Wayenberg
voor de pauze speelde Tussen
twee vrij harde snelle delen
flittert in ongekende schoon-
eid het middendeel Dit lang
zame klaaglied doet veel aan
Satie denken maar is veel ge
raffineerder m zyn dissonan
ten en zyn dramatiek onge
kende aspecten by Satie De
gevoelige interpretatie van
Wayenberg en attente begelei
ding van het RPhO en Conlon
deden het werk alle recht
Misschien het mooiste onder
deel van het programma was
de uitvoering van Debussy s
'Prelude a 1 apres-midi d'un
faune' Conlon rekte de bewe
ging van de muziek nogal uit
maar nam het werk toch met
te traag Een ware dagdroom
met knap solowerk van de
eerste fluitist en mooi ensem
ble spel van het orkest
A.I
Arana, Rotterdam Cabaret Voltai
re Stephen Malinder (zang/bas-
gitaar), Richard Kirk (gitaar, syn
thesizer) en Alan Fish (drums)
Rotterdam Sommige bezoe
kers voelden zich gisteravond
in Arena tijdens net concert
van Cabaret Voltaire in trance
gebracht En dat nu is precies
een van de voornaamste doel
einden van deze Engelse pop
groep die op zyn gebied mis
schien wel de meestbesproken
act is van de laatste jaren
Het trio uit Sheffield, zo lang
zamerhand dé popstad van
Engeland, geeft al vanaf de
oprichting in 1974 tegengas
aan het veelal inhoudsloze ka-
door Robert van de Roer
Congresgebouw, Den Haag/Con
certgebouw, Amsterdam Con
certgebouworkest O I v Bernard
Haitink, m m v Ortrun Wenkal
(alt), werken van Mozart, Sjosta-
kovitsj en Schumann
Amsterdam Wie nu aan de
leiband van wie zitten, de be
roemde symfonie-orkesten aan
die van de grote platenmaat
schappijen, of andersom dat
loopt van geval tot geval uit
een Maar een feit is, dat bij
voorbeeld bij het Concertge
bouworkest een belangrijk deel
van de programmering is afge
stemd op de samenwerking
met Phonogram Decca en
CBS
Daar wordt wel eens laatdun
kend over gesproken, maar de
realiteit van het hedendaagse
muziekbedryf is niet anders
Tenzij een orkest zoals het
Residentie-Orkest consequent
een andere lijn volgt en niet
primair geïnteresseerd is m
topdmgenten en topsohsten
Het een ts niet los te zien van
het ander Want die topdm
genten en in iets mindere
mate die topsolisten komen
voornamelijk af op orkesten
die beroemd zyn van de pla
ten, orkesten ook waarmee ze
eventueel zelf een opname
kunnen maken Daarmee zit
ten we weer by het Concertge
bouworkest, dat bijvoorbeeld
zielsblij was toen mede door de
samenwerking met Phono-
door Aad van der Ven
rakter van de hedendaagse
popmuziek Het resultaat is
ook gisterenavond weer im
ponerende, technologische dis
co met een psychedelische in
slag In hun songs richten de
Cabs zich tegen de ontsnap
ping via de vermaaksindustrie
maar tijdens hun concerten
proberen ze zelf het publiek
naar hogere sferen te loodsen
om zo alle ellende van zich af
te kunnen schudden Een door
henzelf erkende paradox
Cabaret Voltaire is genoemd
naar een café in Zürich, waar
aan het begin van deze eeuw
de Dadaïsten bijeenkwamen
en hun eerste performances
vertoonden Een beweging
geent op wanhoop en desillu
sie Via montage- en collage
technieken beeldden ze een
verscheurde wereld uit
De popgroep Cabaret Voltaire
voelt zich nauw verwant met
deze avantgardisten en ge
bruikt de zelfde technieken m
beeld en geluid met rappe
montages, herhalingen en ver
vormingen De Cabs werken
de laatste jaren ook met video
en produceerden onlangs hier
van een twee uur durende
compilatie en ook een video-
tydschnft
Af en toe synchroon met de
mokerende beat spuwde gis
teravond een projector geraffi
neerd gemonteerde filmbeel
den uit van onder meer een
Humpfrey-Bogartfilm met Ja
panse ondertiteling en van
een blote vrouw, die zichzelf
met een teddybeer opvrijt Zo
werden thema's als geweld en
sex fraai gevisualiseerd op het
projectiescherm achter de
groep
De goed dansbare muziek leek
enigszins eentonig maar was
het bij goed doonuisteren ze
ker niet Dit bleek vooral by
de songs van de laatste elpee,
'The Crackdown', waarvan het
nummer 'Just Fascination' het
hoogtepunt vormde Sinds die
elpee willen de Cabs overigens
een groter publiek bereiken,
maar vermoedelijk kunnen ze
dat wel vergeten
gram en Umtel sterdirigent
Carlos Kleiber kon worden xn
gehaald En dat zal niemand
hebben betreurd
Waarmee weer eens wordt on
derstreept dat iedereen or
kesten platenmaatschappijen,
concertbezoekers en platenko
pers aan zyn trekken kan
komen, zolang de ideeen ach
ter deze activiteiten maar inte
ressant genoeg zyn
Overleg
Nu wat onduidelijkheden zyn
gerezen over de intensiteit van
de samenwerking van het
Concertgebouworkest met
Haitmk in de komende jaren
zal duidelijk 2yn dat ook de
functie van het orkest voor de
platenindustrie onderwerp
van diepgaand overleg zal zyn
Het zal nooit openlijk worden
uitgesproken maar een opvol
ger van Haitink zal ook als
platendirigent' interessant
moeten zyn
Interessant zoals Haitmk in
toenemende mate is geworden
na zyn befaamde Mahler-,
Bruckner- en Brahms-opna-
men met onder meer een om
vangrijk Sjostakovitsj-project,
met nu ook de symfonieën van
Schumann en met alleen
niet met het Concertgebouw
orkest enkele opera's (zo-
jutst verscheen Richard
Strauss' Daphne)
Sjostakovitq en Schumann
staan, in verband met plaatop
namen, deze week centraal by
Haitink en het Concertge
bouworkest In het afgelopen
weekeinde werden Sjostako-
vitsj' liederencyclus op gedich
ten van Manna Tsvetajeva en
Schumanns tweede symfonie
uitgevoerd Woensdag en don
derdag a s. staat de zesde sym
fonie van Sjostakovitsj op het
programma
Het zal allemaal ongetwijfeld
heel mooi op de plaat terecht
komen, want Haitmk heeft
zich, getuige ook eerdere pla
ten, intensief verdiept m het
werk van Sjostakovitsj En
van Schumanns tweede sym
fonie gaf hy een interpretatie,
die aan de ene kant weer eens
het vermogen van Haitmk on
derstreepte om lange melodi
sche lijnen in het adembe
nemend mooie 'Adagio espres-
stvo vol spanning uit te te
kenen En die aan de andere
kant een geweldige ritmische
vitaliteit uitstraalde (in het by
andere gelegenheden wel eens
wat lomp klinkende laatste
deel)
Wat Sjostakovitsj betreft het
houdt maar met op met de
verrassingen binnen zyn
oeuvre Ook de beklemmende
muziek by de gedichten van
Tsvetajeva, heel indrukwek
kend gezongen door Ortrun
WenkeT, is weer geworteld in
de liedkunst van Moessorgski
De uitvoering van Mozarts
Haffner-symfome bezat geluk
kig niet de logheid die vroege
re Mozart-interpretaties van
Haitink wel eens aankleefde
