9
Drie tijdbommen onder de WAO
es
M
Duitse liberalen weer aan afgrond
Kabelindeling (3)
De neo-liberaal
Jubileumboek
Meindert Tjoelker
Welvaart
Wie weet nog wat in
Amsterdam werd besloten
Rotterdams Dagblad
Rotterdams Dagblad
Dinsdag Bjanuan 1998
Onder eindredactie van Annemlek van Oosten, tel.: 010-4004358
Ook iets op uw bturt? schrijf naar: hoofdredactie Rotterdams Dagblad,
postbus 2999,3000 CZ Rotterdam (E-mail: digitaal@luna.nl).
Houd het kort, lange brieven hebben weinig kans op plaatsing. En:
één onderwerp per brief. Vermeld altijd uw achternaam, voorletters),
adres en telefoonnummer (onder uw brief in de krant komen alleen
naam en woonplaats). Brieven op rijm, anonieme brieven, oproepen
(voor acties e.d.) stencils, brieven die door anderen als discriminerend
c.q. beledigend kunnen worden ervaren en 'open brieven' worden niet
opgenomen. Plaatsing betekent niet dat het Rotterdams Dagblad uw
mening deelt
OokinhetRotterdamsDagbladhebbenwekunnenle-
zen dat er nog steeds antipathie is tegen Duitsers en te
gen alles wat Duits is. Ook de samenstellers van het
basispakket voor de kabeltelevisie in Rotterdam lij
den hieraan, volgens mij. Hadden we vroeger twee
Duitse zenders, te weten ARD en ZDF, volgens mijn
krant zou alleen de ZDF overblijven. Als liefhebber
van sport zijnwe Eurosport al kwijtgeraakt, maar ach,
op ARD kon ik toch veel sporten volgen, onder andere
het skiën. Zoalsheternu uitziet,zalikdat ookdatweer
moeten missen. Daarom roep ik alle sportieve lezers
op een briefte schrijven naar de gemeente of naar de
ENECO voor handhaving van de ARD en terugkeer
van Eurosport.
A. Dijk, Rotterdam
Halverwege december 1997 stond een soort nieuw
jaarsboodschap aan het adres vandemensen in de bij
stand in de kranten: „De komende jaren is een verho
gingvan de bij stand niet aan de orde, hoe hoger de uit
kering hoe minder minder aantrekkelijk om te wer
ken?" Is hiermee het spookbeeld van Wiegel uit de ja
ren zeventigen tachtigterug? Of is dit een staaltje van
de demagogie van Bolkestein in jaren negentig? Nee,
het betreft hier een uitspraak van de PvdA-minister
van Sociale ZakenMelkert,onlangsgedaan opeen bij
eenkomst van zijn partij. Tot het jaar 2000 kunnen de
minima het dus wel schudden. Progressieve Tweede
Kamerleden van zijn partij pleiten, nu het goed gaat
met de economie, eindelijk voor een verhogin g van
de bystand en voor ondersteuning van de minima.
Daarbij wordt het terechte argument gebruikt, dat de
minimadelaatstevijftien jaar al te veel hebben ingele
verd en dathuninkomensproblematiek ten grondslag
ligt aan de nieuwe armoede in Nederland. De vakbe
weging, de kerken en andere maatschappelijke orga
nisaties hebbben hen dat de laatste jaren niet gefluis
terd, maar geschreeuwd! Zelfs Wim Kok, de vader des
vaderlands,houdtalshetoverdeverhogingvandebü-
standgaateen slag om de arm. Melkert weet dat, maar
blyft onvermoeibaar het oeroude WD-standpunt
overeind houden. Hij verdient het niet om bij de ko
mende verkiezingen in mei 1998 van banenpoolers en
Melkertbaners (mensen die onder druk van een te la
ge uitkering in een of andere onderbetaalde baan zijn
geloodst) een stem. Ook de stemmen van anderen die
voor socialerechtvaardigheid in ditlandzyn, verdient
Melkert niet Die stemmen horen zelfs niet naar zijn.
partij te gaan, als PvdA niet heel snel de houding van
hun minister inzake sociale kwesties afwijst,
Daan Keiler, voorzitter van SUGB A te Rotterdam
In uw krant werd ook aandacht besteed aan het Feye-
noord-jubileumboek, 7 kilogram zwaar. Hiermede is
Feyenoord wat mij betreft goed door de vloer gezakt.
Ik bestelde het dure boek en enige tijd later werd het
geld van onze rekening afgeschreven. Daar was men
vlug bij, maar in november had ik nog geen boek. Het
was bedoeld als kerstcadeau, dus ben ik gaan bellen.
„Meneer," zeieenjuffrouw, „op 19decemberkomthet
boek." En ja hoor, die dag kwam er een brief, die mij
meedeelde dat het boek tussen 19 en 24 december
thuis zou worden bezorgd. Tot 23 december gebeurde
erniets. Dus hebik de24sienogeensgebeld. „Wij heb
ben een afspraak met de post, het bock komt vandaag
bij u thuis," kregen wij te horen. Wat er ook kwam,..
geenboek. Nietom3uur,nietom4uurofom 5uur.De
PTT verwees me naar Feyenoord, maar daar waren ze
om drie uur al naar huis. Wat mij betreft krijgen Feye
noord en de post derode kaart wegens wanprestatie en
voorhet verpesten van onze kerst. Hiermee heb ik het
vertrouwen in Feyenoord opgezegd, voor altijd.
W. Kokx, Rotterdam
Ik vraag me steeds vaker af in wat voor land we in vre
desnaam wonen. Meindert Tjoelker? Niet belangrijk
genoeg. De dader viert bij wijze van spreken lekker
kerstfeest met vrouw en kind. Nou, ik hoop dat niets
hem zal smaken. Ook al washetnietzijnbedóelingom
Tjoelker tedoden, dit gedragis toch niet normaal? En
dan was er ook nog die 'oppas' uit Emmen. Wat een
straf, kreeg die vrouw. Steeds als ik de videobeelden
op tv zag, hep ik weg. Dat kan een normaal denkend
mens toch nietaanzien.EnikzalechtnietdeenigezijR
die er zo overdenkt... Wat een land af en toe!
Yvonne Ouwerüng, Rotterdam
Het gaat goed in Nederland. De economie groeit. Ve
len hebben een tweede auto en een tweede vakantie is
voor velen van ons al niet vreemds meer.Hetzij uallen
gegund, laat daar geen misverstand over ontstaan.
Maar in de loop van vorig jaar ontstond er een euforie
in het kabinet over de in 1998 te verdelen meevaller
van vele miljoenen, een meevaller waarvan de gehele
bevolking zou meeprofiteren. Toen verschenen de
nieuwe uitkeringsbedragen voor het volgend jaar in
de kranten en daarin ging de vakantietoeslag voor de
AOWers er 0,05 gulden netto op vooruit, zegge en
schrijve vijf cent! Het is eigenlijk te belachelijk voor
woordenomzo'nbedragnogtemeldenenuittekeren.
Je kunt er nog geen bus of tramritjemee naar de pol
der maken om daar van het poldermodel te genieten.
Over welvaart gesproken.
W.Y. Faber,Hellevoets!uis
\j<u< urm. ia» 1/
Tekening
Theo Gootjes
Door AartJan de Geus
Eén dossier zullen de politici aan
het einde van het vorig jaar ze
maar ai te graag diep hebben weg
gestopt. Het zorgde jarenlang
voor veel onrust in de Nederland
se politiek en het was aanleiding
voor de grootste vakbondsdemon
stratie ooit de WAO. De -wet PEM-
BA is voorlopig de laatste in een
serie wetten waarmee het kabinet
de voortdurende groei van het
aandal arbeidsongeschikten een
halt wil toeroepen, Het CNV vindt
echter dat het kabinet er nog lang
niet is met deze laatste wet. Er tik
ken dne tijdbommen: PEMBA,
herkeuringen en de 'zilveren
Vanaf 1 januari wordt de wet
PEMBA (Premiedifferentiatie en
Markwerking bij Arbeidsonge-
schikheidsverzekeringen) van
kracht. Hierdoor verandert de
manier waarop WAQ-premies
worden geïnd en dat zal een hoop
gemor geven onder werkgevers.
Een paar jaar terug hadden we de
bonus-malus-regeling. Die con
fronteerde de werkgever met de
financiële gevolgen van WAO-ge-
vallen. PEMBA doet hetzelfde. De
nieuwe premie voor werkgevers
bestaat uit twee delen: een basis
premie en een gedifferentieerde
premie. Het percentage voor de
basispremie is voor iedere werk
gever gelijk. De gedifferentieerde
premie verschilt per bedrijf. Hoe
minder uitkeringslasten in een
bedrijf, hoe lager de premie. Meer
mensen in de WAO betekent een
hogere prerrue. We krijgen dus
weer dezelfde boze ondernemers
die vinden dat niks kunnen
doen aan de arbeidsongeschikt
heid van hun werknemer, maar
wel voor een hogere premie op
draaien. Vervolgens zullen zich
weer dezelfde geleerden melden
die vinden dat er een onderscheid
moet worden gemari -sen 'ris
que social' en 'nsq professio
nele, en zal een politieke meerder
heid dit - terecht- afwijzen met
het argument dat dit zou leiden
tot een zee van beoordelingspro
blemen.
PEMBA heeft nog een ander ef
fect: werkgevers krijgen een fi
nancieel belang bij het buiten de
deur houden van mensen met ge
zondheidsrisico's. Wat niet mag,
dreigt toch te gebeuren: selectie
op gezondheid.
Nieuw WAO-model
We kunnen er op wachten: als
Het zorgde
jarenlang
voorveel on
rust In de Ne
derlandse
politiek en
het was aan
leiding voor
de grootste
vakbondsde
monstratie
ooit: de WAO.
Op de foto
een WAO-de-
mon strati o
op de Cool-
singel, In het
begin van de
Jaren negen
tig. Archieffoto
Rötterd#rr»Oafi
Hoeven
PEMBA strandt, zijn we terug bij
af. Misschien is dat wel een heel
goed moment om te kiezen voor
een simpele en duurzame inrich
ting van de WAO. Het CNV wil de
WAO (het invaliditeitspensioen)
qua uitkering net zo organiseren
als het pensioen. Het pensioen
model is zeer inzichtelijk en soli
de: een wettelijke basisverzeke
ring en de mogelijkheid om daar
boven collectief en/of individueel
private regelingen te maken. De
overheid heeft hierbij een onder
steunde rol. De premies voor die
aanvullende uitkering moeten af
trekbaar zyn en de deelname aan
de regeling is niet vrijblijvend. Zo
kunnen de sociale partners op ba
sis van solidariteit per sector de
gewenste hoogte en duur van de
aanvullende uitkeringen vormge
ven.
Daarnaast vraagt het CNV aan
dacht voorde 'oude gevallen'. Ne
derland kent op dit moment zo'n
350.000 WAO'eis en ABP-invabdi-
teitsgepensioneerden. Deze men
sen worden om de drie jaar opge
roepen voor controle volgens de
nieuwe verscherpte regels. Behal
ve WAO'ers die op X augustus
1993 45 jaar of ouder waren. Voor
die groep is door de vakcentrale
CNV en anderen bevochten dat de
periodieke controle zal plaatsheb
ben volgens de oude regels (deze
operatie loopt tot het jaar 2002).
Geen herkeuringen dus voor de
oude gevallen.
Ondertussen blijkt echter dat de
normale controle van oude geval
len in de beleving van betrokke
nen vaak niet te onderscheiden
valt van een herkeuring. Er leeft
een enorme angst bij duizenden
dat op enig moment de rechtsze
kerheid moet wijken voor een ver
nederende en vergeefse poging
om aan het werk te gaan, met als
klap op de vuurpijl een terugval
in inkomen tot het minimumni
veau. Ik pleit er om voor de perio
dieke controle van deze oude ge
vallen door keuringsartsen te la
ten uitvoeren, die vroeger met de
oude regels hebben gewerkt. We
kunnen niet om de periodieke
controles heen, maar de herkeu
ringen voor deze gevallen zijn van
de baan, en daar moet absolute
duidelijkheid over komen.
Zilveren golf
Het CNV vraagt ook aandacht
voor de 'zilveren golf die de ko
mende jaren over Nederland
spoelt. De geboortegolf-generatie
ziet Abraham en loopt daarmee
een verhoogd arbeidsongeschikt-
heidsrisico. Dit effect zal het tota
le volume aan WAO'ers nog jaren
opdrijven. Intussen is er een
schrikbarende toename te zien in
de categorie psychische gevallen
onder jongere werknemers. Werk
en zorgtaken zijn dikwijls slecht
te combineren, In het werk zelf
worden prestatie- en flexibiliteits-
vereisten opgevoerd. Als dit niet
verandert, zullen er jaar in jaar uit
velen voortijdig het arbeidsproces
verlaten. De overblijvers komen
daardoor weer extra onder druk te
staan. Deze vicieuze cirkel moet
doorbroken worden.
Hier ligt een enorme uitdaging
voor werkgevers, arbodiensten,
vakbonden en ondernemingsra
den. Het werk moet zo georgani
seerd worden dat een normaal
mens in elke baan gezond het
pensioen haalt Of, om het scherp
te stellen: keur de banen in plaats
van de mensen. Deze aanpak is
gericht op het voorkomen van ar
beidsongeschiktheid.
Maar ook door misstanden in de
hulpverlening loopt het aantal ar
beidsongeschikten uit de hand.
De wachttijden voor behandeling
zijn bijvoorbeeld in de orthopedie
en in de geestelijke gezondheids
zorg zo lang, dat kansen om snel
weer aan het werk* te komen, on
benut blijven. Het effect is heel
vaak dat de gezondheid tijdens
wachten verder afneemt. Het
CNV pleit niet voor voorrang voor
werkenden, wel voor uitbreiding
van behandelcapaciteit.
Momenteel loopt er een experi
ment van 50 miljoen gulden, ge
richt op het verkorten van wacht
tijden. Op een totaal budget van
ruim 50 miljard is dit 0,1 procent
Laten we maar hopen dat het ex
periment slaagt, en dat het niet te
lang duurt om dat te evalueren.
Zowel de ouder wordende bevol
king als de druk vanuit het ar
beidsproces schreeuwen om een
goed functionerend stelsel.
Het zou verstandig zijn om onder
tussen te onderkennen dat cr dik
geld bij moet in de gezondheids
zorg. Wordt daarmee de dreigen
de groei van het aantal arbeidson
geschikten gekeerd? Ja, op twee
terreinen zal een forse slag ge
maakt moeten worden: in het ar
beidsproces zelf en in de gezond
heidszorg. Daarin is veel te win
nen. Niet in de laatste plaats voor
de mensen die nu aan de kant
staan. De mogelijkheden voor
herintreding zijn gering, maar nu
er sprake is van economische
groei en een stijgende werkgele
genheid, breekt het goede mo
ment aan om banen 'pensioen-
proof te maken en om te investe
ren in de gezondheidszorg. Laat
ook de arbeidsgehandicapten
daarvan kunnen profiteren!
(AartJan de Geus is vice-voorzit-
ter ucm de vakcen trale CNV)
DoorAijo Klamer
De kalender biedt ons jaar- j
bjks de kans om om te kij
ken en te reflecteren wat
er zo al gepasseerd ts. Springt er in
dechaosvangebeurtenissemnon*
ze persoonlijke en gezamenlijke
levens iets uit dat we ons een aan-
tal jaren later nog zullen associë
ren met 1997? Zoietsalsde oliecrisis van 1979 en de ge
boorte van het jongste kind m 1992? In 1989 kwam de
Muur naar beneden Maarwat was nu zo bijzonder aan
1985? 1994? Ik krab nu op mijn hoofd. Het verleden
wordt snel een grote brei en afgezien van de dood van
Diana loopt 1997 het risico m de grote brei onder te
gaan. In 1996 ging Fokker ten onder, 1992 heeft het
verdrag van Maastricht op haar naam Wat kan 1997
daartegenover stellen?
Concentreren we ons op de Nederlandse economie,
dan zou 1997 wel eens degeschiedemsm kunnen gaan
als het jaar van het poldermodel. Want een paar maan
den lang stond de kleine Nederlandse economie in de
schijnwerpers van de wereldpers. Dc wereld keek op
van de plotselinge opleving van het landje dat jaren
lang ten onder leek te gaan aan zyn buitensporige so
ciale voorzieningen en zich alleen drijvende wist te
houden met do verkoop van zyn aardgas.
Verrassend was daarom hetnieuws dat de Nederland
se economie van alle Europese econonueen de laagste
werkloosheid had en de hoogste groei toonde. De ver
slaggevers stonden vooreen raadsel. De term 'polder
model' bood uitkomst. De Zweedse en Japanse mira
kels hadden afgedaan en nu mocht het Nederlandse
poldermodel even het nieuwe mirakel zijn. Alle grote
buitenlandse kranten wijdden er grote artikelen aan
Van heinde en ver stroomden politici, ambtenaren en
wetenschappers naar Nederland om het geheim van
het poldermodel te doorgronden.
Inmiddels weten we dat de pret kort duurde. De Ne
derlandse nuchterheid was medeverantwoordelijk
voor het snel doorprikken van de zeepbel. Het polder
model was per slot van rekening mets anders dan de
overlegeconomie en we wisten al langdat we die had
den. Verder waren de cijfers vertekend en bleef deNe-
derlandse economie middelmatig presteren in Euro
pees verband. Oonze zuiderburen zijn gemiddeld nog
steeds rijker. Maar al die aandacht was best even aar
dig voor de verandering.
Een ander onderwerp dat mij voor de geest komt bij
een terug blik op 1997, is dat van de onthaasting. Minis
ter de Boer kreeg de eer dit onderwerp op de agenda
aan de orde gesteld te hebben. Kan het niet wat rusti
ger, vroeg zij zich in een toespraak voor haar ambtena
ren af? Voor het actieve deel van de bevolking zijn de-
zeüjdenhectischerdanooittevoren.Hetwerklijktom
steeds meer tijd en aandacht te vragen, kinderen wil
len van hot naar her gereden worden, alles moet snel
en vlug. Onthaasting ligt voor de hand. Minder uren
v/erken, banen delen, langere vakanties: het klink zo
aannemelijk.
Ik betwijfel of die onthaasting de komende jaren veel
kans knjgt. We willen immers zo veel. Die auto blijft
waanzinnig duur en die vakanties liegen er ook met
om. Daarzullen we voor moeten blijven zwoegen. Wil
len we ons onderscheiden in onze carrières, dan kun
nen we ons serieuze onthaasting niet veroorloven zo
lang de anderen dat niet ook doen. En dan zijn er nog
die kinderen voor wie we alles en nog wat over willen
hebben.
Resteert het thema dat de anderen overschaduwt, al
thans in mijmoptiek, en dat is het thema van Europaen
de euro. Mijn zorgen over de toekomst van Nederland
mogen blijken uit de vele keren dat ik de euro aan de
orde stelde in deze column gedurende het afgelopen
jaar. Niet dat 1997 de boeken in zal gaan alseen beslis
send jaar voor de invoering van de euro. De top van
Amsterdam die in het voorjaar plaatsvond, zal wel
weer gauw vergeten zijn. (Kunt u nog vertellen wat
daar besloten is?) Wel is het nuttig even terug te halen
dat er afgelopen zomer nog ernstige twijfels beston-
den o verhet doorgaan van de euro wegens de tekorten
op de Duitse en Franse begrotingen.
Nu is iedereen weer zeker van die euro. Wie weet wat
de stemming is over drie maanden. Hoe dan ook, we
wetennual dat 1998 het jaar zal zijn waarin de Europe
se landen besloten ai dan niet het experiment met de
euro door te zetten. 1997 kan daar niet tegen op.
(Pro/, dr. A. Klamer is hoogleraar indeeconomietxtn de
kunst en cultuur can dc Erasmus Universiteit Rotter
dam)
Hoofdredacties. Prinsen LP. Pronk.
Chef Central Desk: FJ. Eckhardt.
Rubriekschefs.*
Eindredactie Vormgeving R.LJ. van Zseist
Stadsredactie Rotterdam: J.S. Boolster.
Regio Voo me-Putten: C.G. Buitendijk
Reg]o Waterweg: JA Rozendaal.
Regio Ussel en Lek: M.E. Verwaaijen
Regio Zuid: M. Schreuder.
Nieuwsdlenst/Binnen/buttenland: B.V. Verkade.
Cultuur «tLeven: MJ.F. Maas.
Economie: N.P. de Vries
Illustratie: F. van Someren.
informatiebeheer. GJ. van den Hil,
Sport P. Ouwerkerk.
Eindredactie Rotterdams Dagblad TV: M. de Jong
Deze podiumpagina bevat analyses en meningen van
redacteuren, gastschrijvers en lezers. Het commentaar
op pagina 3 vertolkt de mening van de krant.
Door Peter van Nuijsenburg
De Duitse liberalen komen elk jaar op Drie
Koningen (6 januari) bijeen in Stuttgart. Het
is een reünie, waar de politiek vaak een on
dergeschikte rol speelt. Het festijn wordt
steevast besloten met een bal, waar FDP-kop-
stukken opgeruimd foxtrotten en quickstep-
pen. Maar dit jaar voorziet de choreografie m
een andere dans. Het gaat zo beroerd met de
FDP, dat de liberalen de passen van de do
dendans zullen moeten leren.
De liberalen zijn in de loop der jaren gewend
geraakt aan de dreigende ondergang. In een
land waarm de meeste burgers alle heil nog
steeds van de staat verwachten, is het libera
lisme geen aantrekkelijk artikel. De harde
kern wordt geschatop drie vier procent van
de kiesgerechtigden. Om bij Bondsdagver
kiezingen de kiesdrempel van vijf procent te
halen, is de FDP dus steeds aangewezen op
de stemmen van de aanhang van de partner
met wie ze op dat moment regeert. Dat is in
Bonn nog altijd goed gegaan, maar heeft op
den duur geleid tot de vervaging van het ei
gen profiel. De liberalen worden na vijftien
regeren met de CDU steeds meer gezien als
een aanhangsel van christen-democraten.
Nodig om Kohl aan een meerderheid te hel
pen, maar met een eigen inbreng die te ver
waarlozen is.
Van tijd tot tijd breekt er bij de FDP onvrede
over deze toestand uit. Dan worden er pogin
gen tot het tonen van een eigen gezicht on
dernomen. Het resultaat van het laatste expe
riment was, dat de FDP als de 'anti-belasting-
partij'aan de weg ging timmeren. Op zichzelf
geen slechte greep, maar als 20'n partij regel
matig lastenverhogingen slikt, is het gauw
gedaan met haar geloofwaardigheid.
Vandaar dat er de afgelopen weken weer een
debat over de 'ware' liberale koers woedt. De
linkervleugel wijst de verenging tot een fisca
le protestpartij af en eist meer aandacht voor
'typisch' liberale thema's als de rechtsstaat.
De oude partij-coryfee en voormalige minis
ter van Buitenlandse Zaken Genscher is de
discussie begonnen en inmiddels heeft iede
re liberaal die denkt dat zijn stem niet gemist
kan worden, zich in het koor gemengd. Zo'n
discussie blijft natuurlijk niet lang zakelijk
en ook by de FDP wordt er nu stevig op de
man gespeeld. Oude vetes worden opnieuw
en liefst in het licht van de schijnwerpers uit
gevochten en dreigen de laatst overgebleven
leden en kiezers weg te jagen.
De malaise wordt nog versterkt doordat de
FDP geen aansprekende figuren meer heeft.
Partijleider Gerhardt is bij de helft van de
Duitsers onbekend, secretaris Westenvelle,
een yuppie met overslaande stem, roept bij
de kiezers die hem thuis kunnen brengen,
voornamelijk irritaties op en de Dritte in
Bunde, fractieleider Solms, zorgt op de ver
keerde manier voor koppen in de krant. Hij
had een formulier zo slordig ingevuld, dat de
FDP naar ruim 10 miljoen mark (ruim 13 mil
joen gulden) aan subsidies voor verkiezings
campagnes kan fluiten. Voor een party die
zich graag grote competentie op financieel-
economisch terrein toedicht,is datfiinest. De
enige liberaal die volgens de polls hoog
scoort, is minister van Buitenlandse Zaken
Kinkel. Waarom is niet goed verklaarbaar,
maar misschien zit het zo: Kinkel mag van
Kohl de routineklussen in het buitenland op
knappen en verschijnt daardoor regelmatig
in beeld zonder dat hij onh kelbaar in de
fout kan gaan.
Dat een politieke partij 2ichzelf lijkt ie overle
ven, is geen tragedie. Maar in Duitsland zou
het verdwijnen van de FDP verstrekkende
gevolgen hebben voor het politieke land
schap. Bij de Bondsdagverkiezingen van sep
tember staan twee kampen tegenover elkaar:
CDU en FDP tegen SPD en Groenen ('rood
groen'). Als de FDP dit keer over de kies
drempel struikelt, is een voortzetting van de
huidige coalitie uitgesloten, Dat betekent na
zestien jaar zo goed als zeker het einde van
het tijdperk-Kohl. Ook dat hoeft op zich geen
ramp te zijn; Kohl knjgt de op alle terreinen
noodzakelijke hervormingen niet van de
grond. Maar of rood-groen of een grote coali
tie van CDU en SPD daarin slagen, is ook nog
maar de vraag. Het is nog geen uitgemaakte
zaak dat de FDP verdwijnt. Maar zelfs vetera
nen zijn dit keer somberder gestemd dan
ooit. Zij wijzen er op dat de partij in vele deel
staten en gemeenten al van het toneel is ver
dwenen. De FDP m Bonn is eigenlijk een
hoofd zonder lichaam. En iedereen weet dat
een hoofd zonder lichaam niet kan overleven.
