ens©
43
Een goudmijn voor archeologen,
diep onder de Hoogstraat
De slaapbehoefte is al genetisch bepaald
Arcadis wilkemcentrale
Tsjernobyi opknappen
Oude röntgenfoto voortaan digitaal
in de Rijnmond
Rotterdams Dagblad
Zaterdag 11 april li
laden tientallen historische kaar
ten, die de ontwikkeling van de
stad aangeven, én nauwkeurige
tekeningen van zogeheten vind
plaatsen. Op een map staat 'slui
zen van Rotterdam', het onder
werp van het volgende weten
schappelijke werk dat de archeo
logische dienst produceert.
Feestje
Hoe anders was het tien jaar gele
den, ten tijde van de eerste notitie
over het komende werk m het tra
cé. „Of we een feestje hebben ge
bouwd? Nou nee, het was een an
dere tijd. Archeologie ais onder
deel van grote bouwprojecten was
nog betrekkelijk nieuw. Uiteinde
lijk kregen we alle medewerking,
maar dat kostte de nodige hoofd
brekens."
Zoals gebruikelijk werd eerst ge
boord. Holle buizen gingen de
grond in. Die pypen kwamen ver
volgens, gevuld met aarde, naar
boven waarna de deskundigen
het bodemprofiel bestudeerden.
Op aanwijzingen dat zich waarde
vol matenaal m de bodem be
vond. Een lot uit de lotenj.zo leert
de ervaring. Met het grondboren
kan maar een zeer beperkt gebied
worden onderzocht.
Ofschoon dit volgens Guiran 'in
teressante indicaties' opleverde,
werd gewaakt voor al te grootopti
misme, „Na het bombardement
van 1940 was er veel weggesloopt.
Onze angst was dat daardoor veel
verloren was gegaan. Dat was
voor een deel inderdaad het geval,
maar het bleek dat er diep in de
aarde nog behoorlijk wat zat weg
gestopt. Het grote voordeel van
deze plek was dat er damwanden
werden geslagen. We konden dus.
onder droge omstandigheden, on
derzoek doen."
Menig Rotterdam
mer zal nog met af
grijzen terugden
ken aan de lelijke,
diepe geul vanaf
Pompenburg tot
aan de Maas.
De herrie,
de mod
der en
andere
r i t
Met de komst van de Wll-
femspoortunnel werden de
sporen van het vroege Rot
terdam in dit deel van de
stad uitgewist. Een stukje
stadsmuur met toren, tij
dens de werkzaamheid ont
dekt, werd echter nage
noeg op de oorspronkelijke
plek gereconstrueerd In
station Blaak. Archeoloog
Ton Guiran:'De trelndle hier
onder de grond rijdt, volgt
nog steeds het traject van
de OUde Rotte.' Foto Niels van
bar Hoeven/RoCanJa ms Dagblad
De loop van
de 12e eeuw-
se erosieve
Rotte,
stroomaf
waarts van
het Hofplein
zoals tijdens
zoek fs gere
construeerd.
Met verder
de vermoe
deiijke lig
ging van de
dijken. Ten
oosten en
van de geul
zijn de oud-
stenu beken
Huidige spoorlijn
de uitwate
ringssluizen
van de Rotte
aangegeven.
Nieuwe Maas
II lustra tie BOOR
Rotterdam» Cteqblad/lV
Rotterdams, met z'n allen aan de
rand van zo'n bouwput en dan
maar kijken wat er in de diepte
gebeurt."
Hij hielp zelf mee aan de opgra
vingen, maar diende ook le onder
handelen met de tunnelbouwers.
Ofschoon de be
langen zo nu
en dan
strijdig waren - het werk aan de
tunnel moest immers voort - wer
den regelmatig goede compromis
sen gesloten. Niet in de laatste
plaats omdat de directievoering
berustte bi] Gemeentewerken,
óók verantwoordelijk voor BOOR.
Het voornaamste euvel was dat
veel vondsten pas tijdens
de werkzaamheden aan
het licht kwamen.
Dat betekende
aanpassingen m
de precieze plan
ning wat, zeker
gezien de omstandig
heden, opvallend
vaak lukte. Er was
bovendien politie
ke steun én
over
smalle loop
bruggen bij de Centrale
Bibliotheek. De arbeid
de archeologen vormde alleen al
daarom een welkome afwisseling
het gaf veel mensen een reden
wat langer stil te staan bij het
werk ver onder de oppervlakte
van de Hoogstraat
Guiran: „Myn ervaring is dat het
vaak zwart zag van de mensen. En
al die aandacht van radio en tele
visie. Het verleden
was plotseling heel
tastbaar gewor
den. En het is
ook iets
typisch
Koperen rulter-insigne uit circa
1300, gevonden bij een van d©
oudste houten huizen aan de
Hoogstraat, illustratie boor
,,Maar daarmee ben je er nog
met," waarschuwt Guiran. „We
moesten blijven doorgaan, wan
neer het maar kon. Vrije dagen
werden opgeofferd. Dan lag het
werk aan de tunnel wegens vorst
verlet stil, maar stonden wij te
hakken in de bevroren grond."
Alle inspanningen waren niet
voor niets. Weliswaar kwam
slechts veertig meter van de in to
taal vierhonderd meter lange
Middeldam (de huidige Hoog
straat) binnen handbereik, maar
dat was wél het meest interessan
te deel. De barrière moest in het
vroege Rotterdam de polders aan
weerszijden van de Rotte bescher
men tegen 'water van buiten'.
Deze plek waar sluizen wer
den aangelegd en het
laatste stuk van de ri
vier werd afgesloten,
kon direct worden
onderzocht.
Het leverde de
vondst van een
zogeheten punter
op. Een in deze om
geving gefabriceerd
bootje, gezien de gebruik
te houtsoorten zoals eik,
es, els en wilg. Als een
soort primitief zinkstuk
werd het destijds gebruikt
om het resterende gat in de
dam te dichten. „Dat vaartuig
bleek," blikt de archeoloog te
rug, „van groot belang te zijn voor
de datering van de dam. Aan de
jaarringen konden we zien dat
het hout, waar
van de punter is
'jemaafct, niet
'voor 1261 was
gekapt. Dit deel
van de dam kori
dus onmogelijk
ouder zijn dan
die datum."
Na de afsluiting van de
Rotte moesten sluizen zorgen
voor de afwatering. Twee op el
kaar volgende complexen werden
opgegraven. De oudste van de
twee was gemaakt van naaldhout.
Oók restanten van een schip: de
bodem was afkomstig van een
soort aak, uit Duitsland. Het hout
was gekapt in of kort na 1244. „We
hebben zeecontainers laten zak
ken om alles eruit te krijgen. Door
de enorme tijdsdruk was het met
mogelijk om het materiaal ter
plekke schoon te maken. Daar
mee zyn we later, in een loods,
nog maanden zoet geweest."
Naast de dam en de sluizen lever
de de bouwput een ware zee aan
gegevens en matenaal op. De
oogst betrof onder meer 1200
munten, aardewerk, botten, ijze
ren sleutels, een messing
schrijfstift en een gemerkte
schaar, plus de funderingen en
stukjes muur van houten en ste
nen woningen. Elk detail werd
met de grootst mogelijke zorgvul
digheid blootgelegd, gedocumen
teerd en - indien nodig - in veilig
heid gebracht.
Een echte toevalstreffer was het
Romeinse crematiegraf, gevon
den onder de houten sluizen bij
de Hoogstraat. „Een brandsta
pel," stelt Guiran, „waarop twee
volwassenen en twee kinderen
waren gecremeerd. Daar heeft
zich een drama afgespeeld, hoor.
Wie weet zijn ze aan een ziekte be
zweken, of vermoord." Bij de bot-
resten bevonden zich onder ande
re negen ceramische voorwerpen,
een bronzen mantelspeld en ijze
ren nagels.
Boerderijen
De voltooiing van de spoortunnel
betekende ook het einde van het
werk buiten, maar het begin van
een lange periode van analyse van
de vondsten en publicatie van de
gegevens. Alhoewel tevredenheid
op zijn plaats is, relativeert
Guiran het succes; „Dit was na
tuurlijk in één keer een diepe
sleuf door de stad. Maar eigenlijk
verschilt het niet zoveel van bij
voorbeeld Voome-Putten, waar
we telkens boerderijen opgraven.
Dat zou je ook als één project kun
nen zien."
„En uiteraard is niet alles wat je
vindt van even groot belang," legt
hij uit. „De meeste voorwerpen
hebben echter een zekere zeg
gingskracht. Wat is de betekenis
ervan? En dan vragen sommige
mensen zich af wat je er nu aan
hebt, een hoop oud hout. Oké, het
is misschien leuker om gouden
munten te vinden. Maar voor de
geschiedenis van de stad, zijn die
vaak veel onbeduidender dan dat
hout."
En hoe je het ook wendt of keert,
met de komst van de Wil
lemspoortunnel en de opgravin
gen in de bouwput, zijn de sporen
daar voor eeuwig uitgewist. Het is
de tragiek van de archeoloog, die
pas tot het verwijderen van vond
sten overgaat als vernietiging
door derden dreigt. Guiran lydter
niet onder. Want, zo blijkt, er ligt
nog heel wat werk in het ver
schiet. Zo is BOOR betrokken bij
de Hoge Snelheidslijn in Rotter
dam, de aanleg van de Benelux-
lijn en de ontwikkeling van de
wijk Nesselande.
En verder gaan Guiran en zijn col
lega's vermoedelijk nog voor de
zomer aan de slag in Hellevoet-
sluis, Daar, waar de nieuwbouw
wijk Ravense Hoek komt, ligt een
13e eeuws kerkhof in de bodem.
Plus een toren, dat doet denken
aan de vorm van het kasteel Wee
na, En het wat troosteloze par-
keerplaatsje bij de Binnenrotte,
tegenover de kerk, waar mogelijk
nieuwbouw komt. „Recent zijn we
in de bouwput van de Generale
Bank bezig geweest. Dat was
moeilijk werken, in zo'n kleine
ruimte. Maar ook dat is, met veel
passen en meten, uiteindelijk ge
lukt..."
Volgende week: van vondst tot
expositie.
Door Herman Damveld
De firma Arcadis Bouw Infra (het
vroegere Grabowsky en Poort) is
betrokken bij de eerste fase van
het verbeteren van de in 1986 ver
ongelukte kerncentrale Tsjemo-
byl-4. Samen met de Duitse firma
Tri schier (de leider van het con
sortium), het Amerikaanse
Parsons and Science Applications
International en het Franse Jean-
Marie Lavie dingt Arcadis naar
een order voorde bouwtechnische
specificaties voor Tsjernobyi.
Arcadis wil met name een nieuwe
sarcofaag om de verongelukte
kerncentrale ontwerpen. Na het
ongeluk van 1986 werd in grote
haast een omhulling van staal en
beton ook wel sarcofaag gehe
ten rondom Tsjemobyl-4 ge
bouwd. Deze vertoont echter
scheuren en gaten, en is niet sta
biel. Om hier wat aan te doen
heeft de internationale gemeen
schap een plan gemaakt: het Shel
ter Implementation Plan (SIP),
dat bestaat uit een pakket van 2i
korte- en lange-termijnmaatrege-
len die 760 miljoen dollar kosten.
De firma Trischler heeft ervaring
in het omgaan met nucleaire ma
terialen, terwijl Arcadis vooral in
bouwtechnische zaken zit. Het
consortium dingt naar een op
dracht om de specificaties te ver
zorgen voor de korte-termijn-
maatregelen. Centraal hierbij
staat het versterken van de struc
tuur van de bestaande sarcofaag.
Een andere belangrijke klus be
treft het beheersen van radioac
tieve stof. Binnen de sarcofaag
dwarrelt radioactieve stof rond en
dat kan vrij komen als de sarco
faag instort.
Er dingen nog twee consortia
mee, die onder leiding staan van
Bechtel (VS) respectievelijk van
Westinghouse Energy Systems
Europe.
De financiering van het SIP gaat
via de Oost-Europa-bank EBRD
in Londen. Deze bank zal op korte
termijn een keuze maken uit de
drie consortia, opdat de werk
zaamheden nog dit jaar kunnen
beginnen. Over minimaal tien
jaar kan een nieuwe sarcofaag
klaar zijn. Dan kunnen de radio
actieve stoffen die zich nog in
Tsjemobyl-4 bevinden er met be
hulp van robots uit worden ge
haald.
Arcadis Bouw Infra acht zichzelf
gekwalificeerd voor het werk, ge
geven de ervaring met talloze om
vangrijke bouwconstructies. Zo
maakte deze onderneming het
technisch ontwerp voor de Am
sterdamse Arena en vond de
bouw onder haar toezicht plaats.
Het RIJnmond-gebled heeft een
rijke historie. Voor een deel Is
de geschiedenis nog zichtbaar
aanwezig, in gemeenten als
Brielle en Schiedam of In delen
van Rotterdam. Op andere
plaatsen ligt de geschiedenis
begraven In de bodem. Soms is
de historie door de Jaren heen
vernield, verbrand of wegge
vaagd door de zee of oorlogen.
De medewerkers van het
Bureau Oudheidkundig Onder
zoek van Gemeentewerken
Rotterdam (BOOR) doorzoeken
de bodem, speurend naar spo
ren van lang vervlogen tijden.
Het geeft een beeld van het
ontstaan van het gebied vanaf
de laatste IJstljd, toen de eer
ste mensen bij de huidige mon
ding van de Maas arriveerden.
Door Marcel Potters
De gry/.e, egale steen vlakte die
zich noordwaarts uitstrekt vanaf
metrostation Blaak, doet kil en
koud aan. Mensen haasten zich
van de ene naar de andere kant
van het plein niemand lykt er
echt lang te willen vertoeven.
Slechts hoge lichtmasten, ver
spreide elektriciteitskastjes voor
de markt en troosteloze betonnen
bankjes zyn de vaste elementen
op het plein aan de voet van de
Grote of St. Laurenskerk.
De Binnenrotte ontbeert elke di
recte verwijzing naar het verle
den. Geen oude pandjes, histori
sche bouwwerken of monumen
ten. Slechts de vorm van de steen
massa legt een link met de ge
schiedenis van Rotterdam. De ri
vier de Rotte kabbelde hier rich
ting Maas. Met op de oevers het
plaatsje Rotta. lang geleden weg
gevaagd door een overstroming
Opgevolgd door het prille Rotter
dam /elf Later denderde de trem
hier over het viaduct En nu - uit
eindelijk - vindt die ondergronds
7 ij n weg
Voor archeoloog Ton Guiran (43)
is de Binnenrotte een rode draad.
„De trein," vertelt hij, „die daar
onder de grond rijdt, volgt nog
steeds het traject van de oude
Rotte. En die was er al in de pre
historie, de Romeinse Tijd en la
ter, toen de nvicr werd afgedamd.
En nu nog steeds is het een be
langrijke verbindingsweg."
Het geeft ook in een notendop aan
waarom hij zich heeft gespeciali
seerd in de Middeleeuwen. Noemt
de samenhang tussen de dingen,
het combineren van prille histori
sche documentatie en opgegra
ven archeologisch materiaal, de
invloed van de Middeleeuwen op
de huidige maatschappij. Het is
één doorgaande lijn, zegt de we
tenschapper, die na een periode
bij het Instituut voor Prae- en Pro
tohistorie m Amsterdam in 1986
by BOOR aan de slag ging.
Hy was projectleider bij de opgra
vingen in de Wülemspoortunnel,
Tussen 1988 en 1992 werd de on
derzoekers het buitenkansje ge
boden om onder zeer gunstige
omstandigheden te speuren naar
de wortels van Rotterdam. Een
mega-klus, die als uiterst succes
vol de boeken in ging. Voltreffers
waren enkele schepen en bewo-
ningssporen van de Middeleeuw
se stad, zoals de dam in de Rotte,
een 13e eeuwse sluis, de eerste
houten huizen en hun stenen op
volgers.
Het kantoor van Guiran herin
nert, zeven jaar na dato, nog im
mer aan het project. 'Spoortunnel'
prijkt op een aantal brede, ondie
pe laden in een forse kast, In die
Door Loek Moor
Het ziekenhuis Antoniushove
gaat als eerste ziekenhuis in Ne
derland röntgenfoto's digitaal om
zetten in de computer. Dit bete
kent dat het gebruikelijke afdruk
ken van de foto's tot het verleden
behoort en de bekende lichtbak
ken kunnen verdwijnen.
Het Leidschendamse ziekenhuis
dat samen met het Haagse
Westeinde Ziekenhuis het Me
disch Centrum Haaglanden
vormt is al jaren toe aan ver
nieuwing van de röntgenappara
tuur. Maar vyf jaar geleden bleek
het door Siemens ontwikkelde di
gitale systeem nog onvoldoende
beeldkwaliteit tc leveren cm af
wijkingen in het lichaam opti
maal te kunnen aflezen. Twee jaar
geleden was het systeem al zo ver
beterd dat de leverancier en Anto
niushove besloten tot een proef
project. Siemens levert binnen
kort ook een mri-scan en met de
reeds geïnstalleerde ct-scan is An
toniushove dus een 'fotoloos' zie
kenhuis geworden.
Voor de patiënten verandert er
niet zoveel want er wordt gewoon
een foto gemaakt. De beelden ver
schijnen echter na twintig secon
den al op een beeldscherm, waar
door de radioloog niet meer hoeft
te wachten tot de foto's door de la
borant zijn ontwikkeld. Dit bete
kent ook kortere wachttijden voor
de patiënt Bovendien komt het
volgens radiolooog B. Weelde ook
veel minder vaak voor dat foto's
moeten worden overgemaakt.
Haarscherp
Voor het ziekenhuis biedt het
nieuwe systeem tal van voorde
len. Zo kunnen de archieven
(55.000 foto's per jaar) verdwijnen
en hoeven de medewerkers niet
'ang te zoeken naar de foto's. Di
recteur J. Wesseling: „Bovendien
bespaart het systeem (kosten 2,5
miljoen gulden; red.) jaarlijks zo'n
500.000 gulden aan de aanschaf
van fotomateriaal, ontwikkelaar
en dergelijke. Voorts is het veel
milieuvriendelijker. Foto's moe
ten nu nog eerst worden ontzil-
verd voordat ze worden vernie
tigd. Dat is ook niet meer nodig."
„De beelden zijn haarscherp,"
zegt Weelde terwijl hy op het
scherm een gebroken heup uit
vergroot. Met behulp van de muis
tovert hij een andere foto tevoor
schijn. Je ziet een verzakte rug-
genwervel. In een handomdraai
berekent de computer de mate
van verzakking en de hoek waar
in de wervel staat. „Een ander
groot voordeel is dat we de foto's
van het ene scherm naar het an
dere kunnen sturen. Maak ik be
neden op de röntgenafdeimg een
foto van een patient die snel moet
worden geopereerd, dan is-ie bin
nen no time naar een scherm op
de operatiekamer gestuurd."
„We kunnen de foto's ook heel ge
makkelijk na ar onze locatie West-
einde Ziekenhuis zenden of naar
een huisarts als hij de apparatuur
heeft. Of naar het buitenland. Het
maakt allemaal niet meer uit. Van
de foto's kunnen ook printjes op
A4-formaat worden gemaakt. De
ze zijn echter nog niet van zo'n
perfecte beeldkwaliteit dat afwij
kingen van het gefotografeerde
vanaf de print optimaal kunnen
worden gezien."
Door Mireille Beentjes
De algemene richtlijn dat mensen
acht tot negen uur slaap nodig
hebben is volgens medisch onder
zoeker bij het Nipo F. van Lem-
men flauwekul, „Uit onderzoek
blijkt een grote spreiding van het
aantal uren dat mensen slapen.
De één heeft aan vyf uur voldoen
de, de ander kan na negen uur
nog wel een uurtje extra gebrui
ken. Het gaat erom dat ieder indi
vidu zoveel slaapt dat hij overdag
goed functioneert. Iemand die
kort slaapt en 's nachts een paar
keer wakker is, maar daar over
dag geen enkele last van heeft,
heeft geen slaapprobleem. Maar
iemand die slecht slaapt en daar
door overdag moe, futloos en prik
kelbaar is, heeft meteen een 24-
uursprobieem."
Volgens Hïlbert Kamphuisen.
emeritus hoogleraar neurofysiolo
gie en auteur van het boek 'Een
hoofd vol slaap', gaan weten
schappers ervan uit dat de slaap
behoefte van mensen genetisch is
bepaald. Dat veel bekende en suc
cesvolle mensen weinig slaap no
dig lijken te hebben popster
Prince bijvoorbeeld schijnt aan
dne uur slaap genoeg te hebben
wijt hij aan inspiratie en moti
vatie.
„Creatieve mensen zijn innerlijk
zeer gedreven en hebben daar
door een heel hoog adrenalinege-
halte. Vergelijkbaar met mensen
die niet kunnen slapen door een
examen of een verliefdheid."
Mensen die weinig tijd hebben
om te slapen en die menen de
schade een beetje te kunnen inha
len door in een verloren uur een
dutje te doen, lossen hun pro
bleem niet op, Van Lemmen: ,,'s
Nachts wordt het meest effectief
geslapen. Dat komt doordat drie a
vier keer een slaapcyelus wordt
doorlopen, waarin verschillende
fasen van licht tot diep slapen el
kaar afwisselen. Dat is van belang
voor de hersenen: ze rusten uit en
doen nieuwe energie op. In een
dutje bereik je dat effect niet. Bo
vendien kunnen korte slaapjes er
voor zorgen dat mensen minder
moe in hun bed stappen en daar
door inslaapproblemen krijgen."
Delta- en rem-slaap
Om goed te kunnen functioneren
hebben de hersenen deltaslaap en
REM-slaap (rapid eye movement)
nodig. Deltaslaap is de hersteis-
laap, REM zou iets te maken heb
ben met de geheugenfunctie en
dromen. Beide fasen beslaan elk
slechts 20 procent van de totale
slaap. De rest is een weinig nutti
ge sluimerslaap die slechts dient
als aanloop tot beide andere slaap-
fasen.
Een weekje nauwelijks slapen en
dat even inhalen door een zondag
in bed te blijven heeft volgens
Van Lemmen ook geen effect.
„Een zondag uitslapen geeft niet
het waak- en slaapritme waarin
een mens optimaal slaapt. Dat rit
me hervind je pas weer door gedu
rende enige dagen op regelmatige
tyden te gaar. slapen en op te
staan. Een inhaalrace helpt niet."
Volgens Kamphuisen kunnen
mensen wel siaaptijd besparen
door één of twee uur eerder op te
staan: „De laatste slaapfase is
weer voornamelijk gedoezel en
daar heb je eigenlijk niets aan."
Mensen die dit willen uitproberen
moeten het wel een aantal dagen
volhouden. Pas als hun ritme zich
heeft aangepast, kunnen ze bepa
len of eerder opstaan bevalt.
Voor een goede nachtrust is het
niet aan te raden om vlak voor het
naar bed gaan zwaar te tafelen, of
thee of koffie te drinken. Ook een
slaapmutsje mag, anders dan de
naam doet vermoeden, eigenlijk
niet. „Daar moetje maar van plas
sen. Je slaapt er goed van in, maai
de tweede helft van de nacht slaap
je onder invloed van alcohol heel
onrustig," aldus van Lemmen.
Vryerü
Sport voor het slapen gaan is ook
geen goed idee. Kamphuisen: „Ik
zie van die sporthallen waar tot
twaalf uur het licht nog brandt. Li
chaam en geest vertonen na sport
een overmaat aan activiteit en
dan beland je als een razende
Roeland in je bed."
Ook van seks loopt het adrenaii-
negehalte op, maar dat zou wél
een gunstig effect hebben. „Er is
geen onderzoek naar gedaan,
maar van een gezellige vrijerij
slaap je goed. Je moet natuurlijk
niet allerlei huzarenstukjes uitha
len. Alles waar 'te' voorstaat, is af
te raden," aldus Kamphuisen.
Belangrijk voor een goede nacht
rust is ook dat de slaapkamer is
voorbehouden voor slapen en
seks. Andere activiteiten horen er
volgens Van Lemmen niet thuis.
Verder kunnen alle dingen die
mensen bedenken om lekker te
slapen een beker warme melk,
een douche, een stukje lezen om
de gedachten te verzetten vol
gens Van Lemmen goed helpen
om de slaap te vatten.
Als er van dit alles niets werkt.
zijn medicijnen noodzakelijk om
een goed slaap- en waakritme te
hervinden. Maar daar moeten Ne
derlanders weinig van hebben,
blijkt uit Nipo-onderzoek. Tegen
slaapmiddelen bestaat grote arg
waan. Volgens Kamphuisen is dat
niet helemaal terecht, omdat de
schadelijke effecten van traditio
nele slaapmiddelen op ademha
ling, leveren nieren,bij moderne
middelen zijn verdwenen.
Gemakzucht
Wel vindt hij dat artsen veel te
makkelijk slaapmiddelen voor
schrijven. „Je ziet dat mensen
middelen blijven gebruiken uit
angst niet meer te kunnen slapen.
Artsen blijven voorschrijven uit
gemakzucht. Een slaapprobleem
wordt gezien als een hinderlijk
bijverschijnsel waar je snel een
receptje voor uitschrijft alsof het
een pleister voor een smjwond be
treft."
„De chronische ellende van een
slaapprobleem verdient serieuze
re aandacht. Praten met patiënten
om oorzaken te achterhalen kost
tijd, en die hebben artsen niet"
(Voorvragen over slaapproblemen
is de Slaapsenricelijn:
Ü9ÖÖ.30G-502Ö (55 ct per minuut).
