Lartigue of onthullende kijk op een wondere kinderwereld
'Rotterdam is niet alleen
stad van zweterigheid'
Dagboekfragmenten voi chagrijnige opa's
en enge liften in Nederlands Foto Instituut
Oud-museumdirecteur Dolf Meyerman
is nu kasteelheer in Grathem
RL SN SZ RY
Rotterdams Dagblad
Zaterdag 17 december 1994
Vele van de honderdvijftig schoolkinderen die gisteren deopeningbijwoonden van 'Leve Lartigue!'
gingen onmiddellijkop zoek naar hun eigen foto's en üeten die van Jacques-Henri Lartigue, die ove
rigens'in levende lijve' aanwezig was, even voor wat ze waren. De negatieven van het project wor
den opgeborgen in degeklimatiseerde kluizen van het Nederlands Fotoarchief, zodat ze over hon
derdjaar weer geëxposeerd kunnen worden in het Foto Instituut. FotoNieisvandefHoeven/RotterdamsOagbiad
Jeugdfoto's van de Franse meester Jacques-Henri Lartigue, geëxpo
seerd ter gelegenheid van diens honderdste geboortedag. Foto's van
Nederlandse schoolkinderen gemaakt voor het lesproject 'Leve Lar
tigue!'. Een selectie van foto's uit het foto-lesboek voor kinderen 'Hik,
ik heb je' van Marije van der Hoeven. De jeugd is de komende vijf we
ken aan de macht in het Nederlands Foto Instituut.
Door Han van der Leur
RotterdamDe kinderen die heb
ben meegedaan aan 'Leve Lar
tigue!' bieden een onthullende
blik op hun wondere wereld. Met
foto's en dagboekfragmenten ver
halen zij '/an chagrijnige opa's en
knuffelende oma's, het wassen
van de goudvis, gillende mensen
in de achtbaan in Ponypark Slag
haren, vader en moeder die heel
vaak moe zijn, enge liften, de
voordelen (cadeautjes) en nadelen
(ouder worden) van jarig zijn, ru
ziënde en video-kijkende broer
tjes, de hand van vader in de poe-
Iiersvitrine en konji jumpen.
Een paar honderd kinderen heb
ben zich op vijftien scholen in Ne
derland kunnen uitleven in 'Leve
lartigue!', een foto-lesproject dat
is ontwikkeld door het centrum
voor audiovisuele vorming en pro-
duktie en het Instituut Kunstzin
nige Vorming in Utrecht. Met Lar
tigue en zijn jeugdfoto's en dag
boekfragmenten als uitgangs
punt is aan de kinderen gewaagd
ook een dagboek bij te houden en
mede aan de hand daarvan foto's
te maken op school en thuis.
In Rotterdam werd het project be
geleid door de SKVR, die het ma
teriaal en de camera's ter beschik
king stelde. Trudy Verkerk van de
Foto- en Videoschool van de
Stichting Kunstzinnige Vorming
Rotterdam heeft bij de begelei
ding van het project gemerkt hoe
veel plezier de deelnemende kin
deren eraan beleefden. „Ze von
den het ontzettend leuk. Heel op
vallend was ook hun enthousias
me over de oude foto's. Ze waren
eigenlijk heel verbaasd dat er ook
toen al kinderen met fotocamera's
waren."
Trudy Verkerk noemt het heel be-
langrijk dat de kinderen eerst een
dagboek moesten maken en ver-'^
volgens pas de foto's. „We hebben
erg benadrukt dat de foto's niet
'mooi' en geposeerd hoefden le
zijn. Moeder staat ook wel eens.
aan de afwas en het is ook wei
eens rommelig in huis. Door de;
kinderen eerst het dagboek te la-
ten maken, was het makkelijker
om op niet-obtigate foto's te ko
men."
De deelnemende school in Rotter
dam was de Jenaplanschool De
Blijberg aan de Gordelweg. Leer
kracht Aike Reints kan alleen
maar enthousiast zijn over 'Leve
Lartigue!'.
„De kinderen vonden het heel
leuk en ook wij zijn heel positief.
Na het materiaal van Lartigue en
zijn dagboekfragmenten bekeken
te hebben zijn we aan de slag ge
gaan. Wij hebben in vijf boven-
bouwgroepen, bij elkaar zo'n 160
leerlingen van rond de elf jaar,
twee opdrachten gegeven. De eer
ste was: maak één foto op school
van een medeleerling en zorg er
voor dat die niet geposeerd oogt.
De kinderen hebben daarop aller
lei situaties bedacht die bij elkaar
een beeld geven van een school
dag. Dat varieeide van het kring
gesprek en de lessen tot het nakij
ken van het werk en naar de wc
gaan."
Bukken
'.Voordat aan de tweede' opdracht
werd begonnen -maak drie fo
to's in huis van mensen of dingen
die daar typsich bij horen- wer
den eerst de schoolfoto's bespro
ken. Aike Reints: „We hebben de
foto's van heel de klas doorgene
men' mét Trudy van de SKVR. Die
wees er dan op dat een bepaalde
foto saai was of dat het standpunt
verkeerd gekozen was, wat er be
ter kon, etcetera."
'Mijn zusje wil heel graag in bad. Ze ging drie keer zo liggen en bij de derde keer heb ik de foto gemaakt. Ze gaat altijd heel lang in bad. Ik heb de foto een beetje verweg
genomen omdat ze spetterde.' Foto Gijs Voortman
In totaal heeft het hele project
acht weken geduurd. Aike Reints:
„Voor het doornemen van alle
thuis gemaakte foto's ontbrak uit
eindelijk de tijd: dat zou per groep
betekenen dat er drie maal dertig
foto's bekeken en besproken zou
den moeten worden. Toch hebben
we kunnen, zien dat dë kwaliteit
van de foto's na de'eerste ronde
verbeterd is. Dat geldt te meer
voor de foto's die nog na afloop
van het hele project zijn gemaakt.
Meer variatie in de standpunten,
kinderen die voor een foto buk
ken of erbij gaan liggen. Ze zijn
vaak anders gaan kijken."
Het project'Leve Lartigue!' is ont
wikkeld door de Marije van der
Hoeven, van wie recent het kin-
derfotoboek 'Klik, ik heb je'
{maak van je toestel een schatka
mer) is verschenen. Doel van de
consulent audiovisuele vorming
is niet eens zozeer dat kinderen
'anders' gaan kijken als wel dat ze
dat béter gaan doen. „Ik hoop te
bereiken dat ze ergens langer bij
stilstaan, dat ze kijken in plaats
van zien, dat ze dingen niet van
zelfsprekend vinden. Als mensen
op vakantie zijn nemen ze bijna
altijd foto's, omdat dan van alles
opvalt. Maar dat kan ook in je ei
gen omgeving, als je maar beter
kijkt."
Prikkelen
Marije van der Hoeven hoopt met
een project als 'Leve Lartigue!' en
'Klik, ik heb je' de /antasie van
kinderen te prikkelen. In haar
boek draagt ze voldoende ideeën
aan om van je fototoestel inder
daad een schatkamer te maken.
„Een foto helpt te herinneren,
kan de film van het verleden weer
laten lopen. Zelfs je dromen kun
je fotograferen."
De jeugdfoto's van Jacques-Henri
Lartigue (1894-1986) vormen een
schitterende basis voor het lespro
ject van Van der Hoeven. Op zeer
jeugdige leeftijd al maakte hij fo
to's met een verrassende dyna
miek en een groot gevoel voor hu
mor. Bijna op alle foto's wordt wel
gesprongen, gevallen,, gevlogen,
gezwommen, gegooid, of gefietst.
Marije van der Hoeven: „Er zijn
maar weinig kinderen die zo veel
en zo mooi hebben gefotogra
feerd. Het was echt een heel ta
lentvol iemand, hij is op latere
leeftijd niet eens zo heel veel
meer gegroeid."
Ballen
Doot de kwaliteit van de jonge
Lartigue is een poging mislukt
om een verband te leggen tussen
diens werk en dat-van de school
kinderen voor Leve Lartigue! Ma
rije van der Hoeven: „Er is een fo
to waarop de huishoudster staat
die ballen krijgt toegeworpen. Het
leek me leuk de kinderen die foto
thuis te laten maken met hun
moeder. Ze hebben verschrikke
lijk hun best gedaan, maar het
kwam er niet uit. Het maakt dui
delijk hoe gevoelig Lartigue was
voor het juiste moment."
De door Lartigue geïnspireerde
fotograafjes zijn met hun bad
derende of moedertje en vadertje
spelende zusjes, stoere broers en
knappe vaders vaak wat 'klassie
ker' dan de meestér zelf. Maar
toch: ook op hun foto's valt een
broek uit de kast, schommelt een
kind en vliegt er - natuurlijk!-,
een hond voorbij.
'Jacques-Henri Lartigue: UEcole
du Jeu', 'Leve LartiguèDen'Klik,
ik heb je' zijn tot en met 22 ja
nuari -met 'Heartbeat van Ma-
chiel Botman - te zien in het Ne
derlands Foto Instituut, Witte de
Withstraat 63 in Rotterdam. Da
gelijks van 11.00 tot 17.00 uur.
Maandag gesloten. Voor lagere-
schoolklassen is er een speciale
regeling.
Door Ben Maandag
Grathem Zijn eerste kennisma
king met een museum liep met
een uit de hand: een vervelende
confrontatie met de dienstdoende
conservator. Het was in zijn ge
boortestad, Sneek. In de plaatse
lijke oudheidkamer, waar hij als
jongetje van zes, zeven jaar op be
zoek was, prijkte de helm van
Grote Pier, die befaamde Friese
volksheld uit het begin van de
zestiende eeuw. „Om leuk te zijn
zette ik die helm eens op m'n
hoofd. Hij zakte tot over mijn
schouders. Ik kreeg een standje
van de conservator, want als kind
zoiets doen, dat mag natuurlijk
niet. Maar die verbazing, hè. Dat
een museum je als kind al tot zo'n
soort verbazing brengt."
Dolf Meyerman kan zich het voor
val nog goed herinneren. Wat hij
toen natuurlijk niet kon be
vroeden was dat zijn leven groten
deels door het muséum zou wor
den bepaald. Niet dat kleine mu
seum in Sneek uit zijn kinderja
ren, maar wel het Historisch Mu
seum in Rotterdam. Daarvan nam
hij onlangs afscheid, na een direc
teurschap dat net geen kwart
eeuw duurde.
„Er treedt dan toch een fysieke
vermoeidheid in," verklaart hij
zijn vertrek. „De musea zitten vol-
°P in een herstructureringspro
ces, Wethouder Kombrink pakt de
hoe goed bij de hoorns. Maar om
óan- in zo'n proces van verzelf
standiging zelf weer nieuw élan te
ontplooien... En een zekere aard
appelmoeheid, ja. Die deed zich
ook wel voor. Het Schielandshuis
gerestaureerd, er zijn mooie col
lecties aangelegd. Op den duur ga
je dan op je stoel zitten en zegje:
wat zullen we nu weer eens doen.
I^jk, als je zestig bent, dan heb je
j;°g net de fut om wat anders te
Ooit was hij journalist.
Chef van de kunstredactie bij de
Nreiiwe Rotterdamsche Courant.
De overstap naar de museumwe
reld, in 1971, was een evolutie,
zegt hij„Er zijn wel overeenkom
sten. Je draagt in beide gevallen
iets over. Je communiceert met
mensen. Het heeft wat educatiefs.
Je probeert andere mensen iets
mee te delen. Ik moet oppassen
niet een EO-standpunt te verkon
digen, maar ik vind datje als mu
seumdirecteur ook moreel iets te
zeggen moet hebben. Een state
ment moet maken."
Zo'n statement is bijvoorbeeld
zijn laatste tentoonstelling, 'Rot
terdamse meesters'. „Daarmee
maak je duidelijk dat een stad
zich niet alleen maar moet bezig
houden met de haven, maar ook
met de cultuur. Zo krijgt Rotter
dam ook een beter besef van zich
zelf." Het is iets wat hem wel
enigszins heeft gestoord in Rot
terdam. Die eeuwige nadruk op
hard werken, op de opgestroopte
mouwen, het aanpakken. „Rotter
dam fs niet alleen een stad van
zweterigheid," zegt hij. „Rotter
dam is veel van zijn geschiedenis
kwijtgeraakt. Er is veel verloren
gegaan. Zo'n Historisch Museum
heeft dan een extra dimensie. Ik
heb het zelf altijd gezien als Rot
terdam plaatsen in een grotere
context. Laten zien waarin Rotter
dam verschilt van andere ste
den."
Trés chic
Er kon veel in deze stad, dat wel.
„Bij de renovatie van het Schie
landshuis was er niemand die zei:
nou, nou moet dat nou. Maar aan
de andere kant h°b je dat 'doe
maai- gewoon'-sy.viremu Rotter
dam is een stad - i verfijnde
elite, zonder de trés chic. Ja, ik wil
niet als een markies de Canteeler
zitten brallen, maar in de ijver al
tijd zo recht-toe recht-aan te zijn,
wordt de sierlijkheid hier wel
eens uit het oog verloren. Een
voorbeeld: hoe er hier met dat
beeld van Zadkine is omgespron
gen. Het staat nu ergens helemaal
ingebouwd en 's zomers wordt
daar dan het Oranjeboom-straat
festival onder gehouden. Onder
het belangrijkste beeld van de
stad! Nee, een echt gezellige stad
is het nog niet."
Het Historisch Museum heeft
daar ook wel enigszins onder gele
den, vindt Meyerman. „Er zijn
drie grote bezuinigingsrondes ge
weest. Jarenlang moesten de di
recteuren knokken voor hun mu
seum. In die museum-discussie is
Boymans steeds speerpunt ge
weest. Op zich was dat belache
lijk. Wie maakt er nou uit dat één
museum het primaat op de kunst
heeft?" En daarbij: „Er zijn bezui
nigingen gepleegd zonder dat
naar de exploitatie van het mu
seum werd gekeken. Dat is grof".
Managers
De tendens om steeds meer 'ma
nagers' als museumdirecteuren te
benoemen, is hem een doorn in
het oog. „In het managerschap
wordt een eenzijdige nadruk ge
legd op een snelle figuur die vlot
ingrepen kan doen. Daar verzet ik
me tegen. Een manager wordt
vaak gezien als een tovenaar. Dat
is niet waar. Een museumdirec
teur hoort het budget in de gaten
te houden. Er zijn bij ons nooit
overschrijdingen van het budget
geweest. Dét is management. Je
moet mensen organiseren. Ze en
thousiast maken. Dat vergt ver
trouwen in je mensen. Dat doe je
niet even. Kijk, een museum ont
leent zijn intrinsieke waarde aan
dingen die echt zijn. Het is een
Wunderkammer, waar zeldzame,
memorabele dingen bijeen wor
den gebracht. Daarvan moet je
grote kennis van zaken hebben.
En dat heeft niet een manager die
alleen de balans bekijkt en kijkt
hoe 't zuiniger kan."
Desondanks slaagde Meyerman
erin het Schielandshuis'en de
Dubbelde Palmboom te renove-
Dolf Meyer
man op de
binnenplaats
van zijn kas
teel in üm
burg: Een ze
kere aardap-
pelmoeheid.
FotoCees Kuiper/
Rotterdams
Dagblad
ren en de collectie van het Histo
risch Museum ingrijpend te ver
diepen. „De glascollectie. De At
las van Stolk. Ik ken geen andere
verzameling die zo uniek is als de
Atlas van Stolk. Ik hou niet zo van
het woord uniek, maar er zijn wei
nig collecties die zoveel in zich
verenigen."
Bouwputten
Het Historisch Museum zou best
wat meer naamsbekendheid mo
gen heben, vindt de oud-direc
teur. „Daaraan mag echt nog wel
wat gebeuren. Er zijn belemme
rende factoren: de bezuinigingen.
De bouwputten naast de deur."
Want kijk maar eens hoe er de
laatste jaren is gebouwd, rond het
Schielandshuis. Eerst Robeco.
Toen Crédit Lyonnais. Het oude
koopmanshuis is nauwelijks
meer terug te vinden tussen al die
hoogbouw. Meyerman: „Robeco
was 't allerminst leuk. Het is ook
zo'n strak gebouw. Crédit Lyon
nais is veel meer een gebouw naar
m'n hart. De architect, Helmut Ja-
hn, heeft toch wat grootstedelijks
naar Rotterdam gebracht." Maar
al die modder voor de deur, daar
door komen er toch minder snel
bezoekers.
Meyerman verruilde het grootste
delijke Rotterdam voor het Lim
burgse dorp Grathem. Ook een re
den om het directeurschap op te
geven: het Limburgse land lokte.
En hoe. In Grathem kocht Meyer
man enkele jaren geleden een
kasteeltje, met. alles erop en er
aan, tot een slotgracht toe. „We
konden dit huis door een merk
waardig toeval kopen," zegt hij.
„We moesten wel meteen 'ja' of
'nee' zeggen. We hebben 'ja' ge
zegd, niet wetend wat ons alle
maal boven het hoofd hing."
Kasteelheer. O, wat klinkt dat
toch mooi romantisch. Maar de
werkelijkheid was die eerste jaren
even anders. Het was meer een
nachtmerrie, een hel. Want in het
kasteel bleek nog een huurder te
zitten, die het pand naar believen
'misbruikte'. Meyerman kon het
niet aanzien en bond met hem de
strijd aan. Het ontaardde in een
ingewikkeld juridisch steekspel,
waarin op een gegeven moment
de uitspraak werd gedaan dat
Meyerman maar zijn biezen
moest pakken. Hij werd z'n huis
uitgezet en moest binnen enkele
uren het kasteel ontruimd heb
ben. De zaak kreeg uitgebreid
aandacht in de landelijke media.
Dwangsom
.Afschuwelijk was het," herin
nert Meyerman zich. Uiteindelijk
werd er toch nog overeenstem
ming bereikt over een afkoopsom,
die Meyerman aan de huurder
zou betalen. Verder moest daar
over trouwens angstvallig het stil
zwijgen worden bewaard, luidde
de afspraak, op straffe van een
dwangsom.
De afloop van het conflict hield
wel in dat het beslaan van de ge
tergde museumdirecteur en kas
teelheer weer wat meer kleur be
gon te krijgen. Met zijn grijze lok
ken wapperend in de wind toont
hij de charmes van het onderko
men. De ruime binnenplaats. De
duiventil, daar in de hoogte. De
brug over de droog staande slot
gracht. De omvangrijke tuin, met
eeuwenoude bomen. Kijk daar: de
sporen van oude vensters, die ooit
werden dichtgemetseld om plaats
te maken voor andere.
En dan naar binnen: de kille wijn
kelder. De wat hoger gelegen keu
ken. De ruime eetkamer, waar al
leen bij bijzondere gelegenheden
aan de feestdis wordt aangescho
ven. De oude schilderingen op lin
nen. die ooit tegen de muren za
ten en na een ingrijpende speur-
tocht weer zijn teruggevonden.
De lambrizeringen langs de kra
kende trap. Ofwel: een bouwwerk
uit het begin van de zeventiende
eeuw, zoals de sierlijke cijfers
'1609' boven de haard van het ver
trek onder de duiventil aangeven.
„Het is een soort liefde," zegt
Meyerman. „In zekere zin is het
een kunstwerk. Een stukje cul
tuur. We zijn ook van plan het
dorp weer bij dit kasteel te betrek
ken." Bijvoorbeeld door de in on
bruik geraakte traditie weer in ere
te herstellen dat het fanfare-or
kest jaarlijks een optreden ver
zorgt op het bordes.
