21 r$
Het kabinet van de behoedzaamheid
Loonstijgingen bedreiging voor paars succes
2,1
Het sociale stelsel
Onzalig plan
Genootschap
Mensenrechten
Volkslied
De filosofie van Paars
Rotterdams Dagblad
Dinsdag 15 september 1998
Onder eindredactie van Annemlek van Oosten, tel.: 010-4004358
4004353 \*^mT
In uw dagblad van 7 september lees ik dat W. Drees sr.
de geschiedenis is ingegaan als de grondlegger van
het sociale stelsel in Nederland. Met alle rspeet voor
Drees sr. meen ik. dat u h ier toch deze ex-premier iets
te veel eer geeft. Hij was namelijk wel de man wiens
naam sterk verbonden is aan de AOW. maar hij was
niet de eerst-verantwoordelijke minister voor deze
wet. Dat was de PvdA-miuister Suurhof.
Laatstgenoemde verdedigde de Wet Algemene Ou
derdomsvoorziening in de kamer en hij was dus in eer
ste instantie de verantwoordelijke minister. Hebben
we het echter over de grondlegging van ons sociale
stelsel c.q. onze sociale wetgeving in Nederland, dan
geloof ik dat de naam van de vroegere AR minister
Talma meer op zijn plaats is.
Was hij rond 1910 al nset de indiener van een aantal so
ciale wetten, zoals de ouderdoms- invaliditeits- en
ziekteverzekeringswetten? Hij bracht een herziening
van de Arbeidswet in 1911 tot stand (o.a. uitbreiding
van beschermende bepalingen t.o.v. vrouwen en kin
deren),de Steenhouwerswet 1911 )en een vernieuwde
Armenwet (1912).
De encyclopedie, die ik erop nasloeg, vermeldt dat
Talma 'geldt als de vader der sociale verzekering'.
Alle res peet du s voor Drees Sr.ma ar..de grondlegger
van de sociale verzekering was echt de vroegere mi
nister Talma.
D, Berghout, Pernis
Ik ben volstrekt TEGEN alweer een nieuwe brug voor
het auto- en andere verkeer over de Maas. Dat lokt al
leen maar nog meer auto's naar het binnen-de ruit-
gedeelte van Rotterdam, en daar moeten auto's juist
zoveelmogelijk geweerd worden, door transferia-
voorzieningen langs de ruit. Een onzalig plan dus, ze
ker nu dcErasmusbrugookal veel nieuw autoverkeer
de stad in brengt.
Een betere aansluiting van Zuid op Noord en v.v. is na
tuurlijk wel van belang. Daarvoor zou het veel beter
zijn een metroverbinding te maken tussen Kraiingse
Zoom en Zuidplein via Beverwaard en IJsselmonde.
Ook deze wijken hebben recht op een hoogwaardige
verbinding. Hang aan de metrostellen dan ook wa
gens voor fiets/brommervcrvocr, cn maak de stations
waarnodig fiets-vriendeiijker. Deze nieuwe verbin
ding kan pal langsde AlÖende Van Brienenoordbrug
worden gelegd en zodoende een prachtige aansluiting
bieden voor het autoverkeer, dat daarmee wordt aan
gemoedigd NIET het stadscentrumin te rijden.
Een pont voor langzaam verkeer tussen Kralingen en
F'etjenoord zou deze wijken voldoende op elkaar aan
sluiten. Het is mij een raadsel waarom die architecten
hier uitkomen op een brug. Een bouwgeil en megalo
maan plan, en Kombrink is al gelijk om. Zo'n brug zal
de problemen slechts vergroten. Daar waar intensief
doorgaand autoverkeer toch onvermijdelijk is moet
hel zoveel mogelij k onder de grond, met het oog op de
leefbaarheid. Zo verdient het Maastunneltrace, zowel
op Noord als op Zu idonder de grond te worden gestopt.
Je zal maar wonen op de Statenweg of de Pleinweg
waar dag er. nacht het verkeer langs raast! Ook het
sneltramgedeelte in Prins Alexander moet worden
omgebouwd tot een echte metrolijn. Een waarom
komt er langs de filegevoelige A20 ter hoogte van Ca-
pelle geen transferium met aansluiting op het metro
station De Tochten? En waar blijft het plan om die
doodlopende metrolyn viaNieuwerkerk aan te sluiten
op het andere losse metro-eind in Capelle?
Het is het openbaar vervoer waarin geinvesteerdmoet
worden!
A.M J. Nijpels, Rotterdam
In het donderdagavond NOS journaal van 22.00 uur
kreeg het Republikeins Genootschap van Vinken
(=Eisevier)metwoordvoerdersJoustra(=Elsevier)en
Vanden Berghdebedenkelijke gelegenheidhun idea
len le verspreiden. Was er niet genoeg serieus nieuws
of zijn 'de mannen van Elsevier bij de NOS geïnfil
treerd? Bedenk, dat de heren van dit genootschap zo
genaamde grapjes maakten en o.a. vastgelegd wilden
zien, dat als lid alleen blanke mannen toegelaten zul
len worden. Hiervoor is geen verontschuldiging te be
denken, zelfs geen alcohol.
J.H, van Goch, Rotterdam
Onlangs had de huidige president van Indonesië Ha
bibie, een vraaggesprek met een verslaggever, waar
bij de toenmalige minister van Ontwikkelingswerk
Jan Pronk nog eens een veeg uit de pan kreeg, omdat
hij kritiek had op de mensenrechten, toen er een
bloedbad werd aangericht op Timor. Hij zei, dat Jan
Pronk niet voor heel Nederland staat. Dat klopt, want
rechts Nederland pruimde Jan Pronk niet. Maar ik wil
toch een hardnekkig misverstand uit de weg ruimen
want in de periode 1990-1994 kabinet Lubbers, heeft
de toenmalige ambassadeur van Indonesië bij zijn af
scheid aan de verslaggevers verteld, dat niet Jan
Pronk, maar de toenmalige minister Hans van den
Broek (CDA) van buitenlandse zaken, kritiek had op
de mensenrechten op Timor waarop Jan Pronk de ont
wikkelingssamenwerking ter discussie stelde, daar
om liep Hans van den Broek de schrobbering mis en
konden de rechtse fracties in het parlement alsnog
Jan Pronk de zwarte Piet toespelen. Ik heb het de soci
alistische ministers en fracties altijd kwalijk geno
men, dat zij Jan Pronk nooit verdedigd hebben.
H J, v.d. Berge, Rotterdam
Ik erger mij al j aren aan de arrogantie van de provincie
Friesland,met betrekking tot het spelen van het volks
lied, zo nu ook weer met de voetbalwedstrijd van hee
renveen met Feyenoord, zoals in de krant van 12 Sep
tember staat geschreven. Ik geef de trainer van Feye
noord groot gelijk met zijn commentaar op de gebeur
tenissen van Vrijdagavond voor aanvang van de wed
strijd,Indien club.s als heerenveen en cambuur dit
willen volhouden, dan lijkt het mij het beste dat alle
ploegen in nederiand voor aanvang van de wedstrijd
dan maar het clublied laten spelen. Tevens een hint
voorde nieuwe commesaris der Koningvan Friesland,
neem contact op met de Burgemeester van Berlijn: of
er nog stenen van de Berlijnse muur over zijn, zodat
die eventueel aan de provinciegrens geplaatst kun
nen worden. Dan heeft men pas recht van spreken om
het volkslied te speten.
C.Knops, Rotterdam
Tekening Theo Gootjes.
Door Ans Bouwmans
Telkens werd hem dé vraag gesteld. Wat wil
het kabinet de komende jaren bereiken? Pre
mier Wim Kok werd almaar chagrijniger als
het woord 'visie' viel. Tijdens zijn toelichting
op de Troonrede gaf hij - een beetje mor
rend- antwoord. Een weerbaar en stabiel
Nederland. Daar moeten we het mee doen.
Was het eigenlijk nog nodig dat
hij dat hardop zei? Eigenlijk niet.
Dit is het kabinet van de behoed
zaamheid. De regering van de
kleine stapjes. En dat weten we
maar al te goed. Het regeerak
koord en de regeringsverklaring
waren daar heel duidelijk over.
Aan de vooravond van het derde
millennium hebben we een kabi
net dat ons niet meer te bieden
heeft dan een voortzetting van het
vertrouwde recept van Kok-I: be
hoedzaam begroten, voorzichtig
opereren, van alles een beetje
doen zodat niemand je kan ver
wijten dat je er niks aan gedaan
hebt. Bangelijk en saai.
Omzichtig, bijn; o kousenvoe
ten sluipt Win" >k voort. Wars
van grote plannen. Afkerig van te
veel verandering. Met veel wolli
ge taal, waarmee vakbonden,
werkgevers en bevolking maar
moeten doen wat hen goeddunkt.
Voor harde taal ben je bij Wim
Kok alleen maar aan het goede
adres als hij een slechte bui heeft.
Vakbonden moeten tussen de re
gels door lezen dat ze hun loonei
sen wat moeten matigen, omdat
het goede economische klimaat
aan het veranderen is. Een andere
premier had het wellicht gewoon
keihard gezegd, maar Wim Kok
kiest niet voor het gevecht. H»j
laat merken dat hy op het goede
verstand van werkgevers en
werknemers rekent. De vleesge
worden behoedzaamheid regeert.
Het tweede
kabinet onder
leiding van
Wim Kok
heeft niet
meer te bie
den heeft dan
een voortzet
ting van het
vertrouwde
recept van
Kok-I: be
hoedzaam
begroten,
voorzichtig
opereren, van
alles een
beetje doen
zodat nie
mand je kan
verwijten dat
jeer niks aan
gedaan hebt.
Foto Pnii Nijhuis/
GPD
Gemeenschapszin
Burgers kunnen evenmin reke
nen op heldere taal in de Troonre
de. Kok wil dat ze gemeenschaps
zin tonen en persoonlijke verant
woordelijkheid om 'antwoord te
geven op de grote vraagstukken
en uitdagingen van deze tijd'. He
laas zegt hij - via spreekbuis ko
ningin Beatrix- er niet expliciet
bij, welke hij het meest urgent
vindt. Laat staan hoe u uw ge
meenschapszin en persoonlijke
verantwoordelijkheid kunt laten
gelden.
Maar wie de tekst ontdoet van al
zijn beleidsfrases, ziet wel wat er
wordt bedoeld. U moet als 57,5-ja-
rige weer aan het werk, en als
WAO'er alles doen om weer aan de
slag te raken. U moet zich teweer
stellen tegen misdaad en onveilig
heid. U moet zich bekommeren
om mensen die het minder goed
hebben en om zieken. U moet zui
niger omgaan met elektriciteit,
gas en water om het milieu te spa
ren voor het nageslacht.
U moet kortom net zo deugdzaam
worden als Wim Kok zelve. En als
u dan ook zo voorzichtig alle risi
co's uit de weg gaat, dan heeft u
vast een stabiel en duurzaam le
ventje. Wat dat laatste ook mag
zijn.
Het land klaarmaken voor de
21ste eeuw. Dat was eens de uitda-
ging die Kok zichzelf en zijn twee
de kabinet stelde. Maar in de be
groting voor 1999, de laatste mil
jardennota van deze eeuw, is
daarvan niets te merken. Het eni
ge vernieuwende dat het kabinet
heeft uitgedacht zijn extra 'veilig
heidsvoorschriften', om niet in de
problemen te komen als de amb-
tenarenlonen te hoog oplopen of
de economische groei onder de
twee-en-een-kwart procent zakt.
Een politieke o? economische vi
sie zit daar niet achter, hier is de
beheerder van het kasboekje aan
het werk. Want als de beheersing
van de overheidsfinanciën zo cru
ciaal is, waarom is dat probleem
dan maar half aangepakt en gro
tendeels afhankelijk gemaakt van
meevallers?
Bij de start van Paars in 1994 wa
ren de verwachtingen over een
nieuwe politieke cultuur hoogge
spannen. Het was spannend, een
avontuur. De burger zou weer
meer bij Den Haag betrokken
worden. De omgangsvormen en
het politieke debat zouden veran
deren. Niets van dit al. Hoe lang
nemen de kiezers nog genoegen
met de fantasieloosheid waarmee
ze worden geregeerd? Zodra het
minder goed gaat mei. ue econo
mie, neemt ook de vergevingsge
zindheid van de bevolking af. We
zijn na dit jaar over het hoogte
punt van de conjunctuur heen en
waarschijnlijk geldt dat ook voor
paars.
Een ding is zeker. Het zal er de ko
mende kabinetsperiode volstrekt
anders aan toe gaan, dan we de
eerste vier jaren paars gewend
waren. Het eerste kabinet Kok
stond vooral bekend om zijn een
heid. Hoe groot de onderlinge po
litieke verschillen ook waren, de
ministers vormden een team. Ze
waren samen aan iets nieuws be
gonnen, bondgenoten. Er was een
breuk met het verleden. Nu is de
startpositie volstrekt anders. Kok-
I heeft een hele sleep aan relletjes
en reilen veroorzaakt. Een aantal
werkt nu nog door. Deze minis
ters moeten de troep opruimen
die hun voorgangers hebben ver
oorzaakt: van Srebrenica tot
Schiphol. Er zijn ministers van
plek gewisseld. Zij moeten toe
zien hoe collega's - zoals Pronk
of Herfkens - 'hun' beleid om
gooien. Dat leidt ongetwijfeld tot
onderlinge fricties. Ook het aantal
ministers met een groot ego zal
voor botsingen zorgen.
De economische groei neemt af.
Nieuwe problemen kunnen niet
meer worden opgelost door én de
wensen van de WD te vervullen
én die van de PvdA, zoals Kok-Ï
gewend was. De gevechten tussen
Verkeer en Milieu -twee PvdA-
ministers - zullen doorwerken
binnen de PvdA, een partij die
door de enorme verkiezingswinst
wat 'explosiever' van karakter is
geworden.
Het kabinet dat niets liever wii
dan stabiliteit, dreigt zelf een zeer
instabiele ploeg te worden. Tel dat
op bij de veel grotere profilerings-
drift bij de fracties - niet alleen
de PvdA wil scoren. En de teleur
stelling in de samenleving over de
gebrekkige vernieuwingskracht
van Kok-II. Dan is er maar één
conclusie: het kabinet van de be
hoedzaamheid loopt een grote
kans gaandeweg te sneuvelen.
Door prof. dr. P.B. Cliteur
Paars heeft zich in de loop der tijd wel degelijk on
derscheiden met het punt dat in de geschiedenis van
Paars keer op keer naar voren is gekomen: het be
vechten van het primaat van de democratie tegen
over de bureaucratie.
Over wat een democratie is, zijn vele definities in om
loop. Het is een beste! waarin burgers hun regering
kunnen kiezen, zegt de een. Het is een bestel waarin
burgers zich van hun regeerders kunnen ontdoen,
zegt de ander. Er zijn ook wat meer theatrale en wolli
ge omschrijvingen: een beste! waarin de menselijke
waardigheid centraal staat, menen de poëtische
geesten onder ons. Voor het punt dat ik in dit artikel
duidel ijk wil maken is de beste omschrijving: een de
mocratie is een bestel waarin personen en instituten
die voor burgers beheersbaar zijn veel politieke
macht hebben en personen en instituties die voor
burgers onbeheersbaar zijn., weinig politieke macht
hebben. Beheersbaar voorburgers zijn ministers.
Via hun vertegenwoordigers in de Tweede en Eerste
Kamer kunnen burgers hun Vertrouwen' opzeggen
in een minister en deze heeft dan te gaan. Het demo
cratisch gehalte van een politiek bestel staat en valt
dan ook met de macht van de ministers over andere
sferen binnen de staat. De minister heeft eigenlijk
twee concurrenten in de strijd om de macht. De ene
is de koning, de ander is de ambtenaar. De strijd met
de koning is gestreden in de vorige eeuw, met name
in de periode 1866-1868. Deze strijd is volledig in het
voordeel van de minister (en dus van ons, burgers)
beslist. De strijd met de ambtenaar duurt nog voort,
maar in de afgelopen jaren. lijken enkele vorderingen
te zijn geboekt ten gunste van de democratie en ten
nadele van de bureaucratie. Het is voornamelijk op
dit punt dat de grootste verdienste van het paarse ka
binet ligt.
De verovering van de democratie op bureaucratie
heeft zich met name gemanifesteerd op het terrein
van Justitie. Bij de aanvang van het paarse kabinet
werd de minister van Justitie geconfronteerd met
een naar onafhankelijkheid strevende overheids
dienst: het Openbaar Ministerie. Van laag (officier
Drenth) tot hoog (procureur-generaal Docters van
Leeuwen) verzette men zich binnen het Openbaar
Ministerie tegen het gezag van de minister van justi
tie. Het leverde Drenth een berisping op, voor Doc
ters van Leeuwen ontslag.
Of dat laatste voor de rechter gehandhaafd kan blij
ven zal nog moeten blijken, want de wijze waarop het
ministerie zich van de super-pg ontdaan heeft ver
dient geen schoonheidsprijs. Nog steeds is niet opge
helderd of de afdeling voorlichting van justitie (die
blijkens uitlatingen in interviews van het hoofd van
die afdeling beter 'de afdeling propaganda' zou kun
nen heten) niet een duistere rol heeft gespeeld bij de
'val' van Docters van Leeuwen)
Op dit moment is het betrekkelijk rustig rond de
ambtenaren van het Openbaar Ministerie. Alleen de
in opspraak geraakte procureur-generaal D. Steen
huis liet onlangs weer van zich horen met uitspraken
over taakstraffen die te mild zouden zijn en de maxi
mum snelheidsgrens die verhoogd zou kunnen wor
den. Paars heeft direct en adequaat gereageerd. De
nieuwe minister Korthals heeft procureur-generaal
Steenhuis duidelijk gemaakt dat hij zich van dit
soort uitspraken in het openbaar dient te onthouden.
Meer problemen hebben we op het ogenblik met de
secretarissen-generaal, de hoogste departements
ambtenaren, H. Borghouts, secretaris-generaal bij
Justitie, verzette zich via een artikel in de krant te
gen een onderdeel van het regeerakkoord. Onlangs
heeft S. van Wijnbergen, secretaris-generaal op het
ministerie van Economische Zaken, publieke uitla
tingen gedaan over te optimistische scenario's waar
op het kabinetsbeleid voor de komende jaren zou zijn
gestoeld. En nu heeft weerL. Geelhoed, hoogste
ambtenaar van het ministerie van Algemene Zaken,
kritiek geventileerd op de kwaliteit van het wetge
vingswerk van het ministerie van justitie. Ten tijde
van het artikel van Borghouts was het gezag van de
minister van justitie Sorgdrageropverbruikt. Slechts
de Tweede Kamer opperde kritiek. S. van Wijnber
gen is echter fors aangepakt door minister Jorritsma.
Geelhoed is nog niet berispt, maar dat zal ongetwij
feld volgen.
Want één ding is wel duidelijk: paars lijkt erop uit de
versterking van de bureaucratie en verzwakking var*
de democratie een halt toe te roepen. Laten we hopen
dat Paars II hierin nog vorderingen maakt Want als
het lukt de macht van generaals, procureurs, officie
ren van justitie, secretarissen-generaal en andere
ambtenaren terug te dringen ten gunste van demo
cratisch gelegitimeerde functionarissen zoals minis
ters zou Paars I en Paars II een historische missie
kunnen vervullen. Paars II zou geschiedenis maken
wafmeer aan het eind van deze eeuw het primaat van
de democratie over het ambtenarenapparaat zou zijn
gevestigd, zoals het aan het eind van de vorige eeuw
de democratie over de koninklijke macht had geze
gevierd,
(Pro/, dr. P.B. Cïi teur doceert rechten en filosofie axin
de Technische Universiteit Delft en de Rijksuniversi
teit Leiden)
Door Maurice Wilbrink
Het kabinet moet er de komende maanden alles
aan doen om het pact te redden dat de afgelopen
jaren is gesloten met werkgevers en werkne
mers. In ruil voor Lastenverlichting matigden de
vakbonden de lonen, wat de concurrentiekracht
van Nederland deed toenemen en honderddui
zenden extra banen opleverde.
In 1999 dreigt dit beleid te ontsporen. De econo
mie groeit nog steeds behoorlijk en de bonden
willen dat hun leden daar een flink graantje van
meepikken. Bij de aanbieding van de rijksbe
groting voor volgend jaar waarschuwt het kabi
net dan ook: de loonkosten gaan te hard om
hoog.
„Er is waakzaamheid bij de loonvorming gebo
den," schrijft het Centraal Planbureau (CPB) ir.
haar Macro Economische Verkenningen, die de
begrotingsstukken begeleiden. Men vreest dat
Nederland in dezelfde fout vervalt als in de ja
ren 1991 tot 1993, toen de kosten van arbeid ble
ven stijgen, terwijl de economische hoogcon
junctuur al voorbij was. Ais zoiets nu weer ge
beurt, zou dat „schadelijk zijn voor de werkgele
genheidsgroei en de moeizaam bevochten werk-
loosheidsdaüng inde waagschaal stellen".
Zo'n ontwikkeling zou Paars in het hart van
haar beleid treffen. Als de banenmotor stil valt,
spreiden de negatieve gevolgen zich als een olie
vlek uit over allerlei terreinen. De kosten van de
sociale zekerheid lopen dan weer op, het lukt
niet om meer mensen aan het werk te krijgen,
de rijksinkomsten uit de loonbelasting groeien
minder, enzovoort.
Veel manoeuvreerruimte bij het najaarsoverleg
met bonden en werkgevers heeft het kabinet
niet. Zeker is wel dat 1999 geen jaar wordt van
lastenverlichting, want de lasten gaan juist om
hoog. In een toelichting op de Miljoenennota zei
minister Zalm van Financiën dat we volgend
jaar ..maar meteen door de zure appel moeten
heenbij ten". De tekorten in de fondsen voor de
sociale zekerheid worden weggewerkt en boven
dien betalen we feitelijk de rekening voor de
zeer ruimhartige koopkrachtreparatie (850 mil
joen) die begin 1998 met de verkiezingen in
zicht werd uitgedeeld.
Lopen de loonstijgingen te hard op, dan heeft
Zalm meteen een probleem. De kosten van de
koppeling tussen uitkeringen en Ionen worden
hoger en de ambtenarensalarissen zullen even
eens groeien. Met name de ambtenarenbonden
staan echter niet te trappelen om hun looneisen
te matigen. Het kabinet wil daarentegen juist
een flink deel van de voorgenomen bezuinigin
gen behalen in de ambtelijke sfeer.
Tijdens de kabinetsformatie was men zich al be
wust van deze risico's. Er werd een miljard gere
serveerd voor met name dit soort tegenvallers.
Het nieuwe kabinet heeft bovendien besloten
om meevallers bij de rijksuitgaven opzij te zet
ten voor het geval de loonkosten bij de overheid
ook te hard stijgen.
Daarmee is de begrotingsdiscipline, waar Paars
zo aan hecht, wel verzekerd. Maar zoals gezegd,
vormen de stijgende loonkosten ook een bedrei
ging voor de concurrentiekracht van de Neder
landse economie. Nu al stijgen de winsten van
hei Nederlandse bedrijfsleven minder snel dan
de economische groei zou rechtvaardigen Be
drijven moeten hun marges verkleinen, omdat
de prijsconcurrentie uit met name Aziatische
hoek toeneemt. Ook dat is op den duur niet zon
der gevolgen voorde schatkist, omdat het de op
brengsten van de vennootschapbelasting kan
aantasten.
Het CPB waarschuwt m haar jongste Macro Eco
nomische Verkenningen 1999 voor de interna
tionale gevaren die er dreigen. Cruciaal daarbij
is hoe de economieën van de EU-landen zich
houden te midden van de turbulentie op de we
reldwijde aandelenmarkten en de financiële cri
sis in Rusland en Azië.
Als het vertrouwen in de economie binnen Euro
pa verloren gaat, heeft dat ernstige gevolgen
voor de Nederlandse economie, die voor het
grootste deel afhankelijk is van haar EU-part-
ners. Blijft het vertrouwen binnen Europa onge
schonden (een succesvolle introductie van de
euro is daarbij van levensbelang), dan is zelfs
een tegenvallende wereldeconomie en een
koersdaling van twintig procent op de aandelen-
beurzen nauwelijks schadelijk voor de Neder
landse economie.
VaL beide risico's - te hoog oplopende loon
kosten en een verslechterende conjunctuur in
de Europese Unie - dc komende jaren samen,
dan zal zelfs de behoedzame begroting van het
tweede kabinet-Kok wellicht te ruim blijken te
zijn. Minister Zalm houdt daar rekening mee,
„Niet uit te sluiten valt" dat we later in deze ka
binetsperiode onder het geschatte jaarlijkse ge
middeldevan 2,25 procent groei duiken. De laat
ste keer dat dit gebeurde was inderdaad tijdens
de jaren 1992 en '93 toen de groei snel terugliep,
maar de lonen nog jubelend omhoog gingen en
de werkloosheid explodeerde.
