15
Het boek als machtige beschavingsfactor
m
Wr
'Met MacPhisto...mag ik een taxi?'
Week
«IpïÏ
YWO'ers ploeteren zich
door economie heen
EXAMENS '93
9
Antwoorden Duits
in de vuilcontainer
Uitslagen
Uitgevers Willy en Jo Brusse koppelden idealisme aan grote aandacht voor vormgeving
De
van
Rotterdams Dagblad
Zaterdag 15 mei 1993
De VWO'ers hebben gistermiddag nog lang nage
praat over hun examen economische wetenschap
pen 2 en recht. Velen drukten zich uit in termen van
„hondsmoeilijk" en „een drama." Van het inde klas
geoefende kwam slechts zo'n tien procent aan boden
er moest heel veel worden gerekend.
De problemen dienden zich al meteen in het begin
aan bij een vraag over ondernemingen die een sys
teem van dubbel boekhouden toepassen. Bij 20'n
systeem worden de veranderingen in het eigen ver
mogen op twee verschillende manieren geadmini
streerd en berekend. Welke? En het antwoord moest
luiden: via bezittingen of schulden óf via eigen ver
mogen.
Een andere opgave betrof de industriële onderne
ming Ramo, die het massaprodukt Morla maakt.
Voor de liefhebbers volgt hier aan de hand van on
derstaande gegevens de vraag om de standaardkost
prijs van een eenheid Morla (bij de normale produk-
tie-omvang) te berekenen. Om de spanning niet al te
zeer op te voeren, hel goede antwoord luidt c 55.
Hier dan de opgave: de maximale capaciteit van de
onderneming is 50.000 eenheden Morla per jaar. De
normale produktie en verkoop liggen op 80 procent
van de maximale capaciteit. De totale constante kos
ten bedragen c 700.000 per jaar. De variabele kosten
per eenheid Moria bedragen: van 1 tot en met 30.000
eenheden: c 40 per eenheid; van 30.001 tot en met
50.000 eenheden: c 30 per eenheid. Bij de berekening
van de integrale standaardkostprijs gaat men uit van
de gemiddelde variabele kosten bij de normale pro-
duktie-omvang. De verkoopprijs is c 60 per eenheid
Morla, exclusief omzetbelasting.
Duits
hTaar aanleiding van het 's ochtends gehouden exa-
bien Duits voor WO vinden Rogier van Anholt,
Maarten van Gelderen, Remco Peters, Antoine van
Wel en Joost Arts van het Dominicuscollege in Nij
megen het onderhand tijd wor
den voor enige vernieuwing. Een
belangrijk stuk van het examen
gaat nu al drie jaar lang over de
DDR-politiek en de hereniging
van de beide Duitslanden. Dat
zeggen ze nu onderhand wel te
weten.
Er waren zes teksten, waarvan
eentje zonder titel. Die tekst be
trof een onderwerp over kunst,
evenals de hereniging al jaren
niet weg te branden van het eind
examen. In dit geval betrof het
een fragment uit de *Verein-
samung der Dichtung' van Hans
Henny Jahnn. De vraag die zich hier volgens An
toine van Wel laat stellen is of de criticus wel kritisch
genoeg is. „Een boek blijkt pas goed te kunnen zijn
als het na heel veel kritiek nog overeind is geble
ven." De VWO-leerlingen vonden dat dit examen
overigens goed was te maken.
Angst
Bij Duits voor Havo was vooral een tekst over de
angst voor Duitsers ('Fureht vor Deutschen' uit Die
Zeit van eind 1990) interessant. Het betrof hier een
boekbespreking door Peter Grubbe van het Heleno
Sanas' boek 'Das Vierte Reich'. Ook een tekst over
het drugbeleid ('Experten fürUmdenken in derDro-
genpolitik') was volgens docente Duits, Imke Barth,
de moeite waard. Bianca Peters, Marleen van Bran
denburg en Renate Hoogakker van scholengemeen
schap Nijmegen-West spraken van leuke, aardige en
boeiende teksten, waarbij Marleen en Renate aange
tekend wilden zien dat een tekst ('Tandem-Takt')
wel (erg) lastig was. Voor de rest vonden ze het wel
meevallen. Vooral Tommy van Poppelen was ver
baasd; „Goh, wat was ik vlug klaar en lang niet zo
moeilijk als ik had gedacht."
In de middaguren mochten de Havo-leerlingen zich
buigen over wiskunde A met opgaven over water
(wie staat er bij stil dat de totale hoeveelheid water
op aarde 1.400.000.000 kubieke kilometer is?), over
het selecteren in het 'onderwijs, over diersoorten,
over de ruilverkaveling in het dorp Groenoord waar
200 inwoners elk een eigen landbouwbedrijf hebben
én over het waterverbruik in de Verenigde Staten.
De opgave over ruilverkaveling werd in het alge
meen als de moeilijkste ervaren.
Den Haag - Het Landelijk Actie Komite Scholieren
(Laks) heeft sinds donderdag, toen de eindexamens
voor de Havo en het VWO van start gingen, ruim
driehonderd klachten van boze, teleurgestelde en
verdrietige eindexamenkandidaten ontvangen. De
opvallendste klacht kwam van een leerling uit Oud-
Beijerland. Nadat op een school in deze plaats het
VWO-examen Duits was afgerond, vergat de surveil
lerende leraar de stapel antwoordformulieren mee te
nemen. De schoonmaakploeg zag de papieren aan
voor rommel, en kieperde deze in de container. „Ge
lukkig werd de fout ontdekt," vertelt Laks-woord-
voerder Roos Kapteijn, „en konden de antwoorden,
besmeurd en wel, nog uit het vuilnis worden gevist."
De vijf Laks-medewerkers ontvingen verder klach
ten over loeiende grasmaaiers langs de examenioka-
len en het moeten betalen voor de consumptie die
onder de doorgaans langdurige examens worden uit
gereikt Veel bellers hadden bovendien aanmerkin
gen op het inhoudelijke deel van het economie-2 exa
men dat de VWO-leerlingen vrijdag deden.
Vorig jaar kreeg het LAKS meer dan 2000 ontevre
den scholieren aan de lijn. Kapteijn verwacht dit jaar
minder klachten, omdat het LAKS dit jaar 250.000
kranten met informatie over het eindexamen op de
middelbare scholen heeft verspreid.
Van de meerkeuzevragen in de gisteren gehouden
examens geven wij onder voorbehoud de uitslagen.
De officiële uitslagen wordt door het Cito pas later
verstrekt.
Duits
Havo
1C;2B;3B;4D;5C;6D;7B;8A;9A;10C;11C; 12 C;
13 C; 14 B; 15 A; 16 R; 17 B; 18 C; 19 B; 20 A; 21B; 22 C;
23 A; 24 C; 25 B; 26 B; 27 A; 28 B; 29 C; 30 C; 31A; 32 A;
33 A; 34 C; 35 B; 36 B; 37 C; 38 C; 39 A; 40 D; 41B; 42 B;
43 C; 44 A; 45 A; 46 D; 47 A; 48 A; 49 D; 50 B
VWO
1A; 2 A; 3 A;4 C; 5 D; 6B; 7 C; 8B;9 C; 10 A; U A; 12 B;
13 B; 14 D; 15 A; 16 C; 17 C; 18 C; 19 C; 20 D; 21 B;22 A;
23 A" 24 B; 25C;26 D; 27 A; 28 B; 29 C; 30 B;31 B;32A;
33 B; 34 B; 35 A; 36 D; 37 C; 38 B; 39 A; 40 B; 41D; 42 B;
43 A; 44 C; 45 D; 46 D; 47 A; 48 A; 49 A; 50 B.
Een van de belangrijkste uitgeverijen op het gebied van de Nederlandse boekkunst is W.L. &J.
Brusse's Uitgeversmaatschappij te Rotterdam geweest Bekende successen van de uitgeverij
waren het Rotterdams Jaarboekje en vooral Boefj e van M. J. Brusse, maar ook in de socialisti
sche literatuur en het nieuw-zakelijk proza speelde Brusse een rol van betekenis. Daarnaast
was de uitgeverij toonaangevend op het terrein van architectuur en toegepaste kunst. Zeker
zo belangrijk als wat Brusse uitgaf, was de manier waarop de uitgeverij haar boeken liet ver
zorgen. Deze week is bij 010, een andere Rotterdamse uitgever die de boekverzorging hoog in
het vaandel heeft staan, een standaardwerk verschenen over W.L. J. Brusse's Uitgevers
maatschappij.
Poor Han van der Leur
Rotterdam - De'beperkingen van
het culturele klimaat in Rotter
dam' zouden later, na de liquida
tie van uitgeverij W.L. J. Brus
se, nog eens worden aangevoerd
als een van de oorzaken van de te
loorgang van het bedrijf. De uit
geverij had ruim zestig jaar het
uitgangspunt gehanteerd dat het
culturele belang van boeken
zwaarder moest wegen dan winst,
maar bleek bet in 1965 met dat
idealisme niet meer te kunnen
redden. Dat kwam in de eerste
plaats door ingrijpende ontwikke
lingen in het boekenvak, maar
toch ook door de stad waarin
Brusse gevestigd was, zo meende
althans de laatste directeur. „De
ze stad heeft geen klimaat voor
dit soort dingen en dat is voor ons
altijd een moeilijke zaak ge
weest," merkte Maart Brusse
daarover op.
Die herhaalde daarmee de eerder
geuite klacht van zijn oom Marie
Joseph (Rie) Brusse en wellicht is
de kritiek illustratief voor de wat
merkwaardige verhouding die de
familie Brusse had met Rotter
dam. Rie Brusse, de bekendste
telg uit de familie, was de belang
rijkste auteur in de uitgeverij van
zijn broers. Het grootste succes
van het fonds, dat een hoog Rot
terdam-gehalte als een van de
kenmerken had, was Boefje, het
boek over de belevenissen van
het Rotterdamse straatschoffie.
Toch zou Rie Brusse, die dertig
jaar lang als journalist bij de
Nieuwe Rotterdamsche Courant
werkte, later klagen over de 'de
solate zakelijkheid' in Rotterdam,
de wereldhaven waarin cultuur
geen kans kreeg.
De economische geschiedenis
van uitgever^ Brusse zelf maakt
echter duidelijk dat er in Rotter
dam niet alleen aan geld verdie
nen werd gedacht. Zo groot als
het culturele belang van W.L. J,
Brusse was, zo beperkt Is immers
het commerciële succes ervan ge
weest. Afgezien van enkele zeer
goed verkopende auteurs is nie
mand van de betrokkenen er rijk
van geworden en de geldverstrek-
kers zijn er zelfs aanzienlijk bij
ingeschoten, zo stelt Kees Tho
massen in zijn hoofdstuk over het
economische wel en wee van de
uitgeverij. „De Brasses konden
veel en mooie boeken maken,
maar het aan de man brengen was
een probleem."
later overigens ook faam ver
werven in de wereld van de kun
sten en de journalistiek.
üfJ
Jo Brusse, verantwoordelijk voor het produceren van 'het
schoone boek'. Foto Uitgeverij oio
Voor de kapitaalverstrekkers,
veelal afkomstig uit gegoede Rot
terdamse families en kringen van
havenbaronnen, was uitgeverij
Brusse financieel gezien dan ook
weinig lucratief. Maar blijkbaar
hadden deze geldschieters ande
re overwegingen. Daarbij hoorde
ook dat Rotterdam gebaat was bij
een goede uitgeverij. Brusse le
verde dan misschien geen divi
dend op, de aandeelhouders kre
gen als beloning wel dat er met
hun geld een cultureel belangrijk
fonds tot stand was gekomen.
Kennelijk waren de aandeelhou
ders ook gevoelig voor de doel
stelling van de uitgeverij zoals die
in 1913 opnieuw werd omschre
ven: 'Goed werk in een waardig
uiterlijk onder het bereik bren
gen van hen die ontspanning of
vermeerdering van kennis,
kunstgenot, wetenschappelyke of
aestetische ontwikkeling zoe
ken'.
In deze formulering klinkt veel
door van wat W.L. en J. Brusse in
hun werk bezielde. W.L. (Willy)
Brusse (1879-1937), die de uitge
verij in 1903 oprichtte, was van de
broers de idealist Op zijn twintig
ste was hij al afdelingsbestuurder
van de SDAP en hoewel hij en
kele malen van partij veranderde
is Willy Brusse zijn socialistische
idealen altijd trouw gebleven.
Het was jongste broer Willy die
ruimte gaf aan socialistische en
sociaal-democratische auteurs als
C.S. Adama van Seheltema en
Henriette Roland Holst-van der
Schalk. Zyn politieke stellingna-
me bepaalde ook het opnemen in
het fonds van boeken over de
schaduwzijden van de grote stad,
de sociale wantoestanden aan het
begin van deze eeuw en - ook
toen al - over de gruwelen van de
oorlog in Servie. In die schetsen
van het eigentijdse leven paste
natuurlijk ook het meest succes
volle boek uit het fonds, Boefje
van 'middelste broer' Rie Brusse
(1373-1941). De kinderen uit Rie
Brusse's drie huwelijken zouden
Johan Christiaan (Jo) Brusse
(1869-1949), de oudste broer,
kwam een jaar na de oprichting
bij de uitgeverij. De lof voor Brus
se ais producent van 'het schoone
boek' komt zonder twijfel vooral
op diens conto, zo merkt Sjaak
Hubregtse over hem op. Jo Brus
se's grote belangstelling voor de
stijlvernieuwing, die zich in het
begin van deze eeuw aftekende
op het gebied van de bouwkunst,
ambachtskunst en boekdruk
kunst, droeg spoedig bij aan het
specifieke karakter van de jonge
uitgeverij, aldus Hubregtse.
In samenwerking met kunste
naars als S.H. de Roos en H.P.
Berlage en vele anderen werd de
grondslag gelegd voor een nieuwe
stijlperiode m de vormgeving en
verzorging van het boek. Deze
progressieve lijn zou overigens
worden voortgezet door Jo's zo
nen Maart, die m de directie van
de uitgeverij werd opgenomen,
en Wim, die als beeldend kunste
naar omslagen voor Brusse ont
wierp.
Rie Brusse, de meest succesvolle auteur uit het fonds van zijn
broers. Illustratie Uitgeverij OIO
Het is met name de boekverzor
ging bij Brusse die boekliefheb
bers nu nog lyrisch maakt. Hoog
tepunt van ieder boek vormen
band en titelpagina, waarbij be
halve De Roos en Berlage ook
Piet Zwart en Paul Sehuitema een
belangrijke rol speelden. De typo
grafische verzorging kreeg bij
Brusse eveneens veel aandacht.
De uitgeverij liep in 1912 voorop
met het gebruik van de Hollandse
Mediaeval van De Roos als tekst
letter. In het hoofdstuk over
boekverzorging noemt Koosje
Sierman deze Mediaeval - 'een
letter van daadkracht en blije le-
vensgenieting' - net zo'n troef
van het sociaal-democratisch ide
alisme als de Leeszaalbeweging
of het stemrecht voor vrouwen.
Met zijn gulle letters, schrijft
Sierman, ontsloot De Roos voor
brede kring het boek als machtige
beschavingsfactor.
Willy Brusse, oprichter van de uitgeverij en de idealist van de
broers. Foto Uitgeverij OIO
In deze opmerkingen heen sche
mert iets door van het tijdsge
wricht waarin W.L. J. Brusse
opkwam als uitgeverij. Het is een
periode van grote sociale en cul
turele onrust en vernieuwing. Het
socialisme is in opkomst en de al
gemene leerplicht wordt inge
voerd. Het gedrukte woord be
leeft zijn hoogtijdagen en boek
bloeit als democratiserend, op
voedkundig of verstrooiend me
dium, In de boekkunst, typogra
fie, toegepaste kunsten en archi
tectuur doen zich belangrijke ver
nieuwingen voor. Het fonds van
Brusse weerspiegelt enerzijds de
ze eigentijdse ontwikkelingen,
maar de uitgeverij heeft die ont
wikkelingen in Nederland ook be-
invloed en gestuurd. Dat, zo
schrift Sjaak Hubregtse, maakt
uitgeverij Brusse werkelijk van
historisch belang.
In de periode 1903-1965 zijn er bij
Brusse bijna 1500 uitgaven ver
schenen, waarvan overigens lang
niet altijd kan worden gezegd dat
ze van historisch belang zijn ge
weest. Kenmerkend voor het
fonds was onder meer het hoge
Rotterdam-gehalte; het weerspie
gelt daarnaast vooral het sociaal
democratische gedachtengoed, er
is ruimte voor de nieuwe zakelijk
heid, er zijn veel onderwijskunde
ge uitgaven en het opvallendst
zijn de boeken en series op het ge
bied van architectuur en toege;
paste kunst.
Met name de Brusse-uitgaveh;
over architectuur en toegepaste
kunst hebben de interesse ge
wekt van directeur Hans Olde
warris van uitgeverij 010, die zicfr.
op dat gebied heeft gespeeiali-*
seerd. Oldewarris, die het initial
tief tot het boek over Brusse heeft
genomen en er een bijdrage over
architectuur en toegepaste kunst
in heeft geschreven, noemt de uit
gever ook voor deze tijd van be
lang. „Brusse is ermee begonnen
de verzorging van boeken op een
hoger plan te brengen en is door
de aandacht voor de vormgeving
nog steeds van groot belang. In
houdelijk gezien zijn veel van
Brusse's uitgaven over architec
tuur en toegepaste kunst nog al
tijd onmisbaar. Op literair gebied
zijn behalve M.J. Brusse ook
mensen als Leopold. Bordewijk,
Van Oudshoorn, Speenhof en
Hans Martin interessant."
De Koninklijke Nederlandse Uit
geversbond benadrukte het be
lang van W.L, J. Brusse's Uitge
versmaatschappij nog eens m
1980, toen de organisatie ter gele
genheid van haar 100-jarig be
staan een tentoonstelling aan het
fonds van Brusse wijdde. Dit
werd als volgt gemotiveerd: 'In de
geschiedenis van uitgeverij Brus
se vinden we alle elementen, die
van belang zijn om een beeld te
krijgen van de rol die de uitgever
kan spelen ten aanzien van de
vormgeving van het boek, zodat
het werk van dit bedrijf tevens
een overzicht vormt van de be
langrijkste onmtwikkehngen van
het uiterlijk van het boek in de
eerste helft van de 20ste eeuw.
Derhalve wordt de firma Brusse
hier gepresenteerd als een pars
pro toto, één uitgever als repre
sentant van het uitgeversbedrijf
in ons land in de laatste eeuw.'
W.L. J. Brusse's Uitgevers
maatschappij, 1903-1965. Onder
redactie van Sjoerd van Faas-
sen, Hans Oldewarris en Kees
Thomasst n. De uitgeverij wordt
behandeld in bijdragen van acht
auteurs. Het boek bevat de com
plete fondslijst van Brusse. Uit
gegeven door Uitgeverij 010,
Rotterdam. Prijs: 65,-
In de Koninklijke Bibliotheek in
Den Haag is tot en met 9 juli een
expositie te bezichtigen over
W.L. J. Brusse's Uitgevers
maatschappij.
Door Marcel Potters
Rotterdam - Helemaal als een
verrassing kwam het telefoontje
niet. „Bono, die ken bellen," vat
telefomste Astrid de Ruijter (24)
van de Rotterdamse Taxi Centra
le (RTC) in onvervalst Rotter
dams de mededeling van haar
chef, eerder die zondagavond, sa
men. En Bono, boegbeeld van U2,
belde! Vanuit de Kuip, onder het
pseudoniem MacPhisto, een dui
velse naamspeling.
De woorden van de wit ge
schminkte Ierse zanger, met 'n
satanisch ondertoontje uitgespro
ken. kort samengevat; „Hallo, je
spreekt met MacPhisto. Ik ben
moe, ik wil naar huis, kun je een
taxi sturen?" En, na de vriendelij
ke bevestiging van RTC-zi]de: „Ik
ken jou wel, ik ken jou heel goed.
Veel beter dan je zelf misschien
denkt..."
Astrid de Ruijter: Toen ik Bono
aan de telefoon kreeg, wist ik
niet wat me overkwam.' Foto
Jaap Rozema/Rotterdams Dagblad
Daarna hoorde Astrid - in haar
eigen woorden - 'Bono een liedje
zingen'. Een harde drumsolo, en
weg was'ie. In werkelijkheid
barstte de Kuip op dat moment
bijna uit zijn voegen, toen de
band de eerste tonen van 'Desire'
de drijfnatte arena inslingerde.
„Ik zat te swingen op m'n stoel, op
het moment dat de groep begon te
spelen," blikt de telefoniste terug
op deze heugelijke momenten.
Bono had er vorig jaar, tijdens het
Amerikaanse deel van de aan de
laatste CD 'Achtung Baby' geli
eerde Zoo TV-toernee, een houtje
van tijdens de concerten naar het
Witte Huis te bellen. Of hij de pre
sident kon spreken. Van het Witte
Huis naar de Rotterdamse Taxi
Centrale, het is maar een kleine
stap. Astrid: „Trots? Ik ben hart
stikke trots. Heb meteen de dag
erop het stuk over het concert uit
de krant geknipt."
Bijna tweeenhalfjaar werkt ze nu
bij de RTC, en veel verder dan een
opdracht voor limousines voor
Michael Jackson is ze tot dusver
niet gekomen. Sterren bellen ten
slotte niet, sterren laten bellen.
Misschien daarom haar extra
blijdschap een heuse 'superstar'
- Bono zelf zal deze kwalificatie
in alle toonaarden ontkennen -
aan de lijn te krijgen.
Astrid: „Natuurlijk hoopte ik dat
ik 'm te spreken zou krijgen. Col
lega's zeiden al dat ik de telefoon
maar moest aannemen, omdat ik
het beste Engels zou spreken.
Nou, dat valt wel mee hoor. Maar
toen het gebeurde, wist ik niet
wat me overkwam."
Echt fan van U2 was ze niet, en zal
ze ook nooit worden. Oké, de hits
zoals 'I Will Follow' en 'New Years
Day' kende ze dan wel, maar daar
hield het mee op. Alhoewel, er
gloort nog hoop voor de Ierse
band. Astrid: ..Ik denk dat ik nog
wel een CD'tje ga kopen."
En die taxi, heeft die de Kuip ooit
bereikt? „Nee, dat hoefde niet,"
zegt ze tot besluit, „ook dat was
vooraf verteld. Als Bono belde, en
hij zou om een taxi vragen, hoefde
ik 'm niette sturen..."
Soms is het groot nieuws. Een
andere keer een klein bericht In
de krant. En het komt zelfs
voor dat nieuws in het grote
aanbod verloren gaat en niet
eens de krant haalt Er gebeurt
nu eenmaal zo veel in de we
reld. Maar op zaterdag gaat het
Rotterdams Dagblad nog even
verder met een gebeurtenis die 1
in de voorbije dagen voor Ie
mand heel bepalend is ge- 1
weest. Want begrippen als
'groot' en 'klein nieuws' zijn
nogal betrekkelijk. Vraag maar
aan de betrokkene. Vandaag
ffëttSd ck9uL)ter
