24
Boeken
Het wordt moeilijk voor schrijvers
om NIET in de prijzen te vallen
Nieuwe
boeken
Manon Uphoff: 'Over liefde kan alleen nog maar ironisch worden gedaan'
toeken
MO
De belangrijkste
literaire prijzen
Toon Tellegen schrijft geschenk
Kinderboekenweek
van te
weeSt>|f
-
ïjj^gjagjjjgpgg
aaMSi
-
Rotterdams Dagblad
Vrijdag 14 november 1997
Er is geen enkel ander fenomeen dat de
gemoederen in letterenland zo beroert als de
literatuurprijs. Beroemd is het incident rond de P.C.
Hooftpnjs, die toenmalig cultuurminister Brinkman
in 1984 niet wilde toekennen aan de kwetsende
-Hugo Brandt Coretius. We herinneren ons nog het
spektakel van de chaotische bordjesstemming en
de bommelding tijdens uitreikingen van de AKO-
literatuurpnjs. Nog vereer in het geheugen staat de
wetgenngvan A.F.Th. van der Heijden om als
'sandwichman voorde sponsor'van de Generale
Bank literatuurprijs op te treden.
Zo trekt het prijzencircus voort. Bijna elke week
wordt er een grote of kleine prijs aan een literator
uitgereikt Reden voor de vtjftigiange Jan Campert-
stlchtmg, die zelf ook literaire onderscheidingen
opspeldt om vandaag te congresseren over de het
fenomeen literaire prijs.
Door Peter Kuijt
Eind deze maand krijgt de tachtigja
rige schrijfster Aya Zikken de Anna
Bijns Prijs overhandigd De stich
ting achter deze prijs wil de auteur
van boeken als De atlasvlinder, Op
weg naar Yadadore, De polong en
Eilanden van vroeger eren voor 'de
vrouwelijke stem in de letteren'.
Zikken verruilt voor deze gelegen
heid graag de beslotenheid van haar
noordelijke retraiteoord waar zij
werkt aan haar volgend jaar te ver
schijnen roman De tuinen van Tuan
Allah, vóór een receptie en lopend
buffet in Arasterdam. Aljiet ze de
betrekkelijkheid van zo'n prijs wel
in. „Een feestje is nooit weg, hart
stikke gezellig. Maar ik hecht er niet
al te veel waardeasn. Liever schrijf
ik een lekkere bestse"
Ruebsamen'l J*
Het is niet déèëcste Prijs die Zikken
in ontvangst nèèmt „.O nee, ik heb
ooE? in 'öZwari'dat, geloof ik, de Bij-
enkorfprijs/ gekregen. Daarvoor
kreeg ik tweeduizend gulden, een
naar verhouding veel grotere prijs
dan die tienduizend van de Anna
Bijns Stichting".
Wat de gelauwerde betreft kunnen
er niet genoeg literaire prijzen wor
den uitgereikt. „Er zijn er nooit te
veel, want er komen elk jaar zo veel
schrijvers bij".
Dergelijke uitspraken hoort Anton
Korteweg, directeur van het Letter
kundig Museum in Den Haag, wei
vaker. Ook het tegenovergestelde
trouwens. Als voorzitter van de Jan
Campert-stichting, die sinds 1948 li
teraire prijzen toekent, ontkomt hij
eenvoudigweg niet aan die com
mentaren. „Er zijn schrijvers die
zeggen: hoe meer, hoe liever. Maar
de nieuwswaarde wordt minder als
er zo veel prijzen zijn."
De enorme hoeveelheid komt van
daag ongetwijfeld ter sprake op het
symposium Kruis of munt: literaire
Prijzen in Nederland, dat de stich
ting ter gelegenheid van haar vijf
tigjarig bestaan belegt in de Ko
ninklijke Bibliotheek in Den Haag.
Tot de sprekers behoren prof. dr.
AAL Bevers, hoogleraar Kunst- en
Cultuurwetenschappen aan de Eras
mus Universiteit, criticus Kees Fens
en schrijver Marcel Möring, die nog
een? terugkijkt op de gedenkwaar
dige uitreiking van de AKO-litera-
tuurpri/s in 1993, toen hij vcor de in
drukwekkende neus van Hariy Mu-
lisch de prijs wegkaapte.
Fiscus
Volgens een inventarisatie uit 1995
telt Nederland Letterenland zo'n 75
literaire prijzen. Van de grote 'jon
gens' als de P.C. Hooftprijs tot de
Romanpriisfraach van de Kristlik
Fryske Folks Bibletheek. En laten
we toch de Oolde Pook-pries en de
Halewijn-literatuurprijs van de stad
Roermond vooral niet vergeten.
Korteweg: „Die enorme hoeveelheid
heeft tot gevolg gehad dat de inte
resse voor de grote prijzen wat af
neemt. Tot enkele jaren geleden
verschenen er paginagrote beschou
wingen in de krant als bijvoorbeeld
de nominaties voor de AKO-prijs be-
kend werden gemaakt Zo'n debat
over nominaties zie je nu veel min
der en dat is jammer."
„Het is nu als schrijver moeilijker
om niét in de prijzen te vallen,"
meent Korteweg. Peinzend: „Ik ge
loof dat Simon Vinkenoog er nog
nooit eentje heeft ontvangen. Hij
heeft wel ooit een oorkonde gekre
gen voor zijn 'literaire verdiensten',
Anton Korteweg: 'Eén keer konden we niet beslissen over een literaire prijs en toen heb Ik maar 'n gulden
Opgegooid'. FotoGPD
-P.C.Hooft-pnjs
(125.000 gilden)
-TheoTPijssen-pnjs
(125.000 gulden, driejaarlijks)
-UbnsUteratuur-pnjs
(100.000 gulden)
- Generale Bank Literatuurprijs v/h AKO-Utera-
tuuipnjs (100.000 gulden)
- Martinus Nijhoff-pnjs (100.000 gulden)
- VSB Poëzieprijs (50.000gulden)
- Pnjs der Nederlandse Letteren
(32.000gulden)
- Bmna Gouden Strop (25.000 gulden)
Woutertje Pieterse-pnjs (25.000 gulden)
- Constantijn Huygens-pnjs (10.000 gulden)
- Frans Kei lendonk-pnjs (10.000gulden)
- Anna Bijns Prijs (10.000gu'den)
- F. BordewiJk-pnjs (5.000gulden)
-Jan Campert-pnjs (5.000 gulden
- Nlenke van Hichtum-prljs (5,000 gulden)
- Gouden Griffel (3.000 gulden)
- Gouden Penseel (3.000 gulden)
maar nooit een prijs voor een bun
del, laat staan oeuvre." De situatie
in België is volgens Korteweg overi
gens nog 'erger': daar kent byna el
ke stad een literaire prijs.
De opkomst van de commercie heeft
de traditionele prijzen wel onder
druk gezet, betoogt Korteweg, die
met zo'n 75 keer jureren bijna een
beroepsjuiylid (of een 'literaire
mandarijn' in zijn woorden) ge
noemd kan worden. „Toen de prijs-
bedragen omhoog schoten naar een
ton, moest bijvoorbeeld ook de P.C.
Hooftprijs volgen. Met de Haagse
prijzen die wij uitreiken, de Jan
Campert-, de F. Bordewijk-, deNien-
ke van Hichtum- en dë Constantijn
Huygens-prijs, kunnen wij niet vol
gen. Wij krijgen maar 60.000 gulden
van de gemeente Den,Haag. We
kunnen de winnaars van de drie eer
ste prijzen slechts 5.000 gulden ge
ven en het dubbele aan de laureaat
die de Huygens-prijs krijgt,"
Uiteraard weerspreekt Korteweg
dat het belang Van de prijs wordt be
paald door het bedrag dat eraan is
verbonden, „Het prestige van de
Constantijn Huygens-prijs is be
hoorlijk groot We weten dat de win
naar van dit jaar, de Vlaamse auteur
Leonard Nolens, bijzonder vereerd
is met deze oeuvre-prijs. We zijn ab
soluut niet overbodig". Een verho
ging van deze prijsbedragen vindt
Korteweg ook niet echt nodig. „Als
het dan zou moeten gebeuren, zou
den de bedragen ook fors moeten
worden opgetrokken."
De meest gezaghebbende prijs vindt
Korteweg de Prijs der Nederlandse
Letteren, die eens in de drie jaar
wordt uitgereikt Daarna volgen de
P.C. Hooft- en de Constantijn Huy
gens-prijs. Korteweg over die daatr
ste: ,J2en opstapje naar de Hoóft-^
prijs. Je telt als auteimtoee onder je
collega's als je die hebt ontvangen".
Wat hem stoort is dat de fiscus graag
mag snoepen van de prijsbedragen,
behalve van oeuvreprijzen. „Het is
geen werk datje verricht hebt Het
is een geschenk datje krijgt, je hebt
er niet om gevraagd. Ik weet nog dat
Bemlef in '87 een fors gevecht met
de belastinginspecteur heeft moe
ten leveren om zyn AKO-prijs zo
veel mogelijk intact te houden. Het
is zaak dat je een goede adviseur in
de arm neemt."
Distinctiedrift
Korteweg, die voor zijn poëzie in
1985 de A. Roland Holst-penning
ontving, kan begrip opbrengen voor
de auteurs die er tegenop zien om
hun rol in het literaire prijzencircus
te spelen, „De periode na de be
kendmaking van de nominaties kan
zwaar zijn voor de schrijvers in.
kwestie. Je moet in elk tv- en radio
programma komen opdraven, elke
krant wil je interviewen. Het ver
baast mornet dat^.schrijvers zijn,
zoals-Willem Jan Otten" eh ^Wim-dë-S
een mooie Olympische houding.
Maar de .meeste schrijvers zullen
veel last van hun distinctiedrift heb
ben, dat ze hun boek toch zullen in
zenden.' In afschaffen van het feno
meen nominaties ziet hij* niets. „Het
bevordert tenslotte de verkoop. En
je geeft de lezer de kans op de stoel
van de jury te gaan zitten."
Volgens de jury-veteraan is het zaak
dat de schrijvers door de toekenners
van de prijzen serieus genomen
worden. „Ik heb het in al die jaren
wel eens meegemaakt, dat de jury
niet voltallig of helemaal niet bij de
uitreiking aanwezig was. Dat was
pijnlijk. Het wordt trouwens steeds
moeilijker om al die honderden le
denvoor die ruim zeventig July's te
vinden, is mijn indruk. Schrijvers
willen niet meer zo graag hun colle
ga's beoordelen. En ook critici zijn
niet meer zo gauw te porren. Een
jury lidmaatschap is kennelijk min
der onderscheidend dan vroeger."
E^nkchtmèiTie grijpt plaats als de
er in
één keer uitkomen", benadrukt
Korteweg,, „Maar heel soms ver
schijnen er drie of vier boeken in
een jaar die briljant en allemaal
wen goed zijn. Dat wordt dan een
bijna onmogelijke opgave. Eén keer
konden we niet beslissen en toen
heb ik maar een gulden opgegooid.
Kruis of munt Tja, het is maar lite
ratuur, hoor..."
Schrijver/dichter Toon Tellegen gaat het Kinderboe
kenweekgeschenk van volgend jaar schrijven.
De 44e editie van de Kinderboekenweek, van 7 tot en
met 17 oktober, zal onder het motto „Van rijm tot rap
- Poëzie voor kinderen" geheel in het teken van de
irijmpjes, versjes, liedjes, gedichten en songteksten
staan. Het geschenk wordt niettemin een verhaal, zo
heeft de Stichting Collectieve Propaganda van het
-Nederlandse Boek (CPNB) bekendgemaakt
Toon Tellegen (1941) kreeg dit jaar de Theo Thijssen-
prijs voor Kinder- en Jeugdliteratuur. Hy schrijft
sinds 1984 voor kinderen, aanvankelijk vooral in de
vorm van dierenverhalen. In 1995 weiden die gebun
deld in Misschien wisten rij alles.
De Kinderboekenweek 1997 heeft volgens de CPNB
aan de verwachtingen gedaan. Er gingen naar schat
ting 15 procent meer boeken over de toonbank dan
het jaar ervoor.
(2) Hat Ited en de waameW Helga Ruebsamen
Marga Minco
(4) Ce God van ktelne dingen Arundhaü Roy
(7) Het dt op de bank en het zapt Yvonne Kroonenberg
De heme! van Hollywood leon de Winter
NON-FICTIE
Jan Fbudrame
(4) Bunkerbouwers
(3) lk ben slank want ik eet Ria Tummers
De bilbekrode Michael Drosnm
Snoecks'98
Gids voor de modome architectuur In Den Haag
Door Inge van den Blink
Dezelfde meid, dezelfde tijd. Maar
een wereld van verschil. T\vee jaar
geleden spraken we elkaar in het
zelfde café, ook toen rond koffietijd
Manon Uphoff (34) is uiterlijk intus
sen niet veel veranderd, maar haar
naam en faam zijn dat wel. Najaar
1995, bij het verschijnen van de ver
halenbundel 'Begeerte', was ze een
onbekende debutante. Nu draait ze
volopmeein hetliteraire circuit. No
minaties, lovende recensies, hoge
verwachtingen.
Jk kan niet zeggen dat de bekend
heid die mijn eerste boek heeft op
geleverd me in de weg gezeten
heeft, maar ik heb me wel minder
privé gevoeld met mijn materiaal,"
zegt Uphoff. „Ik heb hard moeten
werken om een afgescheiden stukje
te vinden om aan dit boek te wer
ken."
'Dit boek' is de roman 'Gemis', over
een meisje dat opgroeit in de grote
stad in een gezin met een paar
broers. De ouders hebben allebei al
een huwelijk achter de rug. De en
tourage is net als in haar eerste boek
Utrecht-West en de eraan vastge
groeide slaapstad N. (Nieuwegein).
Daar groeide Uphoff op en daar ver
kent hoofdpersoon Mara haar gren
zen.
Als het gezin naar N. verhuist, een
winderige, nogal lukraak neergezet
te verzameling huizenblokken in de
polder, zoekt de veertienjarige Mara
haar heil in de stad. Ze gaat met een
vriendin de kroegen in en verkent
het nachtleven met een nieuwsgie
righeid waar de meeste ouders niet
blij mee zouden zijn. Ze begint, om
maar wat te noemen, een seksuele
relatie met een Chinese gastarbei
der. Thuis hangt ze met haar neus
boven de bedwelmende flesjes die
haar vader, als thuiswerkend kunst-
Schilder, nodig heeft.
Nix
„Ik weet niet of je je zorgen moet
maken om mijn hoofdpersoon," zegt
Uphoff, zelf moeder van een tienja
rige dochter, nadenkend. „Wat Mara
doet heeft veel te maken met het
verkennen van grenzen. Dat is iets
wat me fascineert, en wat ik zelf ook
graag doe. Ik geloof ook niet dat het
zo uitzonderlijk is, zeker niet op die
leeftijd." Verlangen naar kennis,
nieuwsgierigheid, dat zijn Mara's
drijfveren, zegt de schrijfster. En
die van haarzelf.
„Maar ik denk dat dat soort verken
ningen ook ontstaat uit een behoef
te om te ontdekken wat echt is en
wat niet" Haar generatie, legt ze uit,
is opgegroeid met een overvloed aan
televisie, film, boeken. Veel visuele
impulsen. „Je kreeg de werkelijk
heid bijna door een glazen ruit ge
presenteerd. De eerste keer dat ik
een hert in het echt zag, viel ik bijna
achterover."
Die thematiek - wat is echt, wat is
authentiek?- deelt Manon Uphoff
met de auteurs van haar generatie
die wel worden gerangschikt onder
het etiketje 'nix'. Met die schrijvers
voelt Uphoff zich niet zonder meer
verwant Maar de suggestie dat het
proza van de in de jaren zestig gebo
ren auteurs over 'niks' zou gaan, en
dus 'niks' zou zijn, wijst ze stellig
van ue hand.
„Daar kan ik me echt boos over ma
ken. Dat schrijvers van mün genera
tie vaak zo spottend en cynisch zijn
over de werkelijkheid, geeft eigen
lijk een groot verlangen naar echt
heid aan. Achter die thematiek rit in
wezen een heel romantische ge
dachte."
De titel van haar boek kan op ver
schillende manieren worden ge
duid. „Wat ik in ieder geval een ge
mis vind, is dat in onze cultuur op de
een of andere manier geleidelijk be
sloten is dat over de grote begrip
pen, zoals liefde, overgave, angst,
eenzaamheid, alleen nog maar iro
nisch gedaan kan worden. Het
woord liefde kun je nauwelijks nog
uitspreken zonder gekrulde mond
hoeken. Dat vind ik jammer, want
die bijna onzichtbare afspraak
maakt je angstig om zelf het leven te
gaan verkennen. Het is bijna de om
gekeerde keizer zonder Ideren. De
kleren zijn er wel, maar iedereen
roept dat de keizer naakt is."
Misvatting
In dat licht moeten Mara's verken
ningen bezien worden. Haar ouders
stellen nauwelijks grenzen en laten
het dus fundamenteel afweten. Dat
brengt het meisje ertoe mannen te
versieren, vluchtige stoffen te snui
ven en haar indolente vriendje Hei-
mi tot het uiterste te tarten.
De vragen waar Manon Uphoff rich
als schrijfster mee bezighoudt, her
kende ze in de film 'Breaking the
Waves', van Lars von Trier. Die film,
over extreme hartstocht en fatale
misverstanden tussen man en
vrouw, raaktè haar diep. „Ik vond
het bijna eng om ernaar te kijken,
omdat ik me zo verwant voel met de
thematiek." De sleutel van het dra
ma bij Von Trier is dat de man exact
denkt te weten wat zijn vrouw ge
lukkig maakt Het eeuwige misver
stand als bron van alle ellende? Zij
wil liefde, hij seks? Nee, denkt Up
hoff.
„Volgens mü is het een misvatting
dat er zulke enorme verschillen tus
sen de seksen zouden bestaan. De
gedachte bijvoorbeeld dat vrouwen
minder behoefte aan kermis zouden
hebben. Het is een groot genot, vind
ik, om ergens meer van te weten te
komen. En dan doet het er niet eens
zoveel toe of die zoektocht naar ken
nis prettige of vervelende ervarin
gen oplevert"
Manon Uphoff, Gemis. Roman.
Uitg. Podium, 173 pag., 29,96.
JESSICA DURLACHER: 'Het gewe
ten'. Uitgever: De Bezige Bij. Prijs:
ƒ39,50.
Verhaal van een tragische liefde tus
sen twee studenten. Portret van een
onthande generatie, beschreven als
een zoektocht naar verlossing en
volmaaktheid.
WILLEM G. VAN MAANEN: Vrouw
met Dobermann'. Uitgever: De
Prom, Prijs1 27.90.
Een vrouw met een onverwerkt oor
logsverleden, die geen mensen, wel
een hond, om zich heen verdraagt.
Een jongen, die zich opwerpt als ver
dediger van een invalide klasge
noot. Twee van de onderwerpen in
deze verhalenbundel
WILLEM VAN TOORN: 'Tegen de
tijd'. Uitgever: Querido. Prijs:
ƒ29,90.
Poezie waarin ontmoetingen met de
door een hersenbloeding getroffen
moeder van de dichter worden afge
wisseld met flarden herinneringen.
MENNO WIGMAN: "s Zomers stin
ken alle steden1. Uitgever: Bert Bak
ker. Prijs: 19,90.
Gedichten in het teken van extase
en vervreemding. Jeugd en ontgoo
cheling, liefde en afschuw gaan
hand in hand.
PETER WATSON: 'De maffiabaas'.
Vertaling: Rogier van Kappel. Uitge
ver: Meulenhoff. Prys: ƒ39,90.
De ontvoering van een Engelse
priester op Sicilië loopt uit op een
ramp. De daders vluchten naar
Amerika. Dan wordt hun leven pas
echt interessant.
DOUGLAS KENNEDY: 'Het oog
van de lens'. Vertaling: Jan Willem
Bos. Uitgever: Meulenhoff. Prijs:
ƒ39,90.
Man ontdekt dat zijn vrouw over
spel bedrijft. Hij vermoordt de min
naar. Dan begint een nachtmerrie.
Het boek dat als een komedie begint
groeit uit tot een gruwelijke thriller.
USA SCOTTOLINE: 'Met voorbe
dachten rade'Vertaling: J. J. de Wit,
Uitgever: Meulenhoff. Prijs: 34,90.
Vijfde thriller van de Amerikaanse
schrijfster. Het louter uit vrouwen
bestaande advocatenkantoor Rosato
Partners staat daarin centraal.
Een gewetenloze zakenman roept
hulp in,
JONATHAN KELLERMAN; 'Bloed
band'. Vertaling: Mariella Snel..Uit
geven Luitingh -Sijthoff. Prijs:
ƒ29,90.
De vijüarige Woody heeft kanker.
Alleen een snelle behandeling kan
hem redden. Als de medische stad
even met oplet verdwijnt hij uit het
ziekenhuis. Een rechercheur en een
kinderpsycholoog komen in actie.
JOSTEIN GAARDER: Tita Brevis'.
Vertaling: Lucy Pyttersen. Uitge
ver: De Prom/Houtekiet. Prijs:
ƒ29,90.
De eerste roman voor volwassenen
van de auteur, die met jeugdboeken
als 'De wereld van Softe' en 'Het ge
heim van de kaarten' beroemd
werd.
JEANNE BOURIN: 'Gezellen van de
eeuwigheid'. Vertaling: Dorine
Veldman. Uitgever: De Arbeiders-,,
pers. Prijs: 45,00.
Historische roman over de kruiS-.j
tochten, die het lang verwachte ver-
volg is op 'Het vrouwenvertrek' en
De kruisvaarsters' en derhalve dé
trilogie compleet maakt
BAKT MIDDELBURG RENE,
TER STEEGE: 'Riphagen -De Am
sterdamse Onderwereld 1940-1945^
Uitgever: Veen. Prijs: 29,90.
Twee journalisten schreven het ver
haal van een van de grootste Neder;
Iandse oorlogsmisdadigers. Hoe hij
zijn straf kon ontlopen is nooit opge
helderd. Dit is een geactualiseerde
herdruk.
LISETTE LEWIN: 'Herfstreis naar
Dantzig', Uitgever: Nijgh VanDit-
mar. Pnjs: 29,90.
De schrijfster reist naar het Poolse
Gdansk, waar zij haar vader zal ont
moeten. Aan de hand van diens her
inneringen wordt haar jeugd gere
construeerd.
SIMON SCHAMA: 'Kunstzaken -
Over Rembrandt, Rubens, Vermeer
en vele andere schilders'. Uitgever:'
Contact. Prys: 49,90.
Verbindingen tussen zaken, die
ogenschijnlijk niets met elkaar tè
maken hebben. Zo ziet Schama
overeenkomsten tussen schilderij
en van Rubens en Picasso en brengt
die in verband met het Verdrag van
Maastricht. De artikelen in dit boek
verschenen eerder in The New Yor
ker.
ALINA FERNANDEZ: 'Alina -Het
verhaal van de rebelse dochter van
Fidel Castro1. Uitgeven Forum.
Prijs: 29,90.
Pas tóen Alina tien was vertelde
haar moeder, dat zij de dochter van
Fidel Castro was. Zy besloot de ach
ternaam van haar vader niet te ge
bruiken. Hier beschrijft zij de recen
te Cubaanse geschiedenis door de
ogen van respectievelijk een kind,
een puber en een volwassene.
BART VOS: Tïoger dan de Dhaula-
giri'. Uitgever: Nijgh Van Ditmar.
Prijs: 34,90.
Opnieuw een relaas van Nederlands
bekendste klimmer-schrijver. Bart
Vos keert terug naar de Himalaya.
Tijdens zijn tochten onmoet hij Ne-
palezen,Tibetanen en westerlingen.
