29
Niet-schrijverVan Exel verbaast met 'Sneue eikels'
w
'Ik houd van
snelle zinnen
Bibliofiele uitgave lesbische sonnetten Vita Sackville-West
Roman met de kracht van 'n journalistieke documentaire
NIEUWE
BOEKEN
afgetapt
|35Swft*iiiSWS
aimHBasaaff
ami
~39SH9BMRSËE- 38K?
hmefiWissfö.
Rotterdams Dagblad
i Vrfidag 19 december 1997
Gert-Jan van Exel ts allesbehalve een sehnjver-van-
buis-uit. Opstellen op de middelbare school, in zijn
geval het toenmalige College Noetsele tn Nijverdal,
waren een regelrechte ramp. „Eén keer had ikeen
negen. Dat vvastoen ikeen kinderboekje had
overgeschreven. Weet de leraar nog steeds met"
Maarnu schreef htj het snelste boek van 1997.
Door Theo Hakkert
„Ik vind het leuk om snel te schrij
ven," zegt Gert Jan van Exel (31),
een van de zes kinderen uit een Nlj-
verdals dierenartsengezin.Ik houd
ook van snelle zinnen. Ik wil dat er
tempo in zit Ik heb geen in steek dat
ik literatuur wil schrijven." Maar
mooi dat hij zojuist debuteerde bij<
een zeer literaire uitgeverij; De Be
zige Bij, hoofdstedelijk uitgevers
huis van stand en met zulke presti
gieuze schrijvers in het fonds als
Harry Mulisch, Hugo Claus, wijlen
W.F. Hermans, maar ook Leen de
Winter en Jan Wolkers.
En wat merkt Van Exel in zijn de
buutroman op? Hij schrijft en pas
sant; 'Zo heb je ook van die kwaad
aardige gezwellen die beweren dat
ze werden geroepen tot het schrij
verschap, en dan zo'n zwaarmoedi
ge grijns erbij.'
„Ja, dat heb ikzelf niet," reageert liij
lachend als deze passage wordt
voorgelezen. „Ik vond d at ik daar in
derdaad een zin aan moest wijden.
Je komizein het circuit tegen: men
sen die vinden dat ze echt schrijver
zijn. Nou, als je wat te schrijven
hebt, schrijf dan. Maar koketteer er
niet zo mee. Ik' heb niet zo veel op
met de literatuurwereld, Niet zozeer
dat ik niet van literatuur houd - er
zijn zulke -*ooieboeken geschreven
maar ik .bud niet zo van dat ge
zeik, van die incrowd."
Van Exel is in alle opzichten een fris
geluid in de letteren. 'Sneue eikels'
is een zedenschets over een groep
studenten eindjaren tachtig, gepor
tretteerd in Amsterdam en even in
Groningen, De studenten hanteren
bepaalde codes, een bepaalde ma
nier van omgaan met elkaar en zijn
gek op vrouwen, auto's en drank.
Wat ze doen met het begrip vriend
schap, wanneer er sprake is van
sterk conformistisch groepsgedrag,
daarover gaat het boek.
Gert-Jan van Exel: „Ut wilde het
schrijven voor een jong publiek.
Aan de andere knnt heb ik er ook
een onderlaag ingebouwd. Wat me
opvalt is dat veel mensen die laag
met één keer lezen niet zien. Ze zien
niet waar de verwijzingen beginnen
en waar de humor een ander tintje
krijgt" Het voorval aan het slot is
wrang, maar komt voor wie goed op
de voortekenen heeft gelet niet ge
heel onverwacht.
Verrassing
Nooit serieus aan schrijven gedacht,
hoe begin je dan aan zo'n roman?
„Ik ben gewoon achter de computer
gaan zitten en gaan schrijven. Na
vijftien bladzijden heb ik het opge
stuurd naar een paar uitgeverijen-
jan van
Exel: 'Ik
heb niet zo
veel op met
het literai
re wereld
je. Die In
crowd, dat
gezeik, dat
gekokke
teer, en
dan nog
zo n zwaar
grijns er
bij.' rotoopo
Kijken of ze er iets in zagen." Hij
krerf prompt twee aanbiedingen,
en; oos voor De Bezige Bij.
„Maar myn methode van werken
bleef hetzelfde. Hét hek- boek is as-
sociatief tot stand gekomen. Het
verhaal was voor mij ook een verras- I
sing, inclusief de ailc '.Het schreef
er zichzelf naar U Het was elke
dag weer afwachten wat er met die
kerels gebeurde. En gewoon blijven
schrijven, De eerste barrière is blad
zijde tien. Dat is een magische
grens, heb ik later van collega's ge
hoord. Kom je daar overheen en je
vindt het nog steeds leuk, dan heb je
kans dat jebladzyde vijftig haalt. Na
bladzijde vijftig moetje het interes
sant kunnen houden. Je moet blij
ven ontwikkelen en naar een hoog
tepunt werken. Zo is het gegaan."
Knap aan 'Sneue eikels' is dat de hu
mor, de vaart en de flitsende dialo
gen zo goed gedoseerd zijn. Nergens
zakt het boek in; nergens ook wordt
het te leuk, een reeel gevaar bij een
boek als dit. „Je probeert de snel
heid erin te houden en dat doe je
door het komisch te houden. Je wilt
de aandacht van de lezer. Elke blad
zijde moest interessant zijn. Het
moest een boek zijn dat je in één
keer uit wilde lezen. Er zijn ook wel
dingen uitgegaan. Te gekruid, te
veel grappen, zodat je moe werd. Ik
heb geprobeerd het zo te doseren
dat het nog wel gekruid is, maar dat
je het aan kunt als lezer."
Nu wil het toeval dat 'Sneue eikels'
precies in de week werd gepresen
teerd waann het literaire tijdschrift
Zoetermeer werd opgeheven. Van
Exel publiceerde een deel van zfin
roman tevoren in dit tijdschrift, dat
bekend werd als spreekbuis van de
Generatie Nix en van schrijvers als
Arnon Grunberg, Rob Erkelens, Jo
ris Moens en Ronald Giphart.
Schrijvers ook die, net als Van Exel,
over jongeren en hun interesse in
seks en drank hebben geschreven.
Bang voor de zoveelste Giphart-na-
volger uitgemaakt te worden is Van
Exel niet. „Er is een wezenlijk ver
schil met Giphart: in mijn boek zit
een soort onderstroom. Aan de op
pervlakte lijkt het zielloos, maar er
zitten stiekem dingen onder die er
op heel subtiele wijze doorheen ge
weven zijn. Als je het met vooringe
nomenheid leest als 'weer zo'n boek
je', zie je dat over het hoofd. Maar
dat ze de link met Giphart leggen,
dat snap ik wel."
Plannen voor een tweede boek, of
een 'Sneue eikels IT - het eind is
daarvoor open genoeg - heeft Van
Exel niet. Een motto wel; „Ik wil al
leen maar die dingen doen waarbij
ik niet op de klok hoef te kijken cf
J (2) Ite grot
(3) Zwanso «cttetbo HellaHaasse
Het zit op de bank bet zapt Y.Kroonenberg
J {7} Het (efctteatar Lulu Wang
(-5 De tweeling Tessa de Loc
i§gjü«iftaiKÉ
npiMfni
IhhUIhmIw
I (1) Ik beo slank want IK eet Michel Montignac
(6) Montignac stap \oet stap RtaTummers
I (5) Bunfcaföouwefs Jan fbudrane
(4) De vergankelijkheid Midas Dekkers I
J (-) Slank en snel fast cuisine Rsa Tunwners
DoorRenee de Borst
'Hy schoof de gordijnen dicht In
het stikkedonker tegen het balletje
slaan. Alleen op het gehoor afgaan.
Aan de klap van de bat horen met
hoeveel effect de bal eraan komt
Wanneer je tsjoek hoort, raakt het
rubber de bal nauwelijks en kun je
veel effect verwachten, Hoor je plok,
dan komt het balletje recht op je af.'
Zoals tafeltenniskampioen Riki
M 'ïena zijn ballen effect geeft, zo
doet schrijver Jan Brokken dat met
woorden. Zijn nieuwste roman 'De
droevige kampioen' doet zowel
'tsjoek' als 'plok'. Heï is zo'n boek
dat je naar de strot grijpt. Het ver
haal is gauw verteld: hoofdpersoon
Riki Marehena is in zijn j eugd getui
ge van een traumatische gebeurte
nis, stort zich obsessief op de tafel-
tennissport, wordt kampioen en dus
populair, invloedrijk en stinkend
ryk op zijn eiland Curasao, steekt
zijn sportwinkel in de hens, belandt
door zijn eigen eerlijkheid in de ge
vangenis, komt daar in aanraking
met filosofie en drugs, en slijt daar
na zijn dagen als zwerver en junk.
Brokken gebruikt dit gegeven als
kapstok voor een buitengewoon
spannend en boeiend boek. Uitmun
tend geschreven en vormtechnisch
een hoogstandje. Het heeft nog het
meest weg van een met journalistie
ke precisie geschreven scenario
voor een documentaire. Maar je
hoeft de uiteindelijke film niet te
zien; die speelt zich, terwijl je zit te
lezen, in alle geuren en kleuren voor
je geestesoog af. Sterker nog: het
lijkt erop alsof je zelf de camera bent
die alles registreert.
Verteller
Heel knap schakelt oud-journalist
Brokken zichzelf als verteller uit
Het boek kent meerdere ik-figuren
die ieder in eigen hoofdstukken hun
licht laten schijnen op riet leven van
de hoofdpersoon. Riki Marehena is
zelf ook een van de vertellers,
niet alleen zijn eigen verhaal van
binnenuit vertelt, maar ook op zijn
beurt de andere vertellers be
schrijft. Ook die anderen bijvoor
beeld zijn broers Len en Ferry, zün
oom Tonio Lzama Lima, zijn spm*-
vrienden Mike Kirindongo, Fichi El-
lis en Margot Pietersz, zijn coach
Diane d'OHvieira en het meisje
Mumu Beaujon brengen Riki tot
leven maar ook elkaar en zichzelf.
Brokken is een soort alwetende luis
teraar, die een enkele keer op magi
strale wijze met een kleine correctie
in het verhaal inbreekt Inderdaad
als een journalist die zijn 'onder
werp' op een kleine dwaling betrapt.
Waarna die weer rustig verder kan
vertellen en de schrijver weer luiste
raar wordt.
Maar er is veel meer dat dit boek zo
voortreffelijk maakt. De lezer maakt
of hij wil of niet en passant kennis
met heel wat ins en outs van tafel
tennis, door Riki in zijn teloorgang
gedegradeerd tot pingpong. Dan is
er de filosofieeen belangrijke lijn
in het verhaal wordt gevormd door
het gedachtegoed van de filosofen
Zarathoestra en Nietzsche en de
beschrijving van het junkiebeslaan.
Met rake beschrijvingen en sfeer
beelden neemt Brokken de lezer
mee naar het Curasao van ruwweg
de afgelopen veertig jaar. Je voelt c
hitte, je ruikt de stank, wordt gegr
pen door de angst voor misdaad en
ellende en bent ook nog eens oogge
tuige van de opstand van de 30ste
mei 1369.
De thematiek die overal onder ligt
maar nergens expliciet of te nadruk
kelijk aan de orde komt, is die van
tegenstellingen: goed en kwaad,
oost en west, vies en schoon, winnen
en verliezen, waarheid en leugen,
zwart en blank, bemoeizucht en on
verschilligheid. Brokken weet dat
alles aaneen te vlechten tot een
boek waarin alles klopt.
Jan Brokken. De droevige kampi
oen. 359 blz, Uitg. Atlas, 39,90.
In het nieuwe boek van Jan Brok
ken vechten de filosofie van
Nletsche er rauwe werkelijk
heid van het junkieleven met el
kaar om de aandacht. Archieffoto
Gees Kuiper/Rotterdams Dagblad
Twee jaar geleden ontdekten
Chawwa Wijnberg en Marianne
Gossije uit Kockengen een aantal
zeer geheime liefdesgedichten van
de wereldberoemde Engelse
schrijfster Vita Sackville-West Ze
vroegen en kregen toestemming
voor een Nederlandse vertaling die
nu in een bibliofiele uitgave is ver
schenen.
Door Inge van den Blink
Heftig, romantisch en gekweld zijn
de sonnetten die de beroemde
schrijfster Vita Sackville-West
maakte voor haar verborgen gehou
den minnares Mary Campbell. Nu,
zeventig jaar nadat Vita haar ge
mote Li versvorm luchtte, zijn de
gedichten gepubliceerd, in het Ne
derlands. De eerste 25 exemplaren
van de bundel bevatten een velletje
handgeschept papier, waarin een
gebruikte enveloppe van Vita en
een stukje stof van haar trouwboek-
je zijn verwerkt. Voemare geschie
denis.
Twee jaar geleden kwamen Marian
ne Gossye en Chawwa Wijnberg,
sinds de gezamenlijke vertalingniet
alleen privé maai ook professioneel
partners, op het spoor van de son
netten. Marianne vertaalde inder
tijd Victoria Glendinnings biografie
van Vita Sackville-West, die leefde
van 1892 tot 1962.
Drie van de sonnetten zijn eerder
gepubliceerd, de rest mocht niet
openbaar worden. Zelfs Vita's echt
genoot Harold Nicholson mocht ze
niet lezen. Zij vond de sonnetten
'too back-stairs'; haar codewoord
voor homoseksueel. Toch was het
echtpaar, zeer hecht bevriend, volle
dig op de hoogte van eikaars eroti
sche voorkeur voor het eigen ge
slacht. Ze lieten elkaar vrij, op zeke
re voorwaarden. Het is allemaal te
lezen in 'Portrait of a Marriage', het
boek dat Nigel Nicholson over zijn
ouders schreef.
Twee jaar geleden trokken Marian
ne Gossije (vertaalster) en Chawwa
Wijnberg (dichteres en beeldend
kunstenares) de stoute schoenen
aan. Ze benaderden Nigel Nichol
son, maakten een afspraak met hem
en vertrokken naar het legendari
sche landgoed Sissinghurst in Kent
Daar zijn de beroemde tuinen van
Harold en Vita nog steeds te zien.
Het was een gok. De cultus rond de
Bloomsbury group, de schrijvers
rond Virginia Woolf en baar minna
res Sackville-West, is in Engeland
nog lang niet uitgedoofd. „Er is een
fanatieke groep die rich bezighoudt
met iedere punt en komma éde Vir
ginia Woolf geschreven heeft."
De kans was dus groot dat iemand al
op de loop zou zijn gegaan met de
sonnetten. Bovendien was de Ne
derlandse onderzoekster Patty
Brai<dhorst indertijd op Sis
singhurst de nalatenschap van Vita
Sackville-West aan het inventarise
ren. De vraag was of zij inmenging
op prijs zou stellen. Dat viel geluk
kig mee. Brandhorst wist de sonnet
ten in een kwartier te voorschijn te
toveren. En ze had er geen bezwaar
tegen dat Marianne en Chawwa de
reeks gingen uitgeven. Buit binnen,
missie.
Bitterheid
Marianne; „Heel frappant is, als je
de handschriften ziet, is dat de eer
ste elf sonnetten in één nacht
schreven zijn. In één ruk, zonder
doorhalingen." Het gemis en de
frustratie van Sackville-West moe
ten groot geweest zijn. Haar relatie
met Woolf liep in die tijd op zijn
eind. 'Gebonden emotie' noemt Gos
sije deze liefdespoëzie.
Het was allemaal 'very, very compli
cated'. Vita, toen al een vooraan
staande literaire persoonlijkheid,
was goed bevriend met de man van
haar minnares. Roy Campbell, een
straatarme dichter, was met Maiy
en hun twee kinderen uit Zuid-Afi-
ka gekomen 7 e kregen onderdak
van de Nicho. et zogeheten
'Babies' Cottag- huisje waar
Nigel en zijn broer sliepen als ze vrij
waren van kostschool.
Contrast
„Upper-upper-upperciass," noemt
Wijnberg het milieu van Vita en Ha
rold. De grote seksuele vrijheid bin
nenskamers stond in enorm con
trast met wat de buitenwereld daar
van mocht weten. Deze geheimhou
ding, het feit vooral dat zij niet open
lijk kon pronken met haar mooie.
hartstochtelijke minnares, frus
treerde Vita enorm.
'Mine is the bitterness, and his the
pride' weeklaagt ze in de laatste re
gels van het eerste sonnet: zij krijgt
de bitterheid, Roy de trots. Op ande
re plaatsen richt haar woede rich te
gen de geliefde. Ze vergelijkt Mary,
die sonnetten over zichzelf tussen
Roy en Vita heen en weer bracht,
met een 'scurrying mouse' (een rap
pe muis). 'Jij bent de bijl die onze
vriendschap splijt', verwijt ze haar.
Vita ziet zichzelf als man, Mary als
een fidele, zwakke vrouw. Een tijd
gebonden minachting voor de eigen
sekse. Hartstochtelijk tos Vita in al
les. Een machtige, invloedrijke da
me, waar de ene na de andere vrouw
voor viel. Marianne Gossfie: „Ken
nelijk straalde ze dat uit" Ze laat Vi
ta's stem op een bandje horen: zeld
zaam bekakt.
Vita Sackville-West, Love Son
nets. Eikeldoorpers, Apeldoorn.
Handgemaakt, met twee prenten.
Prijs ƒ15,00, oplage 150 stuks. De
exemplaren met een stukje Vita-
papier kosten f.95,00.
niet de behoefte heb op de klok te
kijken." Eerst een maand vakantie
en dan weer werken. Hij heeft een
tekstbureau waarvoor hij onder
meer reisgidsen van de ANWB ver
zorgt en hy werkt bij de Stichting
Schrijven.
Toiletdeur
Een ander ijzer in het vuur heet 'De
tijd drinkt'. Dat is de naam van de
Nederlandstalige popband waarin
hij toetsenist is en zijn broer zanger.
Zijn broer studeert diergeneeskun
de, maar wil eigenlijk zanger wor
den. Volgend jaar een cd, dacht hy
zo. „En anders kan ik altijd nog een
boek over de band schry ven."
De titel voor zijn boek zag hij op oog
hoogte voor zich op een toiletdeur
op de Vrye Universiteit. „Daar zat ik
een keertje. Er stond een stomme
opmerking op de deur. Met een pijl
tje er naar toe had iemand als com
mentaar daarbij geschreven: Sneue
eikels, Prachtige titel, die precies de
studenten in mijn boek typeert. 2e
hebben zo'n beperkte kyk op vrou
wen en alles, het zyn gewoon sneue
eikels."
Het boek is zo komisch datje je af
vraagt of hij ook talent voor cabaret
zou hebben „Cabaret heeft ook te -
maken met podiumpresentatie en
daar ben ik niet goed in. Wat dat be- -
treft ben ik eerder de broer van Her-
man Finkers."
De eerste achttien jaar van zijn le
ven bracht hij door in Nfiverdal.
„Een prachtig dorp. Ik ben er gebo
ren en getogen. Daarna was het ook
heel leuk om in de anonimiteit van
de stad te wonen. Ik ben verliefd ge
worden op Amsterdam en wü er
nooit meer weg."
Zijn ouders wonen nog in Nfiverdal
en dus komt hfi er geregeld. „Wat ik
in Amsterdam met name mis is de
natuur rond Nfiverdal. Het dorp zelf
is architectonisch gezien één van de
grootste misbaksels van de buurt,
maar dat heeft ook te maken met de
opbouw van de textielindustrie. Ten
Cate moest als een gek arbeiderswo
ningen gaan bouwen. Hellendoom
is natuurlijk veel mooier met die ou
de stadskern, veel pittoresker. De
omgeving daar, de mensen en de
mentaliteit mocht ik altfid -heel
graag."
Gert-Jan yan Exel: Sneue eikels.
Roman, 170 blz., ƒ29,90, uitg. De
Bezige Bij, s ,s!,
J. A. DEELDER: 'Het lot van de een
hoorn'. De Bezige Bfi, 25,00.
Nieuwe poëzie. Diverse gedichten
hebben oude, mythische thema's:
Odysseus, de eenhoorn, Stonehen-
ge, Pompei etc.
MARTEN TOONDER: 'De verza
melde poëmen'. De Be2ige Bij.,
ƒ39,50.
Gedichten van Querulfin Xaverius
Markies de Canteclaer van Bame-
veldt. Een bundeling van 'Hane-
zang' en Vleugeljaren', vermeer-
derd met enkele verfijnde jeugd- r
werken. „Zijn werk herinnert aan—
het onbedorven platteland van del,,
vroege Vestdijk," schrijft Martin j;
van Amerongen achterin over deze^
verheven schepping van Marten
Toonder.
PO BRONS0N: 'De eerste miljoe
nen zijn altijd het zwaarst'. De Ar
beiderspers, 39,90;
Na zijn debuutroman 'De poenja-
gers', een satire op de handel in aan
delen in Wall Street, brengt Bronson
nu een behandeling van de compu-
terbusiness.
SONY LABOU TANSI: 'Het einde
der dingen'. Van Gennep/Novib,.-
ƒ29,90.
Een onschuldige kus heeft in deze
roman van de bekende Kongolese
auteur grote gevolgen. Degene die
hem heeft ontvangen wordt wanho
pig verliefd op de persoon die hem
heeft gegeven. Zoals zo vaak bij de
ze schrijver een hilarisch beeld van
een samenleving, waarin traditie en
moderniteit om voorrang strijden.
VICTOR DAVIS: 'Schimmenspel'.
Het Spectrum., 34,90.
Moordaanslagen en verraad in het
zonovergoten en door fimsterrem
overstroomde Cannes. Iemand die
daarover iets te weten wil komen
merkt plotseling dat zijn vrouw en
kinderen gevaar lopen.
LEAH RUTH ROEINSON: 'Dodelij
ke dosis'. Het Spectrum, 29,90.
Heeft haar vriendin werkelijk zelf
moord gepleegd? Dokter Evelyn
Sutcliffe ontdekt vreemde details.
Al spoedig heeft iemand het ook op
hSar leven voorzien.
WAAR UGT POOT?'. Samenstel
ling: Hans Heesen, Hany Jansen en
Ed Schilders. De Prom, 34,90.
Gegevens over de dood en laatste
rustplaats van 570 Nederlandse en
"Vlaamse schrijvers vanaf de 12de
eeuw tot heden, inclusief in memo-
riams, lijkdichten en adressen van
sterfhuizen, monumenten of ge
denkstenen. Tevens te gebruiken
als reisgids.
