6
iuiteniani
CNN verkleint de wereld
Oorlog in Kosovo lijkt al zo goed als begonnen
«1^ uii
Grote kracht van Amerikaanse
nieuwsmachine is haar snelheid
1
Rotterdams Dagblad
Woensdag 29 april 1998
Directeur Chris Cramer van het Amerikaanse tv-station
CNN International krijgt zaterdag in Middelburg de 'Four
Freedoms Medal 1998' uitgereikt voor de uitzonderlijke rol
die zijn organisatie volgens het Roosevelt Instituut heeft ge
speeld in het 'verkleinen' van de wereld. CNN gaf op veel
plaatsen in de wereld een belangrijke impuls aan de demo
cratisering, stelt het Roosevelt Instituut. „Dit is buitenge
woon vleiend," zegt Cramer.
Door John Wanders
Atlanta In de souvenirwinkel in
het CNN Center in Atlanta (Geor
gia) leest een jong echtpaar een
beetje giechelig het nieuws voor.
Het tweetal zit, gehuld in blauwe
colberts, achtereen heuse presen
tatietafel. Het decor op de achter
grond toont de redactiezaal en het
logo van CNN. Er loopt een came
ra mee, maar voor het overige is
alles nep. Het plezier van de toe
risten die zich hier dagelijks ver
zamelen is er niet minder om. Tal
loze bezoekers aan het CNN Cen
ter hebben op deze plek even mo
gen ruiken aan het vak van
nieuwslezer.
Een paar verdiepingen hoger in
het kolossale gebouw bevindt zich
de echte newsdesk van Cable
News Network. Hier klopt het
hart van het televisiestation dat
Sinds de jaren tachtig wereldwijd
24 uur van de dag niets anders uit
zendt dan nieuws en achtergrond
informatie. Op een verhoging aan
de rand van de redactiezaal pre
senteert het vaste duo Daryn Ka-
gan en Bill Hemmer voor de kij
kers in de Verenigde Staten het
ochtendnieuws. Even verderop is
de redactieruimte van CNN Inter
national, de internationale divi
sie. Daar bevinden zich ook de
presentatoren die in de huis- en
hotelkamers buiten de VS te zien
zün.
Schamen
Zoals Jonathan Mann. „Wat ik
goed vind aan CNN, is dat het een
intelligente, competitieve, serieu
ze en eerlijke nieuwsorganisatie
is?' zegt hij. „Die eigenschappen
tref jè niet zo vaak aan in de Ame
rikaanse telévisiejóurnalistiek. Er
niet trots'op mijzelf ben'JMaar
hét is nog nooit voorgekomen dat
ik mij voor mijn werk moest scha
men." Als presentator bij CNNIn
ternational móét je op' aflek 'voor
bereid zijn, zegt hij. „Wij moeten
wereldwijd door barrières heen
breken en culturele, taalkundige
ën demografische vooroordelen
uit de weg ruimen. En dat alles 'li
ve'. Het is eèn uitzonderlijke am
bitie."
De wetenschap dat honderden
miljoenen televisiekijkers in bij
na alle landen van de wereld zijn
gezicht kennen, doet hem weinig.
„Een presentator die kickt op dat
aspect van het werk, heeft een
zwakke persoonlijkheidsstruc
tuur."
In de VS toont CNN dagelijks een
harde commercial die het verschil
aangeeft tussen de eigen formule
en die van de grote omroepen
CBS, ABC en NEC. De reclame
spot behandelt de verschillende
nieuwsuitzendingen die in de
vroege ochtend te zien zijn op de
Amerikaanse televisie. We zien
een man aan de ontbijttafel, die
van het ene naar het andere ka
naal zapt en louter onzinnige
nieuwsprogramma's voorbij ziet
komen. Hij ziet de zwaaiende
weerman van NBC die in de stro
mende regen uitroept dat het een
prachtige dag is. Een nieuwslezer
die, zittend voor een open haard,
tegen zijn collega zegt dat het een
prachtige dag is en als reactie
krijgt te horen dathet een prachti
ge dag is. De hoofdpersoon in de
commercial wordt moedeloos van
al die onzin. De reclamespot is
nauwelijks een persiflage, maar
een redelijk getrouwe weergave
van de werkelijkheid op de Ame
rikaanse ochtend. De boodschap
is dat CNN zijn publiek niet lastig
valt met geleuter maar gewoon
het nieuws brengt, zoals het hoort
voor een nieuwsrubriek.
„Wij vinden datje het nieuws niet
moet mengen met entertain
ment," zegt Chris Cramer, de di
recteur van CNN International.
„Natuurlijk willen we graag hoge
re kijkcijfers. We zijn dol op hoge
kijkcijfers. Maar we verdommen
het om het niveau van onze uit
zendingen aan te passen aan de
grootste gemene deler. CNN doet
niet mee aan de trend die voor
schrijft dat je kijkers trekt met
domme programma's. Wij zijn er
van overtuigd dat jé ook'veel kij
kers kunt trekken met kwaliteits-
programma's. Nieuws hoeft niet
saai en plat té zijn. Nieuws kan
heel spannend zijn zonder dat het
overhelt naar infotainment."
Terwijl bijna alle Amerikaanse
nieuwsorganisaties vanuit kos
tenoverwegingen hun internatio-^
nale bureaus inkrimpen of ophef-'
fen, breidt CNN zijn internationa
le organisatie geleidelijk uit CNN'
heeft zesendertig bureaus buiten
de Verenigde Staten. Het afgelo
penjaar opende de nieuwsorgani
satie met toestemming van Fidel
Castro een bureau in de Cubaanse
hoofdstad Havana. CNN kreeg
toestemming van Saddam Hus
sein voor het openen van een kan
toor in Bagdad. Beiroet werd een
vaste post. Binnenkort opent
CNN een bureau in Frankfurt, het
nieuwe financiële centrum van
Europa. Het wordt de tweede
standplaats in Duitsland, naast
Berlijn. Daarnaast heeft CNN sa
menwerkingsovereenkomsten
met zevenhonderd kleinere sta
tions over de hele wereld.
Je maakt meer kans op goede
journalistieke verhalen indien je
als nieuwsorganisatie je licht laat
schijnen tol in de uithoeken van
de wereld, stelt Cramer, een ras
echte Brit, die voor zijn komst
naar Atlanta 25 jaar bij de BBC
werkte. „CNN holt niet van brand
haard naar brandhaard, zoals an
deren doen. Wij ztjn al ter plaatse
voordat de pleuris uitbreekt en
blijven ter plaatse ook nadat een
bepaald nieuwsfeit zijn piek heeft
De werkvloer
van CNN In At
lanta. Foto GPD
CNN-direc-
teur Chris
Cramer: 'Ditls
buitenge-
end Foto gpd
«sdafc
bereikt. CNN is van mening dat
het hebben en onderhouden van
een eigen internationaal netwerk
onmisbaar is voor kwaliteitsjour-
nalistiek."
Onlangs was hij in Afrika. Hij
werd er door 'een zeer welspre
kende jonge Afrikaan' op de vin
gers getikt. Omdat CNN Interna
tional met 2ij'n berichtgeving over
Afrika eèn té negatief beeld zou
schetsen Van het continent, „Ik
heb deze jongeman duidelijk pro
beren te maken dat het niet onze
taak is om Afrika in een beter,
maar in een breder daglicht te
stellen."
Amerika brandpunt?
CNN wekt nogal eens de indruk
Amerika als het brandpunt van de
wereld te beschouwen. „Wij zijn
een Amerikaanse nieuwsorgani
satie," reageert Cramer. „Natuur
lijk blijkt dat uit onze program
ma's. Maar mag ik een mythe de
wereld uit helpen? Van al het ma
teriaal dat CNN International pre
senteert, is slechts tien procent af
komstig van CNN Amerika. Zoals
de BBC een Britse nieuwsorgani
satie is, zo is CNN een Amerikaan
se nieuwsorganisatie. Daar zyn
we ook trots op. Maar ik zit hier
niet om het Amerikaanse gedach
tegoed uit te dragen over de we
reld. Ik ben geen ambassadeur
voor de Verenigde Staten van
Amerika."
Hij beklemtoont by herhaling hoe
lastig het is voor televisiekijkers
in de VS om informatie te verza
melen over andere landen dan
Amerika. „Ik vind dat gekma
kend. U bent ook Europeaan. U
weet hoe frustrerend het is om in
Washington het televisienieuws
te volgen met de blik van iemand
die graag wil weten wat er in de
rest van de wereld gaande is. Ik
ben ervan overtuigd dat ook in dit
land een substantieel publiek is
voor internationale berichtge
ving,"
Samen met onder meer Cartoon
Network, TNT, Turner Classic
Movies, TBS
Superstation,
het vermaarde
baseballteam
Atlanta Braves
en de Goodwill
Games maakt
CNN deel uit van Turner Broad
casting System. Het bedrijf van
miljardair Ted Turner ging eind
1996 op in Cable Networks, de
snelst groeiende tak van het en
tertainment- en mediaconcern Ti
me Warner. Vorig jaar was Cable
Networks met een omzet van 2,9
miljard dollar (6 miljard gulden)
goed voor 22 procent van de omzet
van Time Warner (13,3 miljard
dollar). „Onze stations blijven het
beste en origineelste materiaal le
veren dat er op aarde te verkrij
gen is," pocht Ted Turner in Time
Warners jaarverslag over 1997.
CNN is opgedeeld in een reeks di
visies; CNN (Amerika); CNN
Headline News (elk half uur een
overzicht van de hoofdpunten uit
het nieuws, ook gericht op het
Amerikaanse publiek); CNN In
ternational (alleen buiten de VS te
ontvangen); CNN fn (financieel
nieuws); CNN/SI (sport); CNN en
Espanol (Spaanstalig); CNNRadio
(radio); CNN Airport Network
(voor wachtruimtes op luchtha
vens); CNN Interactive (op Inter
net). Met gebruikmaking van
veertien satellieten hebben CNN
en CNN International inmiddels
een wereldwijd bereik van 800
miljoen kijkers. Het streven is dit
Is er zeer belangwekkend nieuws
('breaking news') dan treedt er
een soort alarmsysteem in wer
king bij CNN. „CNN is een gigan
tische machine en die machine
draait razendsnel. Met gebruik
making van de modernste infor
matietechnologie. Fantastisch ge
woon. De BBC is veel langzamer.
Hoe dat zo komt? CNN is een
commerciële onderneming. Dit
bedrijf wordt geleid door mensen
die vertrouwd zijn met het nemen
van snelle beslissingen. Er is hier
niet of nauwe
lijks sprake
van een bu
reaucratische
structuur. Ver
aantal binnen twee jaar op te voe
ren naar een miljard.
Vaste relatie
Cramer schetst het profiel van de
typische CNN-kijker: man, mana
ger, goed inkomen, grote belang
stelling voor economisch nieuws,
frequent opreis, Engels als eerste
taal, nieuwsjunk. „Ik noem ze in-
formatie-vergaarders, mensen die
eerst even het nieuws willen zien
voordat ze aan de slag gaan. CNN
behoort tot hun standaarduitrus
ting." Bijna driekwart van het
CNN-publiek kijkt thuis, 15 pro
cent kijkt op de hotelkamer, de
rest kijkt in een fitnessruimte, op
een luchthaven of in een bar of
restaurant.
zyn altijd bin
nen het uur afgerond, vaak al na
tien minuten."
Ofschoon de kijkcijfers volgens
Cramer in de afgelopen maanden,
aanzienlijk verbeterd zijn, blijft
CNN worstelen met een oud pro-
bleem: de kijkers stemmen bij be
langwekkende nieuwsontwikke
lingen massaal af op CNN, maar
ze stromen ook weer massaal weg
naar andere zenders als de climax
in het nieuws achter de rug is.
CNN kocht vorig jaar de creatieve
manager Rick Kaplan weg by
ABC en onder diens leiding zal
CNN in de VS een steviger pro
grammering krijgen in de belang
rijke avonduren. Kaplan hoopt de
kijkers ervan te overtuigen dat zij
op vaste momenten in de avond
originele en spraakmakende
nieuwsrubrieken kunnen ver
wachten bij CNN. 'Appointment
viewing' noemt hij dat en het is
volgens hem essentieel voor elk
nieuwsstation. Alleen op die ma
nier schepje een vaste relatie met
je kijkers, meent hij. En het enige
wat CNN vooralsnog op dit vlak te
bieden heeft, is de naar verhou
ding goed bekeken talkshow van
veteraan Lariv King.
Immense druk
De positie van CNN op de Ameri
kaanse markt is niet de eerste
zorg van Chris Cramer. Hij kijkt
vooral naar Europa, waar niéuws-
stations bikkelhard knokken om
de gunst van de op actuele infor
matie beluste kijker. „We hadden
lange tijd een monopolie, maar er
zijn de afgelopen jaren een hoop
spelers bijgekomen," zegt Cra
mer. Hij noemt Skynews, Euro
sport, Euronews, European Busi
ness News, BBC Worldserviee en
Bloomberg. „Ze verliezen alle
maal een hoop geld," Ook in de
VS kréég CNN te maken met sta
tions die 24 uur van de dag nieuws
uitzenden: Fox News en MSNBC.
En ook in de VS wordt fel gevoch
ten. „Primeurs zijn voor ons van
groot belang. Indien wij met onze
berichtgeving voortdurend in het
spoor van de anderen zouden vol
gen, dan zouden we een groot pro
bleem krijgen. Er ligt een immen
se druk op onze organisatie om
Jiet nieuws als eerste te brengen."
De ontmoeting vandaag van
de Contactgroep in Rome
lijkt de laatste mogelijkheid
óm een oorlog in Kosovo te
voorkomen. Maar de diplo
maten zijn verdeeld over
mogelijk sancties tegen het
door Servie gedomineerde
Klein-Joegoslavië - terwijl
op de grond door met name
Serviërs, maar ook door et
nische Albanezen, alles in
stelling wordt gebracht om
ten strijde te trekken.
Door Harald Doornbos
Pristina Aan weerskanten van
de verlaten weg naar het dorpje
Rznic, niet ver van de grens met
Albanië, verschuilt een zevental
Albanese jongens zich in twee on
diepe bunkers, Ze richten hun ka-
lasjnikovs op de naderende auto
met Nederlandse nummerplaat.
Twee van hen springen op de weg
en gebaren te stoppen. Een beetje
nerveus zijn ze, want de tot de
tanden toe bewapende Servische
politie patrouilleert op anderhal
ve kilometer van deze Albanese
wegblokkade. En tot nu toe heb
ben Kosovo-Albanezen het altijd
afgelegd tegen de Servische poli
tie als het tot een gewapend tref
fen kwam.
Twee van de jongens spreken
Duits en leggen uit dat ze de weg
naar hun dorp hebben afgesloten.
„Wij beschermen het tegen een
mogelijke Servische aanvalzegt
een van hen, een groen militair
petje op het hoofd. Maar de Ser
viërs beschikken over tanks, heli
kopters, speciale politie, hoe den
ken deze jongens Rznic te verde
digen? Ze wijzen op hun vijf ka-
lasjnikovs, laten één, raketwerper
zien en halen een mes te voor
schijn. Op gedempte toon zegt
hun woordvoerden „Dit is alies,
We hopen dat de Contactgroep zal
besluiten om sancties in te stellen
tegen Klein-Joegoslavië, we sme
ken om buitenlandse inmenging.
Dat is de enige manier om oorlog
te voorkomen."
Maar aan de vooravond van de
cruciale ontmoeting van de Con
tactgroep in Rome, waar zal wor
den gesproken over mogelijke
sancties tegen Klein-Joegoslavië
vanwege de Servische onderdruk
king van etnische Albanezen in
de provincie Kosovo, gelooft nie
mand hier in Kosovo nog in een
diplomatieke oplossing van het
conflict. Algemeen bekend is dat
de leden van de contactgroep
de VS, Rusland, Duitsland,
Frankrijk, Groot-Brittannië en
Italiëdiep verdeeld zijn over de
vraag hoe te reageren op het con
flict in Kosovo, dat sinds de situa
tie in februari escaleerde al aan
meer dan 150 Albanezen het leven
heeft gekost.
De verdeeldheid is zelfs dermate
groot dat Amerika dreigt de Con
tactgroep op te heffen en eenzij
dig sancties tegen Klein-Joegosla
vië af te kondigen. Een hoge Ame
rikaanse diplomaat, werkzaam in
Pristina, de hoofdstad van Koso
vo, oogt zeer somber. „Afgezien
van de Verenigde Staten val nie
mand een oplossing voor Kosovo
afdwingen. Er heerst zelfs zo'n
chaos binnen de Contactgroep dat
er niet eens ministers naar Rome
worden gestuurd, slechts hoge di
plomaten. Die kunnen geen be
slissingen nemen, daarmee los je
niets op," aldus de diplomaat
Handelsembargo
Amerika wil sancties tegen Klein-
Joegoslavië instellen. Hierin ge
steund door Groot-Brittanië en
Duitsland, willen de Verenigde
Staten de regering van president
Milosevic straffen voor het gedrag
van de Servische politie en het le
ger in Kosovo, waar 90 procent
van de bevolking bestaat uit etni
sche Albanezen die onafhanke
lijkheid eisen. Als Milosevic geen
internationale onderhandelaar
wil toelaten en niet serieus met de
Albanezen wil praten over het
vischesol-
daat en een
helikopter ss
trouilleren
langs de
grens van
Joegoslavië
en Albanië bij
plaats Cafa
Prusik.
Foto Peter Kujund-
zlc/Reuters
herstel van de autonome status
van de provincie binnen Servië,
dan vinden de Amerikanen dat er
een handelsembargo tegen Klein-
Joegoslavic moet worden inge
steld en dat alle buitenlandse te
goeden van de Serviërs bevroren
moeten worden.
De Russen, die worden gesteund
door Frankrijk en Italië, staan een
veel mildere aanpak van Milose
vic voor. Zij staat achter Milose
vic" standpunt dat Kosovo een in
terne Servische aangelegenheid
is en dat er geen noodzaak is voor
een internationale onderhande
laar. Waar de Amerikanen voorna
melijk de Servische autoriteiten
verantwoordelijk houden voor het
bloedvergieten, zijn volgens Rus
land juist gewapende Albanese
rebellen de oorzaak van het toege
nomen geweld in Kosovo. „Er be
staat een volledige patstelling
binnen de Contactgroep. Wij
Amerikanen kunnen niets anders
doen dan op ons eigen houtje
sancties instellen tegen Milose
vic. Anders gebeurt er helemaal
niets en is de kans op oorlog le
vens groot," zei dezelfde Ameri
kaanse diplomaat.
De leider van de Albanese delega
tie, Blerim Shala, die gesprekken
voorbereidt met de Serviërs, is al
even pessimistisch. „De interna
tionale gemeenschap neemt de si
tuatie in Kosovo niet serieus. Wat
we nodig hebben is een Dayton-
achtige oplossing (doelend op het
Dayton-akkoord dat vrede bracht
in Bosnië red.). Militaire druk
op de Serviërs en serieuze onder
handelingen over een compromis.
Zónder is de kans op oorlog le
vensgroot"
Groot hart
Hoewel het er tijdens de ontmoe
ting in Rome ongetwijfeld rustig
en beschaafd aan toe zal gaan,
stijgt in Kosovo zelf de spanning
tot gevaarlijke hoogten. Want Ro
me is Rome en Kosovo is Kosovo.
„Als de Serviërs aanvallen, dan
zullen we vechten. Tot de laatste
man," beweren de Albanese rebel
len in Rznic. Ze hebben alle vrou
wen en kinderen reeds in naburi
ge steden ondergebracht Bang
om te sterven zijn ze niet, zeggen
ze, ondanks de dood diezelfde dag
van acht Albanezen in het drie ki
lometer verderop gelegen Glodja-
na. De rebellen werden gedood
door de Servische politie. „Wij
hebben misschien een beetje te
weinig wapens, maar een groot Al
banees hart. De waarheid is aan
onze kant," zegt een van de rebel
len.
Op de achtergrond klinkt met gro
te regelmaat het geratel van ma
chinegeweren. Op de hoofdweg,
nauwelijks anderhalve kilometer
verwijderd van de rebellen ('terro
risten' volgens de Serviërs), rij
den Servische polïtietroepen af en
aan. Open trucks met zwaar bewa
pende, soms gemaskerde politie
agenten die zo uit een Rambo-
film lijken te zijn weggelopen)
richten hun wapens op iedere
voorbijganger. Een helikopter
van de Servische politie hangt
plotseling vijftien meter boven»
onze auto, en verdwijnt na een
halve minuut. Bijna dagelijks
worden er begrafenissen gehou
den van gedode Albanezen. Iede
re dag wordt er in de bergen op de
grens tussen Kosovo en Albanië
gevochten tussen Albanese rebel
len en Servische politie en leger.
Bezaaid
De Servische autoriteiten zijn de
afgelopen dagen bezig geweest
met uitgebreide militaire voorbe
reidingen die op weinig goeds
duiden. Alle hoofdwegen door
Kosovo zijn bezaaid met tot forten
omgebouwde wegblokkades,
waar tanks, pantserwagens en
jeeps klaar staan om in actie te ko
men. De weg tussen de hoofdstad
en Pristina en Pee, zeventig kilo
meter zuidwestelijk, is sinds
maandag extra beveiligd. Op
twaalf plaatsen liggen Servische
politieagenten in de berm om de
ze belangrijke toevoerweg in de
gaten te houden.
Een konvooi van zeven splinter
nieuwe jeeps reed op maandag
door Kosovo's hoofdstad Pristina;
de open laadbakken waren gevuld
met leden van de speciale politie
die hun gezichten met houtskool-
zwart hadden gekleurd en af en
toe om zich heen schoten. Ge-'
ruchten doen de ronde dat dit le
den zijn van de paramilitaire
groepering van Arkan, een de
meest beruchte Servische crimi-'
nelen wiens Tijger-militie' in
Bosnië al uitgebreid meehielp
met de etnische zuiveringen.
Servische politie-eenheden heb
ben, met name in de buurt van de
grens met Albanië, waar een week
geleden nog 23 Albanese rebellen
werden doodgeschoten, grote ge-
bieden van de buitenwereld afge
sloten. Bunkers van de Servische
politie zijn versterkt en worden
gecamoufleerd met struiken. In
hele regio's zijn de afgelopen da
gen de bomen gekapt, zodat de
Serviërs een beter zicht hebben
op mogelijke Albanese rebellen.
Helikopters vliegen af en aan,
pantserwagens van de politie rij
den dreigend door de lege dorpen,
konvooien met extra manschap
pen worden naar die plaatsen ge
bracht waar de meest hevige ge
vechten plaatsvinden.
Bazooka
Etnische Albanezen schieten 's
nachts veelvuldig op Servische
voertuigen of plegen aanslagen
op de wegblokkades die door de
Servische politie worden bemand.
Op maandagochtend schoten Al
banezen vanuit een BMW met peri
bazooka op de politie, waarbij
twee agenten zwaar gewond raak
ten. Zelfs overdag nemen Albane
se sluipschutters vanuit de heu
vels voertuigen onder vuur. Maar
ook de Serviërs beschikken over
een groot aantal sluipschutters,
waardoor het veelal onmogelijk is
om na te gaan wie verantwoorde
lijk was voor het schieten. In toe
nemende mate heerst er angst on
der de bevolking, terwijl ordetroe
pen en rebellen over en weer
steeds gedurfdere acties uitvoe
ren. Aan de vooravond van de con
ferentie in Rome, lijkt de oorlog in
Kosovo al zo goed als begonnen.