15'
Na drie eeuwen valt het
doek voor Zalmhaven
ÜS
Idealisme onder
een puntmuts
Bouw van stadsbrug maakt demping noodzakelijk
WmÊÊÊgT
fMÊÉ
i
Sympathie voor
bezettingsactie
"iVlet boek in de hand
door 75-jarig Vreewijk
Drie mogelijkheden
Vrij Entrepotgebouw
Provincie wijst
tolpleinen af
;f
5
èf.
Schiedams piramide-project
vindt navolging over de grens
m
v,
m
5#
iS
-Rotterdams Dagblad
Zaterdag 11 mei 1991
Siiedrecht - De werknemers van het Siiedrechtse
theater De Bonkelaar, die vanaf gistermorgen vroeg
het gebouw bezet houden, ondervinden vanuit de
„plaatselijke bevolking vee! begrip voor hun actie.
Vooral de verenigingen zijn blij met het feit, dat met
4e bezettingsactie de ook in hun ogen slechte gang
van zaken aan de kaak wordt gesteld. Enige tijd gele
den heeft het verenigingsleven al tientallen klach
ten over De Bonkelaar bij wethouder A.J. den Bes
ten, verantwoordelijk voor het theater, gedeponeerd.
Ondanks het feit dat het bestuur voorzorgsmaatre
gelen had getroffen - er waren onder meer nieuwe
'sloten aangebracht op de toegangsdeuren van het
"theater - is de bezetting probleemloos verlopen. De
actie geldt volgens vakbondsbestuurder Marchlen
voor onbepaalde tijd. De bezetters eisen onder
meer een gesprek met het bestuur, zonderde aanwe
zigheid van directeur Guus van der Made, wiens ont
slag wordt geëist
Wethouder Den Besten, die in de loop van de nacht
telefonisch op de hoogte is gebracht, heeft zijn va
kantie uitgesteld. De PvdA-fractie, die sn de loop van
dé morgen poolshoogte kwam nemen, wil dat het
-college op korte termijn - en zo mogelijk nog dit
weekeinde - het intiatief neemt voor een gecombi
neerde commissievergadering, waarin de kwestie
aan de orde zal komen
Rotterdam - Tuindorp Vreewijk m Rotterdam be
staat op 8 juni 75 jaar. Deze datum wordt althans
aangenomen als de geboortedag van de wyk. Op die
dag is door de N.V. Eerste Rotterdamsche Tuindorp
„(ERTLde dochtermaatschappij N.V. Maatschappij^
~Vwr Volkshuisvesting Vreewijk opgericht. In de pol
der Kamemelksland bouwde de nieuwe maatschap
pij op relatief goedkope en stevige kleigrond het on
dertussen Europees vermaard geworden tuindorp.
'Deze en tal van andere'gegevens staan opgetekend
iri het 32 pagina's tellende boekje Vreewijk in het
groen', voor deze speciale gelegenheid geschreven
door de bekende Rotterdamse en in Vreewijk woon-
-achtige schrijver Jan Oudenaarden. Het is een aller
aardigst boek dat uitpuilt van de gegevens over
Vreewijk. Dat was ook de opdracht en de opzet, want
het boek dient tevens als gids voor een fraaie, ander
half uur durende wandeling op zondag 9 juni door
het mooiste deel van de wijk.
De wandeling start die middag om twaalf uur bij
wijkgebouw de Brink aan de Dreef 71. Aan de wan
deling is tevens een prijsvraag verbonden. Het boek
je met zijn veertien foto's en de wandeling vormen
één van de activiteiten rond het jubileum.
Voor het ontwerpen van het stratenplan werd des
tijds de bekende architect H. P. Berlage uitgeno
digd. De woningbouw werd een verantwoordelijk
heid voor de bureaus van Granpré Molière, Kok en
Verhagen en van De Roos en Overijnder, Vreewijk
_heeft niet alleen privétuinen, maar bezit ook veel
-openbaar groen langs singels en straten en op bin
nenterreinen.
Tijdens de Tweede Wereldoorlog werd de bebouwing
niet getroffen, maar de beplanting liep wel aanzien
lijke schade op. Niet alleen werd in die donkere ja
ren het onderhoud verwaarloosd, ook verdwenen
veel bomen in de kachels van de bewoners. In de af-
gelopen jaren heeft het groen hier en daar door de
-^Stadsvernieuwing soms behoorlijke schade opgelo
pen. Echter, net zoals na afloop van de oorlog, is er
steeds van alles aan gedaan om de schade zo snel
mogelijk te herstellen.
-Het aardige van het boekje - aan het begin van de
wandeling wordt het uitgereikt - is dat het niet al
leen helder en herkenbaar is geschreven, maar dat
het ook citaten over Vreewijk bevat uit het werk van
étende schrijvers en journalisten. De beschrijving
van de wandelroute vervolgt zich op de rechterpagi
na's. Op de linkerpagina's zijn de citaten afgedrukt.
Van Oudenaarden heeft voor zijn boekje geselec
teerd uit werk van onder anderen Willem van Iepen-
"daal, Gerard Cox (geen echte Vreewijker), Jos Brink,
Rien Vroegindewij, Arie Pleyser en Bertus Meijer.
Tuindorp
Vreewijk als
onderwerp
van een boek
je plus een
bijbehorende
wandeling.
Arthwftalo
Rotterdam - Twee bureaus hebben plannen uitge
werkt voor een nieuwe bestemming van het voorrna-
,.hg Vrij Entrepotgebouw achter het Stieltjesplein in
jde Rotterdamse wijk Feijenoord.
^aanvankelijk was er het idee het pand te bestem
men voor woningbouw, maar daar zijn nu twee alter
natieven bijgekomen. Van het monumentale pand
zou een complex met diverse winkels zijn te maken,
maar ook is de mogelijkheid geopperd in het gebouw
oen kunst- en designcentrum te verwezenlijken. De
twee plannen worden deze maand officieel aan de
gemeente gepresenteerd.
Rotterdam - Het provinciebestuur van Zuid-Holland
heeft zich formeel tegenstander verklaard van de
aanleg van topleinen langs autowegen. Gedeputeer-
-3è T. Jansen schrijft dit in een brief aan minister
Maij-Weggen van verkeer en waterstaat. Aanleg van
tolpleinen zal volgens GS leiden tot een onaanvaard-
hare toeneming van het sluipverkeer op andere we
gen, aantasting van het landschap en aantasting van
de economische concurrentiepositie van de Rand
stad.
Door Bram Oosterwijk
Rotterdam - De Zaimhaven,
eerder het Salmgat en ook
wel het 'Groninger Dok' ge
noemd, omdat er zo veel Gro
ningse schippers meerden.
Drie eeuwen terug lag de wa
terkom nog aan de westelijke
buitenkant van de stad, maar
heel lang toch alweer mid
denin het centrum. Over niet
al te lange tijd zal het haven
tje er echter niet meer zijn:
want het wordt dichtgegooid.
Een gedempte Zalmhaven: het
moet omdat er ruimte nodig is om
de nieuwe stadsbrug naar de Kop
van Zuid te kunnen bouwen. En
als die brug er over een enkel jaar
zal liggen, wordt het kostbare
stukje centrumgrond bebouwd.
Wethouder Joop Linthorst beloof
de laatst dat er 'een uniek punt'
van zal worden gemaakt.
Havens dichtgooien is nooit de
sterkste kant van Rotterdam ge
weest; meestal worden ze gegra
ven. Afgezien van de paar grach
ten die 'havens' werden genoemd
en in de loop van de van ge eeuw
werden gedempt, heeft Rotter
dam in het stadsgebied eigenlijk
alleen de in 1852 geopende Wes
terhaven (nu Calandstraat) bui
ten gebruik gesteld; dat was in
1902. En zeer recent is dan ook
nog een deel van de Spoorwegha
ven dichtgegooid, voor woning
bouw op de Kop van Zuid.
De Zalmhaven moet weliswaar
wijken voor de bouw van de
stadsbmg, maar het stukje 'wa
terstad' heeft eigenlijk ook z'n
beste tijd gehad. Officieel is er
nog ligplaats voor 24 kleinere bin-
nenvaartschepen,.maaL dieLkun:
nen straks zonder al te veel pro
blemen in het openblijvende ge-
De Zalm ha
ven in 1899,
met stoom-
en kleine bin
nen vaart
schepen. up
de achter
grond de
Scheepstim
merman slaan
en de al jaren
kerk aan de
„mm
Westzeedijk.
Foto Gem Ar
v.'
deelte van de Spoorweghaven te
recht. Voor de binnenvaart is het
dus géén ramp dat er een eind
komt aan het voortbestaan van de
Zalmhaven.
Scheepswerven
De oorsprong van de haven is het
Salmgat, dat het zuidelijkste stuk
van de Schiedamsevest was. Toen
het stadsbestuur aan het eind van
de 17e eeuw besloot de aan de
Scheepmakershaven gevestigde
scheepswerven wegens ruimtege
brek westwaarts te verplaatsen,
werd daar het Salmgat voor geko
zen, waaraan een nieuw gedeelte
werd gegraven. De naam werd
Salmhaven of Nieuwe Buysegat.
In de loop van de 18e eeuw werd
het oude Salmgat te smal en te
ondiep voor de snel groter wor
dende schepen. In 1782 moest
dan ook een nieuwe toegang door
het Westerse Hoofd worden ge
graven, naar de monding van de
Leuvehaven toe. En deze situatie
is -zij het in gemoderniseerde
versie- nog altijd ongewijzigd.
Schilderachtig
De Zalmhaven was tot 14 mei
1940 een schilderachtig plekje in
de stad; tot de dag dus waarop
Duitse bommen ook daar vrese
lijk veel verwoestten. Op de wal
lekanten van de Zalamhaven
werden trouwens toen al lang
geen schepen meer gebouwd. Bij
na dertig jaar eerder, in 1911, had
Gebr. Kortlandt als laatste over
gebleven scheepswerf voorgoed
de poort gesloten. De namen
Houtlaan en Scheepstimmer-
manslaan, aan de zuid- en^de n
westkant van de Zalmhaven, zijn'"
de enige herinneringen aan een
bedrijvigheid die zich daar enke
le eeuwen lang heeft afgespeeld.
Behalve dat er op de zuidelijke en
noordelijke oevers schepen wer
den gebouwd, was de achter de
Stokkenbrug en dichtbij de Wes
ter Nieuwe Hoofdpoort liggende
Zalmhaven in de 18e en 19e eeuw
vooral ook ligplaats voor kleinere
zeeschepen zoals schoeners en
koffen, voorzeiltjalken en andere
rivierschepen. Vanaf de tweede
helft van de vorige eeuw, toen de
zeilvaart op haar retour ging, la
gen er af en toe ook stoomsleep-
boten.
Panden
De meeste panden rondom de
Zalmhaven en aan de Scheeps-
de oorlog m gebruik bij bedrijfjes
De Zalmha
ven zoals die
er nu uitziet.
Foto Cees Kuiper
die op velerlei manier met de
scheepvaart hadden te maken.
Behalve de gebruikelijke cafés
waren er pakhuizen, smederijen,
touwslagerijen, scheepsbevrach
ters, dekkleden-verhuurbedrij
ven, kruideniers, distilleerdenj-
tjes.
Met het bombardement van mei
'40 verdween vrijwel alles rond
om de Zalmhaven; alleen de be
bouwing aan de Scheepstimmer
manslaan, aan de westzijde van
de haven dus, bleef gespaard.
Vele jaren na de oorlog bleef het
aan de weggebombardeerde kan
ten van de Zalmhaven een onge
zellige, boel. En dat veranderde
niet of nauwelijks toen er vanaf
het eind van de jaren vijftig - gro
tendeels ongezellige- nieuw
bouw^ werd 'neergezet: de Maas-
Ha^cTe achterkant van het gebou
wencomplex aan het Vasteland
en de kantoorpanden aan de
Houtlaan en de Zalmstraat.
Metro
In 1969 moest de binnenvaart
voor enkele jaren weg uit de
Zalmhaven, omdat de werkzaam
heden voor de aanleg van de me
trotunnel onder de rivier toen be
gonnen en de toegang tot de ha
ven moest worden geblokkeerd.
Nadat de metro in 1968 was gaan
rijden, heeft het gemeentebe
stuur ook toen al overwogen de
Zalmhaven te dempen, om er een
ondergrondse parkeergarage van
te maken. -
Het is er niet van gekomen, maar
zo'n 25 jaar later gaat de demping
dus wél door. Vorige maand nam
de gemeenteraad het besluit en
als de noodzakelijke wijziging
van het bestemmingsplan over
een aantal maanden zal zijn door
gevoerd, kan Gemeentewerken
uiterlijk in februari 1992 met het
dichtgooien beginnen.
Slib
Allereerst zal echter het vervuilde
slib uit de haven moeten worden
weggebaggerd, want dat ligt ook
déór. De demping zelf gebeurt óf
met zand dat in bakken over het
water wordt aangevoerd óf met
grond die elders in de stad wordt
opgegraven en daar niet meer no
dig is.
In het voorlopige bebouwings-
plan voor het nieuwe terrein
(Zalmplein?) staan in elk geval
enkele woonflats, als compensa
tie voor de woningen aan het
Westplein die te dicht tegen de
nieuwe brug aan komen te liggen
en daarom tegen de vlakte,moe
ten. i
,l
Door John Bunte
Schiedam - De tijd datje gewoon
ergens gaat wonen is in de visie
van architect Gerard Schouten
reeds lang voorbij. Zo'n vijftien
jaar geleden al boog hij zich over
de tekentafel met de aan zichzelf
verstrekte opdracht een huis te
ontwerpen, dat zou bijdragen aan,
zoals hg het omschrijft, 'de maat
schappij van morgen'. Enkele ja
ren geleden werden in Huizen de
eerste piramide-woningen opge
leverd, maar beantwoorden aan
zijn oorspronkelijke ideeën deed
het toch niet helemaal. In Schie-
dam-Noord verrijst thans een
wijkje waar hij zich al veel meer
in kan vinden. Deze zomer wor
den de zestien woningen betrok
ken. Er was een aanzienlijke gro
tere interesse, maar zestien is vol
gens Schouten een perfect aantal
„Je moet met alle bewoners in
één touringcar kunnen. Zijn het
er meer dan wordt de harmonie
verstoord."
Het idealisme van Gerard Schou
ten. „Ik stelde mezelf de opgave
een woning te ontwerpen, die
vooruitliep op diverse te verwach
ten maatschappelijke problemen.
We zijn hard op weg een vrije
rij dsmaatschappij te worden.
Mensen zouden dus, om iets om
handen te hebben, zelf hun huis
kunnen bouwen. Mijn ontwerp is
er ook op gemaakt."
Er komt volgens hem nóg een in
grijpende verschuiving aan. „Het
aantal eenpersoonshuishoudens
neemt enorm snel toe. In de Vere
nigde Staten is de prognose, dat
in 2015 zo'n 85 procent van de
mensen alleen woont. Dat werkt
vereenzaming in de hand en daar
kun je door samen te bouwen iets
aan doen. Het geeft een levens
lange binding." Bondig samen
vattend: „We moeten de welvaart
vervangen door welzijn."
Publicatie
De in de Gelderse Achterhoek
woonachtige architect ventileer
de zijn ideeën over wijkjes met pi
ramide-woningen bij Sietse Leef-
iang van het ecologisch centrum
De Kleine Aarde en ze besloten
het plan verder uit te werken.
„We wilden een bijdrage leveren
aan de maatschappij van mor
gen." Er volgde een publicatie in
het blad van de organisatie en de
reacties stroomden binnen.
Schouten: „We belegden een bij
eenkomst en hebben toen met
een grote groep geïnteresseerden
in een dag een piramidewoning
gebouwd. De mensen uit Brabant
en Limburg pakten de zuidkant,
Groningers deden het noorden en
vervolgens zijn die mensen in
groepen over het hele land verder
gegaan. Eerst waren er vier, later
zelfs 24."
Bij die clubs stonden op een gege
ven moment maar liefst vierdui
zend mensen ingeschreven. En
thousiast onderzochten ze in di
verse gemeenten de mogelijkhe
den een dergelijk project van de
grond te krijgen. De piramide-be
woners in spe kwamen van een
koude kermis thuis. Schouten:
„Het week zo af van wat de over
heden gewend waren, dat kon ge
woon niet. Wat wil je, als je werkt
met een bouwverordening uit
1902. Neem alleen al het idee om
de huizen in clusters bij elkaar te
zetten, Zoiets past helemaal niet
in de visie van stedebouwkundi
gen, die gewend zyn alles in
straatjes in te delen. Kijk, wij zit
ten hier nu tegenover elkaar. We
hebben een gesprek. Maar zit je
met z'n zessen op een rijtje, dan is
er geen contact meer."
Nek uitsteken
Het gevolg was dat vrijwel alle
geïnteresseerden afhaakten. „Ze
waren moe gevochten." Schouten
niet. Hij sprak met de toenmalig
staatssecretaris van volkshuis
vesting Gerrii Brokx en dat leek
succes op te leveren, „Hij heeft
alle gemeenten een brief geschre
ven met het verzoek dit initiatief
welwillend tegemoet te treden."
Opnieuw bleek de response nihil.
Vanuit Schiedam meldde zich
echter wethouder Chris Zijde
veld, die jaren daarvoor al een
spectaculair plan voor zonnewo-
ningen had gepresenteerd en ook
in het ontwerp van Schouten vol
op mogelijkheden zag. De uit mi
lieu-vriendelijk materiaal opge
trokken piramidewomngen zou
den zich bij uitstek kunnen lenen
voor de toepassing van alternatie-
'Het gast ef
om kwaliteit
aan het leven
toe te voe-
gen.' zegt ar- i
chKect Ge-
rarcf Schouten
(uiterst links),
staand in het
toekomstig
te van het pi
ramidewijkje.
Ben van Dop,
John Pothof
en Conny
Groen weegen
luisteren.
Foto Poel Dijkstra.
L
ve energiewinning (zonne-coliec-
toren, windmolens op het dak) en
ook in de verdere gedachten van
de architect kon de wethouder
zich heel goed vinden. „Hij wilde
zijn nek gelukkig wel uitsteken,"
aldus Schouten.
Het contact met Conny Groene-
weegen was snel gelegd. De
Schiedamse had zich in een eer
der stadium al aangemeld als ge
ïnteresseerde. „We hadden overal
rondgekeken voor een nieuwe
woning, maar er was eigenlijk
niets in het bestaande aanbod dat
ons echt aantrok. Dit leek ons
meteen het einde. Je kunt hier
een maatpak van maken. Alle ei
gen ideeen zijn uitvoerbaar." In
1984 werd de stichting piramide
woningen Schiedam opgericht en
in korte tijd konden 120 geïnte
resseerden worden genoteerd.
Een lange periode van voorberei
ding brak aan. Memgeen haakte
af. Uiteindelijk werd een geschik
te plek gevonden nabij het Faas-
senplein in de Woudhoek en kon
op 22 oktober van het vorig jaar
de eerste paal de grond in.
Identiek
Schiedam was inmiddels de pio
niersrol kwijtgeraakt. In de ge
meente Huisen stond al een pira
midewijkje met zeventien wonin
gen. „Maar helemaal te vergelij
ken is het niet," vertelt Bert van
Dop. die als architect nauw be
trokken is bij de daadwerkelijke
ontwikkeling van het Schiedam
se project. „Hier zijn het de bewo
ners zelf, die alles doen. Daar gaat
het om premie-koopwoningen
van het Bouwfonds Nederlandse
Gemeenten. De huizen zien er
ook allemaal identiek uit. In
Schiedam zijn alleen de casco's
gelijk."
De bewoners hebben voor het
neerzetten van dat raamwerk be
dragen van tussen de tachtig- en
honderdduizend gulden betaald.
Daarnaast zijn ze nog enkele tien
duizenden guldens kwijt voor het
werk in de woning. Dat verschilt
per persoon. Het staat ieder na
melijk vrij te kiezen waar wanden
zouden moeten komen en dus uit
hoeveel kamers 'de puntmuts',
waarmee het een treffende gelij
kenis vertoont, kan bestaan.
Sinds oktober steken de toekom
stige bewoners van het wijkje, dat
de naam Nijhoffplein heeft gekre
gen, ieder vrij uur in de nieuwe
woning. Architect Schouten
neemt nog regelmatig een kijkje
en wat hij ziet stemt hem tot grote
tevredenheid. „Er is een heel
sterke band tussen de bewoners
ontstaan. Als er iemand ziek is
gaan anderen in zijn huis verder.
Zo moet het. Op die manier voeg
je een stuk kwaliteit aan het teven
toe."
Conny Groeneweegen en haar
toekomstig buurman John Po
thof, tevens voorzitter van de
stichting, zijn het volledig met
hem eens. .Alleen het bouwen is
al een feest. Waar maak je mee
dat je zo lang vantevoren nauw
contact met je buren hebt. Giste
ren hebben we nog met z'n allen
poffertjes gegeten bij Conny,"
vertelt Pothof. Stuk voor stuk zul
len de bewoners echter blij zijn
wanneer de nieuwe huizen straks
in de zomer worden betrokken. Al
is het alleen maar uit financiële
overwegingen. „Wantje betaalt in
feite toch allemaal geruime tijd
dubbele huur."
Niemand kan zich ook voorstel
len, dat wellicht over een aantal
jaren opnieuw tot een verhuizing
zou worden besloten. Pothof:
„Nee, ik ben echt niet van plan
om nog eens te vertrekken. Je
hebt hier zoveel van je zelf inge
stopt. Dat is onvervangbaar ge
worden."
Moestuin
In het woongemeenschap-idee
van Schouten zou in de wijk ge
woon van huis kunnen worden
geruild, wanneer bijvoorbeeld de
kinderen de deur uit zijn en de
behoefte bestaat aan een woning
met minder kamers. En anders
om natuurlijk. Zoals het ook mo
gelijk moet zijn door wat aanpas
singen woningen met elkaar te
verbinden. Het is nog maar het
begin van Schoutens droom. „Ik
kan me voorstellen, dat er een ge
zamenlijke moestuin komt en dat
straks niet iedereen meer een ei
gen auto voor de deur heeft staan.
Ze kunnen met elkaar ergens
naartoe rijden. Eigenlijk gaat het
LÉUÉËJ
gewoon om een andere manier
van leven l
Volgende projecten moeten n^g
veel dichter bij het ideaalbeeld
van de architect komen. Er be
staat serieuze interesse over de
grens. In Frankrijk en het Duitse
Trier worden thans de mogelijk
heden onderzocht en de gemeen
te Schiedam heeft zich al weer
aangemeld voor een vervolg.
Daar kunnen dan in ieder geval
de reserves terecht, die bij het
eerst project buiten de boot zijn
vallen. Ben van Dop zal dan als
bewoner van de partij zijn. „Het is
de bedoeling, dat er een tweede
wijkje in de nieuwbouw van Spa-
land komt, maar dat hangt nog
een beetje van de mogelijke
bodemverontreiniging af. Want
zo'n wijk op vervuilde grond; nfee,
dat zou niet echt kloppen." G
Schouten weet exact hoe het
straks zou moeten. „In mijn oor
spronkelijke plan leefde het cam
ping-idee al heel sterk. Je kijkt
rond naar een stukje grond waar
je je huis zou willen neerzetten en
wie je als buren wilt hebben. Ik
hoop dac dit later nog eens lukt.
Zo zou ik het bij een volgend pro
ject prachtig vinden wanneer de
bewoners samen één extra pira
mide zouden bouwen. Dat moet
er dan eentje zonder slot worden,
waar daklozen altijd terecht kun
nen, zoals dat vroeger ook in
kloosters gold. Kwaliteit aan het
leven toevoegen, daar gaat het al
lemaal om."
