IS Het verstofte
wereldje van het
mooie variété
Boris Godounov als schouwspel
TV
10
KUNST/BK
Kissin hard
"én grimmig
Bartók met spierballen
Kunstbezit
van Marcos
geveild
Muzikale taal
kan ook zonder
indrukwekkende
beelden
Rekening van negen miljoen
Amsterdam draait op voor
wanbetalers Muziektheater
Waar vindt u de Avondbladen
TV krant op uw televisie?
TVKRANT
Rotterdams Nieuwsblad
maandag
14 januari 1991
Televisie, morgen, Ned.3, NOS,
21.04-21.54: 'Variété'. Documentai
re over de bloeitijd van het variété
in Nederland. Research: Eis Lans
dorp. Camera: Peter Brugman. Sa
menstelling en regie: Netty van
Hoorn.
Affiche voor Charles op de Kogel.
door FRANS HAPPEL
Hilversum „De eer
die je hebt dat je iets doet
wat een ander niet kan.
Dat is variété!'.
Aan het woord is Charles Matla,
vroeger in het theater véél beter
bekend ais Charles op dé Kogel
of als Charles de Vatenspringer.
Z'n leven lang heeft hij doorge
bracht in hei nu verstofte we
reldje van artiesten die van hot
naar haar reisden om overal dat
ene kunststukje te doen wal nie
mand anders kon. Terugkijkend
concludeert Charles dat hij zijn
kinderen niet groot heeft zien
worden. En dat het met moeder
de vrouw vaak ook niet best
coördineerde. ..Ik ben verliefd
geworden op een privé-vrouw,
dus niet op een vrouw die ook uit
het theater voortkwam. Dat was
mijn pech".
Kortom: Charles had zo zijn so
res. Maar hij bleef in het vak.
Waarom? „Ik kan aan een bur
ger niet vertellen wat er in een
artiest omgaat".
Charles Matla is een, van de be
jaarde Nederlandse artiesten die
'documentaire-maakster Netty
van Hoorn opvoert in 'Variété'.
Net zoals zij dat vorig jaar al deed
in "Sweet and hot music', een
warmhartige beschouwing van
het fenomeen damesorkesten, is
ze er ook met deze film in ge
slaagd "in" haar onderwerp te
kruipen en toch te vertellen aan
een groot publ iek.
Behalve Matla koos Netty van
Hoorn ook danser, choreograaf
en impresario Frans Muriloff.
het slangen meisje Mary Mato-
nel, de zangeressen Mary Majoco
en Jonnie van Zwieten. Carla
met haar 'sprekende' poppen er»
de goochelende familie Sehuyer
(onlangs geportretteerd in dc
kerstbijlage van deze krant) al«
hoofdrolspelers.
Hun verhalen komen groten
deels op hetzelfde neer: hoe mooi
het was in het variété en dat dat
mooie nooit meer terugkomt nu
de televisie alle macht heeft
overgenomen. Maar al die ver
halen zijn wel heel persoonlijk
en wie sommige van de artiesten
hoort vertellen (met name Char
les Matla en Carla). krijgt drin
gend het idee dat het bestek van
deze documentaire eigenlijk te
klein is voor zoveel bijzondere
persoonlijkheid.
De nog altijd achternaamloos
door het leven gaande Carla
heeft, ondanks dat ze toch ook
een zoon van vlees en bloed
heeft, nog steeds een heel innige
band met haar favoriete pop
Loeki. Van wie ze vertederd
herinnert: „Als we optraden wist
ik soms niet wat hij antwoordde.
Dan moest ik later gaan vragen
Carla destijds met haar 'sprekende' poppen. Links Loeki.
'wat zei ie?'. Nou, als dat leuk
was hield ik het er in".
Muriloff die. al diep in de tach
tig. nog steeds tot een tapdansje
in staat is. Mary Matonel die. al
jaren geleden voor ha ar slangen-
meisjes-werk ongeschikt ge
raakt toen er plots iets vast
kwam te zitten in haar rug, ont
roerd t»iekijkt als een jonge op
volgster traint. De twee zange
ressen die nog steeds niet zonder
microfoon kunnen al is het nog
maar in een optreden voor colle
ga-veteranen. -
Grofweg is 'Variété' verdeeld in
vier periodes: de bloeitijd van dit
amusementsgenre in de jaren
twintig en dertig, de omstandig
heden tijdens de Tweede We
reldoorlog. de eerste na-oor!ogsc
tijd (waarin vele variété-arties
ten naar Indië gingen om daar
voor de Nederlandse soldaten op
te treden) en vervolgens het
langzame maar zekere verval.
Tal van oude filmfragmenten
bezorgen de kijker niet alleen
een wat triestige nostalgie, maar
eigenlijk ook een gevoel van spijt
en verwondering dat zoiets als
het variété nauwelijks nog be
slaat. Zeker als de camera het
Hansalheater in Hamburg bin
nengaat. de enige plek in Europa
waar het variété nog een eigen
huis heeft, kan dit gevoel veel
dimensie krijgen.
Er is eigenlijk maar één kort mo
ment in de documentaire dat
men met Netty van Hoorn over
haar aanpak en visie menings
verschil kan hebben. Dat is als ze
een fragment inlast van Tom
Mandors die als Dorus zijn be
faamde Figaro-parodie doet.
Was dat nou ook variété? Alhoe
wel. wat zei Charles Matla ook
alweer in het begin van dit stuk
je?
New York Een collectie
van 97' schilderijen uit het,
bezit van de overleden Fili-
pijnse dictator Marcos en
zijn vrouw Imeido heeft op
een veiling bij Christie's in
New York 23 miljoen gul
den opgebracht. Het echt^
paar Marcos had deze collec
tie verworven met deels
staatsgelden en deels met
hulp van de Saudisehe za
kenman. AdnanKhashoggi,
De hoogste prijs, 3,9 miljoen
gulden, werd betaald voor
het schilderij 'De kroning
van de jonkvrouw' van El
Greco. Het werk kwam in
handen van de New Yorkse
kunsthandelaar Stanley
Moss.
Het Italiaanse ministerie
van cultuur betaalde 2,8 mil
joen gulden voor Rafaels
'Heilige Katharina van
Alexandria', dat in het Uffi-
zi-museum van Florence zal
worden tentoongesteld.
Het oude Engelse tafelzilver
van het echtpaar Marcos
was enkele dagen eerder bij
Christie's voor 8 miljoen
gulden geveild.
De opbrengst van beide vei:
lingen zal worden gebruikt
voor- laridhérvormincen in
de Filipijnen en slachtoffers
van natuurrampen in de ar
chipel.
Concertgebouw, Amsterdam: Ev-
geny Kissin (piano) in werken van
Schumann, Chopin en Liszt.
door DIM1TRI VAN DER WERF
I °jAmsterdam Veel wonderkin-
deren sterven een vroege artis
tieke dood, wanneer zij niet
"hneer een op sensatie belust pu
bliek kunnen vertederen met
.een jeugdig voorkomen en over
3ke weinig diepgang beschikken
Om naast hun volwassen, colle
ga's een serieuze carrière op te
boouwèn.
Evgeny Kissin verbaasde het
""'publiek op 12-jarige leeftijd met
een verrassend interpretatie van
Chopins pianoconcerten. Nu, ze-
Ven jaar later, lijkt zijn naam al
f/ast verankerd te zijn in de lijst
internationale top-pianis-
vlet.het recital gisteravond in
»et Concertgebouw, dat groten
deels gelijk was aan het recital
•armee hij in Carnegie Hall fu-
_.e maakte, liet hij horen dat
ok hij artistiek tot de stervelin-
f gen behoort,
p Kissin etaleerde een vlekkeloze,
f indrukwekkende techniek en
"jdonk bijzonder fraai waar het
de lyrische passages betrof. Maar
zodra hij forte en snel speelde
dwas zijn spel heel wat minder
^overtuigend. In de symfonische
'études var» Schumann ging het
er vaak keihard aan toe. Hij gaf
die muziek geen logische op
bouw, doordat hij al in een vroeg
Stadium veel volume gaf, zodat
ër in climaxen geen reserve
ineer over was.
Liszts dubieuze 'Rhapsodie Es-
;no!e\ een. aaneenschakeling
1 clichés en virtuoze Stoplap
pen, kan door een lichte en hu
moristische interpretatie nog ge
red worden. Kissin behandelde
I br£et stuk echter zo grimmig, dat
I .Q<Ie vleugjes romantiek en licht-
I „Zoetigheid die Liszt het Iberisch
I _3«chsereïland toedichtte, ten on-
I „;jder gingen in een spervuur van
I qknetterende loopjes.
lUïri de toegiften liet Kissin met
I een indrukwekkende uitvoering
van een een etude van Prokov-
jijev horen dat zijn reputatie als
-■.pianist van wereldformaat niet
onterecht' is. Het recital als ge-
_,„heel maakte echter een oneven-
aiWichtige indruk.
Circustheater, Scheveningen: 'Bo
ris Godounov', opera van Modest
Moussorgsky in een produktie
door Theatr Wielki uit Warschau.
Regie: Marek Grzesinskl Het koor
en orkest van Theatr Wielki o.l.v.
Robert Salanowski. In de hoofdrol
len o.a. WladimJr Ognowisnko (Bo
ris) en Zdzislaw Nikodem (Sjoeis-
ki)
door PETER VISSER
Scheveningen Degenen die
van Russische ikonen, volkse
massascènes en vorstelijke
pracht houden zijn dit weekein
de in Scheveningen niets te kort
gekomen. Een andere categorie,
die in het Circustheater op zoek
was naar de echte Moussorgsky
daarentegen wèl,
De hoofdschuldige was niet in de
eerste plaats het team van het
meer dan 150 jaar" oude Theatr
Wielki uit Warschau. Hoewel
hun produktie vaak meer mooie
plaatjes opleverde dan r drama
tiek en spanning, was het vooral
de componist Rimsky-Korsakov
die zijn vriend Moussorgsky in
de weg stond. Men had in War
schau namelijk gekozen voor de
gepolijste tweede bewerking die
hij maakte van de uitgebreide
versie van de 'Boris Godounov'.
Rimsky heeft van deze revolu
tionaire Moussorgsky-opera uit
1869-1872 weinig begrepen. Zijn
'gekuiste' orkestratie doet maar
al te'vaak aan Puccini denken.
De aangrijpende .sterfscène van
Boris is met instrumentale glit-
Veel pracht en praal in de uitvoering van 'Boris Godounov' door het Teatr Wielki.
ter overgoten en de hele Poolse
scène - toch al niet het sterkste
deel van de opera - lijkt in zoet
stof gedrenkt.
De opvattingen van deze massa-
Ie Poolse produktie, die in 1988
en 1990 tijdens het Internationa
le Muziekfestival te Athene veel
succes had, sloten goed aan bij
die van Rimsky-Korsakov. Een
duidelijk voorbeeld hiervan was
de Boris-creatie van Wladimir
Qgnowienko. Deze monumenta
le bas heeft een pracht van een
stem, als je tenminste tégen dit
typisch Oosteuropese geluid
kan. Maar echt tragisch was hij
zelden. Zo leek hij meer als een
tevreden dan als een getourmen
teerd en half waanzinnig vorst te
sterven.
Puur vocaal konden maar wei
nigen uit deze overigens zeker
niet slechte cast het tegen hem
opnemen. Het meest in de buurt
kwamen de vertolkers van de
monnik Pinien en van de zwer
ver Va rlaam, overigens hier vol
komen onbekende zangers. De
geslepen tegenspeler van Boris,
prins Sjoeiski, bleek in de vertol
king van Zdzislaw Nikodem
geen partij voor hem.
Het oor kwam dus wel wat te
kon. want ook het orkest van
het Wielki Theater was niet van
superbe kwaliteit en dirigent
Robert Satanowski legde de
handeling soms compleet stil.
Was dat misschien om hfet oog
meer gelegenheid te geven de
inderdaad magnifieke, vaak op
Russische ikonen geïnspireerde
decors in zich op te nemen? Ook
de kostuums waren even stijlvol
als rijk: niet vaak ziet men een
polonaise met zo'n vorstelijke
pracht en praal.
Het dichtst bij de echte ruwe
Moussorgsky kwamen de liefst
240 Polen in de meer volkse scè
nes. Hier was de massaregie le
vendiger en werd er soms echt
ruig geacteerd en gezongen, al
zou men uil zo'n groot ensemble
veel meer geluid verwachten.
Ook Rimsky's pogingen om de
herbergscène en het tafereel in
het woud van Kromy instru
mentaal te verfraaien zijn daar
slechts gedeeltelijk geslaagd. Ge
lukkig maar.
Muziektheater, Amsterdam: de
Nederlandse Opera Stichting met
'Die glückliche Hand' van Arnold
Schönberg en 'Neither' van Mor
ton Feldman. Scenisch concept
Jannis Kounellis. Kostuums: Jorge
Jara. Licht: Jean Kalman. Regie:
Pierre Audi. Met Henk Smit (bari
ton), Reri Grist (sopraan), het koor
van de Nederlandse Opera en
Amsterdam Ideaal be
schouwd is opera een kunst
werk waarin muziek, taal,
beeld, zo mogelijk zelfs licht
en geur tot één geheel wor
den samengesmolten. Dat
was de droom van Wagner,
en in zijn romantische kiel
zog is heel veel doorge
droomd.
Ook Arnold Schönberg zweefde
zoiets voor ogen toen hij zich een
paar jaar voor de Eeiste Wereld
oorlog wijdde aan het concept
van 'Die glückliche Hand'. In dit
monodrama voor één zanger,
een twaalfkoppig koor en orkest,
wilde hij alles in dienst stellen
van de expressie. Hij wilde het
drama laten zien in de geest van
een man die niet begrijpt hoe hij
zijn eigen kunstwerken ver
vaardigt en die de wereld buiten
hem niet kan beheersen.
Schönberg ontwierp eèn kleu
ren taal die hij nauwkeurig spie
gelde in een instrumententaai.
Hij schreef zelf het - heel sum
miere - libretto en voorzag het
geheel van minutieuze regie
aanwijzingen. Hij wilde volledi
ge controle, om zo tot volledige
expressie te komen.
De wordingsgeschiedenis van
Morton Feldmans 'Neither' is
heel anders. De Amerikaan wil
de 'iets doen' met een tekst van
Samuel Becket, maar hij vond
geen inspiratie in diens gepubli
ceerde werk. Na eèn ontmoeting
in 1976 schreef Becket 'Neither
waarin hij in tien fases de onmo
gelijkheid van de'mens uitbeeldt
om greep te krijgen op ziehzell
als ware hij een ander, of omge
keerd.
Verschillen
De uitgangspunten van Feld
man en Schönberg versehüler
net zoveel van elkaar als hun
muzikale taal - die hun belang
rijkste medium is. Schönberg
schreef een duidelijk gestructu-
Beeld uit 'Die glückliche Hand' van Schönberg in de opvoering door de Nederlandse Opera.
reerd stuk. onderverdeeld in een
aantal scènes, waarin climaxen
opbloeien en klankkleuren zo
fel oplichten dat zij de belichting
die Schönberg voorschreef feite
lijk overbodig maken.
Feldman schreef een veel sim
peler taal, die herhaalt met mini
male veranderingen en die haar
spanning ontleent aan de onver
wachte en niet logisch noodza
kelijke zinswendingen. Schön-
bergs muziek zindert van inner
lijk drama. Feldmans klankbeel-
den zijn verzelfstandigde illus
traties.
Beide stukken hebben met el
kaar gemeen dat zij de geleiden
de beelden eigenlijk overbodig
maken; uitbreidingen die niets
toevoegen. Toch heeft Pierre
Audi, de intendant van de Ne-
deriands Opera, ervoor gekozen
deze beide in zichzelf zo volledi
ge werken te ensceneren. Hij
heeft dat indrukwekkend ge
daan. al heeft hij daarvoor
Schönbergs aanwijzingen volle
dig moeten negeren.
Voor de speelruimte deed hij een
beroep op de Grieks/Italiaanse
kunstenaar Jannis Kounellis,
die voor beide eenakters wat kil
le en in hun rechte lijnen toch
surrealistisch werkende installa
ties ontwierp. In 'Die glücklige
Hand' vormde de koorrij tevens
de grenswand van het drama, in
'Neither* werd de zangeres om
sloten door flakkerende liehtrij-
en die haar net zo sterk afsneden
van contact met het ik, als de la
tere tralies haar afsneden van
het lied-ik.
Toch maken de krachtige, bijna
ritmische ruimtewerking, de
vloeiende licht-effecten, en in
'Neither' de op Michelangelo
geïnspireerde poses een veel
vluchtiger indruk dan het bij uit
stek vluchtige dat zij proberen
aan te vullen: de muziek.
Precisie
Die was bij Oliver Knussen en
het Residentie-Orkest in voor
treffelijke handen. De precisie-
freak Knussen had het orkest
volledig onder controle en be
heerste het complete klankens
cala. een deel van het koper
daargelaten. In' Schönberg
klonk het orkest vol en bij alle
doorzichtigheid gewichtig en
mollig. Henk Smit - eerst steu
nend onder een Kounelliaans
monster en later blijkbaar neer
gedrukt door de doem die
Schönberg in. dit stuk oproept -
zong 'als een roepende in de
woestijn. Hét koor lachte hem
hol en vierkant uit; ordinair en
zonder medegevoel, zoals be
doeld.
De hoge lettergreepklompjes die
Reri Grist moest zingen in Feld
mans 'Neither' werkten het na
gestreefde vervreemdingseffect
meer in de hand dan de regie, als
had Feldman de zangstem met
opzet losgeknoopt van zijn muzi
kale getouw. Haar zang was die
van de moed der wanhoop. Maar
de taal der instrumenten stroom
de onaandoenlijk door.
Vervreemding en ontoereikend
heid zijn de kernwoorden voor
deze produktie, en ze slaan zowel
op de inhoud van de stukken als
op de verhouding van beeld en
geluid.
Amsterdam De gemeente
Amsterdam zou de negen
miljoen gulden aan onbe
taalde rekeningen ,van de
partners van het Muziek
theater - Het Nationale Bal
let, de Nederlandse Opera
Stichting en het Ballet Or
kest - moeten betalen. Dat
stelt de Amsterdamse wet
houder M. Baak voor cul
tuur in een nota die woens
dag door de raadscommissie
voor cultuur zal worden be
sproken.
Het college van be w van de
hoofdstad heeft zich inmiddels
mei dit voorstel akkoord ver
klaard.
De hoge schuldenlast is het ge
volg van een langlopend 'ver
schil van mening' tussen de ge
meente Amsterdam enerzijds
en de partners van het Muziek
theater en het ministerie van
WVC anderzijds. Volgens de
gemeente zouden de partners
jaar lijks gezamenlijk twee mil
joen'gulden bijdragen aan de
kosten van huisvesting, bespe
lingen service. Omdat de part
ners dit steeds hebben gewei
gerd. is het niet betaalde be
drag nu, hijna viereneenhalf
jaar later, tot negen miljoen op
gelopen.
Wethouder Baak wil met dit
voorstel 'een erfenis uit het
verleden' oplossen. Voortaan
zal WVC jaarlijks 300.000 gul
den bijdragen, de gemeente
Amsterdam 70Q.000 gulden,
terwijl de partners van het Mu
ziektheater dan de resterende 1
miljoen gulden voor hun reke
ning moeten nemen.
Muziektheater, Den Haag: hel Ko
ninklijk Concertgebouworkest
O.l.v. Neeme Jarvi m.m.v. Boris
Berman (piano) in werken ven
Stravinsky, Bartók en Mendels
sohn.
door PETER VISSER
Den Haag Men hoefde zater
dagavond nauwelijks te treuren
om het feit dat Bartóks zelden
gespeelde eerste pianoconcert
was vervangen door het relatief
bekende derde concert van deze
Hongaar. Pianist Boris Berman
had na een paar maten van het
fascinerende hoofdthema het
publiek volkomen in zijn ban en
liet het niet meer los.
Dit laatste voltooide werk 1945)
van de'toen al doodzieke compo
nist - bet daarna opgezette alt
vioolconcert werd uit schetsen
gereconstrueerd door Bartóks
vriend Tibor Serly - wordt vaak
gezien als een sereen berustend
afscheid. Geen spoor daarvan bij
Berman, Gedreven, vit;,_ï met
een gebeitelde klank zette hij de
heldere contouren van dit neok
lassieke werk neer.
Hel Concertgebouworkest liet
zich in de pittige, soms wat erg
nadrukkelijke begeleiding ook
niet onbetuigd. Zo kreeg men
een uitermate spannende Bartók
met spierballen, misschien wat
weinig verstild - het 'adagio reli
giose' - en in het eerste deel wel
eens wat. zwaar, maar meesle
pend. Aan het grote technische
vermogen van deze in de Vere
nigde Staten wonende Rut
denkt men hierbij nauwelijks
meer.
Dirigent Neeme Jörvi is al zo'n
tien jaar een vaste gast bij hei
Koninklijk Concertgebouwor
kest. Des te merkwaardiger was
hel. dat orkest en dirigent elkaai
in Stravinsky's ballet 'Jeu dt
cartes' (1936) aanvankelijk maai
inatig begrepen. Of ligt dezt
scherpe ritmiek, deze onder
koelde humor de muzikaal lei
der van het Detroit Symphonj
Orchestra niet?
Geen spoor van aarzeling, ge
brek aan lijn en ritmische zwak
te in Mendelssohns Italiaans»
symfonie. Jarvi en het orkes
vielen met de deur in huis en ga
ven het overrompelde publiet
daarna nauwelijks gelegenheic
op adem te komen. Misschien i:
een meer ontspannen, meer lyri
sche weergave van dit zonnig»
werk denkbaar. Ook hield Jërv
wat weinig rekening met de ir
deze akoestiek stp rk domineren
de lage koperblazers en pauken.
Maar het zindert ide licht var
het eerste deel, d.-f scherpe con
trasten in het andante en de bij
na bezeten vaart v^n de Saltarel
lo - de origineelste finaie dooi
Mendelssohn ooit gtrchreven -
hoor je zelden zo fel vveergege
ven. Een Mendelssohn met on
gekamde haren, een stoppelb
aard en brandende ogen is hee
wat boeiender dan het brave cli
ché-beeld dat rnen meestal krijg"
voorgeschoteld.
(ADVERTENTIE)
Schiedam kanaal
Maassluis kanaal
Rotterdam ACR 1
Rotterdam ACR 2
Capetie aan den IJssel
28 UHF
3 VHF
kanaal 28 UHF
kanaal 7 VHF (BRT 2}
kanaal 12 VHF
Rotterdam ACR 2 kan ook ontvangen worden in
Aibrandswaard, Bergschenhoek,
Berkel en Rodenrijs en Blelswijk.
Op de kabel in Rotterdam, Schiedam en Capelle aan
den IJssel wordt het programma van Stads TV
Rotterdam uitgezonden op het kanaal van de
Avondbladen TV krant.
Op maandag tot en met vrijdag dagelijks om 17.30
uur, herhalingen om 19.00, 20.30, 22.00 en 23.00 uur.
Stads TV Rotterdam en de Avondbladen TV krant,
elke dag uw eigen stad op de televisie.
T A St> 3
ROTTER'DA!
Wilt u meer informatie over Avondbladen TVkrint
of vertegenwoordigers bezoek met demonstratie?
Bel dan 010-4048056.
